Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
larunbata 2024ko uztailaren 20an
«PPkoek euskara ikastea da lortu behar dena»
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Zure jatorria nahiko berezia da. Aita zaragozarra eta ama usurbildarra dituzu. Batetik bestera pasatu duzu bizitza osoa...
Gurasoak Zaragozan bizi ziren. Gu 8 anai-arreba gara, eta haietatik udan jaiotakoak Usurbilen jaio ginen, 4 alegia. Neguan jaiotako 3 Zaragozan, eta beste bat Donostian. Ama donostiarra baikenuen. Aita nafarra zen, baina bere ama aragoitarra zuen. Alde guztietan daukat familia, beraz.
San Cristobalen armarria oso berezia da: armarrietako lema edo hitzak normalean latinez edo gazteleraz idatzita egoten dira. Gure armarria euskarazkoa da: "Garean gareana legez" dio.
San Cristobalen armarria oso berezia da: armarrietako lema edo hitzak normalean latinez edo gazteleraz idatzita egoten dira. Gure armarria euskarazkoa da: "Garean gareana legez" dio.
Zaragozan bizitza erdia pasata, nola gorde duzu euskara?
Nik neronek ere ez dut ulertzen. Gure gurasoak erdaldunak ziren, eta anai arrebetan euskaraz dakien bakarra neroni naiz. Ikastola bat bixitatu ere egin gabe gainera! Uda Usurbilen pasatzen genuen, eta Usurbilgo kalean ikasi nuen euskara, jendearekin. Hori da benetako eskola.
Zaragozan zeundela nola eusten zenion euskarari?
Zaragozan ere euskaldun jendea bildu egiten ginen taberna batean kontu-kontari aritzeko, kantatzeko...
Euskal asteak antolatzen genituen 60ko hamarkadan. Zaragozako unibertsitatean 1.500 euskal ikasle baitzeuden. Bereziki medikuntza eta albaitaritza ikastera joaten ziren. Xabier Leteren kantaldia, kooperatibei buruzko hitzaldiak, denetik izaten zen.
Zaragozako unibertsitatean Espainia osoko lehen euskara klaseak sortu nituen 1956an. 30en bat ikaslek ematen zuen izena.
Zaragozako toponimia ere aztertu genuen, euskararen aztarnak bilatzeko. Aragoien euskaraz normal normal hitz egiten baitzen garai batean. Toponimian, laneko tresnerian eta etxeko kontuetan oraindik geratzen da euskararen arrastorik, baina ezer gutxi. Aragoien bertako hizkuntza ere badago, baina egun 10.000 pertsonak besterik ez daki aragoiera hitz egiten.
Euskal asteak antolatzen genituen 60ko hamarkadan. Zaragozako unibertsitatean 1.500 euskal ikasle baitzeuden. Bereziki medikuntza eta albaitaritza ikastera joaten ziren. Xabier Leteren kantaldia, kooperatibei buruzko hitzaldiak, denetik izaten zen.
Zaragozako unibertsitatean Espainia osoko lehen euskara klaseak sortu nituen 1956an. 30en bat ikaslek ematen zuen izena.
Zaragozako toponimia ere aztertu genuen, euskararen aztarnak bilatzeko. Aragoien euskaraz normal normal hitz egiten baitzen garai batean. Toponimian, laneko tresnerian eta etxeko kontuetan oraindik geratzen da euskararen arrastorik, baina ezer gutxi. Aragoien bertako hizkuntza ere badago, baina egun 10.000 pertsonak besterik ez daki aragoiera hitz egiten.
Gerra garaiak non harrapatu zintuen?
Lehen hiru-lau hilabeteak Usurbilen pasatu genituen. Lau urte izango nituen orduan. Bizpairu gauza gogoratzen ditut ordutik. Batik bat, iskanbila asko zegoela etxe batetik bestera. Usurbilgo jendeak asko babestu gintuen. Gerra Zibila Gerra Zibila da, baina gure familia beti zaindu zuten. Izan ere, nire aita militarra zen eta ez ziren garai ederrak. Usurbilgo komiteak goardia bat jarri zuen gure etxean, gure familia defendatzeko. Hori hil arte zor izango diogu Usurbilgo herriari.
«Markesenekoak» omen zarete...
Bai, gure amona Muruako markesa zen. Gure lehengusuak gordetzen du titulu hori. Aitaren aldetik, berriz, bi titulu ditut: Islako kontea eta Riscako kontea.
Orduko Usurbilen jendeak ez zuen eskola handiegirik. Zuen etxean idatzizko kultura gehiago zegoen?
Bai. Liburutegi bat ere bagenuen. Ez zen liburutegi onegia, zaharregia baitzen nire gusturako. Zaragozako etxean modernoagoa genuen, ikasketak laguntzeko. Bereziki historia liburuak izaten genituen etxean, aita oso historia zalea zen eta. Beharbada etxeko eragin horregatik izan dut betidanik hizkuntzak ikasteko gogo hori. Fakultatera ikastera joan nintzenerako, oinarri bat baneukan, beste ikaskide askori ikusten ez niona.
Garai hartan markesak eta baserritarrak ezberdin bizi al zineten?
Ez, hori 1820an galdu zen, konstituzioarekin. Jauregiko jauntxoen kontuak bukatu ziren. Ez geneukan pribilegiorik, zorionez. Nik ez dut feudalismoko kontu hori bizirik ezagutu.
Gure herriak berdintasunaren bidean sartu ziren. Zer dira gaur egun titulu horiek? Erlikiak. Etxe hau gotikoa da, koadro hau inpresionista da... Balio historiko bat ematen zaie, baina rolak ezabatuta daude.
Gure herriak berdintasunaren bidean sartu ziren. Zer dira gaur egun titulu horiek? Erlikiak. Etxe hau gotikoa da, koadro hau inpresionista da... Balio historiko bat ematen zaie, baina rolak ezabatuta daude.
Gerra ostean nola moldatu zineten euskararen alde egiteko?
Espainia oso atzeratuta zegoen garai hartan. Gerra desastre ikaragarria izan baitzen. Txikituta zeuden trenak, zubiak eta herriak. Baita jendea ere. Senideak hilak, alde eginak edo kartzelan...
Baina 1955ean gauzak zerbait aldatu ziren, diktaduratik "diktablanda"ra pasatu ginen. Zerbait errazago egin zitezkeen gauzak. Euskaltzaindia isilpean zegoen, baina pixkanaka mugitzen hasi ginen. Ekonomia ere pixka bat suspertu zen, eta jateko zerbait iristen zitzaigun sikiera. Orduan ezagutu nuen Koldo Mitxelena, 1952 inguruan, kartzelatik atera berri. Gipuzkoako Aldundiko liburutegian geratzen ginen elkarrekin hitz egiteko, edo bilerak egiteko. Euskarazko lehen hitzaldiak antolatu genituen, Julio de Urkijo seminarioarekin. Jende oso ezberdinak ematen zituen hitzaldiak, berdin tabernari batek edo toreroak... Bakoitzak bere euskara erabiltzen zuen, eta kito. Garrantzitsuena euskaraz hitz egitea zen. Nire euskara ere ez da oso ona, baina esan nahi dudana esateko moldatzen naiz. Konplexu denak alde batera utzita, hizkuntzak erabiltzeko dira.
Baina 1955ean gauzak zerbait aldatu ziren, diktaduratik "diktablanda"ra pasatu ginen. Zerbait errazago egin zitezkeen gauzak. Euskaltzaindia isilpean zegoen, baina pixkanaka mugitzen hasi ginen. Ekonomia ere pixka bat suspertu zen, eta jateko zerbait iristen zitzaigun sikiera. Orduan ezagutu nuen Koldo Mitxelena, 1952 inguruan, kartzelatik atera berri. Gipuzkoako Aldundiko liburutegian geratzen ginen elkarrekin hitz egiteko, edo bilerak egiteko. Euskarazko lehen hitzaldiak antolatu genituen, Julio de Urkijo seminarioarekin. Jende oso ezberdinak ematen zituen hitzaldiak, berdin tabernari batek edo toreroak... Bakoitzak bere euskara erabiltzen zuen, eta kito. Garrantzitsuena euskaraz hitz egitea zen. Nire euskara ere ez da oso ona, baina esan nahi dudana esateko moldatzen naiz. Konplexu denak alde batera utzita, hizkuntzak erabiltzeko dira.
Gasteizen arte garaikidea erakusteko museo berria duzue. Zu hasi zinen orain urte asko museo horren beharra aldarrikatzen...
Ni 1965ean etorri nintzen Gasteizera, kultur zuzendari oposizioa aterata. Arabako Foru Erkidegoko lehendakari zen Cayetano Ezkerrak pentsatu zuen museo garaikide bat sortzea. Eta ni laguntzaile ibili nintzen. Daliri bidalitako gutun bat gordetzen dugu ordudanik, museoa egiteko ideiaren berri emanez. Gero ez aurrera ez atzera geratu zen proiektua urte luzez, eta azkenean, legegintzaldi honetan egin da.
Oso museo garrantzitsua da eta badu bere berezitasuna. Gehienetan horrelako museoak arte lan bildumarik gabe sortzen dira, eraikin hutsak egiten da. Baina guk proiektuarekin batera hasi genuen arte lanen bilduma, eta gaur egun 1.600 obra ditu. Oso garai eta estilo ezberdinetako artisten lanak ditugu bilduta, Picasso, Miro, Txillida...
Oso museo garrantzitsua da eta badu bere berezitasuna. Gehienetan horrelako museoak arte lan bildumarik gabe sortzen dira, eraikin hutsak egiten da. Baina guk proiektuarekin batera hasi genuen arte lanen bilduma, eta gaur egun 1.600 obra ditu. Oso garai eta estilo ezberdinetako artisten lanak ditugu bilduta, Picasso, Miro, Txillida...
Nola ikusten duzu euskara?
Sekula baino hobeto. Baina badu arriskurik. Nire ustez, eta Euskaltzaindiak ere berdin pentsatzen du, herrikoitu egin behar dugu hizkuntza. Oraindik oso eskolakoa dugu, oso ikasitakoa. Moldekoegia, alegia. Erabili egin behar da, beste jario bat, beste grazia bat lortzeko.
Askotan euskaldun zaharrek ez dituzte Euskal Telebistako programak ulertzen. Zapping egiten dute eta beste kate batera doaz, gaztelera hobeto ulertzen dutelako bere hizkuntza baino. Hori nolabait konpondu egin behar da.
Askotan euskaldun zaharrek ez dituzte Euskal Telebistako programak ulertzen. Zapping egiten dute eta beste kate batera doaz, gaztelera hobeto ulertzen dutelako bere hizkuntza baino. Hori nolabait konpondu egin behar da.
Kanpoko hizkuntzen hainbesteko eraginekin eta gero eta sen gutxiagorekin, etorkizunean hitz egingo den euskara, euskara izango al da?
Hizkuntzak biziak dira, 1500. urteko euskara ez zen gaurkoa. Hizkuntza aldatzen joaten da, baita gaztelania eta frantzesaren kasuan ere. Aldatzen ez diren hizkuntza bakarrak hildakoak dira. Latina bezala. Horregatik erabiltzen dute zientzialariek latina eta antzineko grekera. Oso zehatzak direlako, aldatzen ez direlako. Hitz bakoitzak beti du esanahi bera. Baina nahiago dut aldatzen den hizkuntza, beti berdin mantentzen den hilotza baino.
Ikastolatik kalera aldatzen da euskararen egoera...
Bai, eskolako arazoa badirudi gaindituta dagoela. Gaur ume gehienek dakite euskaraz hitz egiten, baina erabilera da kontua. Usurbilen, gu ume ginela, goardia zibilen seme alabek ere euskara ikasten zuten. Nola? Beste umeekin jolasean ari zirela. Hizkuntzak ez baitira mitoak, loturak eta elkar ulertzeko tresnak baizik. Gaur egun lotura horiek huts egiten dute.
Hizkuntzak ez du, beraz, zer ikusirik ideologiekin?
Normalean ez. Baina une zehatzetan lotu egiten dira. Hori gainditu egin behar du euskarak. Frantzesa frantzesen hizkuntza den bezala, izan behar du euskarak gurea. Denon hizkuntza. Lortu behar dena da PPkoek euskara ikastea. Euskara ezin da zati batentzat bakarrik izan, nahiz eta zati hori oso handia izan. Herri osora zabaldu behar da.
Nola ikusten du markesenekoak Trebiñoko konterriaren kontua?
Nik aspalditik ezagutzen dut Trebiñoko kontea. Bere familia gurearen oso laguna zen. Ni arabar ere sentitzen naiz, amona (amaren ama) arabarra baitzen. Eta diputatu naizen aldetik Trebiño Araba izatea nahi dut. Alderdi guztietako diputatu denek nahi dute hori, batere zalantzarik gabe. Gainera, Trebiñokoek lana eta erosketak Gasteizen egiten dituzte. Oso gutxi dira egunero egunero lurra lantzen Trebiñon geratzen direnak. Historia eta tradizioak gordetzea ondo dago, baina administrazioak gauzak aldatu behar ditu normaltasuna lortzeko.
Trebiñoko konteak ez du kontu horietan sartu nahi. Arazoa Burgoskoekin dugu, gaur egun Trebiño beraiena baita, eta ez daude uzteko prest. Guk ez dugu Trebiño aldarrikatzen poltsikoa aberasteko, ez dugu uste bertan petrolio putzurik dagoenik. Baina Trebiño gure zilborrean bertan dago! Eta bertako biztanleentzat egoki edo lojikoagoa da. Ez dut inor ezagutzen Araban horren aurka dagoenik.
Trebiñoko konteak ez du kontu horietan sartu nahi. Arazoa Burgoskoekin dugu, gaur egun Trebiño beraiena baita, eta ez daude uzteko prest. Guk ez dugu Trebiño aldarrikatzen poltsikoa aberasteko, ez dugu uste bertan petrolio putzurik dagoenik. Baina Trebiño gure zilborrean bertan dago! Eta bertako biztanleentzat egoki edo lojikoagoa da. Ez dut inor ezagutzen Araban horren aurka dagoenik.
Usurbili buruzko tesian lanbide mistoak deskribatu zenituen. Zer dira lanbide mistoak?
Lehengo mendean Usurbilgo nekazariak fabrikara joaten ziren lanera eta soldata lortzera, baina ondoren baserrira itzultzen ziren. Eta udan, berriz, txalupa bat hartuta anguletara aterako ziren. Lanbide mistoaren kontu hori oso garrantzitsua da, beste mentalitate bat ematen baitzien orduko langileei. Baserriko mutil bat ez da behin ere proletarioa izango. Bere ohiturak eta mundu ikuskera berezia dituelako. Ezin du ohitura horietatik bizi eta soldata fabrikan irabazi beharra dauka, baina oinarriari eusten dio.
Egun ez da horrela, jende gehiena hirian jaio baita. Hiri denak dira zentzu horretan berdinak, ez da herri txikiek duten nortasun hori hartzen. Gaur egun esplikatu egin behar zaie umeei arraultzak oiloek nola jartzen dituzten, bestela ez dute bizitza osoan ezagutuko.
Egun ez da horrela, jende gehiena hirian jaio baita. Hiri denak dira zentzu horretan berdinak, ez da herri txikiek duten nortasun hori hartzen. Gaur egun esplikatu egin behar zaie umeei arraultzak oiloek nola jartzen dituzten, bestela ez dute bizitza osoan ezagutuko.
Nolakoa da Arabako nekazarien egoera?
Araban 15.000 nekazari egongo dira, gero eta gutxiago. Zorionez, Errioxa salbuespena da. Ardoak gauzak asko hobetu ditu, diru asko ematen baitu. Mahatsa bildu eta bestelako lan gogorrenak egiteko, portugaldarrak eta errumaniarrak ekartzen dituzte, eta etxekoak dira lanak zuzentzen dituztenak.
Baina salbuespen pozgarri hori ezik, Arabako nekazarien egoera oso larria da. Inork ez du baserrian geratu nahi, eta gazteak hirira inguratzen dira. Egungo makinei esker, hamar baserritarren lana bakarrak egiten du, eta hobeto gainera. Kolektibo hori pobretu egin da, jende gutxiago baitago
Baina salbuespen pozgarri hori ezik, Arabako nekazarien egoera oso larria da. Inork ez du baserrian geratu nahi, eta gazteak hirira inguratzen dira. Egungo makinei esker, hamar baserritarren lana bakarrak egiten du, eta hobeto gainera. Kolektibo hori pobretu egin da, jende gutxiago baitago
- Jaio: Usurbilen, 1932. urtean.
- Arabako Foru Aldundiko kultur diputatu: Zaragozan kultur zuzendaria izan zen 1987-1993 artean. Arabako kultur diputatu independentea (PP alderdia ordezkatuz) da 1999tik.
- Euskaltzain urgazlea 1976tik.
- Ikasketak: Filosofia eta letratan lizentziatua. Mariland eskolan aritu zen, Espainiako hizkuntza eta kultura ikasten, 1958tik 1964 bitartean. Alemaniara ere joan zen ikastera.
- Tesia: Usurbilgo geografia eta historiari buruz egin zuen eta «Usurbil, un municipio del extrarradio de San Sebastian» izenarekin argitaratu zen.
- Irakasle: Zaragozako unibertsitatean Geografia klaseak eman zituen 3 urtez.
- Arabako Foru Aldundiko kultur diputatu: Zaragozan kultur zuzendaria izan zen 1987-1993 artean. Arabako kultur diputatu independentea (PP alderdia ordezkatuz) da 1999tik.
- Euskaltzain urgazlea 1976tik.
- Ikasketak: Filosofia eta letratan lizentziatua. Mariland eskolan aritu zen, Espainiako hizkuntza eta kultura ikasten, 1958tik 1964 bitartean. Alemaniara ere joan zen ikastera.
- Tesia: Usurbilgo geografia eta historiari buruz egin zuen eta «Usurbil, un municipio del extrarradio de San Sebastian» izenarekin argitaratu zen.
- Irakasle: Zaragozako unibertsitatean Geografia klaseak eman zituen 3 urtez.
Hainbeste urte Zaragozan pasata, bi aukera izan ditut hona etortzeko. Lehena izan zen oposaketak gaindituta kultur zuzendari etortzea, eta bestea jubilatu ondoren hona itzultzea, diputatu. Eta bietan hona etortzeko aukera egin nuen. Seme alabak Zaragozan bizi dira, etxea han dut, baina hemen nago. Euskararekiko debozioa dut. Txikitatik ikusi bainuen euskaldunak ulertzeko euskara ikasi beharra zegoela.
Doinua: Agur sagar beltzaran
Tituluz konde eta
ezizenaz markes,
euskararen maitale
zeure borondatez.
Egindako bideaz
harro egon zaitez,
noiznahi, nonahi "garean
gareana legez",
garbi utzi dezagun
garean edo ez.
ezizenaz markes,
euskararen maitale
zeure borondatez.
Egindako bideaz
harro egon zaitez,
noiznahi, nonahi "garean
gareana legez",
garbi utzi dezagun
garean edo ez.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
dantzan.eus
|
Oier Araolaza
#2
#3
Editoriala
#4
Leire Narbaiza Arizmendi
#5
#6
Unai Pascual, Iñaki Lasagabaster eta Jose Allende
Azkenak
2024-07-19
Manex Usarralde Garmendia
Zestoako Gaztetxearen desalojoa geratzea lortu dute
Uztailaren 19an, 8:00etan zegoen gaztetxea husteko agindua emanda. Momentuz, lortu dute desalojoa atzera botatzea. Zestoako Gazte Asanbladak Bilboko Aresti Zentro Sozialistaren desaloa jasan zutenei elkartasun osoa adierazi die.
2024-07-19
Xabier Letona Biteri
Yael Braun-Pivet izango da berriz Frantziako Asanbleako lehendakaria
Frantziako Asanbleak Yael Brau-Pivet hautatu du legebiltzarreko presidente. Lehia aurreikusten zen FHB eta Macronisten artean, eta azkenean, gutxigatik bada ere, lehendakariaren alderdikoak gailendu dira.
2024-07-19
Nagore Irazustabarrena Uranga
Margolan figuratibo zaharrena
Sulawesi (Indonesia) uhartearen hegoaldean, Leang Karampuang kobazuloan hiru irudi antropomorfoz eta basurde batez osatutako margolana aurkitu dute Griffith eta Southern Cross unibertsitateetako eta Indonesiako Agentzia Nazionaleko arkeologoek. Nature aldizkarian argitaratutako... [+]
2024-07-19
Nagore Irazustabarrena Uranga
Leonard Peltierren ihes ukatua
Lompoc (Kalifornia, AEB), 1979ko uztailaren 20a. Leonard Peltier ekintzaile indigenak eta beste bi presok espetxe federaletik ihes egin zuten. Iheskideetako bat kartzelaren kanpoaldean bertan tirokatuta hil zuten; bestea ordu eta erdi geroago atzeman zuten handik milia batera... [+]
2024-07-19
Manex Usarralde Garmendia
Adin txikiko neska baten erasotzaileari jarritako epaia salatu du Gasteziko Mugimendu Feministak
Gasteizko adin txikiko neska bati sexu erasoa egin zion adin txikiko mutil batek, 2023ko ekainean. Gasteizko Mugimendu Feministak ez ditu bidezkoak ikusten epaileak erasotzaileari ezarri dizkion neurriak. Uste du erasoa jasan duenaren birbiktimizazioa bultzatzen dutela... [+]
Donostiako udaltzainek Parte Zaharreko hainbat gazte “jipoitu eta zauritu” dituztela salatu dute
Alde Zaharreko Gazte Asanbladak (AZGA) salatu du Donostiako Udaltzaingoak auzoko hainbat gazteren aurka astelehen gauean egindakoa: “Auzoko hainbat gazte futbolean jokatzen ari ziren Trinitate enparantzan, Udaltzaingoa hurbildu eta mehatxuka guztiak identifikatzeko agindua... [+]
2024-07-19
Mikel González De Reparaz
Patinete elektriko bat erostean, su-detektagailu bat oparitu beharko litzateke
2024-07-19
Julen Ugartemendia Carcedo
Ursula von der Leyen Europako Batzordeko presidente izendatu dute
401 aldeko boto eta 284 kontrako jaso ditu, baina gehiengoa lortu du 41 botogatik. Hurrengo bost urteetan berriro ere presidente izango da, popularren, sozialdemokraten, liberalen eta berdeen babesa jasota. EH Bilduk kontra bozkatu du, eta EAJk alde.
2024-07-19
Jon Hidalgo Gereñu
Hamabost urte beharko dira Gazako genozidioan Israelek sortutako 40 milioi tona hondakin jasotzeko
NBEren ikerketa baten arabera, lehertu gabeko artilleria, substantzia kaltegarriak eta palestinarren gorpuak daude hondakin artean. 50.000 bonba baino gehiago bota ditu Israelek urritik, eta 40 milioi tona hondakin sortu dituzte.
2024-07-19
Jon Hidalgo Gereñu
1.200 soldadu israeldarrek baino gehiagok egin dute beren buruaz beste azken 50 urteetan
Genozidioarekin lotutako suizidio ugari identifikatu dira, armada sionistak datuak ezkutatzen baditu ere.
Eguneraketa berriak daude