Urepeletik Sorogainera, ibarreko behien arrastoari segika

Baigorri Aldude, edo Erroko bailara moduan izendatu izan da arrazoi desberdinak direla medio. Baigorriko herria buru dela beste 8 herriekin Baigorriko harana osatzen dute. Mendi garaiez inguratua Sorolepo Iturrunburu eta Adi hegoaldean, Albako Harria ipar-mendebaldean eta Errola ipar-ekialdean Aldude ibaiak hartzen ditu mendi hauetako guztietako urak, Aldude harana osatuaz. Erro ibarra ere deitzen zaio.

Urepelek Nafarroarekin egiten du muga eta muga gatazkatsua izan da berau. Muga honen gatazkak XIV. mendeko dokumentuetan agertzen dira. Gatazka hau 1785ean baretu zela dirudi, Nafarroa Behereko abeltzainek beraien zerrientzat larre hauek erabiltzearen truke Nafarroako erregeari bost zerrietatik bat ematea adostutakoan. Gertaera honetatik dator Urepelen hegoaldean eta gaurko txangoan aipatuko ditugun mendien izena: Kintoa.
Abeltzaintza da jarduerarik garrantzitsuena ardi, esne eta behi haragi eta zaldiekin, baina, nekazaritzak ere lagundu izan du biztanleen mantenuan artoa, zuhainak, eta barazkiak ekoiztu dituztelarik. Eta nola ez elikagai industrian esnekiak eta gazta izan dira diru iturri. Ikusten denez lehenengo sektorearen inguruan mugitu da bertakoen bizimodua eta hau guztia bere paisajean idatzia gelditu da. Jarduera berrienen artean arrain haztegi bat dago herriaren sarrera-sarreran.
Inguru honetan kokatzen da, aste honetako ibilbidea eta txangoan zehar bizimodu honen aztarnak agertzen joango dira. Elizan aurrera egin eta Urepeleko herria zeharkatu ondoren azken-azkeneko etxe multzoan ezkerrera hartuko dugu (elizatik kilometro batera). Zutoin adierazle batek errepidera zuzentzen gaitu eta beronek Sorogainera eramango gaitu. Errepidean zatitxo bat egin ondoren, ezkerreranzko bihurgune gogor batean bidezidor zabal bat nabari da. Berau eskuinera hartu eta bailaran gora egingo dugu baso moduko zuhaitz multzoen artean. Gaztainak, haritzak, pagoak eta gereziondoak ikusiko ditugu eta zuhaitz multzoetan ugariak dira txoritxoak eta hemen ere kanta desberdinak entzun ditzakegu. Azpibasoko zuhaixkak ere ez dira urri eta maldan gora egitea atsegina bihurtzen da indarrak gurekin direnean. Laugarren kilometroan bideak errepidearekin bat egiten du eta eguraldiak laguntzen badigu haran osoa ikusi dezakegu. Gibelean Urepele, eta aitzinean Sorogaingo lepoa eta Iturrrunburuko gailurra. Aurrerago Frantzia eta Espainia arteko muga igaroko dugu. Zazpi kilometro egin ditugunean Sorogaineko lepora iritsiko gara. Hauek dira bi bailaren arteko liskar gai izan diren ganaduaren bazka. Erraz ikus daitezke behi eta zaldiak. Zaldiak baztandarrek uzten dituzte mendietan eta baigorriarrek aldiz, behiak izaten dituzte. Kintoa ezaguna bihurtu duena ez dira larreak, Baztan aldean ikusten diren basoak, eman diote Kintoari ospea. Gaurkoan ordea larre hauek sortzen duten bizimodua eta larre hauen inguruan eratzen diren egitura eta usadioak ikustera hurbildu gara. Lepo honetatik ezkerrera hesi batek zeharkatzen duen mendia topatuko dugu. Iturrunburu gailurra da berau eta bi bailarak ikusteko irrikaz igoko gara bertara. Sai eta beleak izutuz edo beraiek gu txundituz mantso igoko dugu malda. Saien artean igitai formako isatsa duten hegaztiak ikus genitzake, miru gorriak ziurrenez. Isatsari erreparatzen badiogu norabidez aldatzeko mugitzen dutela ikusiko dugu. Baina gure oinetara begiratzen badugu larreko belarrak ikusiko ditugu garaiaren arabera loraturik. Horien artean Scilak eta Erytroniumak ezagutuko ditugu. Ezagunak egiten ez bazaizkigu ere erreparatu dezakegu zein desberdinak diren. Horrela, hegazti eta landareei begira berehala igotzen da malda eta konturatzerako gailurrean gaude. Gailurrean, Aratungo lepora iritsiko gara GR11 bidearekin bat eginez, Adi mendia aurrean dugularik. Bidean, Kintoko pagadi ertzetik igaroko gara. Pagadi hau liluragarria da, baina basapiztiek uxaturiko sagutxoen moduan, ez gara bere barnean murgilduko, bertakoak diren pagoek ere lepoetako haize hotzek guztiz desitxuraturik, kikilduta eta dardarka daudela dirudite eta. Adiren bizkarra zeharkatuz Esnezelaieta eta Adi arteko lepora iritsiko gara.
Hemen GR11-ko marra zuri-gorriak utzi eta bidea jarraituko dugu Patarramoho arte. Hemen pista hartuko dugu. Pista errepide bihurtzen da eta unai edo abeltzainen etxeen artean Urepelera itzuliko gara
Behiak Sorogaineko larreetara igotzeko prestatzen
Aste honetan deskribatu dugun ibilbidearen lehen zatia, Urepeletik Sorogainera doan bidea, hain zuzen, ibarreko behiek Sorogaineko larreetara igotzean egiten duten bidea da.Urtero udaberriaren giro goxoarekin batera Azkarate, Lasa, Aldude eta Urepeleko behiak Kintoko larreetara igotzeko markatu egiten dituzte eta buruko 64 euro ordaindu behar dizkiote Nafarroako gobernuari. Urepelen, hamarrak ingururako biltzen dituzte elizaren aitzinean. Abeltzain edo unai bakoitzak bere behiak txukundu eta gero, zintzarririk dotoreenekin apaindurik doaz. Lerrokaturik, Nafarroatik datozen markatzaileengana hurbiltzen dira banan-bana.Urduritasuna nabaria da giroan eta abereak hau sumaturik marruka hasten dira herriko karriketan sartu bezain pronto. Kalean aurrera doazen moduan makilakadak eta eztenkadak ugaritzen dira. Elizaren aitzinera iristean metalezko pasadizo estu batean sartzen dituzte ahal den moduan.Giroa borborka dago, jende guztia adi, azalaren erre usaina eta kea nondik ote datoz? Abeltzain eta sudur luze guztien aurrean, burdin goria erabiliz, Erro ibarreko marka erretzen die larruazalean. Ez dezatela esan animaliek sufritzen ez dutenik, baina hori nori axola zaio? Bizitza horrela omen. Zerbait alatzeko lehenik larrua utzi behar. Hala bada, giroa baretzen da eta behiak herria igaro eta Sorogaineko larreetara joaten dira, iraila arte badute han bazka.

1856tik jarraitutako usadioa dugu hau, Historian zehar inguruko mendi hauen guztien erabilera bertakoena izan da. Baztandarrek, hau da nafarrek, zein baigorriarrek (Nafarroa Beherekoek) erabili izan dituzte bien artean dauden mendiak eta Historian zehar milaka iskanbila sortu dira beraien artean. XIV. mendekoak dira ditugun lehen datuak. 1400. urtean baigorriarrek erabili zitzaketen mendiko larreak. Baina, hurrengo mendean baztandarrak izan ziren erabiltzaileak. Liskarrak 1785. urte arte iraun zuen eta urte horretan hitzartutako tratatuaren bidez konpondu ziren arazoak. Baigorriarrek lur hauetan bazkatzen zuten bost zerrietatik bat nafarrei eman behar zieten hitzarmen honek zioen moduan. 1856an istilu gehiago izan ondoren berriro adostu zen hitzarmen bera eta gaur egun kuota bidez ordaintzen dute Kintoko lurren erabilera baigorriarrek. Eta Urepelen udaberrian ospatzen den behi markaketak ere sorburu bera du. Ordaindu beharreko kuota zehazteaz gain bi bailaren arteko harremanak sendotzeko aukera ona da


Azkenak
Naziek deportaturikoen oroimena, diru-zorro batean

1945ean Neuengammeko nazien kontzentrazio esparruan hil zen Jean Iribarne gamerearraren diru-zorroa berreskuratu eta bere senideei eman diete. Ipar Euskal Herrian gutxienez 350 herritar deportatu zituzten erresistentzian parte hartzeagatik, eta ia erdia ez ziren bizirik atera.


Elena Barrena, irakasle eta historialarien erreferentea

Gipuzkoako sorrera prozesuari buruzko bere doktore tesia aitzindaria izan zen, lurralde historikoen bilakaera ulertzeko. Deustuko Unibertsitateko irakaslea, historialari askorentzat eredu izan da bere lan egiteko eta irakasteko modua. Igande honetan hil da Elena Barrena Osoro... [+]


Gernikako gaztetxe zaharra hartu dute berriro, itxi eta hamar urtera

Gernikako "gazte langileen interes eta beharrei" erantzungo dien proiektu bat martxan jarriko duela adierazi du Egurre Gazte Asanbladak. Eraikina duela hamar urte itxi zuten, eta salatu dute Gernikako Udalak hiru legegintzaldi daramatzala esanez liburutegi bat jarriko... [+]


Mario Vargas Llosa idazlea eta Literaturaren Nobel sariduna zendu da

89 urterekin hil da, Liman, eta idazle perutarraren seme-alabek eman dute haren heriotzaren berri. Gaztelaniazko literaturaren egilerik ospetsuenetakoa izan zen, eta 1960ko eta 1970eko hamarkadetan Latinoamerikan literaturak izan zuen loraldian paper garrantzitsua jokatu zuen... [+]


2025-04-14 | ARGIA
Gabriel Arestiren “izaera komunista” azpimarratu dute, bere heriotzaren 50. urteurrena kari

Euskal Herriko Kontseilu Sozialistak (EHKS) antolatuta, egun osoko jardunaldia egin dute igandean, Bilboko Campos Eliseos antzokian. Hainbat hitzaldik osatu dute egitaraua, eta jardnualdia amaitzeko Bigarrenez Aresti etorkizunaren aurrean antzezlana estreinatu dute.


Daniel Noboa eskuindarra gailendu da Ekuadorko hauteskundeetan, eta oposizioak iruzurra salatu du

Bozen lehen itzulian pare-parean geratu ostean, inkesta gehienek aurreikusten zutena baino tarte handiagoa atera dio egungo presidenteak Luisa González hautagai correistari. Oposizioak "iruzurra" salatu eta botoak berriz zenbatzea eskatu du.


Analisia
Balantzaka gerrarantz

Gure amak beti esaten du: “Ez dut sekula ulertu zergatik gertatu zen Lehen Mundu Gerra”. Ez dio batere zentzurik harrapatzen. Ez du ulertzen zergatik inplikatu ziren Europako potentzia zaharrak halako basakeria batean eta ez zaio buruan sartzen nola konbentzitu... [+]


‘Oztopoen gainetik askatasunera’: Ernaik manifestaziora deitu du apirilaren 17an

Adierazpen askatasuna aldarrikatzeko eta "eskuin erreakzionarioaren ofentsibari aurre egiteko" batuko dira. Egun horretarako Euskal Preso Politikoen alde antolatua zuten hitzaldia eta ekitaldia salatu du UPNk, eta hura zelatatzeko agindu du Espainiako Audientzia... [+]


Lau maki, 1947 eta 1948 urteetan Donostian erailak

Maki gerrillari antifrankistek Euskal Herrian ez zuten presentzia bereziki nabarmena izan, baina batzuk pasatu ziren, baita erregimenaren errepresio bortitza pairatu ere. Guardia Zibilak hiru hil zituen Ibaetan 1947an eta bat Zubietan 1948an, ahaztuta badaude ere.


2025-04-14 | Uriola.eus
Gerra finantzatzeari uko egiteko zerga desobedientziaren ekimena abian da

Ekimenak bakea eta justizia soziala sustatzeko proiektuak finantzatzea du helburu. Sustatzaile diren gizarte mugimenduek mezu argi bat bidali diete gobernuei eta armagintza industriari: "Ez dugu gerraren konplize izan nahi".


Jardin bat zuretzat, Hipatia

Hainbat lorpen kolektiboan soilik egin daitezkeela esaten denean, lerro artean joan ohi da behin kolektiboan pentsatu, gogoetatu eta eztabaidatu ondotik heldu ohi direla, heltzekotan. Baina zerbait lortzeko, ezinbestekoa da pentsatzen jartzea. Ez baitira gauzak besterik gabe... [+]


Analisia
Mikrofonoak antzokietan

"Eskatu txanda eta egingo dugu bat zurekin", esan dio estudioetatik ari den esatari prestu eta animatuak Bilboko kaleetan dabilen berriemaile gazteari. Aurkezlea entzuleei zuzendu zaie segituan. "Bien bitartean, Iruñera goaz...". Han zabaldu dute linea... [+]


Euskal armagintza industria eztabaidagai (I)
Industria militarrari buruz Jaurlaritzak eta Zedarriak enpresari foroak planteatutako eztabaida irekitzen

Urtearen hasieran, Zedarriak taldeak "defentsaren" industriari buruzko "eztabaida irekitzearen" alde egin zuen publikoki (baita nuklearrari buruz ere), eta Eusko Jaurlaritzak berehala egin du bat horrekin. Lehenik, Mikel Torres lehendakariorde eta Ekonomia... [+]


Gu ere lugorri

Sendabelarrak non bildu galdetuz idazten didate eta bide bazterrei erreparatzeko esan ohi diet. Erromantizismoak kalte egin digu bizitzako esparru askotan eta hemen ere bai, sendabelarrak ez baitaude mendi tontorretik gertu dauden bide zidorretan (bakarrik), ezta kostatik bertan... [+]


Eguneraketa berriak daude