Garai batean (orain dela ez hainbeste) homosexuala izatea ezkutatzeko arrazoia zen. Errepresioa gogorra zen, homosexualak gaitzetsiak ziren eta askotxotan jipoituak. Orain, eta beti ere gizarte liberal edo «zibilizatu»etaz ari garela, diskriminazio bide horiek desagertzeko bidean jarri dira. Dena den, oraindik bide luzea dago egiteko, nahiz eta asko aurreratu den. Duela bost urte, urrian bertan, sortu zen Gehitu elkarteko Iñigo Lamarcak orain bizi dugun garai honi «tolerantzia garaia» deitzen dio.

Ezkutalekutik ateratzeak beraz, homosexualei (eta baita heterosexualei ere) eskubideen alde lan egiteko antolatzeko lasaitasun handiagoa eman die. Giro berri honi esker Euskal Herrian hainbat elkarte sortu da. Lehena, duela 25 urte sortu zen, EHGAM (Euskal Herriko Gay Askapen Mugimendua) eta azkena martxoan Lapurdin, LGPBI (Lesbian and Gay Pride Biarritz Impact) izeneko elkartea.
Hiru alor jorratu ohi dira elkarte hauetan, batzuetan alor guztiak, besteetan bakarra edo bi. Aldarrikapenen alorrean lan asko dago egiteko oraindik. Eskubideen berdintasuna, hezkuntza programak eta testu liburuak berritzea, lan mundua jorratzea dira besteren artean xede. Bestalde, hainbat elkartek zerbitzuak eskaintzen ditu, informazio eta laguntza zerbitzuak homosexualentzat, transexualentzat, bisexualentzat, familiarentzat, lagunentzat. Hirugarren alor batean ere gero eta indar gehiago jartzen da: bilguneen alorrean. Kontua kirol guneak, kultur gunek edo dena delakoak sortzea da homosexualak gizarteko beste esparrutan oraindik lortu ez duten naturaltasunez bizi daitezen, elkar ezagutu dezaten, norberaren estimua landu dezaten eta zergatik ez, ligatzeko aukera izan dezaten.
Helburu nagusiak berberak dituzten arren, elkarte hauetako bakoitzak baditu bere ñabardurak. Elkarte guztiak orriotan ez badira ere, batzuen nondik-norakok jaso ditugu, eta patxada gehiagoz EHGAM elkarteko sortzaileetariakoa den Imanol Alvarezekin eta Gehituko sortzaileetarikoa izan zen Iñigo Lamarcarekin aritu gara berriketan.


Antonio Kintana, orain EHUko irakaslea, Britainia Handitik etorri berria zen. Hark hango Gay Liberation Front elkartea ezagutzen zuen eta Euskal Herrian ere elkarte bat sortu behar zela uste zuen. Ez zuen harreman askorik Euskal Herrian eta Imanol Alvarez bizkaitarrarengana jo zuen. Elkartearen sorreratik lanean diharduen Alvarezek Kintanari lortu nahi zuena ezinezkoa zela erantzun zion. Hala ere, ilusio berriei atea ixterik ez zegoela-eta laguntzen saiatzea erabaki zuen. Orduan 20 urte zituen Alvarezek. 1976ko azaroan "Anaitasuna" aldizkarira gutun bat bidali zuten Kintanak eta Alvarezek, idatziz gay mugimendua gero eta indartsuagoa zela, gero eta agerikoagoa eta Euskal Herriko komunikabideetan ez zela aipatu ere egiten gai hori. 76ko amaiera hartan biak ari ziren soilik lanean eta Bilbon hasi ziren elkartea sortzeko beharraren berria zabaltzen. Alvarezen harridurarako oso begi onez hartu zuen jendeak ideia eta azkenean, 1977ko urtarrila-otsailean elkartearen aurkezpena egin zuten. Elkarteari EHGAM izena jarri zioten eta siglaren hizki bakoitza oso ondo hausnartu zela nabarmendu digu Alvarezek. Gay hitza aukeratzeak eta mantentzeak ekarri ditu bere ondorioak. Gay hitzak sorreraz emakumezko zein gizonezko homosexualak biltzen ditu, baina hitza maskulinizatua izan da. Elkartea sortu zenean gay hitzaren pean hainbat emakume homosexualek ezkutatuta geratzen zirenaren sentsazioa zuen eta EHGAM elkartetik at lan egitea erabaki zuten. Beste emakume batzuek elkartean aritzea erabaki zuten. Dena dela, elkartean beti izan dira gutxiengoa emakumeak. Orain, behin baino gehiagotan gay hitza erabili beharrean lesgay ere erabiltzen dute, elkarteko emakumeek oraindik ere gay hitzaren azpian ezkutatuta daudela uste dutelako.


Franco hil berri zen eta baziren urte batzuk 68ko maiatzeko gertaerak jazo zirela. Hurrengo urtean, New Yorken, matxinada bat gertatu zen. Polizia gay eta lesbianen ghettoan sartu zen eta lehenengo aldiz aurre egin zioten. Oraingo gay mugimenduaren korrontearen sorreratzat hartzen da han gertatutakoa. Pariseko eta New Yorkeko berriak nekez eta gutxi gorabehera heldu ziren euskal herritarren belarrietara, bai behintzat Imanol Alvarezenetara. Aldiz, Britainia Handiko kontuak hobeto ezagutzen zituzten eta Katalunian hilabete batzuk besterik ez zituen elkartearekin harremanetan jarri ziren. Ezagutza gutxirekin, zer nahi zuten ondoegi jakin gabe hasi ziren lanean, Maiatzaren 68ko espirituarekin.
Frankismoaren aztarnak oraindik bizi-bizirik zeuden. Ez zirudien homosexualen eskubideen aldeko elkarte bat sortzeko garairik egokiena zenik, baina usteak erdia ustel. Hego Euskal Herrian jendea oihukatzeko eta lan egiteko gogoz zegoen eta bazirudien askotan «debekatutakoa=ona» kontzeptua aplikatzen zela. Egoera hark eragin positiboa izan zuen EHGAMen sorreran eta jendeak hausnarketa gehiegirik egiten ez bazuen ere, elkartea ontzat hartu zuen. Alvarezek dioenez, "mesedegarria izan zen egoera hura eta ez dakit esan daitekeen egoera hura baliatzeko aukera izan genuela".


Beti izan ditu izugarrizko arazoak EHGAMek erakunde publikoekin, bai lehen eta baita orain ere. Alderdi politikoen siglekin erlazionatzeko ohitura hori hogeita bost urteetan nabaritu du. Sortutakoan Euskadiko Ezkerrarekin lotu zuten. Elkarteko estatutuak Juan Mari Bandresek idatzi zituen, Francisco Letamendia, «Ortzi», izan zen Madrilgo kongresuan gai hau aipatu zuen lehen diputatua. Ondoren, EMKrekin lotu zituzten. Azken urte dezentetan berriz, HB-EH-Batasuna siglen azpian jarri dituzte. Erakundeetan EAJ egon denean sosik ez dute jaso. Gayak eta gorriak zirela aurpegiratu omen zieten. Gayak baino gehiago gorriak zirela. PSOE bazegoen erakundeetan, Herri Batasunakoak zirela aurpegiratzen zitzaien eta ez zuten sosik jasotzen. Orain diru laguntzak jasotzen dituzte nahiz eta laguntza eskasa den eta kostata lortzen duten.
Sortu berritan diru laguntzak eskatzeko ere bakarrak ziren besterik ez baitzen Euskal Herrian. Orain ordea elkarte mordo bat ari da lanean eta erakundeek elkarte guztien artean banatzen dituzte diru laguntza horiek. Elkartea hasieran bakarrik aritu zela esan dugu, gero lesbiana taldeak agertu ziren nahiz eta agertu-desagertu ibili ziren eta Euskal Herriko gune zehatz batzuetan soilik aritzen ziren sarri. Alvarezek azpimarratu digunez, EHGAMek begi onez ikusi zuen elkarte berrien sorrera, nahiz eta askok ez duten hori sinesten. Batetik, elkarte berriak sortzeak EHGAMi bere ildo ideologikoa lantzen segitzeko erraztasuna emango zion. Elkarte hauek helburu berak dituzte, baina ez guztiak, eta metodologiak ere ez dira berak beti. Bestetik, gainerako elkarteekin elkarbanatzen dituzten ekintzak elkarrekin burutzen saiatu dira.
Orain, 25 urte elkartean lanean egin dituen Imanol Alvarez gazteen zain dago. Nekez hurbiltzen dira gazteak elkartera. Gizarteko beste esparruetan igarri den bezala eremu honetan ere partaidetzak behera egin duela uste du Alvarezek. Dena den, lekukoa emateko prest dago.


Gehituk ez zuen bere sorreran EHGAMek aurkitu zuen egoera bera izan. EHGAM lehena izan zen eta Gehitu sortu zenean Aldarte, Gaytasuna eta lesbianen hainbat elkarte ere abian ziren.
1997ko urrian elkartea formalizatu aurretik jada Iñigo Lamarca eta beste 30-35 gizonek izatezko taldea sortua zuten. Aisialdiaren esparruan hasi ziren lanean, batez ere festak antolatzen eta baita Madrildik eta Bartzelonatik etorritako hizlarien bidez hitzaldiren bat edo beste eskainiz. Elkartea sortzeko gogoa bazen, baina taldekideek kontuan hartu zuten jada Euskal Herrian bazirela beste elkarte batzuk lanean. Taldekideek Bartzelonako CGL (Coordinadora Gay-Lesbiana) eta Madrilgo COGAN elkarteak zituzten eredu eta elkarte hauek betetzen zituzten hiru alorrak beraiek nahi bezala batzen zuen talderik Euskal Herrian ez zela uste izan zuten. Hiru alorrak honakoak ziren. Lehena, gay eta lesbianen eskubideen aldarrikapenaren alorra da. Eskubide berdintasunaren oinarripean egin behar zen lan. Asmoa elkarte zabala izatea zen, ideologia guztiek tokia izango zuten gunea. Bigarren alortzat hartu zuten informazio eta laguntza zerbitzuen atala. Zerbitzu hau gay, lesbiana, transexual, bisexualentzat eta baita senide, lagun eta gizarte osoarentzat bideratu nahi zuten.
Hirugarren alorra gutxi landuta zegoela iruditu zitzaien. Asmoa aisian eta kultur giroan gay eta lesbianek elkar ezagutzeko gune aproposak sortzea zen. Gay giroko guneak baziren eta orain ere badira (lesbianentzat askoz gutxiago), baina ez nahikoa. Beraz, Gehituk festak, ikastaroak eta bestelako ekitaldiak antolatzea ikusi zuen egokia elkar ezagutza errazago garatu zedin eta barne kezkak errazago agertu zitezen.
Elkarteak ez du kasualitatez daukan izena: Gehitu. Zentzu indibidualean, «zenbat eta gehiago izan hobeto» dio Lamarcak eta bestalde, Euskal Herrian lanean ari ziren elkarteak ikusita zerbait gehiago gehitu zezaketela uste zuten. Kideak ez ziren beste elkarteetan aritutakoak, ez zen elkarte baten banaketa izan, baina hala ere mesfidantzak sortu ziren.
Dena den, orain, Euskal Herriko elkarteen arteko harremanak estuak ez badira ere une zehatzetan elkarlanean aritzen dira. Ekitaldi puntual horietako bat ekainaren 28ko nazioarteko eguna da. Egun horretan Euskal Herriko hiriburuetan Gehitu eta EHGAM elkarrekin aritzen dira. Elkarte gehiago bildu ziren duela pare bat urte Euskal Herriko Foroa osatu zutenean. Hainbat bilera egin zuten taula errebindikatibo komun bat hitzartu eta ekintza komunak burutzeko. Jarraitzeko dinamikarik ez en sortu, baina pare bat ekitaldi zehatz egin ziren. Orduko Sabin Intxaurraga Justizia sailburuarekin elkartu ziren izatezko bikoteen legearen beharraz aritzeko eta bestalde, gay eta lesbianentzako informazio eta laguntza zerbitzuak modu instituzionalagoan EAErako garatu zitezen. Oraindik Eusko Jaurlaritzak ez du abian jarri zerbitzu hori. Lan mundurako ekimen bat ere egin zuten foro honetan. Enpresari eta sindikatuekin elkartu ziren errebindikazio taula bat erakutsiz. Ekimena horretan geratu zen. Hegoak elkartearekin batera EAEko udaletxeetan izatezko bikoteak izena emateko prestatuta dauden erroldak homosexualen eskura ere uztea eskatu zuten eta baita bikoteei ezkontza zeremonia ospatzeko aukera ematea ere. Ibarretxe lehendakariarekin ere bildu ziren Gehitu eta Hegoak taldea.


Iñigo Lamarcaren iritziz duela urte gutxira arte elkarteek batere laguntzarik ez edo izatekotan ere oso diru laguntza gutxi jasotzen zuten. Orain egoera bestelakoa omen da. Gehituk diru laguntzak jasotzen ditu udal, Gipuzkoako Foru Aldundi eta Eusko Jaurlaritzaren eskutik. Programak aurkezten dituzte, hala nola, jardunaldiak, liburuxkak edo «Gehisemua» aldizkaria bera. Harreman ekonomikoez gain harreman politikoak ere garatzen dituzte eta alde horretatik jarrera positiboa dela azpimarratu du Lamarcak. Gertuko harremanak dituzte eta beti atea irekita aurkitu dute. Lamarcak nabarmendu duenez ordea, horrek ez du esan nahi gehiago egin ezin daitekeenik. Bestalde, ez daki jarrera horiek egiaz zintzoak eta barneratuak diren ala «tolerantzia» garai honetan bizi garela-eta politiko zuzena dena egiten duten.


Gehituk 200 bat bazkide ditu. 40-50 bat lagun dira boluntarioak edo aktibistak. Gainerakoek, soilik kuota ordaintzen dute, (Euskal Herriko beste elkarteetan ez zen modu horretara lan egiten hasieran behintzat). Mila arrazoirengatik elkartean lanean ez dira aritzen, baina diru iturri garrantzitsua da.
Elkarteetara ez da hain erraz hurbiltzen jendea eta homosexualen eskubideen defentsan aritzen den elkartean aritzeak oztopo handiak dakartza. Oraindik ez dago homosexualen egoera "normalizatuta" eta beraz, homosexual askok (elkarteetan heterosexualak ere onartzen dira nahiz eta gutxi izan partaide) beldurra du elkartean lan egiteko. Komunikabideetan agertzeko prest dagoen jendea topatzea are zailagoa da. Gehitun oso gutxi daude prest komunikabideetan agertzeko. Jende gaztearen kasuan Lamarcak 40-50 urteko gurasoen jarrera nabarmendu du. Garai bateko guraso gehienak homofoboak ziren. Oraingoek seme-alaben homosexualitatea onartzen dute baina ez dute publikoki agertzerik nahi