«NIK ERABILITAKO TEORIEI ERE KRITIKA EGITEN DIET»


2021eko uztailaren 28an
Jon Kortazarrekin patxadaz hitz egiteko aukera duena, berehala ohartzen da oso maite duela literatura. Zerbaitegatik izango da EHUko Literatura katedraduna, jakina. Baina irakurri dituen liburu eta idazle pilaz diharduenean, gizon honena ez da zalantza gabe literatur kontuetaz daukan jakite sakonaren agerpen hutsa, pasioa nabaritzen baita bere hitzetan. Lauaxeta, Mikel Zarate, Bernardo Atxaga, Joseba Sarrionandia eta auskalo zenbat idazleren lan eta joeretan ez ote duen sakondu.

Poesia al da gehien arduratzen zaituena?
Literatura da arduratzen zaidana. Ofizioz ere literaturako irakaslea naiz. Tesia Lauaxetari buruz egin nuen, eta horrek pixka bat markatuko ninduela esan beharko litzateke. Mementoren batean narratiba askotxo idatzi nuen, baina denborarekin 80ko hamarkadako poesia aztertzen saiatu nintzen berriro, eta era konsziente batean gehienbat poesia jarraitu dudala esan genezake. Ez bakarrik poesia, jakina. Denetarik irakurtzen dut, eta noizbehinka nobelari buruz edota ipuingintzari buruz ere idazten dut, baina egia da poesiari buruz askoz gehiago egin dudala. Alde batetik, "Luma eta lurra"ren proiektua dago, bestaldetik "Oroimenaren eszenatokiak", eta, horrez gain, urtean zehar argitaratzen diren edo behintzat nire eskuetatik pasatako liburuen aipuak egiten ditut.

Olerti Etxeak argitara ematen dituen horiek al dira?
Bai. Azken bost-sei urteotan eraman dudan bide baten jarraipena da hori. Une batean konturatu nintzen euskal poesiari arreta gutxitxo jartzen zitzaiola, eta agertzen ziren liburu guztien aipuak egin eta gordetzen hasi nintzen. Gero, "Euskal poesiaren kaierak" izenburuarekin agertu ziren batzuk aldizkarietan. Orain "Euskal poesiaren kritika" deitzen dira ("Kaiera" izenburua hartua dagoelako), baina ez da ezer landua, hor ez ditut agertzen idazleen bideak eta joerak, irakurketarako gidak-edo dira, eta Olerti Etxeak argitaratzen ditu urtero. 2001ekoa laster argitaratuko da.

Poesiaz argitaratutako guztia jasotzen al duzu?
Saiatzen naiz, baina uste dut bateren batek ihes egin didala… Izan ere, batzuetan ez da erraza izaten liburu dendetan zenbait lan aurkitzea ere, eta ez naiz egileei liburua eskatzen hasiko! Edizio murritzegiak direlako ote den? Ez, ez da hori izaten arrazoia, nahiz poesian badagoen autoediziorako joera bat ere… Baina gehientsuenetan banaketa arazoak izaten dira, batez ere sariketetako liburuekin. Adibidez, Ixiar Rozasen azken liburua aurkitzea oso zaila egin zait.

Irakurriak irakurrita, baikor al zara euskal poesiaren egoeraren aurrean?
Joerak izugarri zabaldu dira. Baina uste dut poesia ez dela asko argitaratzen. Beno, era berean, gorabehera handiko literatura da gurea, eta gaur esaten duzu "poesia gutxi argitaratzen da", eta aurten zazpi liburu argitaratuko omen dira sei hilabetetan…! Baina iaz 12 izan ziren denera, eta aurreko urtean ez dakit 8 ez ote ziren izan. Orduan, gorabehera horien aurrean, zer esan? Saizarbitoriak asko azpimarratu du euskal literaturak, azken hogeita hamar urteotan, ikaragarrizko aberastasuna erakutsi duela. Ados. Baina beste alde batetik, nik uste dut arazoak ere badituela. Eta arazotxo horietako batzuk aipatzen ditut, hain zuzen, orain argitaratuko dudan "Diglosia eta euskal literatura" liburuan.

Horri heldu aurretik, esaiguzu zerbait zure azken aurreko argitarapenaz, "Oroimenaren eszenatokiak. Pott bandaren poesia" deritzan horretaz.
Egia esan, Bernardo Atxaga eta Joseba Sarrionandiaren poesiaren inguruko liburu bat da. Pott bandaren barruan egon zen beste poesia idazle bat ere, Manu Erzilla, baina horren lana "Luma eta lurra. Euskal poesia 80ko hamarkadan" liburuan sartua nuen. Beraz, beste honetarako geratu zitzaizkidan Bernardo Atxagaren "Etiopia" eta Joseba Sarrionandiaren lau liburu: "Izuen gordelekuetan barrena", "Marinel zaharra", "Gartzelako poemak" eta "Hnuy illa nyha majah yahoo", nahiz eta liburu horietako bakoitzak egiten duen bestearen/besteen bilketa eta osaketa.

Zein asmorekin idatzi zenuen liburu hori?
Batez ere ikuspuntu berriak aurkitzen saiatu nintzen. Beharbada ez da poesia liburu horiei buruzko lan bat, baizik eta liburu horietan agertzen diren gako batzuei buruzkoa. Literatur kritika egitea baino gehiago, joan-etorriko lan bat egin nahi nuen. Beno, horretan saiatu nintzen behintzat.

Zeintzuk dira aztertzen dituzun gako horiek?
Beti egon da lotura bat arteen artean, eta Atxagaren kasuan, bere poesia horren eta zinemaren artean egin nuen nik lotura, ikusteko zinemaren hizkuntzak nola moldatzen duen poesiaren hizkuntza; zatien bidez, fotogramen bidez, zinemak nola eratzen duen poema bera. Izan ere, abangoardiaren hizkuntzak zerikusi handia dauka zinemarekin. Hori zen nire helburuetako bat. Gero, zinemaren gako horretatik ispiluen sinbolora pasa nintzen, imaginazioaren munduak nola eratzen duen poesia hori aztertzera. Ispiluak zera adierazi nahi izan du betitik, arrazionalitateen mundutik irudimenaren mundura igarotzea. Hirugarren gakoa, bidaia da, Joseba Sarrionandiaren "Izuen gordelekuetan barrena" liburuak, batez ere, bidaia markatzen duelako. Eta gero, beste gai inportante bat aztertu nuen, autobiografiaren gaia.

"Gartzelako poemak" jo al dituzu autobiografikotzat Joseba Sarrionandiaren poesian?
Beno, gartzelaren kontuan ez dut bakarrik autobiografia aztertu. Izan ere, hor, era berean, bi joera agertzen dira: utopiaren aldekoa eta etsipendua. Eta nik aztertu dudana da, Josebaren lanak zer ematen duen bi joera horien artean. Liburuaren azkenengo atalean ere horixe egiten dut, utopia eta etsipena nola elkartzen diren bere literaturan aztertu, baina "Hnuy (…)" oinarritzat harturik.

Zer da Joseba Sarrionandiaren poesian aurkitutakoaz gehien nabarmenduko zenukeena?
Hizkera literario baten aldeko oso apustu handia egin duela, eta hizkera literario hori oso polisemikoa dela, hau da, esanahi handiak dituena, eta beraz, interpretazio modu handiak. Bere poesia lan hauetan, konstante bat dira ispiluak, bidaiariak eta marinel zaharrak. Eta nik behintzat, utopia eta etsipenaren arteko kinka batean ikusten dut Joseba Sarrionandia. Utopia maite du, baina era berean konturatzen da utopia hori agian ez dela berarentzat izango. Heriotzaren presentzia ere oso-oso inportantea da bere lanean. Batzuetan ematen du oso nihilista dela, berarentzat izadiak ikaragarrizko garrantzia duela pertsonaren historian, bere ustez izadiak behartzen gaituela halako edo horrelako izatera… Nire ustez, itxaropen etsipentsua egitea izango litzateke Joseba Sarrionaindiaren poesiaren markarik garrantzitsuena.

Zerorrek aitortu didazu ahalegin handia egin zenuela «Oroimenaren eszenatokiak. Pott bandaren poesia» saio literarioa osatzen, baina liburuak ez duela inongo oihartzunik izan. Zer arrazoi egon daitezke horretarako?
Batek daki zer gertatu den. Liburuen historiak bereziak dira. Norberak dituen itxaropenak eta gero gertatzen dena... batzuetan, ondo joaten da, eta besteetan, ez da ondo joaten. Kasu honetan gertatzen dena da ez naizela konformatzen.

Ea hurrengoarekin zorte hobea duzun! Zertaz doa "Diglosia eta euskal literatura"?
Pixka bat teknikoagoa da. Batez ere Galizian egin dira honelako hausnarketak. Anton Figueroa batek ikaragarrizko lana egin du honen inguruan. Hizkuntza diglosiko bat, gizartean diren toki guztiak betetzen ez dituen hizkuntza bat da. Kasu honetan euskara, frantsesaren edo espainolaren aurrean. Ikusi nahi nuena zen, honelako egoera linguistiko batek zer nolako ondorioak dituen literaturan.

Eta nolakoak ditu?
Onartu behar da euskal literaturak aurrerapauso handiak eman dituela, baina hala eta guztiz ikusi behar da baita ere badituela bere arazotxoak. Ez naiz bakarra hori ikusten: Jon Alonsok "Agur, Darwin"en azaldu ditu euskal literaturak dituen arazo batzuk, lehenago Matias Mugikak egin zuena baino askoz era osoago batetan. Nik planteatzen dudana da, adibide ezberdinak jasoz, horrelako egoera batek arazoak dakartzala. Ni ez naiz inor irtenbideak emateko, baina hobe da horren konsziente izatea.

Zein arazoz ari zara?
Bada, adibidez, normalean idazleek irakurleek baino euskara gehiago dakitela, noizbait euskara irakasteko idatzi izan dela, kasu batzuetan ez dela garbi geratzen zer den literatura lan sinboliko bat eta literatura komunikazio arrunta, "edozer" gerta litekeela euskal literatura… Badagoela joera bat folklorismoa markatzeko, nahiz eta urteotan galdu den…

Etsipentsu al zara gure literaturaz?
Ez. Uste dut literatura asko argitaratzen dugula. Poesia gutxiago… Baina oraindik posible da irakurtzea euskaraz argitaratzen den guztia, poesia eta narratiba guztia, ez da horrenbeste ere. Dena den, editoreak hor daude, kritika ere badago, iragurleengan ba omen dago arazoren bat… Beno, gure literaturan dagoen dialektika aipatzera datorren liburu bat da nirea. Liburua bera ere dialektikoa dela esango nuke. Lau atal ditu. Hasieran, proposatzen dut sozioliteraturara gehiago itzultzea; gero, egoera diglosiko batek sortzen dituen ezaugarriak aztertzen ditut (zer euskara erabili beharko zen ulerkorra izateko, hiztegia nola aberastu, euskalkien papera eta abar). Dena den, hirugarren atalean, nik erabilitako teoriei ere kritika egiten diet. Izan ere, Euskal Herrian erdaraz egiten den literaturak ere bere arazoak ditu.

Eta laugarren atalak, zer dio?
Beno, batzuetan, gizarte literario batek bere mugak jartzen ditu. Eta muga horiek jarrita dauden ala ez aztertzea ere beharrezkoa da. Adibidez, zilegi al da euskaraz eta erdaraz idaztea? Zer idatzi behar da euskaraz, zer erdaraz? Zer ulertzen du gizarte honek euskal idazle gisa? Horrelako arazotxo batzuk daude hor jasoak


Azkenak
Hondarribiarren gehiengoak alarde parekide bakarraren alde egiten du, Udalaren inkesta baten arabera

Inkestatuen %45,6k alarde parekide bakarra nahiago du herriarentzat eta %65ak baino gehiagok alardearen gatazka konpontzeko herritarrek gai horren inguruko hitzaldi eta tailerretan parte hartu behar dutela adierazi dute.


2025-02-05 | Iñaki Murua
Bide luzea pauso ttikitan!

Bidea pausoka egiten da, eta hasiak egina dirudiela ikasi nuen aspaldi xamar. Baina jendeak esaldi hori edukiz betetzen ere ikasi nahi du. Bakarrik ezer gutxi lor genezake, hasi orduko etsi, akaso. Sekulako jendetza biltzeak ere antolaketa zaildu eta ikusi beharrekoa gandutu... [+]


Gutxiengoa

Ez zuen egoki jokatu, neurriak hartu behar ziren, bestela, ez dugu ikasten. Itxuraz, ez zen ohartzen egindakoaren inpaktuaz, normal jarraitzen zuen, batzuetan, ingurukoek baino itxura zoriontsuagoz. Gainera, altuegi hitz egiten du, hori ez zaio inori gustatzen. Darabiltzan... [+]


Ez ei dakite zergatik

Hezkuntza Sailak ez ei du ulertzen publikoko langileak zergatik joan garen grebara. LAB sindikatuari galdetzea dauka. Sindikatu horrek akordioa sinatu zuen sailarekin, 2023ko apirilean. Urte bi geroago grebara deitu dute haiek ere, aurrekoetan ez bezala, Hezkuntza Sailak... [+]


Julen Goldarazena, 'Flako Fonki'. Xakea eta jotak
“Ez dakit euskara hobetu dudan edo lotsa galdu, baina horrek oso pozik jartzen nau”

Aurretik bistaz ezagutzen banuen ere, musikaren munduak hurbildu gaitu Julen Goldarazena eta biok. Segituan ezagutu nuen Flako Chill Mafiak erakusten zuen irudi horretatik harago eta horrek baldintzatu dizkit, hein handi batean, proiektuarekiko harremana eta iritzia. Lauzpabost... [+]


Derrigorrezko hezkuntzaren etapa guztietan mugikorra debekatu nahi du Generalitateak

Haur Hezkuntzatik hasi eta Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza amaieraraino, ikastetxeetan mugikorra debekatzea du helburu Kataluniako Generalitateko Hezkuntza kontseilariak. 6 urtera arteko haurren ikasgeletan material teknologikorik ez egotea eta eskolen digitalizazioa aztertzea... [+]


2025-02-05 | Tere Maldonado
Irakasle-klaustroak edo mundua nola hobetu

Erretiratu berri den lankide-ohi baten omenez, Historiako irakaslea. Bejondeizula!

Hezkuntza-legeek azpimarratzen dute zein garrantzitsua den ikasleengan pentsamendu kritikoa sustatzea. Baina irakasle-klaustroak, garai batean ideien eztabaidarako eta proposamenak... [+]


Demokraziaren muga geopolitikoak

Mendebaldeko herrialdeetako demokrazia liberalak demokrazia minimalista baten itxura gero eta handiagoa du. Definizioaren muina litzateke hauteskunde bidezko gobernu aldaketak errespetatzen direla. Horren aldaera autoritarioari Levitsky eta Way politologoek autoritarismo... [+]


Langabeziak gora egin du Hego Euskal Herrian, batez ere emakumeen eta gazteen artean

Langabeen artean, 2.302 pertsona gehiago erregistratu dituzte urtarrilean Hego Euskal Herrian, eta horietatik 2.173 emakumeak dira, Espainiako Lan Ministerioak emandako datuen arabera.


2025-02-05
Esker mila

Palacio de Arozteguia promotorearen enkarguz, legez kanpo ekin zioten 2021ean Baztango Lekarozko lurretan ehunka haritz ebakitzeari. Herritarrek gelditzea lortu zuten, gorputza makinen aurrean jarrita eta lur horietan egunak eta gauak emanda. Ilegalki jardun zuen enpresak ez du... [+]


Teknologia
Kanpokoa mehatxu

Zutabe hau idazten nengoela, gaia aldatu behar izan dut, nire arreta osoa harrapatu dutelako Trumpen muga-zergek. Azalpen gutxi beharko duzue, leku guztietan da berria, Txinako produktuei %10eko zerga eta Kanadako eta Mexikoko produktuei %25eko muga-zergak jarri dizkie. Trumpek... [+]


2025-02-05 | Ula Iruretagoiena
Lurraldea eta arkitektura
Etxeko komuna

Euskadi irratian baineraren ordez dutxa jartzeko iragarkiak etxeko komunean obrak ya hastera animatzen duen kuña hori. Obra erraza, inbestitze txikia eta aldaketa handia iragartzen da. Komunetako sanitarioen joerak aldatu dira eta ahoz aho zabaldu da zeinen eroso eta... [+]


Judimendi: A ereduko ikastetxe estigmatizatua D ereduko auzo-eskola bilakatzen

Eskola segregatua izan da Gasteizko Judimendi ikastetxe publikoa, hiri guztiko ikasleak hartu ditu, jatorri atzerritarreko familien seme-alabak. Baina A hizkuntza eredutik D eredura igarotzeaz gain, auzoak eskola bere sentitzeko eta auzoko familiak erakartzeko egindako... [+]


Eguneraketa berriak daude