Gaur egungo Garapen Eskema ulertzeko 1992. urtera itzuli beharra dago. Iparraldeko gizartearen esparru ekonomiko, kultural eta politikoaren ordezkariek «Euskal Herria 2010 Lurralde Eskema» izeneko gogoeta burutu zuten urte hartan. Gogoeta haren ondorioz sortu ziren Garapen Kontseilua eta Hautetsien Kontseilua. 1994an, berriz, Kontseilu bi hauek «Ipar Euskal Herriko Antolaketa eta Garapen Eskema» gauzatu zuten. Hiru urteetan -1997. urterako- Lurralde Eskema finkatu, planifikatu eta zazpi ataletan lantzen hasi zen: 1. formakuntza eta goi mailako ikasketak. 2. ingurumena. 3. ekonomia garapena. 4. azpiegiturak. 5. kultur antolaketa. 6. hizkuntza antolaketa eta 7. hirigintza.

1999ko uztailaren 25ean aldizkari honek (ARGIA 1.725. alea) zazpi atal haietako lehen lauak ezagutzera eman zituen. Harrezkero, zazpi atal haiek birdefintuak izan dira eta bederatzi izatera pasa. Hirigintza ez da honezkero Garapen Eskemaren barnean lantzen. Ekonomia atalean, industriak, laborantzak eta arrantzak atal bana daukate, eta azken bi hauekin batera, turismoa eta mugazgaindiko atalak sortu dira. Guk, lehenbiziko zatian, azkeneko lau atal hauek aztertuko ditugu gaingiroki, eta bigarrenean, hizkuntza politika eta kultura atalak modu hurbilago batez.

Garapen Eskemak aldaketa nabariak izan ditu 1997az geroztik. Batez ere azken bi urteetan, 2000ko abenduan Hitzarmen Berezia gauzatu zenetik. Garapen Kontseilua juridikoki antolatua da dagoeneko. Kontseilu hau Iparraldeko elkarte kultural eta elkarte sozio-profesionaletako 106 kidez osatua da. Hautetsien Kontseilua, berriz, 15 hautetsiz osatua da. Garapen Eskemaren biltzar nagusiaren kudeaketa bi Kontseilu hauen esku dago. Garapen Kontseiluaren lehendakaria Bernard Darretxe da, Merkataritza Ganberako zuzendaria. Hautetsien Kontseiluko lehendakaria, berriz, Alain Lamassoure politiko ezaguna da. Garapen
Kontseilua bi zuzendarik gidatua dago, Battita Boloki eta Jean Claude Iriart. Hauekin batera, hiru idazkari dira: Beatrice Ardoin, Mirentxu Saint Martin eta Stephane Iralur.
Garapen Eskema gorpuzten duten bederatzi atal hauetan 70 proiektu aurreikusiak dira gaur egun. Proiektuak Hitzarmen Bereziaren bitartez sostengatuak dira. Jean Claude Iriartek azaldu digu aro berri hau: «Hitzarmen Berezia sinatu zenetik hamasei hilabete pasa dira. Obragintza Publiko honen Gidaritza Batzordea hiru aldiz bildu da. Hitzarmen Bereziaren finantzazioaren %23,5 erabili dugu. Balorazioa ona da. Honela segituz gero, heldu diren lau urtetan aurreikusia dauden 70 proiektuak gauzatzea igurikatzen dugu». Izan ere, premisa hau kontuan hartu beharra dago: dirua proiektuetan inbertitzen da, baldin eta proiektuak aurkezten eta lantzen badira.
Hitzarmen Bereziak 400,231 miloi euroko aurrekontua finkatua du, 2001etik 2006ra bitartean landuko diren proiektuak ekonomikoki kudeatzeko. Aurkezten diren proiektuak Gidaritza Batzordea eta Hautetsien Kontseiluaren bitartez negoziatzen dira: «Prozesua franko bereizia da, ez da beste inon halakorik ikusi edo egin. Gu elkarte bat gara, ez instituzio bat. Kontseiluen bidez tokian tokiko instituzioetako aurrekontuen diru bat erdiesten dugu, Obragintza Publikoa deitu egitasmoaren bidez».

Garapen Eskemaren hasieran, era orokorrean planifikatu zen ekonomia atala. Duela bi urtetik, berriz, Hitzarmen Bereziarekin batera, laborantzak eta arrantzak berezko atal bana dute. Laborantza da bietatik gutxien landu dena. Laborantza Ganberaren sorrerak, naski, konpondu lezake sektore honek bizi dituen larritasunak. Hitzarmen Berezian aurreikusi-tako diruaren %16 erabilia izan da orain arte. Lau dira atal honetan garatzen ari diren proiektuak. 1. proiektuan nekazaritzaren azterketa bat lantzen ari da: uraren eta ondarearen kudeaketa hala nola laborari gazteak kokatzeko molde berriak. Proiektuan 91.469 euro inbertitu dira. 2. proiektuak baserrien ordekotzan (oinordekotza ez da beti ziurtatua) dagoen arazoa lantzen du. Iparraldean 1.200 ustiatzaile daude. Datozen hamar urteetan, etxalde hauen erdia (600) beste laborariek hartu beharko dute beren esku. Etxaldearen segida bermatu ahal izateko 1.920.857 euro erabili dira. 3. proiektua da garrantzitsuena. 10.671.431 euro erabili dira. Laborarien mozkinak biltzen dituzten elkarteak (Arrapitz, AOC Ossau Irati, AOC Ezpeletako piperra, besteak beste) laguntzeko proiektua da. Etxeko mozkinen merkaturatzea, haien kalitatea bermatzea edota laborantza biologikoa lantzen ari diren laborarien promozio kanpainak sustatzen ditu. 4. proiektuak mendiko laborantza sustatzea du helburu: 8.384.695 euro erabili ditu orainokoan.

Arrantza atalean gauzak ez dira askoz aitzinatuagoak, baina, proiektuak gauzatzeko aurreikusitako diruaren %27 erabili da jadanik. Jean Claude Iriartek azaldu digu atal honi buruzko bere ikuspegia: «Zaila izan da atal hau aitzina eramatea. Itsasoko mozkinak mugitzen dituzten profesionalen arteko harremanak ez dira errazak. Sektore ezberdinak mugitzen dira berean: armadoreak, arrantzaleak, maioristak, saltzaileak...». Alabaina, sektore ezberdinen arteko harremanak hobetu asmoz lau proiektu jarri dira indarrean: 1. proiektua arrantzako enpresen eskumendekoak (filialak) suspertzeko da. 411.612 euro inbertitu dira. 2. proiektuan 1.219.592 euro erabiltzen ari dira, arrantza merkaturatzen dituzten maioristei zuzenduak. 3. proiektua, portuko tresneria eta hornitegiak modernizatzekoa da: 14.421.677 euro erabiltzen ari dira. 4. proiektua, arrantzaleen ontziak berritzekoa da: 10.671.431 euro erabili dira jada.

Turismoa eta Mugazgaindiko atalak berrienak dira Garapen Eskemaren barruan. «Turismoa ez zen batere landua gure eskeman. Landuak izan ziren gaiak proiektu konkretuak bilakatu izan dira, baina oraindik ere orientabideetan daude», adierazi digu Jean Claude Iriart zuzendariak.
Bederatzi dira turismoa atalean lantzen hasi diren proiektuak, lantzen besterik ez. Izan ere, orain arte Hitzarmen Bereziak aurreikusten duen diru laguntzaren %6 baina ez da erabilia izan. Hots, dirua egon badago, baina, oraingoz proiektu konkretuak bideratzeko azterketak burutzen ari dira: 1. proiektuaren bidez mendialdeko gune turistikoen funtzionamenduari jarraipen berria egin nahi zaio. Garazi, Baigorri eskualdeak eta Zuberoako eskaintza turistikoak hobetzeko proiektua da: 1.981.837 euro inbertitu dira. 2. proiektua itsas-estazioak sustengatzeko da: 10.671.431 aurrekontua ikusia da. 3. proiektua bainu-etxeak sustengatzekoa da: 1.372.041 euro aurreikusiak daude. 4. proiektua mendiko hotelen sailkapena egiteko da: 7.668.185 euro ditu. 5. proiektuak Akitaniako Turismoaren Behatokiarekin turismoa hobetzeko lan berezi bat aurreikusten du: 373.500 euroko aurrekontua du. 6. proiektua, Surf hiria eraikitzekoa da: 8.384.695 euro aurreikusiak daude. 7. proiektua Angeluko itsas bazterreko ondare ekologikoa biziberritzeko da: 6.097.960 euro aurreikusiak daude. 8. proiektua Donibane Lohizuneko eta Baionako portuetako itsasontzien geldialdien antolatzekoa da: 385.696 euro aurrekontuarekin. 9. proiektua turismoaren irudia hobetzera zuzendua da: 354.443 euro ditu.
Mugaz gaindiko atala da, diru kontuetan, guztietatik gutxien landua eta garatua dena. Hitzarmen Bereziak aurreikusten duen %3 baino ez da erabili orain arte: 1. proiektua, Txingudi Badia atontzeko eta hiru hiriak (Irun-Hondarribia-Hendaia) bide berezi baten bitartez lotzeko zuzendua dago; bidea oinez nahiz bizikletaz ibiltzekoa izaki: 3.048.980 euro erabiltzen ari dira jada. 2. proiektua mugazgaindiko Tram-Train izeneko trenbidearen proiektua aztertzekoa da. Trenbide honek Baiona eta Hendaia lotuko lituzke, Topo (Eusko Trenbideak) trenarekin bat egiteko. Azterketa finantzatzeko dirua 4.573.470 eurokoa da. BAM (Baiona-Angelu-Miarritze) barrutiak ez du proiektu honi buruzko bere oniritzia eman, ordea. Trenbidearen proiektuak BAM barrutian aurki litzake zailtasun handienak. 3. proiektuak Euroinstitutu baten sorrera aurreikusten du. Azterketa burutzen ari da: 1.387.286 euro aurrekontua du. Euroinstitutua Eurohiriaren Liburu Zuriak bultzatua da. Goi mailako hezkuntza eta unibertsitateen arteko harremanak bideratzeko pentsatua dago. Alta, bada, inork ez du proiektu hau (Jean Claude Iriarteren esanetan) bere gain hartu nahi. 4. proiektua Baiona-Donostia mugaz gaindiko Eurohiria eraikitzeko herrien arteko beharrezko azpiegiturak aztertzera zuzenduta dago: 152.449 euro aurreikusiak ditu horretarako. Azkeneko bi proiektuak garrantzia handikoak dira, baina landu gabeak orainokoan. Esate baterako, Sara, Ainhoa, Urdazubi eta Zugarramurdi herriek Irun-Hondarribia-Hendaia herriek osatzen duten patzuergoa bezalako bat sortu nahi dute. Herri handien artean ongi gauzatzen ari den egitasmo bat da, herri txikien artean, berriz, zailagoa da. Patzuergo antzeko bat eratu nahi da baita ere Garazi-Baztan eskualde eta Zuberoako eta Erro eskualdeko elkargoen artean. Orain arte, modu informal batez aritu izan dira hainbat proiektuetan, alabaina, legalki funtzionatzeko, beren patzuergoa antolatu beharko dute. Europako testuinguruan aritzeko eta diru laguntzak jasotzeko, kasu