Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
igandea 2024ko irailaren 15ean
Richard Y. Bourhis: «ESPAINIAKO KONSTITUZIOAREKIN EUSKARA MUGATUA DAGo"
Gasteiz ondoko herri txiki bateko Hotel batean egin dugu elkarrizketa, Elorriagan. Eusko Jaurlaritzak egiten dituen inkesta soziolinguistikoak prestatzen eta datuen interpretazioan laguntzera etorri ohi da. 80etako bukaeran egin zen Euskararen Kongresura etorri zen Mari Karmen Garmendiak gonbidatua eta gero, Joshua Fishman soziolinguistarekin batera, lehen inkesta soziolinguistikoa prestatzen aritu zen. Bigarren inkestan ere hemen izan zen 1996an eta orain hirugarrenean aritu da lanean. Gaur egun Montrealen bizi da eta bertako Quebeceko Unibertsitateko irakaslea da Psikologia departamentuan. Baita, Kanadako Hizkuntz Ofizialen Komisariatuko aholkulari eta Quebeceko Frantses Kontseiluko kide. Euskal Herriko egoeraren berri badu, besteak bestea, astero «Enbata» aldizkaria hartzen duelako Montrealen.
Eremu ugari landu dituzu, baina seguruenik zuk jorratutakoetatik hemen gehien ezagutzen dena bizitasun etnolinguistikoarena da. Azalduko al diguzu bere mamia modu laburrean?
Galesen egin nuen nire doktoregoa eta orduan ikusi nuen nola galesa eta azentu galesak balio zezaketen galestarren nazio identitatea indartzeko tresna gisa. Garai hartan, munduan zehar komunitate linguistikoen azterketa ugari egiten zen, eta nik hizkuntza komunitateen indar guneak eta ahul guneak konparatzeko metodo bat garatu nuen. Horrela heldu ginen bizitasun etnolinguistikoaren kontzeptura, eta honen bidez hizkuntz komunitate baten garapena neur dezakegu. Zenbait eragile kontuan izan behar da bizitasun etnolinguistikoa neurtzeko: demografiaren indarra, esparru instituzionalaren kontrola eta estatusa, hau da, hizkuntza komunitatearen prestigioa. Horrela konpara daitezke bai hizkuntza komunitateen harremana, bai komunitate gutxituak nola jokatzen duen nagusiaren aurrean.
Eta zein da euskararen egoera bizitasun etnolinguistikoaren neurgailua hartuta?
Euskara desagerpenarekin mehatxatutako hizkuntza da eta, beraz, hizkuntzaren garapena bultzatzea funtsezkoa da. Euskarak jasan du galera bat baina, aldi berean, hizkuntza galera hori geldiarazi, egonkortu eta zenbait kasutan berreskuratzea ere lortu da eta, alde horretatik, eredu ere bada. Dena den, zaila da esatea une honetan zein den bere egoera zehatza. Orain garrantzitsuena inkestaren datuak ondo interpretatzeko moldearekin asmatzea da, batez ere hizkuntza politikan egin diren ahaleginak norabide onean doazen ikusteko. Oro har hobekuntza ematen ari da. Aurtengo inkestan, adibidez, ikusten da 24 eta 30-35 urteko gazteen artean euskara ezagutzen duen pertsona kopurua hazi egin dela. Eusko Jaurlaritzak hezkuntza munduan bultzatutako B eta D ereduen ondorioa da hori.
Hiru eragile aipatu dituzu lehen: demografikoa, erakundeen kontrola eta hizkuntzaren estatusa. Nola dago euskara eragile horiekiko?
Demografiari dagokionez, zenbait eragile hobeto aztertu beharko nituzke -ugalkortasuna, emigrazioa, inmigrazioa...- baina oro har euskaldun kopuruaren egonkortasun bat dagoela uste dut. Euskaldunen artean, dena den, bi multzo dira: euskaldun zaharrak eta berriak, azken hauek nagusiki irakaskuntzatik datozenak. Euskara hizkuntza sozioafektibo gisa duen euskaldun berrien lehen multzo hori da euskararen benetako hizkuntza kapitala. Inkestan ikusten da multzo honen galera txiki bat dagoela. Bigarren multzo horretan euskara nagusiki bigarren hizkuntza da, hizkuntza sozio afektiboa gaztelera da. Erakunde autonomikoen garapenak bizitzaren alor askotan zerbitzuak euskaraz ere egotea ahalbideratu du eta honek, euskaldun zaharrei eta, batez ere, euskaldun berriei euskara erabiltzeko aukera ematen die. Ez da nahikoa, jakina, baina hori da bidea, gero eta zerbitzu gehiago eskaintzea euskaldunek euskara erabiltzeko gero eta aukera handiagoak izan ditzaten. Baina hau aukeran oinarritu behar da, eta hori da hizkuntza politikaren benetako erronka, zer egin euskarak erakarpen indarra izan dezan.
Egia da, bestalde, Espainiako Konstituzioak ez duela hori laguntzen, gazteleraren ezagutza behartzen duelako. Hori da Kanadarekiko desberdintasun handietako bat, han konstituzioak hiztun elebakarrak izateko aukera eskaintzen duela, eta herritarrak erabaki dezakeela frankofono edo ingeles hiztuna izatea. Hori oso desberdintasun garrantzitsua da.
Egia da, bestalde, Espainiako Konstituzioak ez duela hori laguntzen, gazteleraren ezagutza behartzen duelako. Hori da Kanadarekiko desberdintasun handietako bat, han konstituzioak hiztun elebakarrak izateko aukera eskaintzen duela, eta herritarrak erabaki dezakeela frankofono edo ingeles hiztuna izatea. Hori oso desberdintasun garrantzitsua da.
Hemen ez dago euskaldun elebakarrik eta euskararen egoera oso ahula da erakargarria izan dadin.
Ez da samurra, ez. Hemen zailagoa da hizkuntza gutxituen alde egitea, oro har Europa osoan tradizio zentralista handia dagoelako eta honek nazio hizkuntza nagusiaren ezagutza behartzen duelako. Horregatik da horren garrantzitsua bigarren hizkuntza gisa bizi den hizkuntza hori garatzeko ahalik eta aukera zabalena eskaintzea.
"Indartsua eta ahularen artean, askatasunak zapaldu egiten du eta legeak askeago egin". Zure testu batean agertzen den esaldia da. Ezaguna da Iparraldean eta Nafarroan ez dagoela euskararen garapenerako ahalegin instituzionalik. EAEn nahiko tresna instituzional al dago?
Merkatu librean askatasunak beti egiten du nagusi diren taldeen alde. Mundializazioan hori oso agerikoa da. Beraz, merkatuaren legeari aurre egingo dion bultzada instituzionalik ez badago, hizkuntza nagusiak gutxitua menderatuko du. Posible al litzateke Espainiako konstituzioak gaztelera ezagutzeko eta erabiltzeko azpimarratzen duen behar hori ezabatzea? Seguruenik ez. Quebecen eta Kanadan hizkuntza eskubide elebakarrak bermatzen dituzten guneak daude maila guztietan. Posible balitz, hemen ere halako zerbait lortu beharko litzateke. Inkesta soziolinguistikoan oso garbi ikusten da bultzada instituzionalik ez izateak hizkuntza garapenean duen eragin oso kaskarra. Nafarroan egoera hobeagoa ematen da, baina ez instituzioen bultzadagatik baizik eta eragile demografikoengatik, euskal hiztun kopuru handi bat, eremu batean biltzen delako.
Esan al daiteke joera instituzional horiek aldatzen ez badira, Iparraldean eta Nafarroan euskarak etorkizun beltza duela?
Bai, eta inkestaren datuek berriz erakusten dute hori. Iparraldean, familiei buruz otsailean egin zen inkestan, hizkuntzaren eremu horretan euskarak dituen arazoak ikusten dira, oro har, Frantziako hizkuntza gutxituek dituztenak.
Zein da zure ustez euskararen egoera Europako beste hizkuntza gutxituekin konparatuta?
Erkidego autonomoekin, Euskal Herriak eta Kataluniak Frantziako eta Erresuma Batuko beste hizkuntza gutxituek ez dituzten bitartekoak lortu dituzte hizkuntza berreskurapenean eragiteko. Katalunian eta Euskal Herrian gauza on asko egiten ari da eta Europako beste hizkuntza gutxitu askotatik hemen egiten ari diren ahaleginekiko arreta handia ari da jartzen. Dena den, hemen ere badira desberdintasunak, katalan hiztunen kopuruagatik han egoera ez da hain larria. Euskararen egoera hurbilago dago Europako beste hizkuntza gutxitu ahul batzuetatik. Horregatik, Europako beste hizkuntza gutxitu askorentzat, hemen egiten den ahalegin guztia hizkuntza batek irabaz edo gal dezakeenarekiko neurgailu bat da, onerako edo txarrerako.
Xabier Erize soziolinguista nafarrak egindako elkarrizketa batean, Fishmanek diglosia eredu aurreratuaz hitz egiten du. Nola gara daiteke euskararen egoera datozen 30 urteetan?
Batetik mugatuak zaudete Espainiako konstituzioak dioenarekiko. Bestetik, Fishmanekin ere nahiko ados nago dioen horretan: alor askotan ezin zarete euskaldun elebakarrak izan eta beraz ezinbestean elebidunak izan behar duzue eremu horietan. Eta egoera horrek zer dakar? Elebitasunaren inguruko borroka eguneroko kontua dela, eta hizkuntza gutxituak egunero neurtzen duela hizkuntza nagusiarekiko bere indarra. Horregatik, hemen normalizazio ahalegin handia egin behar da oraindik. Hori da erronka. Edozein eratan, Quebec moduko estatuetan ere, elebakartasun instituzionalaren alde egin arren, gero eta indartsuagoa da pertsonaren elebitasuna bultzatzeko joera, gaur egungo munduak hori eskatzen duelako. Beraz, hemen ere erkidego autonomoak elebitasunera behartuta daude. Dena den, gero eta estatu gehiago ari da egoera horretara iristen.
Nazio identitatea izan ohi da lehen aipatu duzun erakarpen indar horretarako tresnetako bat?
Inmigrazioa nola erakarri, horixe izango da euskararen erronka handienetako bat. Azken finean, hizkuntza integrazioaz gain, hor dira integrazio politikoa, ekonomikoa, legearekikoa eta soziala. Hau da, hemen bizi den magrebiar euskal hiztuna izan dadila euskal jatorriko euskal hiztuna bezain euskal herritarra. Hor dago erronka. Kanadan, esate baterako, bertan bizi diren hirugarren urtearekin bat, ematen zaie bertako nazionalitatea etorkinei. Hala ere, bazterketa ematen da haiekiko, maila askotan gainera. Orduan zer azaltzen du bazterketa horrek? Herritarren buruan dagoela desberdintasuna: zein da benetako kanadarra? Zein ez? Zein benetako quebecdarra? Zein benetako euskalduna? Edo benetako espainiarra?
Hemengo beste arazo bat: herrietan ezik, ez dago hizkuntz integrazioa ahalbideratzeko moduko hizkuntza komunitate trinkorik.
Gaur egun asko aztertzen ari da nola jokatzen duen etorkinak harrera egiten dion komunitatea edo komunitateen aurrean, zenbait tokitan bi komunitate daude eta, bata nagusia eta bestea menpekoa. Etorkinak hori guztia ikusten du, berak ikusten du euskara garrantzitsua eta nagusi izan daitekeela herri txikietan, baina ikusten du gaztelera dela Espainiako Estatuko hizkuntza nagusia. Etorkinak gorriak pasatu behar izan ditu eta, oro har, berak komunitate nagusitzat jotzen duena hautatuko du, aukera gehiago eskainiko diolakoan. Etorkinari hemen, esate baterako, ezin zaio eskatu euskararekiko bertakoak diren beste asko baino leialagoa izatea. Quebecen etorkinek bi komu- nitateekiko hizkuntza integrazioa lortzen dute: frantsesa ikasten dute Quebecek horretara behartzen dituelako, eta ingelesa ere bai horrek kontinente osoan mugitzeko balio dielako.
Gauza bat da ikastea eta bestea erabiltzea. Quebecen frantsesa ikasi ondoren erabiltzen al dute?
Bai, baina bakarrik integrazio sozio-ekonomikoa lortzen dutenean. Han frantsesa ikasten dute Estatuak behartzen dituelako eta Quebecen frantsesa nagusi dela ikusten dutelako. Horrez gain, beraiek ikusten dute hartzaileak diren bi komunitateak ahalegin handia egiten dutela hizkuntza eta kultura babestu eta garatzeko, eta beraiek ere beraiena gordetzen dute.
Baina hemen arazo handiena hori da. Zergatik ikasi behar du etorkin batek euskara hemen gaztelerarekin lasai asko bizi daitekeenean?
Bai, hori da. Eta konstituzioak berak gaztelera ikastera bakarrik behartzen du. Euskal hiztun eta euskal zaleak ohartzen dira hortaz, eta badakite etorkinak aliatu potentzialak izan daitezkeela edo bestela gaztelerarekiko euskarak duen menpekotasun iturri bat gehiago. Quebecen auzi horrek egunerokotasun handia du eta etengabe hitz egiten da hortaz. Demografia garatzeko ahalegin handia egiten dute bi komunitateek, frankofonoek eta ingelesek, eta Quebecek demografiaren hazkundea inmigrazioa medio egitea erabaki du.
Euskal identitatearen garapenak lagundu al dezake hizkuntza eta kultur integrazioa?
Identitate anitzen artean aukeratu ahal izatea da babestu beharrekoa. Identitateak testuinguru sozialaren arabera aktibatzen dira, eta komunitate batek etorkina erakartzeko ahalmena badu, hori kapitala da etorkizunerako. Baina garrantzitsua da etorkinak berak nahi duen identitatea mantentzeko askatasuna izatea. Eta hori irabazteko tresna bakarra haiek erakartzeko ahalmenean dago, indarrez behartzeak ez du eraginik.
Eta zein erakarpen tresna izan dezake gurea moduko hizkuntza komunitate ahul batek?
Hor dago erronka, horregatik da oso garrantzitsua norberaren egoera aztertzea eta indar guneak eta ahul guneak ezagutzea. Hezkuntza kultur integrazioa garatzeko oso tresna garrantzitsua da. Horrez gain, komunikabideak eta instituzioak ere funtsezkoak dira. Eta, azkenik, herritarrek ere zeresan handia dute egunerokotasunean haiek erakartzeko egiten diren mila keinurekin. Inmigrazioak bi komunitateak aldarazten ditu, nagusiena eta ahulena. Eta aldatuko direla onartu behar dute, bestela ez da integraziorik izango
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Danele Sarriugarte Mochales
#2
Xabier Letona Biteri
#3
Azkenak
2024-09-13
Lander Arbelaitz Mitxelena
Zinemaldi Alternatiboaren 16. edizioa aurkeztu dute, Palestinari keinu eta arrazakeriari aurre egiteko
Donostiako herri mugimenduak artikulatuta hainbat auzotan antolatzen den Zinemaldi Alternatiboaren 16. edizioa aurkeztu dute (11 + 5, beraiek dioten bezala, eraitsitako Kortxoenea gaztetxeko bost urteei erreferentzia eginez). Aurten sei proiekzio egingo dituzte ondorengo... [+]
2024-09-13
ARGIA
Tematzearen emaitza: errepide seinaleak euskaraz
Herritarrak eskatzen du seinaleak euskaraz jartzeko. Gobernuak erantzuten dio legeak ez duela horretara behartzen. Behatokiak erantzuten dio, legeak ez badu derrigortzen ere, euskaraz jartzeko debekurik ez duela. Gobernuak bereari eusten dio. Alabaina, herritarrak tematzen dira... [+]
2024-09-13
Euskal Irratiak
Baionako zitadelako eraikuntza proiektuak arrangura piztu ditu ekologistengan
Baionako zitadelan proiektu berriak ditu armadak. Eraikin berriak egin nahi ditu eta horretarako oihanaren zati bat deseginen dute eta ura atxikitzeko bi gune ere sortu nahi dituzte.
2024-09-13
Xabier Letona Biteri
Aysenur Ezgi Eygi-ri zuzenean egin zioten tiro burura Israelgo soldaduek, autopsiaren arabera
Turkiar-estatubatuar aktibista irailaren 6an hil zuten Beiti herrian, Nablus hiriaren ondoan, Zisjordanian, Palestinako Lurralde Okupatuetan. Orain forentseen azterketek iradokitzen dutenez, Israelgo soldatuek zuzenean egin zioten tiro aktibistari.
2024-09-13
Xabier Letona Biteri
Iturbide, Jiménez eta Azkona estatuaren biktima gisa aitortu ditu Nafarroako Gobernuak
Foru Gobernuak aitortu du motibazio politikoko biktimak direla hirurak. Hiru aitortza berri horiekin dagoeneko 36 pertsonari estuaren biktima izatea ofizialki aitortu die gobernuak.
2024-09-13
Xabier Letona Biteri
Madrilgo Rolando kafetegiko hamahiru hildako haiek ETAm-ren eta ETApm-ren zatiketaren erdian
Ostiral honetan betetzen dira 50 urte ETAk, 1974ko irailaren 13an, Madrilgo Rolando Kafetegian bonba bat lehertarazi eta hamahiru pertsona hil zituela. Ofizialki 2018an onartu zuen erakundeak ETAren egiletza, bere burua desagertze bidean jarri zuenean.
2024-09-13
Gedar
Bi lizarratar epaitu dituzte, Voxen salaketa baten harira
Faxisten aurka protesta egiteagatik auzipetu zituzten Lizarrako bi kideak. Asteazkenean, epaiketaren egunean, Lizarraldeko Kontseilu Sozialistak elkarretaratzea egin zuen epaitegi aurrean. Voxeko faxistak jarrera probokatzailearekin agertu ziren bertara, eta Guardia Zibilak... [+]
2024-09-13
Ahotsa.info
Urriaren 12an Tafallan eginen du manifestazioa Ernaik “españolismo eta faxismoaren aurka”
“Españolismoaren eta faxismoaren normalizazioan” Hispanitatearen egunak jokatzen duen papera salatzeko urriaren 12an Tafallan mobilizatuko da Ernai. “Gu, Nafarroako etorkizuna gara, haiek, aldiz, iragana. Faxismoak herri honetan lekurik ez duela argi... [+]
Ezkabako iheslari Segundo Hernandez identifikatu dute Eguesibarreko Eliako hobian
Gasteiztarrarekin bederatzi dira ihesaldian parte hartu zuten identifikatutako pertsonak. Guztira, Nafarroako DNA Bankua sortu zenetik 43 pertsonaren datuak lortu dituzte.
Donostiako bi familia etxegabetze arriskuan daudela salatu du Kaleratzeak Stop plataformak
Zaurgarritasun ekonomikoaren baldintzak betetzen dituzten arren, Santander bankuak ordainketak epe batez etetea ukatu die bi familiei.
Eguneraketa berriak daude