Urepeletik Sorogainera, ibarreko behien arrastoari segika

Baigorri Aldude, edo Erroko bailara moduan izendatu izan da arrazoi desberdinak direla medio. Baigorriko herria buru dela beste 8 herriekin Baigorriko harana osatzen dute. Mendi garaiez inguratua Sorolepo Iturrunburu eta Adi hegoaldean, Albako Harria ipar-mendebaldean eta Errola ipar-ekialdean Aldude ibaiak hartzen ditu mendi hauetako guztietako urak, Aldude harana osatuaz. Erro ibarra ere deitzen zaio.

Urepelek Nafarroarekin egiten du muga eta muga gatazkatsua izan da berau. Muga honen gatazkak XIV. mendeko dokumentuetan agertzen dira. Gatazka hau 1785ean baretu zela dirudi, Nafarroa Behereko abeltzainek beraien zerrientzat larre hauek erabiltzearen truke Nafarroako erregeari bost zerrietatik bat ematea adostutakoan. Gertaera honetatik dator Urepelen hegoaldean eta gaurko txangoan aipatuko ditugun mendien izena: Kintoa.
Abeltzaintza da jarduerarik garrantzitsuena ardi, esne eta behi haragi eta zaldiekin, baina, nekazaritzak ere lagundu izan du biztanleen mantenuan artoa, zuhainak, eta barazkiak ekoiztu dituztelarik. Eta nola ez elikagai industrian esnekiak eta gazta izan dira diru iturri. Ikusten denez lehenengo sektorearen inguruan mugitu da bertakoen bizimodua eta hau guztia bere paisajean idatzia gelditu da. Jarduera berrienen artean arrain haztegi bat dago herriaren sarrera-sarreran.
Inguru honetan kokatzen da, aste honetako ibilbidea eta txangoan zehar bizimodu honen aztarnak agertzen joango dira. Elizan aurrera egin eta Urepeleko herria zeharkatu ondoren azken-azkeneko etxe multzoan ezkerrera hartuko dugu (elizatik kilometro batera). Zutoin adierazle batek errepidera zuzentzen gaitu eta beronek Sorogainera eramango gaitu. Errepidean zatitxo bat egin ondoren, ezkerreranzko bihurgune gogor batean bidezidor zabal bat nabari da. Berau eskuinera hartu eta bailaran gora egingo dugu baso moduko zuhaitz multzoen artean. Gaztainak, haritzak, pagoak eta gereziondoak ikusiko ditugu eta zuhaitz multzoetan ugariak dira txoritxoak eta hemen ere kanta desberdinak entzun ditzakegu. Azpibasoko zuhaixkak ere ez dira urri eta maldan gora egitea atsegina bihurtzen da indarrak gurekin direnean. Laugarren kilometroan bideak errepidearekin bat egiten du eta eguraldiak laguntzen badigu haran osoa ikusi dezakegu. Gibelean Urepele, eta aitzinean Sorogaingo lepoa eta Iturrrunburuko gailurra. Aurrerago Frantzia eta Espainia arteko muga igaroko dugu. Zazpi kilometro egin ditugunean Sorogaineko lepora iritsiko gara. Hauek dira bi bailaren arteko liskar gai izan diren ganaduaren bazka. Erraz ikus daitezke behi eta zaldiak. Zaldiak baztandarrek uzten dituzte mendietan eta baigorriarrek aldiz, behiak izaten dituzte. Kintoa ezaguna bihurtu duena ez dira larreak, Baztan aldean ikusten diren basoak, eman diote Kintoari ospea. Gaurkoan ordea larre hauek sortzen duten bizimodua eta larre hauen inguruan eratzen diren egitura eta usadioak ikustera hurbildu gara. Lepo honetatik ezkerrera hesi batek zeharkatzen duen mendia topatuko dugu. Iturrunburu gailurra da berau eta bi bailarak ikusteko irrikaz igoko gara bertara. Sai eta beleak izutuz edo beraiek gu txundituz mantso igoko dugu malda. Saien artean igitai formako isatsa duten hegaztiak ikus genitzake, miru gorriak ziurrenez. Isatsari erreparatzen badiogu norabidez aldatzeko mugitzen dutela ikusiko dugu. Baina gure oinetara begiratzen badugu larreko belarrak ikusiko ditugu garaiaren arabera loraturik. Horien artean Scilak eta Erytroniumak ezagutuko ditugu. Ezagunak egiten ez bazaizkigu ere erreparatu dezakegu zein desberdinak diren. Horrela, hegazti eta landareei begira berehala igotzen da malda eta konturatzerako gailurrean gaude. Gailurrean, Aratungo lepora iritsiko gara GR11 bidearekin bat eginez, Adi mendia aurrean dugularik. Bidean, Kintoko pagadi ertzetik igaroko gara. Pagadi hau liluragarria da, baina basapiztiek uxaturiko sagutxoen moduan, ez gara bere barnean murgilduko, bertakoak diren pagoek ere lepoetako haize hotzek guztiz desitxuraturik, kikilduta eta dardarka daudela dirudite eta. Adiren bizkarra zeharkatuz Esnezelaieta eta Adi arteko lepora iritsiko gara.
Hemen GR11-ko marra zuri-gorriak utzi eta bidea jarraituko dugu Patarramoho arte. Hemen pista hartuko dugu. Pista errepide bihurtzen da eta unai edo abeltzainen etxeen artean Urepelera itzuliko gara
Behiak Sorogaineko larreetara igotzeko prestatzen
Aste honetan deskribatu dugun ibilbidearen lehen zatia, Urepeletik Sorogainera doan bidea, hain zuzen, ibarreko behiek Sorogaineko larreetara igotzean egiten duten bidea da.Urtero udaberriaren giro goxoarekin batera Azkarate, Lasa, Aldude eta Urepeleko behiak Kintoko larreetara igotzeko markatu egiten dituzte eta buruko 64 euro ordaindu behar dizkiote Nafarroako gobernuari. Urepelen, hamarrak ingururako biltzen dituzte elizaren aitzinean. Abeltzain edo unai bakoitzak bere behiak txukundu eta gero, zintzarririk dotoreenekin apaindurik doaz. Lerrokaturik, Nafarroatik datozen markatzaileengana hurbiltzen dira banan-bana.Urduritasuna nabaria da giroan eta abereak hau sumaturik marruka hasten dira herriko karriketan sartu bezain pronto. Kalean aurrera doazen moduan makilakadak eta eztenkadak ugaritzen dira. Elizaren aitzinera iristean metalezko pasadizo estu batean sartzen dituzte ahal den moduan.Giroa borborka dago, jende guztia adi, azalaren erre usaina eta kea nondik ote datoz? Abeltzain eta sudur luze guztien aurrean, burdin goria erabiliz, Erro ibarreko marka erretzen die larruazalean. Ez dezatela esan animaliek sufritzen ez dutenik, baina hori nori axola zaio? Bizitza horrela omen. Zerbait alatzeko lehenik larrua utzi behar. Hala bada, giroa baretzen da eta behiak herria igaro eta Sorogaineko larreetara joaten dira, iraila arte badute han bazka.

1856tik jarraitutako usadioa dugu hau, Historian zehar inguruko mendi hauen guztien erabilera bertakoena izan da. Baztandarrek, hau da nafarrek, zein baigorriarrek (Nafarroa Beherekoek) erabili izan dituzte bien artean dauden mendiak eta Historian zehar milaka iskanbila sortu dira beraien artean. XIV. mendekoak dira ditugun lehen datuak. 1400. urtean baigorriarrek erabili zitzaketen mendiko larreak. Baina, hurrengo mendean baztandarrak izan ziren erabiltzaileak. Liskarrak 1785. urte arte iraun zuen eta urte horretan hitzartutako tratatuaren bidez konpondu ziren arazoak. Baigorriarrek lur hauetan bazkatzen zuten bost zerrietatik bat nafarrei eman behar zieten hitzarmen honek zioen moduan. 1856an istilu gehiago izan ondoren berriro adostu zen hitzarmen bera eta gaur egun kuota bidez ordaintzen dute Kintoko lurren erabilera baigorriarrek. Eta Urepelen udaberrian ospatzen den behi markaketak ere sorburu bera du. Ordaindu beharreko kuota zehazteaz gain bi bailaren arteko harremanak sendotzeko aukera ona da


Azkenak
Orkatz Gallastegi preso politikoak EPPK utzi du

Berangoko euskal preso politikoa Zaballako espetxean dago gaur egun eta bertatik helarazitako idazkian Euskal Preso Politikoen Kolektiboa utzi duela iragarri du.


2024-12-24 | Julene Flamarique
Airearen kutsadurak 1.270 heriotza eragin zituen 2022an EAEn, Europako Ingurumen Agentziaren arabera

NO2 eta PM2.5 partikulak bezalako kutsatzaileei aurre egiteko hobekuntza planik ez dagoela salatu du Ekologistak Martxan elkarteak. Trafikoa murriztea eta airearen kalitatea hobetzeko alternatiba jasangarriak lehenestea galdegin du.


Turkiak 120 argitalpen kurdu debekatu ditu azken hiru asteetan

Editore Kurduen Elkarteak abenduaren 22an egin zuen salaketa: azken hiru asteetan Turkiako agintariek kurduei buruzko 120 liburu, aldizkari, egunkari edo bestelako argitalpen debekatu dituzte, Duvar hedabide kurduak jakinarazi duenez.


Garraio publikoa doan izango da 12 urtez azpikoentzat, duela bi urte bideragarria ez bazen ere

Garraio publikoak erdi prezioan jarraituko du datorren urtean ere, Espainiako Gobernuak bere hobarien parteari eutsiko diola iragarri ostean.


Amaya Zabarte zauritu zuten ertzainen arduradunak identifikatu nahi ditu epaileak

Realaren eta PSGren arteko futbol partidu batean larri zauritu zuten zalearen kasuan, epaileak onartu du familiaren abokatuek egun hartako bideo irudi guztietara sarbidea izatea. Oldarraldian parte hartu zuten ertzain taldeetako arduradunak identifikatzeko ikerketa ere eskatu du.


Santa Klausen ejertzito antikapitalista

Kopenhage, 1974ko abenduaren 18a. Eguerdiko hamabietan ferry bat iritsi zen portura eta bertatik 100 Santa Klaus inguruz osatutako taldea lehorreratu zen. Antzara erraldoi bat zeramaten haiekin. Asmoa “Troiako antzara” moduko bat egitea zen, eta, hirira iristean,... [+]


Eski estazioetako festibaletan kutsadurak goia jotzen du

Elur faltak eski estazio ugari kinka txarrean jarri ditu, klima larrialdiaren ondorioz. Baina paisaiari eta naturari ahalik eta etekin ekonomiko handiena ateratzeko batzuen logikak hor jarraitzen du, eta goi mendietan musika festibal erraldoi eta garestiak antolatzea da azken... [+]


2024-12-23 | Estitxu Eizagirre
Jaurlaritzak onartu duen planaren aurka mobilizatu da EH Bizirik
“Egungo eredu kapitalista gainditzea ezinbestekoa da larrialdi ekologiko eta energetikoari aterabide bat aurkitzeko”

Gizartean gatazka sortzen duten proiektuak jai bezperetan onartzeko ohiturari jarraituz, abenduaren 20an onartu du Eusko Jaurlaritzak Energia Berriztagarrien Lurralde Plan Sektorialaren "behin behineko bertsioa". EH Bizirik-ek elkarretaratzea egin du Jaurlaritzaren... [+]


2024-12-23 | ARGIA
Hiru lagunek osatutako lehendakaritza izango du Seaskak

Erik Etxartek, Sophie Layusek eta Antton Etxeberrik osatutako lehendakaritzak ordezkatuko du Peio Jorajuria, 2019tik Seaskako lehendakari dena.


2024-12-23 | Julene Flamarique
Vidalina Morales, nekazaria eta ekintzailea
“Kaleetan gerra tankeak ikustea normalizatu dugu, gerran egon gabe ere”

Santa Marta komunitateko (El Salvador) ADES Garapen Ekonomiko eta Sozialerako Elkarteko presidentea da Vidalina Morales. “Rol horretatik harago, ingurumen ekintzailea ere banaiz, giza eskubideen defendatzailea eta emakume baserritarra; hainbat urtez borrokan egon diren... [+]


2024-12-23 | Julene Flamarique
Emakumeak nola bortxatu aholkuak partekatzeko 70.000 partaideko Telegram kanal bat atzeman dute Alemanian

Mundu osoko 70.000 gizonek baino gehiagok hartzen dute parte emakumeak nola drogatu eta bortxatu hitz egiteko txat-talde batean. Alemaniako ARD irrati publikoko bi kazetarik egin dute ikerketa urtebetez eta erakutsi dute kasu batzuetan biktimak bikotekideak, arrebak eta amak... [+]


2024-12-23 | Ahotsa.info
“HTX-k bukatzen du bere zikloa, baina oraindik daude borrokatzeko eta aldarrikatzeko motiboak”

HTX ROCK jaialdiaren azken-aurreko edizioa izanen da abenduaren 28an, eta Atarrabiako herrian ospatuko den azkenekoa, alegia.


Hegoaldean 222 milioi euro gastatu dira Espainiako Loterian, sarietan jasotakoa baino bost bider gehiago

Gabonetako Loteriaren datuak eman berri ditu Espainiako Gobernuaren menpeko Estatuko Loteriak eta Apustuak elkarteak. Horien arabera, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan batez beste 84,33 euro gastatu ditu herritar bakoitzak, eta nafarrek, berriz, 53,38 euro, EiTBn irakur daitekeenez... [+]


Eguneraketa berriak daude