Gasteizetik 15 kilometrora, Uribarri-Ganboa urtegiaren hegoaldeko ertzean Garaio eta Mendixurreko parke ornitologikoak daude. Bertara iristeko L.623 errepidetik abiatu behar da, N-1 autobia eta N-104 errepidea Ozaetarekin lotzen dituena berau. Maturanaren parean, desbideraketa hartu behar dugu Garaioko Parkera eramango gaituena. Hori, autoz joan nahi izanez gero baina, uda aldean Gasteizetik autobus zerbitzua ere badago.

Duela mende erdi eraiki zen urtegiak natur balio ikaragarria hartu du. Aberastasun hau babestu nahian ehiza erreserba izendatu zuten eta Natura 2000 Europako natur babesguneen sarerako proposatu da. Baita nazioarteko garrantziko hezeguneen RAMSAR sarerako ere.
Hemen dugun dibertsitatea izugarria da, bai fauna eta bai flora aldetik, baina hau ez da inguru hau babesteko dagoen arrazoi bakarra. Bertan dagoen bizidun mota asko ez dago edonon eta bertakotasun oso nabaria dute, munduko leku honetara lotuak baitaude. Honetaz guztiaz gain, bada beste hirugarren arrazoi bat ere: ura. Baliabide preziatu hau erabiltzeko sortu zen urtegia eta bere funtzioa ezin hobeki betetzen duenez, mantendu egin behar da ingurua uraren kalitatea bermatzeko.
Baina hasi gaitezen ibilbidearekin, txangoa Garaion hasiko dugu. Hondartzara jaitsi eta eskuinera jarraitzen badugu erkamezti ireki batekin topo egingo dugu. Hemen, harri txintxorrez eginiko bidexka nabarmena jarraituko dugu erkameztian bete-betean sartuz. Ez dira batere baso itxiak eta azpibasoan ipuru eta otaberak zuhaitzak baino ugariagoak dira. Tarteka astigarren bat ere badago guztiak liken ugariz estaliak. Izatez nahiko kolore arrea duten zuhaitzen azalak alaituz. Liken hauetara gerturatuz gero azal itxurako gorputza dutela ikusten da eta azal hauen gainean kopatxo batzuk altxatuak ikus daitezke. Kopatxo hauei gorputz-fruktiferoa deitzen zaie eta ugalketarako esporak eratzea da beraien funtzio nagusia. Bidea jarraituz, lehenengo zubira iritsiko gara, ur gaineko zubia zeharkatu. Bertatik ikus daitezke Zadorra ibaiak ekartzen dituen zerrikeriak, baina zerrikeri asko eta asko ikusi ez arren bertako uren kalitateak igartzen du. Agurain eta inguruko herrietako ur hondakinak heltzen dira hona eta baita industriak isuritakoak ere, metal astunak zein materia organikoa. Urtegiaren elika katean sartu eta ura ukitu ere egiten ez duen beleari eragiten dioten hainbat hondakin isurtzen dugu gizakiok zuzenean edo zeharka urtegian ere.
Gandoko lurmuturra zeharkatu eta bigarren zubira iritsiko gara, bertatik urtegiaren bestaldeko ertzera hurbilduz. Azuako auzoa aurrean dugula izugarri maite ditugun hegaztien habiak ikusten dira elizaren kanpandorrean. Amiamoko edo zikoinek betidanik sortu dute halako zirrara gure bihotzean eta oraindik ere hala sorrarazten digute hegazti handi eta eder hauek. Bertatik bidea jarraitu eta hegaztiak izutu barik, ur ertzeko landareetan jarriko dugu arreta. Malda handiko ertzetan ez dago apenas landarerik eta urtegiaren ertzak higatu egiten dira, bertako harria azalduz, arbel geruzak, hain zuzen ere. Baina ertzak hain maldatsuak ez diren lekuetan sortzen dira landarerik interesgarrienak. Interesgarrienak zergatik? Bada, egitura desberdinak sortzen dituztelako ihidi zein lezkadiek eta egitura ezberdin hauetan izaten dute babesa hegazti lotsatienek. Babes egitura hauek ugalketa garaian ezinbesteko bihurtzen dira kumeak gordetzeko. Bidea jarraitu eta Urizarrera heldu gara. Etxe multzo honen inguruan gain batean behatokia dago. Bertatik lakuaren zati bat ikus daiteke eta baita bertan igerian dabiltzan kopetatxuri, murgil, basahate, ahate eta antxetak ere. Uretatik ateratzen diren enbor muturretan ikusten diren hegazti beltzak ubarroiak ditugu. Hegazti hauek ez dute beste zenbait hegaztiren moduan uretatik babesten dituzten luma geruza iragazgaitzak. Uretara murgiltzean hezurretaraino bustitzen dira. Hala ere, ezaugarri hau uretan ondo barneratu eta azpian igeri eginez arrainak harrapatzeko erabiltzen dute. Horregatik ikusten ditugu neguan hegalak esekirik enborretan lehortzen. Umatzera Europako iparraldera joaten dira, han izaten dira uda partean.
Urizar atzean utzi eta urtegia bitan banatzen duen dikean aurrera egingo dugu. Beste aldean landaretza gutxitzen da eta nekazaritzarako erabiltzen ez diren guneetan sahats bakan batzuk daude, baina nekazal lurrek betetzen dute azalera nagusia. Ezkerraldera jarraitzen badugu Mendixurreko behatokia topatuko dugu.
Behatoki hau guztiz babestua dago. Txangoan zehar ohartuko zineten moduan hegaztiek berehala ikusten gaituzte. Guk ahate bat ikusi aurretik beraiek 100 metro urrundu dira. Etengabe gugandik ihesi ibil ez daitezen behatokiaren inguru guztia hesitu egin da. Hainbat panel informatibo jarri dute urtegi inguruan dauden bizidunak irudikatuz, hegazti, landare zein intsektuak, besteak beste. Behatoki barruan ere hegazti gehiagoren irudiak daude eta atearen atzeko arbelean hilabete horretan behatu diren hegaztien zerrenda idazten dute. Hemendik oso gertu ikusten direlarik.
Berriro dikeak utzi gaituen lekura itzuli eta eskuinera jarraitzen badugu, muinoaren gain aldean urtegian dauden hegazti ezberdin gehienak ikusteko aukera izango dugu. Baita hegaztien babesleku bihurtu den irla ere, Orenin irla. Urtegia eraiki zenean irla bilakatu zen gaina.
Urtegiaren ertza jarraituz zingiratua egon ohi den makaldira iritsiko gara. Berau zeharkatzeko pasealeku bat eraiki dute eta bertatik txio, txepetx, errekatxindor edo txinboak entzun daitezke. Pasealekua amaitu eta bidezidorrari ekingo diogu urtegiaren ertzean jarraitu eta Garaioko hondartzara iritsiko gara. Urtegiko ingurune naturalak jasaten duen erasorik gogorrena "domingeroek" sorturikoa izan da. Hauen eragina murriztu eta kudeatzeko asmoarekin urtegian bi hondartza atondu ziren. Landa inguruan bata eta Garaion bestea. Hondartza jarraitu eta hasierako puntura iritsiko gara