Maurice Harriet (1814-1904) dugu 3.500 orriko hiztegiaren egilea. Lapurdiko Haltsun sortu zen apaiz honek bere bizitzako azken hogeita hamar urteak euskara-frantsesa hiztegia osatuz eman zituen, eta 3.500 orrialde dituen eskuizkribua utzi zigun ondare gisa. Ehun bat urte beranduago beste lapurtar batek, Arantxa Hirigoienek, Euskal Filologian doktore izateko Baionako Fakultatean aurkeztutako tesian ikertu du lana.

Maurice Harriet apaiz egin, eta berehala Madrilera bidali zuten. Han 30 urte igaro zituen, institutu bateko zuzendari gisa. Eta jakina, bitarte horretan ondo baino hobeto ikasi zuen gaztelera. "Hirueledun perfektua zen. Eta esaten dutenez, biziki pertsona seriosa, XVII. mendeko estilo horretako gizon ikasi eta jakintsua", azaldu digu Arantxa Hirigoienek.
Bere bizitzako epealdi luze hori Madrilen pasa eta gero, Maurice Harriet berriz itzuli zen Haltsura, eta han ekin zion beste 30 urte eramango zizkion lanari, hau da, euskara-frantsesa hiztegia osatzeari. "Berant hasi zen hiztegia egiten, baina batzuek ezeztatzen badute ere, hiztegia oso-osorik egin zuen. Hala ere, ez zuen nahi izan bere hiztegi hori argitaratua izaterik. Bizpahiru proposamen izan omen zituen, baina beti uko egin bide zion".
Arantxa Hirigoienek dioenez, Maurice Harrietek liburutegi oso aberatsa zuen etxean, lau mendetako liburuak biltzen zituena: literatura, historia, erlijioa... denetarik zeukan; eskuizkribu anitz, gaur egun galduak direnak. Berrehun eta hogeita bost liburuen zerrenda atzeman du Hirigoienek Baionako Apezetxean. Eta liburutegi horretaz baliatu zen, besteak beste, bere euskara-frantsesa hiztegia osatzerakoan. A letratik Z letrara doa hiztegia. Hitzak euskaraz agertzen dira, eta azalpenak frantsesez. Gaur egun Baionako Apezetxean dago, hango apaiz batek du bere logelan. «Ez da oso ongi gordea. Dena den, mikrofilmatua izan da, eta ni mikrofilmaz baliatu naiz nire lanerako. Oso hiztegi aberatsa da. Euskalki guziak hartzen ditu kontuan, eta alde horretatik euskararen altxor handi bat gordetzen du hiztegi horrek. Entziklopedia kutsua ere badu, Harriet ez baitzen hizkuntzari buruzko xehetasun hutsean gelditu" dio filologoak.
Dirudienez, Maurice Harriet ez zen berrizalea. Larramendi eta beste hiztegigile batzuen hitzak ere sartu zituen. «Larramendirenak, kasu, berak ez zituen sobera onartzen. Ze sobera, batere ez! Hitz horien ondoan beti ematen du ohar bat, 'kasu egin nola erabili'. Baina nahiz berak ez ontzat eman, sartu egin zituen, eta horrek erakusten du Harrietek euskararen ikuspegi ahal bezain zabala eskaini nahi izan ziola irakurleari".
Zergatik uko egin ote zion lan eskerga hori argitaratzeari? Arantxa Hirigoienek ez dauka horren erantzun garbirik. "Beharbada den bezala ezin zelako argitaratu XIX. mende bukaeran, ez eta gaur egun ere, aurretik zuzenketa eta egokitze lan handia eskatzen duelako. Bestalde, pentsatu behar da Harriet hiztegia bukatzen ari zenean hasiko zela Azkue berea egiten, eta agian horrek beldurtu zuen…"
Nolanahi ere, Maurice Harrieten hiztegiaz baliatu izan dira hiztegigileak. Lhande zuberotarra, bereziki, eta horrela aitortu zuen 1926an euskara-frantsesa hiztegia argitaratu zuenean.


Arantxa Hirigoienek Harrieten hiztegiko hiru letra aztertu ditu bere tesian. Aurrena, doktoretza prestatzeko urtean, erakusgai gisa T letra hautatu zuen, kontsonantea zelako eta ez zuelako orri gehiegirik (112). Eta jada tesirako, beste bi hautatu zituen: A letra, bokal lehena delako, eta Harrietek horren oso corpus handia eskaintzen duelako (kasik 200 orri), eta K letra, bereziki ortografia mailan Harrietek K aspiratua erabiltzen zuelako (K h-rekin).
Hiru letra horiek, hiztegi osoaren bilakaera aztertzeko aukera eman diote filologo lapurtarrari. Honen iritziz, Maurice Harrietek garai bertsuko eredu bat zuen, Littrè frantses hiztegigilea: "Hastapenean ez zen haren lanaz asko baliatu, baina K-tik aurrera bai".
Pasa den otsailean aurkeztu zuen Arantxa Hirigoienek honen guztiaren inguruko tesia Baionako fakultatean. Zuzendari Charles Bidegain izan zuen, eta epaimahaian, Andolin Eguzkitza, Gotzon Larrekoetxea eta Txomin Peillen. Denak interesatu ziren bere lanaz, baina mementoz behintzat tesia ez da argitaratuko.
"Nik hiru letra bakarrik landu ditut, eta hiztegi osoa aztertzeak lan handia eskatzen du. Urte asko eta sosa anitz. Nik nahiko nuke segitu ikerketa horrekin, baina bakarrik ezingo nuke hiztegi osoa landu. Hiztegiak merezi du, baina egitekotan orain egin beharko litzateke, ze orriak horituz doaz, eta interesgarria da euskararentzat hori lehenbailehen argitaratzea"