SEI (Euskal Soziolinguistika Institutua Sortzen) kultur elkarteak 2001eko azaroan egindako Kale Erabileraren Neurketan jasotakoaren arabera, Urretxu-Zumarragan euskararen kale erabilera %22,7koa da. Hots, 100 lagunetik ia 23k euskara erabili ohi du kalean. Datu hau EKBk 1993 eta 1997an egindako Kale Neurketekin alderatzen badugu, bi herriotako erdigunean -EKBk zona horretara mugatu zuen bere ikerketa- euskararen erabilera azken urteetan bere horretan mantendu dela ohartuko gara. 1993an %17,2koa zen, 97an %26,3koa eta 2001ean %26,2koa. SEIren arabera, kezkagarria da azken lau urteotan erabilerak gora ez egin izana, kontuan izan behar baita 1996an euskararen ezagutza maila %45,1ekoa zela, eta azken erroldako daturik oraindik kaleratu ez den arren, 97tik hona ziurrenik gora egingo zuela. Beraz, proportzioan erabilera baxuagoa da oraingoa 97koa baino.

Dena den, bada itxaropenerako tarterik. Izan ere, helduen eta adinekoen artean euskararen erabilera herriko batez bestekoaren azpitik dagoen arren, gazteen eta haurren kasuan ehuneko horren gainetik dago. Gazteei dagokienez, erabilera %29,2koa da, eta haurrei dagokienez, %41,8koa.
Ezagutzaren kasuan, gainera, emaitzak gero eta baikorragoak dira. Euskaldunen kopurua adibidez %41,4tik (1991. urtean) %45,1era pasa da (1996an), eta erdaldunena %42,8tik %37,8ra. Adinari begiratuz, bestalde, datuak ere nahiko onak dira. Haurren %76ak ezagutzen zuen euskara 1996an, eta gazteen %60ak. SEIk kaleraturiko txostenean irakur daitekeenez, "euskararen ezagutza nolabait gaztetzen ari da, eta tradizionalki zaharrek bete duten lekua, gazteenek hartu dute orain. Hori, makina bat urtetan irakaskuntzaren arloan eginiko lanari esker lortu ahal izan da". Txostenean bertan, zera gaineratzen da: "Joera hau datozen urteetan mantenduz gero, Urretxu-Zumarragako errealitatea gero eta euskaldunago izateko bidean da. Azpimarratzekoa da, gaur egun herri askotan gazteen erabilera batez bestekoaren azpitik dagoela eta ezagutzan aurrera eginagatik, gazteen artean gaztelaniaz egiteko joera nabarmena dela. Jasotako datuen arabera, hau ez da gertatzen Urretxu-Zumarragan. Herriko hizkuntza bilakaerak oraingo norabidean jarrai dezan funtsezkoa izango da datozen urteetan gazteen erabilera ohiturek egungo joerari jarraitzea".

Urretxu eta Zumarragan euskarak bizi duen egoeraz hitz egin diezagun, Sebas Iturrioz urretxuarra elkarrizketatu dugu. Zintzo-Mintzo Euskaltzaleen Elkarteko lehendakariordea da, eta lehenik eta behin elkartearen beraren sorrerari buruz berba egin diezagun eskatu diogu. Iturriozek azaldu digunez, 80ko hamarkada amaieran eta 90eko hasieran euskararen inguruko hainbat mugimendu sortu zen Deba bailaran, eta horiek eredu bezala hartuz eman zituen Zintzo-Mintzok lehen urratsak, 1994an, Joxe Mari Etxanizen gidaritzapean. "Aurrez bazeuden beste elkarte batzuk, EHE eta EKB esaterako, baina gehienek euskararen apologia egiten zuten; errebindikatiboak ziren. Ondoren mugimendu posibilista bat jaio zen, administrazioetatik egin ezin zena herri elkarteetatik bultzatu behar zela ziotenak. Horietako bat da Arrasate Euskaldun Dezagun (AED), eta baita geroago jaio ziren Jardun eta Ttipi-Ttapa ere. Horiek izan dira gure eredu", diosku Iturriozek.
Hasiera batean 40 bat lagunek osatzen zuten Zintzo-Mintzo, eta taldeak egun duen helburu bera zuen orduan, euskararen normalizaziorantz aurrera egitea, alegia. 1994an egindako batzarrean, helburuak eta ikusten zituen hutsuneak finkatu zituen elkarteak, gerora begira bere lana nondik bideratu jakiteko. AED eta gainerakoekin alderatuta, Zintzo-Mintzok ez omen zuen ezer, ez herri-aldizkaririk, ez Udalekin hainbat proiektu martxan jartzea ahalbidetu zezakeen bitartekaririk... Iturriozen aburuz, "Urretxu eta Zumarragan gauzak oso mantso egin dira, eta Udaletan sentsibilitate eza nabari da aurrerapausoak emateko orduan".
Apurka-apurka, euskara elkarteak, egindako lana medio, bere lehen fruituak jaso zituen, eta Zumarragako eta Urretxuko Udalekin proiektu konkretuak aurrera ateratzeko hainbat hitzarmen sinatu zituen. Hitzarmen horien atal bat Gazte Txokoari dagokiona da. Zintzo-Mintzo Euskaltzaleen Elkarteak 12 eta 16 urte bitarteko gazteen bilgune bilakatu nahi duen txoko bat jarriko du Urretxun duen lokalean. Asteburuetara begira dagoen proiektua da, astean zehar gazteek aisialdia beteta baitute.
Aisialdiarena da, hain zuzen ere, Iturriozen hitzetan, euskarak Urretxu eta Zumarragan duen egoeraz hitz egitean kontuan hartu beharreko puntu garrantzitsuenetariko bat. Dioenez, ezagutzaren datuei so eginez, ezaugarri beretsuak dituzten herriekin alderatuz egoera ez da txarra, baina erabilerari dagokionez "kaxkar samarra" da. Bere ustez, "argi dago jende gero eta gehiagok dakiela euskaraz, baina aisialdira bideraturik dauden eskolaz kanpoko ekintza gehienetan erdara da nagusi. Kirolean adibidez, entrenatzaile erdaldun bat izanez gero jokalari guztiak erdaraz aritzen dira, eta berdin musika ikasten ari direnek andereño erdaldun bat baldin badaukate".
Egoera hori izanik, Zintzo-Mintzok egin beharko lukeena Udaletako Euskara Biziberritzeko Plana bultzatzea dela esan digu elkarteko lehendakariordeak. "Lau urteko plan bat egin eta alderdi politikoak eta bi udalak aurrerapausoak ematea bultzatu behar ditugu. Dena den, badakigu hori zaila dela, politika kontuak sartzen baitira jokoan. Eta denok ezagutzen dugu elkar...". Sebas Iturriozek Kilometroak festarengan ditu jarrita esperantzak: "Ea lanean aritu garenak proiektu batekin identifikatuak sentitzen garen eta indarrak batu eta gauzak aldatzen hasterik badaukagun"