Urepeletik Sorogainera, ibarreko behien arrastoari segika

Baigorri Aldude, edo Erroko bailara moduan izendatu izan da arrazoi desberdinak direla medio. Baigorriko herria buru dela beste 8 herriekin Baigorriko harana osatzen dute. Mendi garaiez inguratua Sorolepo Iturrunburu eta Adi hegoaldean, Albako Harria ipar-mendebaldean eta Errola ipar-ekialdean Aldude ibaiak hartzen ditu mendi hauetako guztietako urak, Aldude harana osatuaz. Erro ibarra ere deitzen zaio.

Urepelek Nafarroarekin egiten du muga eta muga gatazkatsua izan da berau. Muga honen gatazkak XIV. mendeko dokumentuetan agertzen dira. Gatazka hau 1785ean baretu zela dirudi, Nafarroa Behereko abeltzainek beraien zerrientzat larre hauek erabiltzearen truke Nafarroako erregeari bost zerrietatik bat ematea adostutakoan. Gertaera honetatik dator Urepelen hegoaldean eta gaurko txangoan aipatuko ditugun mendien izena: Kintoa.
Abeltzaintza da jarduerarik garrantzitsuena ardi, esne eta behi haragi eta zaldiekin, baina, nekazaritzak ere lagundu izan du biztanleen mantenuan artoa, zuhainak, eta barazkiak ekoiztu dituztelarik. Eta nola ez elikagai industrian esnekiak eta gazta izan dira diru iturri. Ikusten denez lehenengo sektorearen inguruan mugitu da bertakoen bizimodua eta hau guztia bere paisajean idatzia gelditu da. Jarduera berrienen artean arrain haztegi bat dago herriaren sarrera-sarreran.
Inguru honetan kokatzen da, aste honetako ibilbidea eta txangoan zehar bizimodu honen aztarnak agertzen joango dira. Elizan aurrera egin eta Urepeleko herria zeharkatu ondoren azken-azkeneko etxe multzoan ezkerrera hartuko dugu (elizatik kilometro batera). Zutoin adierazle batek errepidera zuzentzen gaitu eta beronek Sorogainera eramango gaitu. Errepidean zatitxo bat egin ondoren, ezkerreranzko bihurgune gogor batean bidezidor zabal bat nabari da. Berau eskuinera hartu eta bailaran gora egingo dugu baso moduko zuhaitz multzoen artean. Gaztainak, haritzak, pagoak eta gereziondoak ikusiko ditugu eta zuhaitz multzoetan ugariak dira txoritxoak eta hemen ere kanta desberdinak entzun ditzakegu. Azpibasoko zuhaixkak ere ez dira urri eta maldan gora egitea atsegina bihurtzen da indarrak gurekin direnean. Laugarren kilometroan bideak errepidearekin bat egiten du eta eguraldiak laguntzen badigu haran osoa ikusi dezakegu. Gibelean Urepele, eta aitzinean Sorogaingo lepoa eta Iturrrunburuko gailurra. Aurrerago Frantzia eta Espainia arteko muga igaroko dugu. Zazpi kilometro egin ditugunean Sorogaineko lepora iritsiko gara. Hauek dira bi bailaren arteko liskar gai izan diren ganaduaren bazka. Erraz ikus daitezke behi eta zaldiak. Zaldiak baztandarrek uzten dituzte mendietan eta baigorriarrek aldiz, behiak izaten dituzte. Kintoa ezaguna bihurtu duena ez dira larreak, Baztan aldean ikusten diren basoak, eman diote Kintoari ospea. Gaurkoan ordea larre hauek sortzen duten bizimodua eta larre hauen inguruan eratzen diren egitura eta usadioak ikustera hurbildu gara. Lepo honetatik ezkerrera hesi batek zeharkatzen duen mendia topatuko dugu. Iturrunburu gailurra da berau eta bi bailarak ikusteko irrikaz igoko gara bertara. Sai eta beleak izutuz edo beraiek gu txundituz mantso igoko dugu malda. Saien artean igitai formako isatsa duten hegaztiak ikus genitzake, miru gorriak ziurrenez. Isatsari erreparatzen badiogu norabidez aldatzeko mugitzen dutela ikusiko dugu. Baina gure oinetara begiratzen badugu larreko belarrak ikusiko ditugu garaiaren arabera loraturik. Horien artean Scilak eta Erytroniumak ezagutuko ditugu. Ezagunak egiten ez bazaizkigu ere erreparatu dezakegu zein desberdinak diren. Horrela, hegazti eta landareei begira berehala igotzen da malda eta konturatzerako gailurrean gaude. Gailurrean, Aratungo lepora iritsiko gara GR11 bidearekin bat eginez, Adi mendia aurrean dugularik. Bidean, Kintoko pagadi ertzetik igaroko gara. Pagadi hau liluragarria da, baina basapiztiek uxaturiko sagutxoen moduan, ez gara bere barnean murgilduko, bertakoak diren pagoek ere lepoetako haize hotzek guztiz desitxuraturik, kikilduta eta dardarka daudela dirudite eta. Adiren bizkarra zeharkatuz Esnezelaieta eta Adi arteko lepora iritsiko gara.
Hemen GR11-ko marra zuri-gorriak utzi eta bidea jarraituko dugu Patarramoho arte. Hemen pista hartuko dugu. Pista errepide bihurtzen da eta unai edo abeltzainen etxeen artean Urepelera itzuliko gara
Behiak Sorogaineko larreetara igotzeko prestatzen
Aste honetan deskribatu dugun ibilbidearen lehen zatia, Urepeletik Sorogainera doan bidea, hain zuzen, ibarreko behiek Sorogaineko larreetara igotzean egiten duten bidea da.Urtero udaberriaren giro goxoarekin batera Azkarate, Lasa, Aldude eta Urepeleko behiak Kintoko larreetara igotzeko markatu egiten dituzte eta buruko 64 euro ordaindu behar dizkiote Nafarroako gobernuari. Urepelen, hamarrak ingururako biltzen dituzte elizaren aitzinean. Abeltzain edo unai bakoitzak bere behiak txukundu eta gero, zintzarririk dotoreenekin apaindurik doaz. Lerrokaturik, Nafarroatik datozen markatzaileengana hurbiltzen dira banan-bana.Urduritasuna nabaria da giroan eta abereak hau sumaturik marruka hasten dira herriko karriketan sartu bezain pronto. Kalean aurrera doazen moduan makilakadak eta eztenkadak ugaritzen dira. Elizaren aitzinera iristean metalezko pasadizo estu batean sartzen dituzte ahal den moduan.Giroa borborka dago, jende guztia adi, azalaren erre usaina eta kea nondik ote datoz? Abeltzain eta sudur luze guztien aurrean, burdin goria erabiliz, Erro ibarreko marka erretzen die larruazalean. Ez dezatela esan animaliek sufritzen ez dutenik, baina hori nori axola zaio? Bizitza horrela omen. Zerbait alatzeko lehenik larrua utzi behar. Hala bada, giroa baretzen da eta behiak herria igaro eta Sorogaineko larreetara joaten dira, iraila arte badute han bazka.

1856tik jarraitutako usadioa dugu hau, Historian zehar inguruko mendi hauen guztien erabilera bertakoena izan da. Baztandarrek, hau da nafarrek, zein baigorriarrek (Nafarroa Beherekoek) erabili izan dituzte bien artean dauden mendiak eta Historian zehar milaka iskanbila sortu dira beraien artean. XIV. mendekoak dira ditugun lehen datuak. 1400. urtean baigorriarrek erabili zitzaketen mendiko larreak. Baina, hurrengo mendean baztandarrak izan ziren erabiltzaileak. Liskarrak 1785. urte arte iraun zuen eta urte horretan hitzartutako tratatuaren bidez konpondu ziren arazoak. Baigorriarrek lur hauetan bazkatzen zuten bost zerrietatik bat nafarrei eman behar zieten hitzarmen honek zioen moduan. 1856an istilu gehiago izan ondoren berriro adostu zen hitzarmen bera eta gaur egun kuota bidez ordaintzen dute Kintoko lurren erabilera baigorriarrek. Eta Urepelen udaberrian ospatzen den behi markaketak ere sorburu bera du. Ordaindu beharreko kuota zehazteaz gain bi bailaren arteko harremanak sendotzeko aukera ona da


Azkenak
Hondarribiarren gehiengoak alarde parekide bakarraren alde egiten du, udalaren inkesta baten arabera

Inkestatuen %45,6k alarde parekide bakarra nahiago du herriarentzat eta %65ak baino gehiagok alardearen gatazka konpontzeko herritarrek gai horren inguruko hitzaldi eta tailerretan parte hartu behar dutela adierazi dute.


2025-02-05 | Iñaki Murua
Bide luzea pauso ttikitan!

Bidea pausoka egiten da, eta hasiak egina dirudiela ikasi nuen aspaldi xamar. Baina jendeak esaldi hori edukiz betetzen ere ikasi nahi du. Bakarrik ezer gutxi lor genezake, hasi orduko etsi, akaso. Sekulako jendetza biltzeak ere antolaketa zaildu eta ikusi beharrekoa gandutu... [+]


Gutxiengoa

Ez zuen egoki jokatu, neurriak hartu behar ziren, bestela, ez dugu ikasten. Itxuraz, ez zen ohartzen egindakoaren inpaktuaz, normal jarraitzen zuen, batzuetan, ingurukoek baino itxura zoriontsuagoz. Gainera, altuegi hitz egiten du, hori ez zaio inori gustatzen. Darabiltzan... [+]


Ez ei dakite zergatik

Hezkuntza Sailak ez ei du ulertzen publikoko langileak zergatik joan garen grebara. LAB sindikatuari galdetzea dauka. Sindikatu horrek akordioa sinatu zuen sailarekin, 2023ko apirilean. Urte bi geroago grebara deitu dute haiek ere, aurrekoetan ez bezala, Hezkuntza Sailak... [+]


Julen Goldarazena, 'Flako Fonki'. Xakea eta jotak
“Ez dakit euskara hobetu dudan edo lotsa galdu, baina horrek oso pozik jartzen nau”

Aurretik bistaz ezagutzen banuen ere, musikaren munduak hurbildu gaitu Julen Goldarazena eta biok. Segituan ezagutu nuen Flako Chill Mafiak erakusten zuen irudi horretatik harago eta horrek baldintzatu dizkit, hein handi batean, proiektuarekiko harremana eta iritzia. Lauzpabost... [+]


Derrigorrezko hezkuntzaren etapa guztietan mugikorra debekatu nahi du Generalitateak

Haur Hezkuntzatik hasi eta Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza amaieraraino, ikastetxeetan mugikorra debekatzea du helburu Kataluniako Generalitateko Hezkuntza kontseilariak. 6 urtera arteko haurren ikasgeletan material teknologikorik ez egotea eta eskolen digitalizazioa aztertzea... [+]


2025-02-05 | Tere Maldonado
Irakasle-klaustroak edo mundua nola hobetu

Erretiratu berri den lankide-ohi baten omenez, Historiako irakaslea. Bejondeizula!

Hezkuntza-legeek azpimarratzen dute zein garrantzitsua den ikasleengan pentsamendu kritikoa sustatzea. Baina irakasle-klaustroak, garai batean ideien eztabaidarako eta proposamenak... [+]


Demokraziaren muga geopolitikoak

Mendebaldeko herrialdeetako demokrazia liberalak demokrazia minimalista baten itxura gero eta handiagoa du. Definizioaren muina litzateke hauteskunde bidezko gobernu aldaketak errespetatzen direla. Horren aldaera autoritarioari Levitsky eta Way politologoek autoritarismo... [+]


Langabeziak gora egin du Hego Euskal Herrian, batez ere emakumeen eta gazteen artean

Langabeen artean, 2.302 pertsona gehiago erregistratu dituzte urtarrilean Hego Euskal Herrian, eta horietatik 2.173 emakumeak dira, Espainiako Lan Ministerioak emandako datuen arabera.


2025-02-05
Esker mila

Palacio de Arozteguia promotorearen enkarguz, legez kanpo ekin zioten 2021ean Baztango Lekarozko lurretan ehunka haritz ebakitzeari. Herritarrek gelditzea lortu zuten, gorputza makinen aurrean jarrita eta lur horietan egunak eta gauak emanda. Ilegalki jardun zuen enpresak ez du... [+]


Teknologia
Kanpokoa mehatxu

Zutabe hau idazten nengoela, gaia aldatu behar izan dut, nire arreta osoa harrapatu dutelako Trumpen muga-zergek. Azalpen gutxi beharko duzue, leku guztietan da berria, Txinako produktuei %10eko zerga eta Kanadako eta Mexikoko produktuei %25eko muga-zergak jarri dizkie. Trumpek... [+]


2025-02-05 | Ula Iruretagoiena
Lurraldea eta arkitektura
Etxeko komuna

Euskadi irratian baineraren ordez dutxa jartzeko iragarkiak etxeko komunean obrak ya hastera animatzen duen kuña hori. Obra erraza, inbestitze txikia eta aldaketa handia iragartzen da. Komunetako sanitarioen joerak aldatu dira eta ahoz aho zabaldu da zeinen eroso eta... [+]


Judimendi: A ereduko ikastetxe estigmatizatua D ereduko auzo-eskola bilakatzen

Eskola segregatua izan da Gasteizko Judimendi ikastetxe publikoa, hiri guztiko ikasleak hartu ditu, jatorri atzerritarreko familien seme-alabak. Baina A hizkuntza eredutik D eredura igarotzeaz gain, auzoak eskola bere sentitzeko eta auzoko familiak erakartzeko egindako... [+]


Eguneraketa berriak daude