Miarritzeko itsasargiaren atzean Angeluko hondartzak hasten dira, dikez banatuak Aturri ibaiaren bokaleraino. Bizitegi hiria da Angelu, oso sakabanatua eta ez dauka ia erdigunerik, eta are gutxiago antzinako monumenturik. Honek, eta bere hondartzetan zehar bizi den surf eta gazte giroak Euskal Herriko «California»tzat hartzeko tentazioa sortzen digu.
Hondartzarik populatuenak lehenengoak dira, Chambre d´Amour eta Sables d´Or. Lehendabizikoak oso kondaira zaharra ere badu. Dirudienez, maitemindu bi, Oura eta Hereda, San Martin muturraren haitzulo batean ezkutatu ziren, eta itsasgorak ustekabean harrapatzearen ondorioz biak ito ziren. Istorioa erromantizismoak hartu eta Napoleon I eta Josefina ere kobazuloaren bisitari izan ziren. Gaur egun, sarrera garbitu eta lorategiz inguratu da.
Hondartzen «boulevarra» igaro eta barrara iritsitakoan, Aturri ibaiaren gainean dagoen itsasargira hain zuzen, eskumara egingo dugu, ibaia ezkerrean utziz Baionaraino. Hau Ipar Euskal Herriko hiririk populatuena da eta bere hiriburu administratibo eta ekonomikoa. Erromatarren garaitik ezaguna, ordudanik hainbat herrik inbaditu dute. Urrundik ikusten den lehen gauza, katedral gotikoa da, zerura begira dituen orratz luzeekin. Barruan jada, monumentuak behatu ahala, bere kale, taberna eta dendetako giroan murgiltzea denbora-pasa atsegina izan daiteke.
BAIONA
Historia
Aturri eta Errobi ibaiek bat egiten duten muinoan kokatua, hiria itsas padurak lehortu eta urari tokia kentzearen emaitza da, eta erromatarren garaitik dago populatua. Erromatarrek beren kanpamendua bertan ezarri zuten, hiriko alde altuan, eta III. menderako zonaldeko gotorleku garrantzitsua zen, Lapurdum izenarekin. Segurtasun eza zela-eta, jendea honen inguruan hasi zen bere etxeak egiten, hiria jaioz.
Hurrengo bi mendeetan germaniarrek inbaditu zuten eta 844an aldiz, bikingoek. Geroago normandiarrak etorri ziren, 982an Vaskoniako dukeak bota zituelarik. XII. eta XV. mende bitartean ingelesek hartu zuten menpean. Mende hauetan hiria zabaldu zen, erromatar eremutik Aturrirantz. Richard I. "Lehoi-Bihotz", Akitaniako duke eta Ingalaterrako erregeak, Baionako Forua onartu zuen, burgesiaren mesedetan eta nobleen aurka. Nobleen altxamendua deuseztu zuen eta hauek Uztaritzera joan ziren, Lapurdiko hiriburu izendatuz (Frantziako Iraultza arte izan zen).
Garai honetan Baiona, penintsula eta Ingalaterra arteko pasabide garrantzitsu bihurtu zen. Erdi Aroaren bukaeran, garai hartako azken teknologietan puntaren puntan zebilen eta ondorioz, hementxe egin ziren itsaso zabaleko lehen itsaontziak.
XVI.ean, Frantziak konkistatu ostean, krisi ekonomikoa iritsi zen Aturriren bokalea lokaztu egiten baitzen. Konpontzeko, Louis de Foix ingeniriak ibaia desbideratzea lortu zuen bokale berria Angelun kokatuz. XVII.erako gune militar eta diplomatikoa bihurtu zen, baina funtzio militar honen ondorioz, merkataritza kaltetua suertatu zen. Urte hauetan Gaztelu berria eta gotorlekua eraiki eta Gaztelu zaharra indartu zen.
Pirinioetako Hitzarmenarekin (1659) oparotasun garaia heldu zen: Ternuan bakailaoaren arrantza, XVIII. mendean Frantziako koloniekin merkataritza... ondorioz, burgesiak hiria edertzeari ekin zion. 1789ko iraultzan erregimen forala eta Baionako portuko eskubideak abolitu ziren, erromatar harresiak berriztatu ziren, orduko arau militarretara egokituz.
XIX. mendearen amaieran, Aturriko olak irekitzean, hiria berriz ere birsortzen da, Napoleonen Inperioaren galeraren osteko urte zailak igaro ondoren. I. Mundu Gerran ez zuen galera handirik izan, baina II. Mundu Gerran nazien esku izan zen 1944. urtera arte.
Baiona Handia
Harresien artean babestua (batzuk 3 metroko altuerakoak), hementxe eraiki zuten erromatarrek beren kanpamendua, gaurko katedralaren inguruan. Angelutik gatozela, Aturri ibaia ezkerrean dugula, erdigunean topatuko dugun lehen gauza Herriko Etxearen atzean dagoen frantziar estiloko lorategi klasiko bat dugu, jardin publikoa. Bertan Belle Epoque-ko kiosko bat dago, Turismo bulegotik gertu.
Esandako moduan, pixka bat aurrerago Udaletxea dugu, Askatasunaren plazan (Iraultzan hemen gillotina jarri zuten). Plaza honetan dagoeneko merkatal karrikak sortzen dira: Port Neuf, tipikoenetakoa, denda askorekin; Victor Hugo, dotoreagoa, XVII.-XIX. mendeko burdinazko balkoiak dituzten etxeekin, edo Rue de la Salies, animatuenetarikoa, Erdi Aroko adreilu edo zurezko etxeekin.
Victor Hugo, Salies, Orbe eta Port de Castets karrikak gurutzatzen diren gunean antzina "merkatal burtsa irekia" zegoen. Oinezko gunearen erdigunean gaude.
Andra Mari Katedrala
Euskal Herrian egindako gotikoaren maisulanik handiena dugu. Baiona Handiko zonarik altuenean egonez, hiri osoa mendean hartzen du. XIII.-XVI. mendeen artean eraikia, erromatar garaiko eraikin baten eta eliza erromaniko baten gainean egina omen dago, suzko edo gotiko flamigero estiloan.
Historian zehar galera handiak jasan ditu, batik bat suteen eraginez, baina Iraultzaren eragina ere izan zuen. Begira bestela tinpano asko; hutsik daude. Zerura begirako orratz luzeak 1877an amaitu ziren.
Gurutze latindar planta du eta hiru barneluzego edo nabe. Korua eta absidea eraikinaren lehen planari dagozkio, eta beraz, zatirik zaharrena da, XIII. mendekoa. Barneluzego nagusian XIV. mendeko arku ojibarrak (altueran 27 metrora heltzen dira) eta beira eta leiho gotikoak (Genesiko eta Ebanjelioko gaiekin) nabarmentzen dira.
Halere, katedralaren zatirik azpimarragarriena sakristiako atari gotikoa da, Ebanjelioko pertsonaiak miresgarriro zizelkatuak dituena. Iparraldeko zatian arbotante ikusgarriak azpimarratuko ditugu. Klaustroa (kanpotik sartzen da), antzinako hilerriaren lekuan dago eta suzko edo flamigero estilokoa da. Katedraleko bisita orduak hauek dira: 7:30etatik 12:00etara eta 15:00etatik 19:00etara. Igandetan 15:30etatik 18:30etara. Doan da, baina klaustroa 2,29 euro helduentzako.
Katedralaren inguruko kaleak hiriko tipikoenetakoak dira: etxe polit eta meharrak, kale are estuagotan zehar, kolore biziz margotuak, girotsuak... Batez ere, Rue de Faures, de Luc eta d´Espagne-koak azpimarratuko ditugu.
Gaztelu Zaharra eta Harresiak
Gaztelu zaharra (Château vieux) Gouverneurs-Thiers eta 11 de Novembre kaleen ertzean dugu, bere lau dorreekin batera. Ezin da bisitatu. Antzinako hobia zegoen lekuan egun lorategi batzuk daude. Hementxe bertan japoniar estiloko lorategi botaniko txikia dago (apiriletik urrira 15:00etatik 18:00etara zabalik eta igande goizetan).
11 de Novembre kaletik hartuz (hildakoei eskainitako monumentu handia) Bv. Lachepaillet-etik igoz, harresi itxurako etxe estu eta lerrokatuak ikusiko ditugu (Lachepaillet, Rempart eta Tour de Soult kaleetan, harresien alboan). Harresietako paseo atsegin honek Urrobi ibairaino eramango gaitu.
Baiona Ttipia
Hau Errobi eta Aturri ibaien eta harresien artean dago. Ibaien arteko erpina lehen gotorleku zen eta gaur egun Reduit plaza, Lavegerie kardinalaren estatuarekin. Errobiren urbazter honetan Baiona eta Kanbo salerosketa-ontzien kaiak ziren: Agustin Xaho (azoka gune gaur egun), Galuperie (azokak egiteko prestatuak zeuden arkupeak, etxe koloretsu eta ederren azpian) eta Kortsarioen (Euskal Museoa dugu bertan, gure bizimodu eta kulturaren inguruko erakusketekin) kaiak.
Baiona Ttipia hiriko alderik girotuena da; Cordeliers, Pannecau, Galuperie... karriketatik paseatu besterik ez dago horretaz konturatzeko. Denak St. Andre plazan amaitzen dira. Honen ondoan 1451ko Gaztelu berria dugu (Château Neuf), dorre biribil eta horma zabalekin (3 metroraino).
Laffitte kalean Bonnat museoa dugu Leon Bonnat margolari baionarraren omenez. Bertan bere margo eta erretratuez gain garai eta aro guztietako lanak ditugu: Rubens, El Greco, Murillo, Goya... Ordutegia: 10:00-12:30 eta 14:00-18:00 (jai eta astearteak ezik); ostiraletan 20:30ak arte.
Santespiritu auzoa
Aturriren beste aldean izen bereko eliza dugu (XV.ean egina, proportzio irregularretan), auzoa dominatuz izar itxurako gotorleku militarra (ezin da bisitatu), eta behean sinagoga judua.