Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
ostirala 2025eko urtarrilaren 03an
Richard Y. Bourhis: «ESPAINIAKO KONSTITUZIOAREKIN EUSKARA MUGATUA DAGo"
Gasteiz ondoko herri txiki bateko Hotel batean egin dugu elkarrizketa, Elorriagan. Eusko Jaurlaritzak egiten dituen inkesta soziolinguistikoak prestatzen eta datuen interpretazioan laguntzera etorri ohi da. 80etako bukaeran egin zen Euskararen Kongresura etorri zen Mari Karmen Garmendiak gonbidatua eta gero, Joshua Fishman soziolinguistarekin batera, lehen inkesta soziolinguistikoa prestatzen aritu zen. Bigarren inkestan ere hemen izan zen 1996an eta orain hirugarrenean aritu da lanean. Gaur egun Montrealen bizi da eta bertako Quebeceko Unibertsitateko irakaslea da Psikologia departamentuan. Baita, Kanadako Hizkuntz Ofizialen Komisariatuko aholkulari eta Quebeceko Frantses Kontseiluko kide. Euskal Herriko egoeraren berri badu, besteak bestea, astero «Enbata» aldizkaria hartzen duelako Montrealen.
Eremu ugari landu dituzu, baina seguruenik zuk jorratutakoetatik hemen gehien ezagutzen dena bizitasun etnolinguistikoarena da. Azalduko al diguzu bere mamia modu laburrean?
Galesen egin nuen nire doktoregoa eta orduan ikusi nuen nola galesa eta azentu galesak balio zezaketen galestarren nazio identitatea indartzeko tresna gisa. Garai hartan, munduan zehar komunitate linguistikoen azterketa ugari egiten zen, eta nik hizkuntza komunitateen indar guneak eta ahul guneak konparatzeko metodo bat garatu nuen. Horrela heldu ginen bizitasun etnolinguistikoaren kontzeptura, eta honen bidez hizkuntz komunitate baten garapena neur dezakegu. Zenbait eragile kontuan izan behar da bizitasun etnolinguistikoa neurtzeko: demografiaren indarra, esparru instituzionalaren kontrola eta estatusa, hau da, hizkuntza komunitatearen prestigioa. Horrela konpara daitezke bai hizkuntza komunitateen harremana, bai komunitate gutxituak nola jokatzen duen nagusiaren aurrean.
Eta zein da euskararen egoera bizitasun etnolinguistikoaren neurgailua hartuta?
Euskara desagerpenarekin mehatxatutako hizkuntza da eta, beraz, hizkuntzaren garapena bultzatzea funtsezkoa da. Euskarak jasan du galera bat baina, aldi berean, hizkuntza galera hori geldiarazi, egonkortu eta zenbait kasutan berreskuratzea ere lortu da eta, alde horretatik, eredu ere bada. Dena den, zaila da esatea une honetan zein den bere egoera zehatza. Orain garrantzitsuena inkestaren datuak ondo interpretatzeko moldearekin asmatzea da, batez ere hizkuntza politikan egin diren ahaleginak norabide onean doazen ikusteko. Oro har hobekuntza ematen ari da. Aurtengo inkestan, adibidez, ikusten da 24 eta 30-35 urteko gazteen artean euskara ezagutzen duen pertsona kopurua hazi egin dela. Eusko Jaurlaritzak hezkuntza munduan bultzatutako B eta D ereduen ondorioa da hori.
Hiru eragile aipatu dituzu lehen: demografikoa, erakundeen kontrola eta hizkuntzaren estatusa. Nola dago euskara eragile horiekiko?
Demografiari dagokionez, zenbait eragile hobeto aztertu beharko nituzke -ugalkortasuna, emigrazioa, inmigrazioa...- baina oro har euskaldun kopuruaren egonkortasun bat dagoela uste dut. Euskaldunen artean, dena den, bi multzo dira: euskaldun zaharrak eta berriak, azken hauek nagusiki irakaskuntzatik datozenak. Euskara hizkuntza sozioafektibo gisa duen euskaldun berrien lehen multzo hori da euskararen benetako hizkuntza kapitala. Inkestan ikusten da multzo honen galera txiki bat dagoela. Bigarren multzo horretan euskara nagusiki bigarren hizkuntza da, hizkuntza sozio afektiboa gaztelera da. Erakunde autonomikoen garapenak bizitzaren alor askotan zerbitzuak euskaraz ere egotea ahalbideratu du eta honek, euskaldun zaharrei eta, batez ere, euskaldun berriei euskara erabiltzeko aukera ematen die. Ez da nahikoa, jakina, baina hori da bidea, gero eta zerbitzu gehiago eskaintzea euskaldunek euskara erabiltzeko gero eta aukera handiagoak izan ditzaten. Baina hau aukeran oinarritu behar da, eta hori da hizkuntza politikaren benetako erronka, zer egin euskarak erakarpen indarra izan dezan.
Egia da, bestalde, Espainiako Konstituzioak ez duela hori laguntzen, gazteleraren ezagutza behartzen duelako. Hori da Kanadarekiko desberdintasun handietako bat, han konstituzioak hiztun elebakarrak izateko aukera eskaintzen duela, eta herritarrak erabaki dezakeela frankofono edo ingeles hiztuna izatea. Hori oso desberdintasun garrantzitsua da.
Egia da, bestalde, Espainiako Konstituzioak ez duela hori laguntzen, gazteleraren ezagutza behartzen duelako. Hori da Kanadarekiko desberdintasun handietako bat, han konstituzioak hiztun elebakarrak izateko aukera eskaintzen duela, eta herritarrak erabaki dezakeela frankofono edo ingeles hiztuna izatea. Hori oso desberdintasun garrantzitsua da.
Hemen ez dago euskaldun elebakarrik eta euskararen egoera oso ahula da erakargarria izan dadin.
Ez da samurra, ez. Hemen zailagoa da hizkuntza gutxituen alde egitea, oro har Europa osoan tradizio zentralista handia dagoelako eta honek nazio hizkuntza nagusiaren ezagutza behartzen duelako. Horregatik da horren garrantzitsua bigarren hizkuntza gisa bizi den hizkuntza hori garatzeko ahalik eta aukera zabalena eskaintzea.
"Indartsua eta ahularen artean, askatasunak zapaldu egiten du eta legeak askeago egin". Zure testu batean agertzen den esaldia da. Ezaguna da Iparraldean eta Nafarroan ez dagoela euskararen garapenerako ahalegin instituzionalik. EAEn nahiko tresna instituzional al dago?
Merkatu librean askatasunak beti egiten du nagusi diren taldeen alde. Mundializazioan hori oso agerikoa da. Beraz, merkatuaren legeari aurre egingo dion bultzada instituzionalik ez badago, hizkuntza nagusiak gutxitua menderatuko du. Posible al litzateke Espainiako konstituzioak gaztelera ezagutzeko eta erabiltzeko azpimarratzen duen behar hori ezabatzea? Seguruenik ez. Quebecen eta Kanadan hizkuntza eskubide elebakarrak bermatzen dituzten guneak daude maila guztietan. Posible balitz, hemen ere halako zerbait lortu beharko litzateke. Inkesta soziolinguistikoan oso garbi ikusten da bultzada instituzionalik ez izateak hizkuntza garapenean duen eragin oso kaskarra. Nafarroan egoera hobeagoa ematen da, baina ez instituzioen bultzadagatik baizik eta eragile demografikoengatik, euskal hiztun kopuru handi bat, eremu batean biltzen delako.
Esan al daiteke joera instituzional horiek aldatzen ez badira, Iparraldean eta Nafarroan euskarak etorkizun beltza duela?
Bai, eta inkestaren datuek berriz erakusten dute hori. Iparraldean, familiei buruz otsailean egin zen inkestan, hizkuntzaren eremu horretan euskarak dituen arazoak ikusten dira, oro har, Frantziako hizkuntza gutxituek dituztenak.
Zein da zure ustez euskararen egoera Europako beste hizkuntza gutxituekin konparatuta?
Erkidego autonomoekin, Euskal Herriak eta Kataluniak Frantziako eta Erresuma Batuko beste hizkuntza gutxituek ez dituzten bitartekoak lortu dituzte hizkuntza berreskurapenean eragiteko. Katalunian eta Euskal Herrian gauza on asko egiten ari da eta Europako beste hizkuntza gutxitu askotatik hemen egiten ari diren ahaleginekiko arreta handia ari da jartzen. Dena den, hemen ere badira desberdintasunak, katalan hiztunen kopuruagatik han egoera ez da hain larria. Euskararen egoera hurbilago dago Europako beste hizkuntza gutxitu ahul batzuetatik. Horregatik, Europako beste hizkuntza gutxitu askorentzat, hemen egiten den ahalegin guztia hizkuntza batek irabaz edo gal dezakeenarekiko neurgailu bat da, onerako edo txarrerako.
Xabier Erize soziolinguista nafarrak egindako elkarrizketa batean, Fishmanek diglosia eredu aurreratuaz hitz egiten du. Nola gara daiteke euskararen egoera datozen 30 urteetan?
Batetik mugatuak zaudete Espainiako konstituzioak dioenarekiko. Bestetik, Fishmanekin ere nahiko ados nago dioen horretan: alor askotan ezin zarete euskaldun elebakarrak izan eta beraz ezinbestean elebidunak izan behar duzue eremu horietan. Eta egoera horrek zer dakar? Elebitasunaren inguruko borroka eguneroko kontua dela, eta hizkuntza gutxituak egunero neurtzen duela hizkuntza nagusiarekiko bere indarra. Horregatik, hemen normalizazio ahalegin handia egin behar da oraindik. Hori da erronka. Edozein eratan, Quebec moduko estatuetan ere, elebakartasun instituzionalaren alde egin arren, gero eta indartsuagoa da pertsonaren elebitasuna bultzatzeko joera, gaur egungo munduak hori eskatzen duelako. Beraz, hemen ere erkidego autonomoak elebitasunera behartuta daude. Dena den, gero eta estatu gehiago ari da egoera horretara iristen.
Nazio identitatea izan ohi da lehen aipatu duzun erakarpen indar horretarako tresnetako bat?
Inmigrazioa nola erakarri, horixe izango da euskararen erronka handienetako bat. Azken finean, hizkuntza integrazioaz gain, hor dira integrazio politikoa, ekonomikoa, legearekikoa eta soziala. Hau da, hemen bizi den magrebiar euskal hiztuna izan dadila euskal jatorriko euskal hiztuna bezain euskal herritarra. Hor dago erronka. Kanadan, esate baterako, bertan bizi diren hirugarren urtearekin bat, ematen zaie bertako nazionalitatea etorkinei. Hala ere, bazterketa ematen da haiekiko, maila askotan gainera. Orduan zer azaltzen du bazterketa horrek? Herritarren buruan dagoela desberdintasuna: zein da benetako kanadarra? Zein ez? Zein benetako quebecdarra? Zein benetako euskalduna? Edo benetako espainiarra?
Hemengo beste arazo bat: herrietan ezik, ez dago hizkuntz integrazioa ahalbideratzeko moduko hizkuntza komunitate trinkorik.
Gaur egun asko aztertzen ari da nola jokatzen duen etorkinak harrera egiten dion komunitatea edo komunitateen aurrean, zenbait tokitan bi komunitate daude eta, bata nagusia eta bestea menpekoa. Etorkinak hori guztia ikusten du, berak ikusten du euskara garrantzitsua eta nagusi izan daitekeela herri txikietan, baina ikusten du gaztelera dela Espainiako Estatuko hizkuntza nagusia. Etorkinak gorriak pasatu behar izan ditu eta, oro har, berak komunitate nagusitzat jotzen duena hautatuko du, aukera gehiago eskainiko diolakoan. Etorkinari hemen, esate baterako, ezin zaio eskatu euskararekiko bertakoak diren beste asko baino leialagoa izatea. Quebecen etorkinek bi komu- nitateekiko hizkuntza integrazioa lortzen dute: frantsesa ikasten dute Quebecek horretara behartzen dituelako, eta ingelesa ere bai horrek kontinente osoan mugitzeko balio dielako.
Gauza bat da ikastea eta bestea erabiltzea. Quebecen frantsesa ikasi ondoren erabiltzen al dute?
Bai, baina bakarrik integrazio sozio-ekonomikoa lortzen dutenean. Han frantsesa ikasten dute Estatuak behartzen dituelako eta Quebecen frantsesa nagusi dela ikusten dutelako. Horrez gain, beraiek ikusten dute hartzaileak diren bi komunitateak ahalegin handia egiten dutela hizkuntza eta kultura babestu eta garatzeko, eta beraiek ere beraiena gordetzen dute.
Baina hemen arazo handiena hori da. Zergatik ikasi behar du etorkin batek euskara hemen gaztelerarekin lasai asko bizi daitekeenean?
Bai, hori da. Eta konstituzioak berak gaztelera ikastera bakarrik behartzen du. Euskal hiztun eta euskal zaleak ohartzen dira hortaz, eta badakite etorkinak aliatu potentzialak izan daitezkeela edo bestela gaztelerarekiko euskarak duen menpekotasun iturri bat gehiago. Quebecen auzi horrek egunerokotasun handia du eta etengabe hitz egiten da hortaz. Demografia garatzeko ahalegin handia egiten dute bi komunitateek, frankofonoek eta ingelesek, eta Quebecek demografiaren hazkundea inmigrazioa medio egitea erabaki du.
Euskal identitatearen garapenak lagundu al dezake hizkuntza eta kultur integrazioa?
Identitate anitzen artean aukeratu ahal izatea da babestu beharrekoa. Identitateak testuinguru sozialaren arabera aktibatzen dira, eta komunitate batek etorkina erakartzeko ahalmena badu, hori kapitala da etorkizunerako. Baina garrantzitsua da etorkinak berak nahi duen identitatea mantentzeko askatasuna izatea. Eta hori irabazteko tresna bakarra haiek erakartzeko ahalmenean dago, indarrez behartzeak ez du eraginik.
Eta zein erakarpen tresna izan dezake gurea moduko hizkuntza komunitate ahul batek?
Hor dago erronka, horregatik da oso garrantzitsua norberaren egoera aztertzea eta indar guneak eta ahul guneak ezagutzea. Hezkuntza kultur integrazioa garatzeko oso tresna garrantzitsua da. Horrez gain, komunikabideak eta instituzioak ere funtsezkoak dira. Eta, azkenik, herritarrek ere zeresan handia dute egunerokotasunean haiek erakartzeko egiten diren mila keinurekin. Inmigrazioak bi komunitateak aldarazten ditu, nagusiena eta ahulena. Eta aldatuko direla onartu behar dute, bestela ez da integraziorik izango
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Euskalerria irratia
#2
Euskalgintzaren Kontseilua
#3
#4
Jenofa Berhokoirigoin
Azkenak
Zunda bat Eguzkitik inoizko gertuen igaro da, arrakastaz
NASAren Parker zunda 6,1 milioi kilometroko distantziara arte gerturatu da Eguzkiaren azalera, bere misioaren lehen gerturatzean. Hala, Eguzkitik inoizko gertuen egon den objeku artifiziala bilakatu da. 692.000 kilometro orduko abiaduran igaro da, eta jasotako datuak funtsezkoak... [+]
Kultur transmisioa feminismotik zikloa izanen dute asteburuan Beran
Goldatz talde feministak antolatua, ortziralean, urtarrilaren 3an, Jantzari dokumentala proiektatuko dute Beralandetan (17:30ean) eta biharamunean, urtarrilaren 4an, Berako bestetako tradizioak aztergai izanen dituzte Maggie Bullen antropologoarekin leku berean (10:30).
2025-01-03
Jenofa Berhokoirigoin
Sostengua adierazi diote Marieniako lurren aldeko borrokari hogei kolektibok
Kanboko Marienia eremuan etxebizitzak eraikitzeko proiektua badu Bouygues Immobilier agentziak. "Elkarlanaren bidez" zein "indar harremana" mantenduta, proiektua ezeztatzeko borroka eramateko determinazioa plazaratu dute adierazpen bateratu... [+]
2025-01-02
Xabier Letona Biteri
Langile bat hil da Zornotzan, Forest Trafic SL enpresan
Boroa industrialdean hil zen 41 urteko I.P.C langilea, abenduaren 30ean biltegiko inbentarioa egiten ari zenean. ELA eta LAB sindikatuek, eta Jaurlaritzako Segurtasun Sailak eman dute istripuaren berri.
2025-01-02
Imanol Satrustegi Andrés
Heldu-lekua eta kortsea
Arrazoi pedagogiko edo metodologikoengatik, historialariok joera dugu iraganeko aldi historikoak zatikatzeko eta epetan banatzeko. Badira den-denok ezagutzen ditugun aro tradizionalak (Historiaurrea, Antzinaroa, Erdia Aroa, Aro Modernoa eta Garaikidea); baina baita horien... [+]
2025-01-02
Leire Ibar
AEBetako New Orleans eta Las Vegas hirietako gertaerak “eraso terrorista” gisa ikertzen ari dira
Agintariek ez dute baztertu bi gertaerak elkarren arteko loturarik izatea. New Orleansen, kamioneta baten gisari batek jendetzaren aurka egin du hamabost hildako eta 35 zauritu eraginda. Ordu batzuk geroago, Las Vegasen, Trump International Hotelaren parean auto bat lehertu da,... [+]
2025-01-02
Urko Apaolaza Avila
Real-PSG partiduan begian zauritutako beste pertsona baten kasua berriz irekitzeko agindu du auzitegiak
Donostian 2024ko martxoan jokatutako futbol partiduaren aurretik Ertzaintzak egindako kargetan, Amaya Zabarte zaleaz gain bigarren pertsona bat zauritu zuten, ustez foam pilota batekin begian jota. Orain, kasu hori ere ikertzeko agindu du Gipuzkoako Lurralde Auzitegiak.
.jpg)
2025-01-02
Leire Ibar
Nazioarteko Pilota Federazioak Espainiako Federazioak egindako akusazioak gezurtatu ditu
Espainiako Federazioak salatu du ez zaiola parte hartzen utzi iragan asteburuko Nazioarteko Pilota Federazioaren biltzar nagusian, eta hori “bidegabekeria” dela. Biltzar hartan onartu zuten, bozketan, Euskadiko federazioa nazioartekoaren eskubide osoko kide gisa... [+]
2025-01-02
Jenofa Berhokoirigoin
Al-Jazeera telebistaren Zisjordaniako egoitza itxi du Palestinako Aginte Nazionalak
"Sedizioa bultzatzen duelako" hartu du Al-Jazeeraren zabalpena eta lana "aldi baterako" debekatzeko erabakia Palestinako Aginte Nazionalak. PAN "Israelekin lerrokatu izana" deitoratu du komunikabideak, argi utzirik "mehatxuen eta intimidazioen... [+]
2025-01-02
Urko Apaolaza Avila
Europako ekialdea errusiar gasik gabe utzi du Ukrainak, Gazpromekin hautsita
Gazpromekin zuen kontratua ez du berritu Volodymyr Zelenskyren gobernuak eta, asteazken goizean, Europa ekialdea hornitzeko gasaren fluxua eten du errusiar konpainiak.
Eraikiz kolektiboa: “Gizonok matxismoaren aurrean ardurak hartzeko unea iritsi da”
Ander Magallon, Mikel Irure eta Xabier Jauregi Metropoli Forala saioan egon dira maskulinitate berrien inguruan mintzatzen.
2024-12-31
Julene Flamarique
24 urteko espetxe-zigorra bete ostean libre da Guillermo Merino durangarra
Merino 2001. urtean atxilotu zuten, eta dispertsioa jasan du, zigorraren zati handi bat Euskal Herritik kanpoko kartzelatan igaro baitzuen baldintza “zailetan”. Orain, askatasuna berreskuratu du.
2024-12-31
Leire Ibar
Prezioek gora egingo dute urte berriarekin batera
Urte berriaren hasierarekin, hainbat zerbitzu eta produkturen prezioetan igoerak izango dira. Elikagaietan, energia fakturetan, udal-zergetan eta etxebizitza gastuetan garestitze nabariak atzemango dira.
2024-12-31
ARGIA
Apirilaren 11n egingo da Aberri Egun bateratua, Euskal Herria Baterak deituta
Euskal Herria nazio dela aldarrikatzeko ekitaldia egingo dute Donostiako Kursaalean. Astebeteko ekitaldi sorta izango da.
Eguneraketa berriak daude