Sorogaingo aterpea Erro ibarraren buruan dago, ibilaldi honetan ezagutuko dugun Adi mendiaren magalean; zelai berde eta pagadi ederrez inguratua, Sorogain deitu errekaren ondoan. Aurizberritik edo Bizkarreta-Gerendiainetik irits daiteke bertaraino, errekaren ondotik basoan barneratzen den errepide estu batetik. Ostatura iritsita, errepidea amaitu eta pista hasten da. Hauxe izango da gaurko gure abiapuntua.
Sorogaingo etxea gaur egun aterpetxe gisa dago atondua, eta taberna eta jatetxe ere bada. Aitzina «Casa Pablo» izenaz ezagutua zen, eta horrela ageri da zonalde horretako mapa batzuetan. Oso aspalditik ezagutzen omen da etxe hau taberna moduan. Izenak dioen bezala, bertan Pablo izeneko abeltzain bat bizi omen zen. Abeltzain hark, dirudienez, behiak zaintzeaz gain, bertara etortzen zirenei edaten eta jaten eskaintzen zien bere etxean, eta horrez gainera, gaur ostatuaz kontu egiten duen andreak entzun izan duenez, kontrabandoan ere aritzen omen zen, bi pausotara dagoen muga ondoan egonda... egun batez norbaitek edo norbaitzuk hil zuten arte.
Sorogaingo aterpetik (820 m) Urepele aldera doan pistatik abiatuko gara, malda gora leunean. Berehala, pista utzi eta ezkerrera egingo dugu, pintura zuri-gorriei jarraituz. Bideak, ia laua eta erraza oso, berehala eramango gaitu basora, errekatxoaren ondotik beti. Erreka pare bat aldiz zeharkatzen du bidezidorrak. Ingurua berehala aldatzen da basoan sartzerakoan: ezpel eta pagoak nahasita daude, harri guztiak goroldio berde-berdez estalita, hezetasuna txoko guztietan. Galbiderik gabeko bidetik beti, malda gainditzen joango gara pixkanaka, eta erreka zulotik aldentzen. Pagadian barna igo eta igo, bide ertzean txilar eta ahabia ugari ikusiko (eta dastatuko, basoko fruituen sasoia baldin bada) dugu. Malda gogortzen hasten da, eta pagoen ordez altzifreak agertzen dira: Adatun lepora (1.216 m) heltzen ari gara. Txarrantxa pasa eta ikuspegia zabaltzen da. Ostatutik ordu eta erdi pasatxo daramagu oinez.
Ezkerrera dugun belarrezko malda zuzenari ekin eta berehala egongo gara Adiren itzelezko begiralekuan (1.457 m). Eguraldia argia bada, hemendik begiesten den panorama izugarri zabala da: iparraldera, Auza mendi handikotea, atzerago Iparla, eskuinerantzago Baigura, gero Adartza-Lauriña mendilerroa, eta hauen guztien oinetan, Aldudeak bailara. Ekialdera, Astobizkar, Ortzanzurieta, eta ekialderago Nafarroako pirinioetako mendi ezagunak: Orhi, Hiru Erregeen Mahaia... eta oraindik urrunago Aragoiko pirinioak: Castillo de Acher, Bisaurin... eta Pic du Midi dÆOssau ere antzematen da. Hegoaldera begiratuta, beste Baigura (hegokoa) ikusten da, behean Auritz eta Aurizberriko goi-ibarra, eta eskuinerago gure oinetan justu, Zilbetiko zokoa. Urrunago, bi mendi handi ikusten dira: Izaga eta Elomendi, eta hauek baino eskuinerago Erreniaga, eta ondoren Beriain edo San Donato. Mendebaldera, Aralarko Malloak, Balerdi, Aizkorri eta Txindokiraino iristen da bista, eta gugandik gertuago Saioa dago. Hemendik eskuinerago Mendaur, eta azkenik, iparmendebaldean, Aiako Harria eta Larrun. Izugarri zabala da ikuspegia. Egun oso argietan Bizkaiko mendiak ere ikusiko dira seguru asko...
Bidea segitzeko unea heldu da. Hegoekialderantz abiatuko gara, gainez gain, eta txilarrez estalitako maldetatik, borda baten hondakinak eskuinean utziz, Kixarramon lepo zabalera helduko gara (1.283 m), pista bat topatuko dugun lekua. Pistatik, pagadian berriz ere, Lizartzu leporaino (1.052 m) joango gara. Pista utzita parez pare ekingo diogu Tiratunen bizkarrari. Ez dago bide garbirik tontorrera igotzeko, baina hesiaren ondotik (beti gure ezkerrean dugula) zuzen igoz, basoan barna, erraza da gailurreraino iristea. Igoeran, hainbat txondor plazaren ondotik pasako gara. Tiratunen gailurrak (1.235 m) Erroibarren gaineko ikuspegia eskaintzen du; aldiz, iparralde eta mendebalderantz, zuhaitzek ezkutatzen dute ingurua. Aditik Tiratunera ordu pare bateko bidea daukagu. Atzera Lizartzu lepora itzuliko gara, igotako toki beretik. Lepora iristean gure eskuinean dagoen pista hartuko dugu, beherantz.
Basoan barna jaisten den bide hau, 4 x 4 delako autoek desegina dago zati batzuetan, erabat lokaztuta eta iraganezina. Tarte horietan, bidea utzi eta basotik joan behar da. Lokatz sakoneko tarteak nola edo hala gainditzen ari garela, bat-batean, hara non agertzen den horietako autotzar gogaikarri bat, bidean gora, bere burrunba desatsegin eta ihes-hodiaren usain higuingarriak lagunduta. Bide ertzera zokoratu behar izan dugu oinezkook. Une batez, autoak ezin du maldan gora lokatzaren gainetik jarraitu. Autotik irten da trastearen jabe tripandia, alkandora dotoreaz eta mokasinez jantzia, eta eguneko txisterik barregarriena antzeztu du gure aurrean: irristatu eta lokatzetara erori ez da ba...! Ea ez dugun gehiago halako ikuskizun negargarririk, baso eder, garbi eta lasai hauetan.
Pistan aurrera segitu dugu. Eskuinerantz biratzen duen lehenengo bihurgune itxian (920 m), ezkerrera hartu dugu. Pistak ez du altuerarik galtzen, beraz, berehala utzi eta beherantz egin dugu, tarteka zuhaitzek ikusten uzten duten bordaren bila zuzenean, borda Beltza deitua (880 m). Borda honetatik, bada zuzen-zuzenean Sorogaingo etxera doan bidexka lauso bat. Nahi izanez gero, bestela, pista jarraitu eta eskuinean behean azalduko den Sorogaingo errepidea har daiteke, aterpetxeraino iristeko. Bost ordu eraman digu buelta osoa egiteak
Kintoa mendi multzoa baso ederrez estalia
Bi estatuen arteko mugan lekutua, Kintoa beti izan da bere jabetzari dagozkion eztabaida eta tirabiren lekua. Baso ederrez estalia dagoen mendi multzoa da. Kintoako pagadi trinkoen babesean bizi dira udazkeneko lehenengo egunetan marruka aritzen diren oreinak, emeei deika... garai horretan pagadiek beren orroe eta oihuekin burrunba egiten dute. Bi zonalde bereizi izan dira historikoki: Iparraldeko Kintoa, 2.510 hektareako azalerarekin, eta Hegoaldeko Kintoa, 1.624 hektarearekin.
Izena (gazteleraz Quinto Real, País del Quinto edo Pays Quint) nafar monarkiaren antzinako zerga-sisteman ordaindu beharra zegoen zergatik datorkio. Zerga hura bazka garaian ganadua errege-mendietan sartzeagatik ordaintzen zen. Erroibarreko biztanleak zerga horretatik libre zeuden, mendi hauen antzinako jabeak zirelako agian; Baigorriko biztanleek, aldiz, gutxienez XVIII. mendera arte ordaintzen jarraitu zutela dirudi.
Lan historiko, juridiko, geografiko eta etnografiko ugari egin bada ere, mendi multzo honen historia arakatu dutenak ez dira oraindik ados jarri: mugaren alde frantsesekoentzat, Kintoa, inguruko herri ezberdinek ustiatzen zuten lurralde zatiezin bat zen, hau da, ez zen inguruko bailaretako inorena, baina bertan bailara horiek guztiek zituzten artzaintza eta ustiaketa eskubideak. Mugaz beste aldekoek, Erro haranarena edo bestela Nafarroako Koroarena zela defendatzen zuten, eta erret-kintoaren ordainketaren truke inguruko herriek lur honen aprobetxamendurako eskubidea zutela.
Kintoako liskarrak konpontzeko saio bat baino gehiago izan dira historian zehar, alde guztiek onartu eta errespetatuko zituzten mugak finkatzeko, baina arazoak ez ziren argitzen. Azkenean, 1856ko «Limiteen Tratatua»k ezarri zuen gaur egungo estatu arteko muga. Muga bitxia, ez baititu uren banalerroa, mendi gailurrak eta lepoak jarraitzen, baizik eta zuzen-zuzenean doa Lindusetik Isterbegiren gailurreraino eta handik berriro ere zuzen-zuzenean Behorzubuztaneraino. Begiratu Euskal Herriko edozein mapa eta garbi ikusiko duzu.
Estatu arteko muga eta uren banalerroaren arteko lurrak (hau da, iparraldeko Kintoa) eta bertako bazkalekuak eta basoetako egurra, Baigorriko biztanleen erabilera esklusiborako gelditu ziren, errenta bat ordainduz. Kintoaren hegoaldeko isurialdera baigorritarrek beren artalde eta ganaduak bidal ditzakete, baina Errorekin horretarako beharrezkoa den akordioa sinatu eta gero. Aldiz, mugaren hegoaldeko biztanleei beren ganadu saldoak Baztanetik Orreaga aldera Aldudeetatik zehar askatasunez pasatzeko baimena eman zitzaien. Hala ere, Kintoako lurretan bizi diren familia urriei egun gertatzen zaizkien bitxikeriak badira, muga-arazo haien lekuko: esaterako, zergak Espainiari ordaintzen dizkiete, baina frantses nazionalitatea dute eta Frantziako gizarte segurantza