Donostiako Nazioarteko Zinemaldiak 50 urte bete ditu, 1953an jaio baitzen Donostiak zinearekin urtero izaten duen zita hau. Donostiako hamar merkatarik intentzio turistikoekin sortutako zinemaldi txiki hura, handi bihurtu da mende erdi honetan.

1953. urteko lehen Zinemaldi hura, egia esan, Zinemaldi bat baino "zinearen aste" bat izan zen. Donostiako uda luzatzeko merkatari elkarte haren ideia baten ildotik jaiotakoa. Luis Mariano, Carmen Sevilla, Marujita Diaz edota Paco Rabal izan ziren lehen edizio hartako izar nagusiak eta nahiz eta aktore hauek publiko orokorrari oso ezagunak egiten zitzaizkion, jaialdiak ez zuen antolatzaileek desio izanen luketen oihartzunik izan. Horren lekuko izan daiteke, esate baterako, donostiar batek baino ez erosi izana zine asteak eskaintzen zuen filmak ikusteko abonua (Donostiar honek abonua erosten bakarra izateagatik pribilegio desberdinak izan zituen, horien artean, akaso deigarriena, jaialdiko festa ekitaldi desberdinetara joateko aukera izatea).
Lehen Zinemaldi hartan "izar" nagusiak espainiarrak izan ziren. Hollywoodetik etorritako lehenengo izarra, Gloria Swanson, bigarren zinemaldian etorri zen, 1954. urtean, zine astea Zinemaldi bilakatu zen urtean, hain zuzen. Izan ere urte honetan jaio baitzen berez Zinemaldia, zine astea antolatu zuen merkatari taldeak espainiar ikuskizunen sindikatuak jarritako delegatu bati, Miguel Echarriri, lekua utzi zioenean. Lehen urteetan, Jose Luis Tudurik Zinemaldiaz idatzitako bi liburuetan dioen bezala, Espainiako Kultura eta Turismo ministerioa oso interesatua zegoen Zinemaldian, mundu osoan zehar Espainiaren normaltasun eta oparotasun irudi bat emateko baliagarria izan zitekeelakoan. Egia esan Zinemaldia fisikoki Donostian gauzatzen zen arren, Madrilen hartzen ziren erabaki gehienak eta hortaz, esan daiteke Donostian baino Madrilen antolatzen zela Zinemaldia lehen urte hauetan.
Era guztietako ekitaldiak antolatzen ziren Zinemaldiaren inguruan: uso-tiro lehiaketak, zezenketak, dantza lehiaketak, modeloen pasarelak eta abar. Zinemaldiak etortzen ziren atzerritarrak entretenituak egoteko lan berezia egiten zuela pentsa daiteke, baina batik bat hauek Espainiaren irudi positibo bat hartu eta zabaltzea zen antolakuntzaren desiorik handiena.
Antolakuntza filmeen kalitatean baino Zinemaldiko ekitaldietan arduratua egon ohi zen. Filmak gainera, oztopo handi batekin topatzen ziren maiz: zentsurarekin, hain zuzen (1960an Buñuelen «Viridiana»k Canneseko zinemaldian sari nagusia atera zuenetik egoera areagotu egin zen, bertako produkzioa zein inportatzen ziren pelikulak gehiago kontrolatzen hasi baitziren). Hau horrela izanik, nazio gehienek pelikula arin zein hutsalak bidaltzen zituzten Donostiako Zinemaldira.
1955ean, Zinemaldiaren urte haietako mailaren neurri izan daitekeen anekdota bat gertatu zen: Ava Gadner Zinemaldia gauzatzen ari zen egun berberetan Donostian zen. Kointzidentzia baino ez zen izan, baina antolakuntzak ez zituen erreflexu arinak izan Gadner Zinemaldira gerturarazteko.
Dena den, urteek aurrera egin ahala Zinemaldian gero eta film hobeagoak aurkezten joan ziren eta horien artean, Sail Ofizialean, guztietan esanguratsuena akaso, historiako hamar filmerik onenen artean behin baino gehiagotan izendatua izan den Alfred Hitchcoken «Vertigo», Donostian urrezko maskorra irabazterik izan ez zuena.
Garai honetan, 50eko hamarkadaren bukaeran eta 60ko hamarkadaren hasieran, AEBetako film esanguratsu dezente ikusteko aukera izan zen Donostiako Zinemaldian. Hau Espainiko Kultura ministerioak burututako estrategia baten emaitza zen: Donostiako Zinemaldira film esanguratsuak ekartzen zituzten produktoreek, gero euren beste film batzuk Espainian estreinatzerako orduan erraztasunak izaten baitzituzten. Urte hauetatik aurrera Donostiara Hollywoodeko izar gehiago etortzen hasi ziren. Ordutz gero Kirk Douglas, Sofia Loren, Deborah Kerr, Mel Ferrer, Audrey Hepburn, Elizabeth Taylor edota Anita Ekkberg bezalako pertsona entzutetsuak Donostiara etortzen hasi ziren.
Baina zine izarrak edota zinemaren historian mitiko bihurtu diren filmak kenduta, Donostiako Zinemaldiak hain loriatsuak ez ziren beste hainbat gertakizun bizi izan zuen 60ko hamarkadaren hasiera honetan. Horrela, azpititulurik gabeko filmak, nahastutako pelikulen proiekzioa, garaiz iritsi ez ziren filmak... ugaritu ziren, honek Zinemaldiaren ospe galtzean eragina izan zuen. Nazioartean, Donostiako Zinemaldia ez zen oso seriotzat hartzen sarri asko eta horren ondorioz bigarren mailako filmak bidaltzen hasi ziren atzerritik.
1963an A Kategoriako zinemaldia izateari utzi behar izan zion, nahiz eta hurrengo urtean berreskuratu.
Urte hauetako anekdota bereziak garaiko egunkarietako kroniketan edota Tuduriren Zinemaldiari buruzko liburuetan irakurri ahal dira. Hauetako bat 1962an gertatu zen. Gerra Zibilaren inguruko gidoi lehiaketa baten berri eman zuen Espainiako Kultura ministerioak. Horren aurrean, García Berlanga zuzendari espainiarrak istorioa zein ikuspuntutik idatzi behar zen galdetu zuenean, erantzuna argia izan zuen: "Irabazleen ikuspuntutik, jakina, baina garaituak errespetatuz". Istorioek Gerraren inguruko ikuspegi neutral bat izan ote zezaketen ere galdetzera ausartu zen zinegile valentziarra. Erantzuna orduan ere garbi askoa izan zen: Ez.
Hamarkada honetan ikusi ahal izan zen, baita ere, 1965ean, diktadura hasi zenetik Euskal Herrian osoki eginiko lehen filma: "Pelotari". Urte batzuk beranduago, 1968an, Donostiako Turismo bulegoak denboraldiko toreatzailerik hoberenari urrezko maskorra eman nahi izan zion jende askoren harridura eta haserrerako. Zinemaldiko arduradun bera ere, Miguel Echarri, kontra azaldu zen.
Hamarkada honetan, dena den, pasadizoak alde batera utziz, Zinemaldiaren sendotzea etorri zen. Hurrengoan, 70eko hamarkadan, berriz, politizazio garaiak bizi izan zituen Zinemaldiak. Partiduen legalizazioen aldeko, amnistiaren aldeko edota autonomia eskatzeko manifestazioak egin ziren garai honetan, eta batzuetan istilu larriak izan ziren. Gizarte beraren isla izan baita Zinemaldia.
Pixkanaka Zinemaldia herrikoiagoa egiten hasi zen: mahainguruak antolatu ziren, auzoetan filmak proiektatzen ziren eta abar. Dena den, antolakuntzan aldaketa asko izan ziren urtero eta horren ondorioz, Zinemaldiaren ezegonkortasuna argudiatuz, 80ko hamarkadako lehen edizioan zinemaldiak A kategoria berriz galdu zuen. Gero jakin zen, hala ere, A kategoria galtzeko benetako arrazoia Espainiako zine federakuntzak nazioartekoari (FIAP) ordaindu ez izana izan zela. Hau ordaindu bezain pronto kategoria berreskuratu zuen.
Horrela jarraitu zuen 1985. urtera arte; izan ere urte horretan zuzendaritza kolegiatu batek hartu zuen antolakuntzaren ardura eta A kategoria betirako berreskuratu zuen. Zine kritikari gazte bat ere hasi zen aholkulari moduan: Diego Galan. Hauekin beste gestio mota bat hasi zen, Zinemaldia modernizatu egin zen, eta eduki aldetik, berriz, beste gauza batzuen artean, gero hain arrakastatsua bihurtuko zen Zabaltegi sortu zen.
Hurrengo urtetik aurrera Diego Galanen lehenengo zikloa hasi zen Zinemaldiaren buru bezala. A kategorian mantetzea izan zen helburu, baina horrekin batera zinema jende multzo ahalik eta handienari zabaltzea. Hala hasi ziren hondartzako zine proiekzioak edota Oliver Stone zuzendari estatubatuarrak munduko zine aretorik onena bezala izendatu zuen belodromoaren istorioa. Honekin batera, Gregory Peck aktoreak jaso zuen Donostia Saria ere sortu zen. Hortik aurrera, zine izar handi ugarik urtero jaso izan dute Donostia sari hau.
Diego Galanek dimititu egin zuen hala ere, 1989an, arrazoi administratiboak medio. Euskadiko Filmategiko delegatuak, Peio Aldazabalek, hartu zuen antolakuntzaren ardura. Urtebetez baino ez zen izan, hurrengo urte bietan Rudi Barnett belgikarrak hartu baitzuen lekukoa polemika askoren tartean. Urte zailak izan ziren haiek. Barnetti bertako Zinemaldiaren jakitun ez izatea eta gauzak azkarregi egin nahi izatea kritikatu zitzaion.
Besteak beste, Donostiako alkateak bultzatuta, 1989an Zinemaldia utzi zuen taldea berreskuratu zen ekitaldiaren ardura hartzeko. 1993tik aurrera Zinemaldiak suspertze deigarria izan du, Pérez Estremeraren ardurapean lehenengo eta 1995etik, Diego Galanen eskutik.
Iaz Diego Galanek antolakuntzan taldekide zuen Mikel Olaziregiri utzi zion Zinemaldiaren ardura, eta honekin batera handi eta entzutetsu bilakatu den zinemaldi bat gidatzeko aukera. Izan ere, azken urte hauetan, gainontzeko zinemaldietatik bereizia egiten duen ezaugarri bat hartzen ari da Zinemaldia: gero eta herrikoiagoa da. Hiritarren partaidetzari kasu egitea besterik ez dago: 200.000 ikusle iaz. Eta hau maiz gertatzen den ezein epaimahaien epai desegokien gainetik jarri beharreko zerbait da Zinemaldi baten maila neurtzerako orduan. Filmen kalitatea beste kontu bat da, beti baitaude horrelakoetan film on eta txarrak. Egunetan gertu dauden Zinemaldien konpetentzia alde batera utzita, hau zorte kontua ere izaten baita