Udaberri edo uda garaian, oporraldiak edo aste bukaerako txangoa aprobetxatzea aski da goi mendietara ihesaldiren bat egiteko eta bertako parajeetaz gozatua hartzeko. Nafarroako Auñamendietan Hiru Errege Mahaiak hartzen du kotarik garaiena, edozein mendizaleren handinahiak asetzeko eskuragarri izango duguna.

Inguruneko baldintzak zailak izanik ere herri txiki ugari ditugu Erronkariko bailaran zehar. Euren bizibide eta ekonomia historikoki abeltzaintza eta basogintzan uztartu badute ere, gaur egun turismoa leku egiten ari da.
Larra-Belaguan barna, txokorik ikusgarri eta hunkigarrienekin topo egingo dugu eta bere baitan biltzen ditu hain esanguratsuak zaizkigun natur erreserbak. Batetik, Larrako natur erreserba aipatuko dugu, Europako gune karstikorik handiena da eta hainbat ezaugarri berezik inon topa ezin dugun landaretza berezia garatzea eragin du. Ingurune arrokatsu eta gogor honetara egokitu den ugaztunik badago ordea, besteak beste sarrio edo marmotak ikustea ohikoa da.
Ezin aipatu gabe utzi Aztaparreta eta Ukerdiko erreserba integralak. Gizakiak ustiatu ezin dituen baso hedadura zabalek, pago eta izeien baso misto ederrek egituratzen dute nagusiki. Baso hauek kontserbazio maila ezin hobea agertzen dute, bere-berea duen fauna aberatsa ezkutatzen duelarik kasik sekretupean.
Eta harira joanez, ugaztun handien atzetik gabiltza Nafarroako txoko ikusgarri hauetan, eskualde paregabe hauek animalia hauen biziraupenerako beharrezko baldintzak eskaintzen baitituzte. Euren babesleku eta gordeleku bihurtu dira, baina bere etsai erasokor eta bortitzenak ez die sekula treguarik ematen, gizakiak hain zuzen.


Badituzte ezaugarri bereizgarriak, esaterako muturreko orban ilunak, adar mehe eta leunak dituzte, atzeraka okertuak. Okerdura desberdina da eme eta arretan eta esperientzia pixka bat ukanez erraza litzateke besterik gabe edo prismatikoen bitartez sexu bereizpena egitea. Ilajearen kolore eta tonua aldakorra da neguan eta uda aldean: marroi ilunetik marroi horixkara iragaten da.
Ahuntz, ardi eta behiak bezala bobidoen familiakoak dira. Tankeraz ahuntzak bezalakoak dira, baina bere liraintasuna dela-eta goi mendietan ibiltzeko erraztasun handia dute. Abilezia gaitza dute ingurune arrokatsu hauetara igotzeko, grabitate indarrari desafioka ariko balira bezala. Dena den, sarrioa hain goian badabil giza presioaren eraginagatik da; bestela kota baxuagoak egokiagoak zaizkio.
Etxeko ganaduek ere mendi larreak erabiltzen dituzte eta honela, nolabaiteko konpetentzia egiten diete sarrioei. Animalia honengan hainbat ohitura aldaketa eragin dute eta adibidez, baso guneak gehiago erabiltzen dituzte. Negualdiko baldintza gogorrek ere behartzen dituzte mendi gainetatik jaistera, bazkatu nahi badute behintzat.
Animalia taldekoiak dira gehienetan, beti ere emeak zuzendurik taldean ibiliko dira ar bat edo bi tartean dituztela. Arren taldeak ikus ahal dira. Taldeen tamaina aldakorra da, izan ere emeen portaera aldatu egiten baita erditze garaian; bakarzale bihurtzen dira. Baina egoera berehala aldatzen da kumeen onerako, talde handien babesera hurbiltzen baitira.
Animalia askok bezala araldia udazken aldera izaten dute eta 25-27 asteren buruan kume bakarra jaiotzen da normalean. Bi urte eta erdi dituztela lortzen dute heldutasun sexuala. Kalkulatzen da sarrioen biziraupena 15 eta 20 urte ingurukoa dela.


Deskribapenik behar ez duen animalia dugu. Iraungipen arrisku bizian dago eta inguru hauetan bakan batzuk baino ez dira geratzen. Antzinatik jasan du sekulako jazarpena, gupidarik gabe ehizatua izan da urtetan. Sinbologiaz betetako ugaztun galant eta iheskorra dugu. Astunak dira oso, 80tik 250 kilo bitarteko pisua izan dezakete eta animalia moteltzat jotzen dira.
Hemengoak tamainaz izugarriak iruditzen zaizkigu, baina Ipar Ameriketan bada azpiespezie bat honako hauek baino askozaz handiagoa dena, kodiak hartz izugarria.
Berezkoa ez badu ere, animalia gautarra bihurtu zaigu; hain da lotsatia ezen gizakiarengandik beti guztiz urrun ibiliko da, duen usaimen zorrotzak kilometrotara igarri baitezake.
Izatez orojalea da, hasi fruitu, sustrai eta hazietatik, sarraskijale edo haragijale bihurtzeraino. Ekaitza ari deneko gauren bat aprobetxatu dezake sakabanatuta dabilen artalderen bat erasotzeko. Ondorengo kalte ordainak kitatzeaz administrazioak arduratu beharko du.
Hibernazio antzekoa burutzen dute. Negua lozorroan eta atsedenean igaroko dute euren gantz erreserbak xahutu bitartean. Udaberri aldera zeharo mehartuta irteten dira gordelekuetatik.
Hartz arreek uda aldean dute estalketa garaia eta kumeak zazpi asteren buruan izaten dituzte, normalean bi edo hiru kume. Amaren babesean egon ohi dira bi urte egiten dituzten artean. Ondoren pixka batean noraezean ibili ohi dira hiru edo lau urterekin heldutasun sexuala lortzen dutelarik. Hala ere tamalez, kumeen hilkortasun arriskua handia da. 30 urte izan arteraino bizi ahal daitezke hartzak.


. Goi mendietan ibili den orok ezagutzen ditu karraskari erraldoi hauek, nahiko lotsagabeki aurkezten baitira gizakiaren aurrean.
Ingurune arrokatsuetan edo larreren batean eraikitako galeriatan bizi dira. Marmotak talde zaleak dira, familia talde handietan bizi ohi dira, gainera guztiek batera lo egiten dute loaldi luzeetan. Gordeleku bakoitzean hamar baino marmota gehiago egon izan dira. Marmotek famili sena garatua dute, euren buruak arriskuan ikusten dituztenean txistu moduko soinu bat igortzen diete bere taldekideei, zenbaitetan sarrioek ere erreakzionatzen dutelarik. Jokabide bereziak izaten dituzte, komunikazio handia dute elkarren artean, sudurrak igurtziz agurtu egiten direla dirudi. Oso jostalariak dira euren artean eta baita beste espezietako animaliekin ere. Elikadura aldetik herbiboroak dira, mendi larreetako belar, gramineo edo sustraiak gustuko izaten dituzte.
Marmotak ezagunak ditugu hibernazio luzea egiten dutelako, 6-7 hilabete inguru, eta bitartean ez dute inolako elikagairik barneratzen. Lozorro luze horretan, noizean behin esnatuko dira eraikitzen dituzten "komunetara" joateko. Honela lozorro luzetik esnatutakoan oso argalduak egoten dira, baina lehenengo elikagaiak irentsi ostean marmoten araldia martxan jartzen da. Kasu honetan ere, jokabidea oso berezia da. Besarkada antzekoen ostean etorriko da kopulazioa, arren arteko itxurazko liskarrik ere ez da faltako. Bost asteren buruan jaioko dira kumetxoak, biluzik eta guztiz itsu. Denbora askoan egoten dira amaren babesean, eta gero taldearen babesean. Biziraupena luzea izan daiteke, 15 urte inguru bizi ahal daitezke.
Orain Nafarroan agertzen diren marmotak, Pirinio frantziarrean eginiko sartzapenek ekarritakoak dira eta ingurunera ondo egokitu ezezik, Pirinio osora hedatu dira. Berez ehunka urte lehenago desagertu zen marmota inguru hauetatik.
Urte batzuk atzera eginez, bestelako ugaztun ederrak ere topa ahal genitzakeen zonalde honetan, hala nola, basahuntzak, otsoa eta katamotzak. Horiek arruntak ziren garai batean, makina bat dokumentuk ziurtatzen duen moduan.
Zoritxarrez, desagertzeko arriskuan dauden espezien zerrenda luzea da. Espezie hauen babeserako beharrezkoa izango da euren habitat naturalen jarraikortasuna bermatzea. Helburu honi jarraiki, babesturiko natur guneen sarea geroz eta luzeagoa da, eta hauen kudeaketa egokia egitea ezinbestekoa da