Hogeita hamahiru urte joan dira euskara batu zenetik, D ereduan hazi da hainbat haur, jende asko euskaldundu da, baina badirudi gero kalean, maila kolokialean hitz egiterakoan arazoak daudela.

ASIER LARRINAGA: Hutsune bat dago: hiztunak daukan hutsunea. Ikastoletan ikasten ari direnek badakite euskara maila batzuetan erabiltzen, hori irakatsi dietelako, baina gero beste maila batzuetan ez dakite erabiltzen, ez dietelako irakasten eta etxekoak-eta ez direlako euskaldunak. Beste esparru batzuetarako behar den hizkuntza inork ez die irakasten, beraz, hutsunea hor dago, inork ez diela transmititzen.
KOLDO ZUAZO: Obsesio batzuk izan ditugu. Obsesio bat izan da euskara batua bera egitea; garbi dago hori hil ala bizikoa zela eta horri esker bizi dela euskara. Beste obsesio bat euskaldun berrien kopurua zabaltzea izan da eta euskaldun berri horiek euskalduntzeko hizkuntza oso oinarrizko bat behar zen. Helburu bi horien artean ibili gara jo eta ke. Beste batzuetan euskalkiak ere arduratu izan gaitu, ikusi izan dugulako euskara batua sartu ahala euskalkia galtzen ari zela, baina gero hortik aurrera ez gara konturatu hizkuntza gauza zabala dela, estandarraz gainera, euskalkiaz gainera, badirela beste hizkera batzuk. Esate baterako, orain hasi gara gazte hizkeraz jarduten baina hori ere ez da bakarra, gero lanbideetako hizkerak, argotak, haur hizkera… daude. Azken batean, gure obsesio nagusi horiek hizkuntza gauza oso zabala dela ezkutatu dute eta, gainera, zabaltasun horri esker egoten garela eroso. Hemen eskolako hizkera hori daukagu eta batzuek euskalkia. Eta hortik aurrera ez dugu landu eta zegoena ihartu zaigu. Eta orain, sarritan, eroso egon ahal izateko, erdarara jo behar dugula konturatzen gara.
KIKE AMONARRIZ: Euskara batua sortu bitartean, nahiz eta euskararen egoera linguistikoa zailagoa izan, euskara mantentzen zen lekuetan, euskararen dentsitatea handiagoa zen, eta gainera euskara mota bakarra zen. Alegia, euskalkia zen entzuten zena, transmititzen zena eta horrek bazuen abantaila bat: transmisioa segurtatzen zen eta transmisioan ez zegoen halako interferentziarik. Une honetan, zabaltzearekin batera, jasotzen den euskararen dentsitatea txikiagoa da zonalde hiritartuetan, familia erdaldunetan… Haurrak eskolan eta komunikabideetatik jasotzen du euskara, baina erdararen presentzia oro har euskaldunongan izugarri handitu da. Gaur egun, haur eta gazte euskaldun gehienak jatorriz erdaldunak dira. Haurrak erdararekin batera jasotzen du eta gainera euskara mota oso ezberdinak jaso ditzake: irakasleena, telebistakoa, herriko euskara baldin badago... Eta horrek sortzen dituen eragin linguistikoen aniztasuna askoz handiagoa da eta neurri batean horrek ere nahasteak sor ditzake. Hibridazio fenomeno orokortu bat dagoela uste dut; hedaduraz irabazi duguna, trinkotasunean galdu dugu.
A. LARRINAGA: Badaude hizkuntzari buruz zabaldu diren iritzi oker batzuk, eta orain arte inork ez ditu konpondu. Iritzi oker bat izan da esatea dena dela euskara eta zilegi dela edozer edozein egoeratan erabiltzea. Esate baterako, hor dago "kaixo", hainbeste zabaldu den agur egiteko hitz hori. Niretzako "kaixo" horrek ez dauka lekurik maila bateko erabileretan. Esaterako, Maribel Aizarnak ez du sekula ere "kaixo" esaten "Gaur Egun" albistegia hasten duenean. "Arratsaldeon dizuela" edo halako formula formalagoak erabiltzen ditu. Baina jende gutxi konturatu da horretaz eta " kaixo" entzuten da leku guztietan eta edonoren ahotan agur egiteko. Hori lekuz kanpo dago, erabilera kolokialekoa delako eta ez erabilera formalekoa. Era horretan, beste oker asko azaldu dira, gazteek hika egin behar dutela adibidez. Hika aritzea solaskideen artean zelabaiteko harremana erakustea da, lagunarteko harremana-edo, baina gazteek ez dute nahita nahiez hika egin behar. Hizkeren arteko mugak guztiz suntsitu dira, ez daukagu garbi zer den kalean erabiltzekoa, zer den eskolan erabiltzekoa, zer den gurasoekin erabiltzekoa… Horrek ekarri du, esate baterako, etxean euskaraz ikasitako jende askok, lagun artean eta herriko lagunekin hitz egiten duenean, batuaz egitea. Eta uste dut lehenengo hortik hasi behar dugula, hizkera edo hizkuntza erabiltzeko modu bakoitzaren mugak ondo zehazten.

A. LARRINAGA: Hizkera kolokiala printzipioz lagunartean erabiltzekoa da eta batez ere ahozko erregistroan. Gaur egun, erabilera esparruak zabaldu dira, gizarteko harremanak ere aldatu egin dira. Sasoi batean, senar-emazteek euren artean zuka egiten zuten, senar-emazteen arteko harremana gaur egun ez da sasoi batean izaten zen bezain formala. Esan dezagun afektiboagoa dela edo beste era batekoa.
K. AMONARRIZ: Ezin dezakegu, gaur egun, hitanoaren erabilera proposatu XIX. mendeko giza harremanen ereduetan oinarrituta. Alegia, XIX. mende amaieran ia zegoen bikote harreman posible bakarra senar-emazteena zen. Jendeak bazekien memento batean ezkondu egin behar zuela elkarrekin bizi ahal izateko. Gaur egun bikote harremana oso-oso anitza da. Lehen mugak askoz ere garbiagoak ziren. Gauza bera gertatzen da seme-alaba eta gurasoen arteko harremanekin, garai batean inor ez zen ausartzen aitari edo amari hika hitz egiten, zaplazteko bat zetorkiolako berehala. Gaur egun harreman horiek ere aldatu dira. Hitanoak badu hor lekua? Ba, izan dezake.
A. LARRINAGA: Nik ezetz esango nuke.
K. AMONARRIZ: Harremanen arabera, izan dezake. Adibidez, telebistan, egoera baldin bada, Bronxeko auzoan, semea laban batekin sartzen dela etxeko sukaldera eta ama mehatxatzen duela dirua eman diezaion, erdaraz vieja, dame la guita esan daiteke. Nik uste horrek euskaraz hika beharko lukeela izan. Guztiz errespeturik gabeko harreman bat da, mehatxagarria eta guztiz harreman hierarkikoak hausten dituen egoera bat.
K. ZUAZO: Euskal Herrian oraindik ez gaude seme-alabak gurasoekin hitanoa erabiltzera ohituta, agian hitanoa bera baino egokiagoak dira hainbat hitz: "atsoa emadazu". Edozein modutan, hitanoa dela eta ez dela, bitarteko batzuk garatu behar ditugu era horretako elkarrizketak egin ahal izateko telebistan-eta.
K. AMONARRIZ: Hirietan eta herri ertain gehienetan ez da hitanorik erabiltzen, galdutzat eman daiteke. Lehen oso garbi zegoen kaleko hizkera hori non egiten zen eta nola egiten zen: herri euskaldunetan eta euskalkian. Azken urteotan, euskara hiritartu egin dugu, eta gainera, erabilera soziala erabat erdara hutsez garatzen zen egoera batzuetatik abiatuta hiritartu dugu. Zerotik abiatu garen honetan, azken batean, hizkera kolokial hori, kaleko hizkera hori eraiki egin behar dugu, baina ditugun baliabideekin eraiki behar dugu, jakinda ez dela orain dela 100 urte egiten zen euskara izango, hori euskara berri bat izango da.
A. LARRINAGA: Bada beste iritzi oker bat, euskaraz ez dagoela hizkera kolokialik, ezta gazte hizkerarik ere. Egon badago eta nik uste, gainera, dagoena aberatsa dela eta oso bizia. Gazte jendeak, batez ere herri euskaldunetakoak, oraindik ere trebetasun handia dauka euskaraz hitz egiteko egoera informaletan, hau da, hizkera kolokiala erabiltzeko egoeretan oso ondo moldatzen dira. Eta horrez gainera, idatziz ere badaukate gaitasuna euskara erabiltzeko. Arazoa da hizkera kolokialean nagusitu den eredua erdaratik kalkatutako eredua izan dela. Ikastolan baizik ikasi ez dutenek ez dute besterik eta orduan erdaratik kalkatzen dute. Beste eredurik badago eta hori berreskuratzen eta zabaltzen ahalegindu behar dugu.

A. LARRINAGA: Herri euskaldunetako gazteek darabilte. Gazte asko etortzen dira ETBra praktikak egitera eta ederto egiten dute euren euskaran. Idatziz ondo moldatzen dira batuan eta eurekin aurrez aurre hizketan euren hizkera darabilte, oso bizia eta adierazkorra.
K. AMONARRIZ: Nik beste ikuspegi bat daukat. Azkeneko neurketan, gazteen artean %50etik gorako erabilera zuten 2.000 biztanletik gorako herriak salbuespena ziren, Euskal Herri osoan zortzi edo hamar. Horietan ere erdararen eragina, erdal esamoldeen presentzia, erabilera okerren presentzia estatistikoki oso altua da. Une honetan euskaratik beretik sortutako gazteen hizkera kolokial indartsu, adierazkorrik ez dago. Badira kasu konkretuak, non oraindik ere euskara bizia dagoen, baina hutsune horiek, mailegu horiek edo erabilera oker horiek erabat zabalduta daude. Hizkuntza aberatsa, erregistro desberdinak izango dituena, hizkuntza kolokial masiboa lortu nahi badugu, hor sortzen zaizkigu arazoak, planteamenduetan. Maila horretan, hainbat ekarpen oso garrantzitsuak dira, baina agian orain artean izan ditugun muga geografikoak, muga linguistikoak, euskalkiei dagokienez muga erreferentzialak, beste era batera planteatzen ari dira jada eta planteatuko dira. Niretzako harrigarria izan da, esate baterako, joan den hilabetean Tolosako gazteek idatzitako ohar informalak begiratzen hasi eta bizkaieraren zantzuak aurkitzea. Horiek telebistaren eragin zuzen-zuzena dira eta oker ez banago "Hasiberriak" telesailarena, batez ere. Azken batean, horientzat euskalkiak ez dira arrotzak; guretzat arrotzak ziren, guk euskalkiak deskubritu egin genituen. Horientzat "zelan" sinonimo bat da, beraiek erabiltzen ez dutena baina sinonimoa. Memento batean hori Tolosako gazteen hizkeraren parte bihur daiteke eta, aitzitik, betidanik Tolosan erabili diren formula batzuk desager daitezke. Maila horretan, Koldo Zuazoren liburuak irakurrita, hibridazioaren zalantza hori sortu izan zait beti. Bertako euskalkiak herri bakoitzeko gazte hizkeraren oinarri funtsezkoenetakoak dira. Gainera, beraiek ere hala hartzen dituztela uste dut. Badago euskalkiaren errebindikazio bat, baina ez ideologikoa, praktikoa baizik. Adierazkortasuna memento honetan euskalkien bidez eta erdarakaden bidez lortzen dute. Badago itzulera bat, beraz, euskalkien erabilerara maila kolokialean. Orain arte kolokialtasuna ahozkoa izan da, baina une honetan idatzizko kolokialtasuna oso zabaldua dago: telefono bidezko mezuak, txatak, agendetako oharrak… Hor euskalkiek leku oso garrantzitsua dute. Nire zalantza da ea erabilera hori arautu behar den ala ez. Beldurra ematen dit euskalkiak gehiegi arautzeak ez ote duen ekarriko, neurri handi batean, euskalkiek daukaten adierazkortasun ahalmen hori galtzea. Azken batean, berriro ere beste arau batekin egingo luketelako topo. Bestalde, euskalkien zirkulazio librearen kontzeptua-edo planteatuko nuke.

A. LARRINAGA: Nik ez nuke esango euskara batuak adierazkortasunik ez duenik, hiztunak dauka adierazkortasun falta. Euskara batua azken batean hiztunaren araberakoa da. Erabiltzaileak hizkuntza gaitasun zabala badauka ez dago arazorik. Euskalki eta euskara batuaren arteko kontu honetan, niretzat interesgarria da esatea posible dela hizkera kolokiala batuaz sortzea. Ni telebistako hizkuntza arduraduna naizen neurrian, nire nahia gazte hizkera, hizkera kolokial bat euskara batuan eskaintzea da.

A. LARRINAGA: Bizia dena. Biziak euskalkiak dira, euskalkiak iturri hartuta euskara batu kolokial bat eskaintzea da gure erronka. Beste euskalkirik ez dakitenek edo euskara batuan bakarrik egiten dutenek hori behar dute; eskolako euskara ez da nahikoa. Horiei ere beste era bateko hizkera eskaini behar zaie eta eredu hori euskara batuan egin behar dela uste dut. Hizkera kolokialari dagokionez, beraz, nik ez nituzke euskara batua eta euskalkiak kontrako muturretan ipiniko.
K. ZUAZO: Azken batean hor gertatzen den arazoa euskara batuarekin eta euskalkiarekin gertatzen dena da. Zer egin behar dugu Tuteran eta zer egin behar dugu Oiartzunen? Oiartzun herri euskalduna bada, normalena ikastoletan, eskolan… bertako euskaratik abiatzea izango da. Tuteran euskara batutik abiatu beharko da. Gazte hizkera eta hizkera kolokiala abian jartzerakoan berdin, herri euskaldunetan bertakotik hasi eta herri erdaldunetan euskara batutik. Ni zeharo ados nago Kikek euskalkia arautzearen auziaz esan duenarekin. Euskalkiaren balioa gure eguneroko jardunekoa da batez ere eta eguneroko jardun horri ez zaio hesi gehiago jarri behar. Hesiak baditugu euskara batuan. Euskaldunok lasai egongo garen leku bat behar dugu, Sarriren poema batean agertzen da euskara dela gure territorio librea eta nik uste dut euskalkiak izan behar duela territorio librea lagun artean edo familian gaudenean. Gainera inportantea da esparru libre hori izatea, badagoelako beste kontu bat honekin lotuta dagoena: sena. Kontuan izan behar dugu kazetari batek ez duela hizkuntza sortzen albiste bat idazten ari denean, hizkera neutroa, hizkera aseptikoa erabiltzen duela, euskara batua erabiltzen du. Lagun artean gaudenean, aldiz, hizkuntzarekin jolas egin dezakegu, eta jolas egiten dugun mementoan sortzen dugu hizkuntza. Hizkuntza etengabe sortzen ez badugu, hizkuntza ihartu egingo zaigu. Hain arduratuta ibili gara euskara jaso bat egiten, ez dugula landu jolaserako esparru bat, eta horrexegatik gelditu dira gazte hizkera edo lanbideetako hizkerak landu barik.

K. AMONARRIZ: Hizkuntza berria sortu, sormenari ateak libre utzi behar baldin bazaizkio, oso normala da gero sormen hori gramatikalki zuzena ez izatea. Argotetan ere hasiera batean hitz asko ez dira zuzenak, ez daude araututa edo berriak dira. Batua finkatu behar zen horretan ere, desbideraketa guztiak moztu egin dira eta niri zalantza hor sortzen zait. Izan ere, une honetan erabilera berriak ari dira sortzen. Gazteen artean, esaterako, orain oso zabaldua dago "zeba", Gipuzkoako herri batzuetan behintzat. "Zeba" etorri zara berandu? "zeba"... Hori beraiek gazte hizkeratzat hartzen dute, talde hizkeraren ezaugarritzat. Gramatikalki ez da zuzena, baina beraientzat hori bada adierazkorra, bada marka bat eta beraiek oso argi daukate ahoz erabili behar dutela, baina normalean badakite gero azterketetan edo erabilera formaletan "zergatik" esan behar dutela. Hori zuzendu behar da? Mailaketa oso handia da, erdarakada hutsak daude, euskaratik bertatik sortutako erabilera okerrak, aditz batua eta euskalkien aditzen arteko nahasketa oso bereziak… Familiatik hasita, patioetako euskara hori zuzendu egin behar da. Baina asko zuzentzen bada haur eta gazteekiko presioa oso handia izan daiteke.
A. LARRINAGA: Hori dena zuzendu egin behar da. Lehen mahaira atera da batuak ekarri duen zuzentasun zaletasun hori eta beharbada horrek erreakzio bat ekarri du: hitz egitea librea da eta bakoitzak egin dezala ahal duena edo dakiena. Nik uste hori ez dela horrela izan behar. Orain arte presiorik gabeko egoeretan, hiztun gazteari, hizketan ikasten ari denari, zuzendu egin zaio beti. Hemen Bizkaia aldean ezaguna da, "ikusi deutsut", eta "ze ikusi deustazu, ipurdia?" esatea. Gaztelaniaz gauza bera gertatzen da eta hizkuntza guztietan horrela gertatzen da. Nik gauza bi bereiziko nituzke. Batetik, euskalkiak berak dauzkan ezaugarriak. "Esan naute" euskalki batean aspaldiko erabilera izan bada, nik horren aurka ez daukat ezer, ez dut uste zuzendu beharrekoa denik. Bestetik, gauza berriak zuzendu egin behar dira, ez baitaukate oinarririk ez zentzurik, ez dakarte ezer, "zeba" esateak ez dakar ezer.
K. AMONARRIZ: Ni zuzenketen aldekoa naiz guztiz, baina bi maila bereizten ditut. Hezkuntza alorrean, oso estu, zorrotz jokatu behar dugu, haur eta gazteei ahalik eta euskararik onena, sakonena, ahalik eta erregistro gehien eskaini behar zaie. Baina erabilera ez formaletan, erabilera hauek badute alde positibo bat. Bat, euskaraz ari dira, hori garrantzitsua da, eta bi, gazteek era horretako erabilerekin, beraien hizkera, soziolektoa lortu nahi dute. Haurrek eta gazteek euskara ongi menderatzen badute, gero maila ez formalean edo kolokialean horrelako bitxikeriak sartzea ez da oso larria. Gainera, hori denborak sendatzen du neurri handi batean. Arriskua erabiltzen den apurra oso txarra izatea da eta hori gertatzen da normalean. Gazteen artean euskararen erabilera zabalduko bada, hor prezio bat ordaindu beharko dugu.
K. ZUAZO: Gaztea errebeldea da, hizkeran errebelatzen da, edadekoen gauza guztietan, gizartean, hezkuntzan. Sarritan entzuten da: "Bai, badakit horrela dela, baina nik ez dut horrela esan nahi, ez dut zuek, edadetuek, esaten duzuen bezala esan nahi". Hor ezin da asko zuzentzean pentsatu, eurentzako gazte hizkera soziolekto bat da, gazteen kontu bat, gizartearen aurka egiteko modu bat. Transmisioa indartzea eta sena sortzea da garrantzitsua. Espainian edo Frantzian, gazteek sortzen duten gazte hizkera ez da okerra izaten, zuzena izaten da gramatika aldetik, sena daukatelako. Eta Euskal Herrian gazte hizkera gramatikalki zuzena ez bada, sen hori falta zaigulako da. "Municipal" esan beharrean, "munipa" esango dute, baina "munipa" ez da sorrera okerra. Eta behin mekanismoak ditugunean, hizkuntza guk sortzen dugu. "Leikezu" edo sortzen ari diren horrelako adizkiak, haurrek edo gazteek horrelakoak esaten dituztenean, alferrik esango diegu ez erabiltzeko. Eurek badakite eskolan hori ez dutela erabili behar, baina euren artean erabili egiten dute eta nik uste hori onartu besterik ez dagoela.
A. LARRINAGA: Kikek egin duen mailaketa horretan egia da azkenekoa "zeba" zuzentzea litzatekeela. Dena dela, guztiz bat nator Koldorekin. Normalean gazte hizkerak eta hizkera kolokialak batez ere lexikoan dauka adierazgarririk handiena, ondoren maila fonetikoan, eta hortik aurrera baliabide sintaktikoetan. Normalean gramatikan hutsik ez da egiten. Nik euskararako zer nahi nuke? Ba hitzak eta esateko moduak-eta ahalik eta gehien aberastu eta ahoskerari askatasun apur bat eman, ze horretan ere arazoa dago. Liburuetako hitzetara ohitu gara.

K. AMONARRIZ: Nik ez dakit "artxila murtxila" duela hamabost urte bazen ala ez zen, berdin zait. Nik badakit gaur egun gure hitz magikoak "artxila murtxila" direla. Hori nola lortu da? Lortu da komunikabideetan askotan errepikatuz eta herriz herri errepikatuz eta gizarteratuz. Horrelako esamolde eta proposamenak landu egin behar dira. Komunikabideek garrantzia handia dute zeregin horretan. Niretzako sorpresa izan zen Tolosan "zelan, ondo zagoz" ikustea, horrek "zer moduz" esan beharrean "zelan" esateak Tolosan plus bat duela adierazten du. Eta plus hori oso erabilgarria zaio Tolosako gazteari eta hori ezin zaio zuzendu, ezin diogu esan: "Hori Bizkaikoa da eta ez erabili".
Irudi berriak behar dira. Mutilen masturbazioa adierazteko hainbat lekutan "kanpaia jotzea" erabiltzen da, baina gaur egun kanpaiak ez dira jotzen. Erabilera hori izugarri gizarteratzen ez bada, jende askorentzat oso arrotza izango da, ez du bisualizatuko. Duela 100 urte horren indar bisuala izugarria zen. Agian indartsuagoak izan daitezke proposamen berriak, tradiziotik datozkigunak baino. Asisko Urmenetak "Santa Ageda jo" bota zuen hori esateko eta "partxisean aritu" jaso zuen Bergarako Institutuan. "Hasiberriak"en eta beste telesailetan egin dira horrelako aportazioak; "hau egina zagok", adibidez, asko zabaldu da.
A. LARRINAGA: Gazte hizkera kolokiala hobetzeko, leku bitako osagaiak hartu behar ditugu. Batetik, benetan erabiltzen dena batu behar da. Ahalegin batzuk egin ditugu; badauzkagu zerrenda batzuk osatuta eta gauza interesgarriak topatu ditugu. "Txiza usaina", "txahala bota", "azken ostikadak jo" eta halakoak erabilgarriak eta barregarriak dira. Beste iturri bat asmatzea da, asmatzeak arazo handiak dauzka. Ez dugu literatura egin behar, "Hasiberriak"en egin den akatsik handiena hori da, gidoilariek ez dutela salto hori egiten jakin literatur sorkuntzatik telebistarako gidoigintzara. Guk batzuk sortu ditugu. "Ertzainak" telesailerako, adibidez, gorpua adierazteko hitz bat asmatu behar izan genuen, gaztelaniazko "fiambre"ren parekoa eta "odolkia" asmatu genuen.
K. AMONARRIZ: Horrekin konforme nago, baina feedback bat sortu beharra dago, gure eragin ahalmena oso txikia dela jakinda. "Operación Triunfo" badator, hori bazter guztietara iristen da eta horren eragina izugarria da, edo iragarki batean "Gerapa" (Get up-a) hitza azaltzen da eta hori gure haurrek entzuten dute 100 aldiz eta «odolkia» behin entzungo da. Transmisio bideak asmatu behar ditugu, hor dago erronkarik handiena. Askotan proposamenak hor daude, baina ez dira ezagutzen, ez dira errepikatzen.
K. ZUAZO: Munduko gazte hizkerak badauka ezaugarri bat, laburtzeko joera daukala. Orduan etorriko zaizu hizkuntzalari bat eta motxila esateko «bizkar zorro» jarriko dizu hiztegian, eta hitz horrek ez du sekula arrakastarik izango luzeegia delako. Norbaitek esango du hitz hori gramatikalki zuzena dela, polita dela, baina ez du balio. Kikek bisualizazioa esan du, nik euskaraz horri gardentasuna esango nioke. Sortzen ditugun hitz berriak eta espresioak gardenak izan behar dira. "Kanpaia jotzea" gaur egun ez da gardena, gaur egun kanpaia jotzen ez dugulako. Batzuetan literaturara jotze hori ongi dago, baina literaturan gaur egungo euskal gizartean balio duena hartu behar dugu. Leizarragak edo Axularrek erabili zituzten hitzak jada guretzako ez dira gardenak, gure gizartean ez dute balio.
K. AMONARRIZ: Irudi berriak sortzeko erreferentzia berriak eta modernoak behar ditugu. Normalean erreferentzia berri horien terminologia erdarazkoa da eta hor dago oztopoa. Alegia, telefono mugikorra, patrikakoa, segapotoa… Inork gutxik daki gaur egun segapotoa zer den, hala ere, zabal daiteke. Bestalde, gazteen artean normalean mobila esaten diote.
A. LARRINAGA: Hizkera kolokialeko hitz eta adierazpide asko baserri mundutik etorriak izatea aho biko labana da eta erdaraz ere gertatzen da: zenbat eta arrotzago errazago sartzen da. Arroztasunak askotan erreferentziak urrundu egiten ditu eta gardentasuna galdu egiten da, baina aldi berean arroztasunak hitzaren alde egiten du, zer den ez dakigunez errazago onartzen dugu.
K. AMONARRIZ: Asisko Urmenetak asmatutako "imilduko diat" aipatu nahi nuke. Nahiz eta oinarrian erdara egon, baliagarria izan daiteke. Izan ere, euskarara egokitutako erdarakada da, euskal senetik sortutako hitza, gainera erraz sozializatu daitekeen erabilera mota da.
A. LARRINAGA: Edonola ere, ez dugu hitzetan geratu behar. Txosten batzuk prestatu genituen "Hasiberriak" telesailaren lehenengo gidoiak idatzi zituztenean, Miren Azkarate, Lourdes Otaegi eta hirurok. Ahalegin hau ere alferrik galdu zuen gidoilarien literaturgiletasunak. Gure proposamenak hizkera estilo kolokialera ekartzeko bidetik zihoazen: esaldi motzak, menpeko esaldi gutxi, aho betegarriak eta makuluak, esapide adierazkorrak...
K. AMONARRIZ: Gazte hizkera hizkera pobrearekin parekatzeko arriskua daukagu eta hortik ere urrundu egin behar dugu. Ezin dugu hizkuntza maingu geratuko zaion belaunaldi bat sortu. Hurrengo belaunaldia hizkuntza ezagupen maila handia exijituko duen informazio gizarte bati begira prestatu behar dugu, beraz, oinarri linguistiko eta soziolinguistiko oso sakon, zabal eta aberatsak behar dituzte. Bestalde, marjinalizazio arriskua dugu. Kontuz ibili behar da, argota egoera sozial batzuetan marjinalismoaren sinonimoa da eta guk ez dugu hori nahi.

K. AMONARRIZ: Komunikabideei begira, iruditzen zait ahalegin izugarria egin dela esparru jakin batzuetan eta, aitzitik, txikia beste batzuetan. Irrati eta telebistako programa jakin batzuetan, esatari eta aurkezlearen gain utzi da erabat zeregin hori. Telesailetan eta esparru formaletan egin da ahalegin hori, eta segur aski beste batzuetan gelditu da oso gidoiari lotutako jardun gisa edo norberak dauzkan errekurtso linguistikoen eta proposamenen baitan. Hainbat kasutan, naturaltasuna berdin hizkera txarra edo erdarakada ekuazioa erabili da. Hor jauzi bat egitea ezinbestekoa da, bestela batean egiten den ahalegina besteak neutralizatzen du.
K. ZUAZO: Gauza guztietan bezala, hemen ere egitasmo bat osatu behar da, zeren egiten diren gauzak beti izaten dira pertsona jakin batzuen gogoz. Ez daukagu argi nora joan nahi dugun, irratian edo telebistan oso kezkatuta dauden kazetari batzuk daude eta lan handia egiten dute eta beste batzuk erantzukizun berdina daukate eta ez dute ezer egiten. Hor politika bat edo plangintza bat behar da.
K. AMONARRIZ: Agian hainbeste izan gabe, irizpide batzuen eta proposamen batzuen sozializazioa izan daiteke. Irizpideak eta gaia eztabaidatzea, hizkuntzaren erabilera bera aztertzeko. Ikus-entzunezkoetan batez ere, idatzizkoa beste esparru bat baita, eta nahiz eta euskalkiaren erabilera ere eztabaidatu daitekeen, ez zait iruditzen eragina halakoa denik.
K. ZUAZO: Herri prentsa nahiko zabalduta dago eta badauka eragina. Gainera, azken batean herri prentsa hizkuntza biziarekin lotuta dago eta nik uste horiek erabili beharko genituzkeela batuaz gaineko beste osagai horiek gizarteratzeko.
K. AMONARRIZ: Hori esan dut normalean hobeto idazten delako hitz egin baino. Orokorrean aho betegarriak ez dira erabiltzen, erdarakadak errazago saihesten dira, autokontrol handiagoa dago idazterakoan, beste denbora bat eskatzen du, ez da bat-batekoa normalean...
A. LARRINAGA: ETBn badauzkagu irizpide batzuk finkatuta, gutxi gorabehera norantz jo nahi dugun badakigu. Hor nik arazoak hizkeren ugaritasuna dela-eta ikusten ditut. Lehenengo muga programa mota kopurua da. Alde batetik hizkera formaleko programak dauzkagu eta horietakoak dira gehienak: albistegiak, magazinak, kiroletako saioak... Gero badira hizkera informalagoa erabiltzeko tartea eskaintzen dutenak: magazine batzuk, "Sorginen laratza", "Hasiberriak", baina gutxi dira. Bikoizten dena gehienetan oso maila formalekoa izaten da, marrazki bizidunak barne. Pelikuletan gehienetan hizkera formala erabiltzen da, egoten dira egoera berezi batzuk-eta, baina etortzen diren produktuak jatorriz formalak izaten dira. Arazoa ez da telebista, telebistak joera hori hartu du, telebistak denentzako programazio bat egiten duelako. Komikien mundua euskaraz oso gutxi landuta dago. Euskaraz komikirik ez da ateratzen, umeentzako komikiak bai, baina horiek maila batekoak dira. Euskaraz pelikularik ere ez da egiten eta beharbada berton egindako pelikuletan eta komikietan egin behar litzaioke leku kaleko euskarari.
K. AMONARRIZ: Hori erabilera dentsitatearen arazoa da, oinarrian arazo soziolinguistikoa da. Kaleko erabilera %10aren inguruan dago eta kontsumoak ere badakigu zein neurritakoak diren, oso baxuak. Euskararen erabilera handitzen den neurrian hobetu egingo da. Kantitateak badakar kalitatea neurri handi batean, gauden parametroetan. Batuaren barruan, estandarraren barruan eta ikuspegi nazional baten barruan, erregistro horien ugaritasunari begira, urrats batzuk eman daitezke. Badakigu baliabideak mugatuak direla, daukagun oinarri linguistikoa oso mugatua dela, baina dauzkagun proposamenak zenbat eta gehiago ugaldu, orduan eta maila hobea izango da. Hor oinarri-oinarrizko lan bat dago, irakaskuntzatik hasita administrazioraino, herri erakunde eta elkarteei ere badagokiena. Dauzkagun baliabide horiek gizarteratzeko, nik neronek ere ez daukat proposamen garbirik. Dauden esperientziek erakutsiko dute neurri batean zein den bidea.
K. ZUAZO: Aldi berean pixka bat ausartak izan behar dugu. Beti gauzak gaizki egiteko beldur horrekin inmobilizaziora goaz, gauzak egin behar ditugu eta gaizki dagoena gero zuzenduko dugu. Jakina, hobeto ez badugu ezer gaizki egiten