Otzaurteko gainean bertan dago Otzaurteko benta zaharra. «Otzaurteko bentea», bertakoek deitzen duten moduan, betidanik ezagutu da taberna bezala. Zegamaren gainean, Aizkorriren magalean kokatua, mendizaletasuna eta turismoa hasi baino lehenago bertatik pasatzen zen jende gehientsuena basoetako eta mendiko langileak ziren: basomutilak, ikazkinak, mandazainak, artzainak... Langile haientzat, Otzaurte geldiune garrantzitsua zen Idiazabal, Segura eta Zegama ingurutik Urbiako etxoletara joateko, bertako zelaietan edukitzen zituzten ardi eta behorrak ikustera. Baina hori baino askoz lehenago ere, pasabide estrategikoa izana da mendi lepo hau, XIX. mendean Gipuzkoa eta Nafarroaren arteko bide nagusia bertatik pasatzen baitzen.

Geroago ere, mendizaletasunaren loraldi garaian, ibiltariak Aizkorriko mendi multzo aldera bide luzea trenez egin ondoren Otzaurteko geralekutik gora etortzen zirenean, garrantzi handiko geldiunea zen. Trenbidea, tunel ugaritan barna pasatzen da ingurune menditsu honetatik. Egun, leku guztietara kotxez irits daitekeenez, benta zaharrak ere garai berrietara egokitu behar izan du: gaur taberna eta jatetxe berritu bat da, orain inguruotan nagusi diren mendizale eta perretxikozaleentzat.
Otzaurteko gainean (670 metro) bentaz gainera, Andra Mariaren ermita dago, eta mikeleteen etxea izandako eraikuntza. Leku honetatik ekin diogu gaurko ibilaldiari, Beunda eta San Adriango pasabiderako norabidean doan bide zabalari helduz. Metro gutxiren buruan, ordea, bide nagusi hau utzita, ezkerrera egin dugu, basoan barrena sartzen den bide batetik. Bidea berehala utzi dugu mendiaren bizkar leunetik zuzen igotzeko. Basotik belazera irten gara, bazkan ari diren abereak lagun; ikuspegia zabaldu da orduan, eta Txurruko punta, gure lehenengo tontorra, parean azaldu zaigu. Gainez gain, Ultzamako leporako norabidea hartu dugu, eta lan handirik gabe heldu gara bertara (822 metro). Aurrez aurre dugun gailurrera heltzeko azken maldei ekitea besterik ez zaigu gelditzen. Txurruko punta (989 metro), erpin geodesiko eta buzoi batek jantzitako tontor belartsua da. Gertu ikusten dira Aizkorriko mendikatea, Aratz eta Altzaniako mendilerroa, tartean Urdalur urtegia. Nafarroako lurretara begira, berriz, Beriain edo San Donato ageri da nabarmen, eta Etxegarate baino haratago, Aralar ingurua.
Udako eguzki leunaren azpian, beharrezko atsedenaldia leku atsegin honetan egin eta gero, iparralderantz garbi ikusten diren Garagartzako haitzetara bidean jarri ditugu hankak lanean, eta mendiaren ipar bizkarretik zuzen jaisten hasi gara. Belardietan zehar, harkaitzen oinera iritsi gara berehala. Hiru dira Garagartzako haitzak, baina bi bakarrik dira nabarmenak. Bikunaitz (866 metro, erdiko tontorra) eta Zabalaitz (mendebaldeen dagoen tontorra, zuhaitzez estalia) arteko lepoan trikuharri bat dago. Bikunaitz tontorrari ekin diogu lehenengo, eta minutu gutxiren buruan zailtasunik gabe heldu gara gora; perretxiko formako buzoi bat dago bertan. Bide beretik jaitsi eta bi haitzen artean dagoen bordaren ondotik pasaz Naparraitzera (858 metro, ekialdeen dagoen haitza) abiatu gara. Askoz iritsi ezinagoa dirudi, eta halaxe izan da. Mendebaldetik ekin diogu, eta harkaitzean irekitako koba txiki baten aldamenetik pasa ostean, azken metroetan eskuak erabili behar izan ditugu gailurrera iristeko. Buzoi zahar bat dago hemen ere.
Kontuz jaitsi gara, igo bezalaxe, eta bi harkaitzen artetik beherantz abiatu gara, borda gure ezkerrean utzita. Ez dago bide garbirik hasieran, zuzenean behera joan gara. Basoan sartu eta puska batera bide galdu baten arrastoak topatu ditugu, zuhaitzetan pintura zaharrezko markez gainera. Bidea zenbat eta aurrerago orduan eta hobea da, eta horrela iritsi gara Otzaurte errekaren bailaratxora, trenbidearen tunelaren ahoaren parera gutxi gora behera. Hemendik, pista garbi batek errepiderantz eraman gaitu metro gutxitan; hortik Otzaurteraino kilometro pasatxo daukagu oraindik.
Ibilaldia motz geratu zaigula iruditu zaigunez, errepidean behera abiatu gara, Otzaurte aldera joan ordez, Gazteluberri gailur bitxiaren bila. Zubi baten aldamenean ezkerrera egiten duen pista ona hartu dugu, eta metro gutxiren buruan, ateka baten ondoan eskuinerantz igotzen den bidezidorra hartu dugu, pinudian barna hasieran, belardian gero. Berehala lausotu da bidea eta nola edo hala jarraitu ditugu geratzen diren bide arrastoak. Malda gogorraren amaieran, Gazteluberriren bi tontorren erdi-erdian paratutako antenatzarra agertu zaigu aurrean. Hegoaldeko gailurrera igo gara lehenengo (854 metro), eta iparraldekora gero (859 metro). Bertan eraikin txiki baten pareta eroriak daude, eta inguru guztian, amildegiak irekitzen dira gure oinetan. Hemen omen zuten gordelekua garai bateko gaizkile batzuek, tontorrean omen zegoen gaztelu batean. Jaitsiera bide beretik egin dugu. Eguerdiko eguzkia gogor lanean ari denez, errepidera iristean, Altsasu aldera metro gutxitara dagoen iturrian freskatu gara, Otzaurteraino asfaltoan egin beharreko azken metroei ekin baino lehen. Otzaurterako bide hau N-1 errepidea izan zen eta bertako puntu kilometriko bateko harri bat ikus daiteke, Donostiarako 66. kilometroa adierazten duena hain zuzen l