AMATXO, NOIZ JOANGO GARA ANTZERKIRA?


2021eko uztailaren 27an
Antzerkia jolasa dela esan izan da askotan, irudimenaren bidez pertsonen sentimendu eta gogoeta ezkutukoenak azaleratzeko gai den adierazpen artistikoa. Haurrek, jolaserako helduek baino gaitasun handiagoa izaki, antzerkiaren munduan murgiltzeko muga gutxiago dutela esan daiteke, hortaz. Haurraren eta antzerkiaren arteko harremana, ordea, iraganean ez da hain erraza izan eta oraindik ere gure herrian gorabehera handiak dituen arloa da.

Euskal Herrian haurrentzat eginiko antzerki profesionalak hogeita hamar urte baino ez dituenez oraindik etengabe hazten ari den adierazpide gaztea da, ia eredurik gabe ekinaz ikasi duen antzerkia, alegia.
Haurrei zuzendutako antzerkiak helduenaren baliabide berak erabiltzen ditu. Honetan ere, lan bakoitzaren xedeen arabera genero ezberdinak lantzen dira: kale antzerkia, aretokoa, musikalak, txotxongiloak, pailazoak eta abar. Txotxongillo Taldean 32 urte lanean daramatzan Enkarni Genuaren aburuz, maiz kontrakoa pentsatu izan bada ere, haurrekin edozein gaiez hitz egin daiteke: "Kontuan hartu beharreko bakarra gaia komunikatzeko duzun modua da, eta hein handi batean ikuskizunaren iraupena ere bai, ordu betetik gora haurrak aspertzen hasten baitira". Gijonen otsailaren 24tik aurrera burutuko den FETEN 2002an -Europa mailako haur antzerki azoka garrantzitsuenetakoan- parte hartuko duen Gasteizko Panta Rhei taldekoen iritziz, drama beraren baitan ere badago ezberdintasunik haur eta helduen antzerkiaren artean: "Helduentzako ikuskizunetan dramaren oinarria ekintza izaten da, akzioa. Haurrentzat, aldiz, ekintzaz gain irudimena ere oinarrizkoa da". Kukubiltxokoentzat, berriz, haurrentzat aproposa den antzerkia publiko zabalarentzat ere egokia den hura da: "Haurrentzako antzerkiak ez du izan behar eurentzat soilik egindako lana, eta are gutxiago hizkuntza degradatua erabiltzen duena".
Haurrentzat eginiko antzerkia helduenaren alboan gutxietsia dela ere esan ohi da maiz. «Mambrú» edo «Kartoibiraka» bezalako lanengatik Euskal Herritik kanpo sari mordoa jaso duen Markeliñe taldeko Jon Kepa Zumaldek, esaterako, gutxiespen hori nabaritu du, baina batez ere ikuslearen eta kultura arduradunen aldetik: "Batzuetan haurrentzat edozer gauzak balio duela uste izaten da. Hala ere, talde gehienok oso serio hartzen ditugu beraientzako egiten ditugun lanak". Takolo, Pirritx eta Porrotx pailazo taldeko Jose Mari Agirretxek gutxiespena baino arazoa beste bat dela iritzi dio: "Oro har, egungo gizartean haurrekin lotura zuzena ez duenak hauen munduari ez dio kasu handirik egiten, edozein arlotan. Ez dut uste bereziki haur antzerkia gutxietsita dagoenik".

Antzokira helduen eskutik.

Haurrei zuzendutako antzerkiak badu beste ezaugarri berezi bat: haurrak antzerkira joateko heldu baten laguntza behar izaten du eta, beraz, gehienetan bigarren honek erabakitzen du noiz eta zer ikustera joan. Eskoletan ere hezitzaileen esku gelditzen da aukera hau. Enkarni Genuaren hitzetan gurasoek askotan ez dute benetako ahaleginik egiten haurrak antzerkira eramateko: "Herri oso folklorista gara. Azken batean gehien gustatzen zaiguna ibiltzea da: Kilometroak-en, Nafarroa Oinezen... denok euskal kulturaren alde! Baina gerta daiteke hurrengo igandean herrian euskaraz antzerki lan bat antolatzea eta inortxo ere ez joatea".
Haur antzerkian ere administrazioaren aldetik hutsune handia dagoela uste du talde askok, batez ere adierazpide honekiko politika kultural zehatz bat falta dela argudiatuz. Oso gutxi omen dira haurrentzako programaketa berezia duten herriak. Ez dira egiten ez eskolara begira, ezta herriari zabalduta ere. «Honek, oso garrantzitsua den adierazpen kulturala baztertzeaz gain, antzerkiaren zaletasuna desagertzeko arriskua ekarriko du", dio Markeliñeko Jon Kepa Zumaldek. Helduentzat antzerki eskolen eskasia dagoen bezala haurrek ere ez dute antzerki eta gorputz espresioa bezalako gaiak lantzeko apenas aukerarik euren herrietan, ezta eskolan ere. Hala, haurrek antzerkiaren munduarekin duten harremana hutsaren hurrena da sarritan.
Euskal Herrian egiten den haur antzerkiak diru laguntza publikoaren beharra izaten du, helduentzako antzerkiak bezalaxe. Diru laguntzak batez ere taldea sortzeko garaian behar direla azpimarratu nahi izan du Joxe Mari Agirretxe pailazoak: "Guk ere, duela hamabost urte sortu ginenean, arazoak izan genituen: ez genuen inongo diru laguntzarik jasotzen eta irabazitako guztia materiala erosten erabiltzen genuen. Horregatik uste dugu proiektuak hasieran babestu behar direla batez ere, talde berriak sor daitezen". Diru laguntzen ordez haur antzerkian jarduten duten taldeei bestelako erraztasunak eman behar zaizkiela iritzi dio Panta Rhei taldeko Emilio Fernandezek: "Diru laguntzak politika kulturalak jarritako partxe batzuk besterik ez dira. Ikuskizunak egiteko zirkuitu berriak sortu beharko lirateke eta gaur egun daudenak hobetu".
Heldu zein haur antzerkiaren ekoizpenean esperientzia duten Markeliñe taldeko kideentzat haurrentzako antzerkia, oro har, formatu txikian ekoizten delako merkeago kontratatzen da. Taldeek ba omen dakite produkzio handientzako diru laguntzak lortzea oso zaila dela. Ondorioz, haur antzerki munduan produkzio txikiak egiteko joera nagusitu da. Eta era berean, programatzaileek kalitatearen arabera egin ordez formatuaren tamainaren arabera egiten omen dituzte ordainketak. Kukubiltxokoek ere antzerki mota honetan inbertsioak orokorrean baxuagoak direla aitortzen dute: "Orokorrean ez autoreek, ez ekoizpen konpainiek, ezta programatzaileek ere ez dugu inbertsio bera egiten haurrentzat diren lanetan eta nagusientzat direnetan".

Ereindakoaren uzta.

Hobetu beharreko gauza mordoa badago ere, euskal haur antzerkiak etengabeko hazkundea bizi du. Kasik haur antzerki talderik existitzen ez zen basamortuan Txotxongillo Taldea, Txirri, Mirri eta Txiribiton edo Eterno Paraiso bezalako taldeak izan ziren jardun honetan aitzindari. Gaur egun, berriz, antzez teknika eta adierazpide askotarikoak darabiltzaten taldeak daude. Ugalketarekin lanen kalitateak ere gora egin du Jon Kepa Zumalderen aburuz: "Orain arte Euskal Herrian haur antzerkiko ikuskizunen estetika, gaiak eta tratamendu orokorra nahiko sinpleak ziren, haurrak inozoak balira bezala tratatzen ziren. Egoera hori erabat aldatuz doa, eta ikusleari garrantzia emateaz gain antzezteko era berriak ikertzen dira eta betiko topikoetatik aldentzen saiatzen ari gara". Panta Rheiko Emilio Fernandezek dioenez, dena den, azken urteetan sortutako taldeen artean kalitate ezberdineko lanak daude. Haur antzerkiak eskari handia du, eta ondorioz «kalitate txarreko ikuskizunak ere onartzen dira".
Antzerkiak berak aurrera egiteko dituen zailtasunen gainetik, euskal haur antzerkiaren etorkizuna "korapilotsua baina itxaropentsua" dela uste dute Markeliñeko kideek: "Gure erronka nagusia taldeek haur antzerkia maila txikiagokoa denaren ideia desager araztea da. Goi mailako produkzioak gero eta ohikoagoak izatea nahi dugu, haurra ikusle duen kalitatezko antzerkia eginaz". Panta Rheikoak haruntzago doaz: "Gure lana duin dadin europar kultur korronteak gure herrira sartzen joan daitezen nahiko genuke".
2002. urtean Euskal Herriko labean egositako antzerki ekoizpen berriak ikusgai izango dituzte bertako haurrek eta hain haurrak ez direnek. Urte hasieran estreinatuko diren lanen artean dira Txamuskinaren «Txintxa Rapiña», Kukubiltxoren «Ekidazu. Lehoiek ez dakite bibolina jotzen», Dar Dar-en «Eta Zer?», eta Txotxongillo Taldeak uda baino lehen taularatuko duen «Kuku, aitonaren erlojua»

Hamaika pertsonaia autore bila
Beste literatur generoekin alderatuz antzerki testu gutxi idazten bada, esan daiteke egun Euskal Herrian ia ez dela haur antzerki testurik argitaratzen. Hori dela-eta, antzerki taldeek batez ere euskal kondairetan, ipuin klasikoetan, literatura unibertsalean edo taldean bertan sortutako testuetan oinarritutako lanak taularatzen dituzte. Testuak idazteko joera sustatu nahian, Nafarroako Antzerki Eskolak haur antzerki testuen lehiaketa antolatzen du urtero, euskaraz eta gazteleraz idatzitako lanentzat. Lehiaketak gero eta arrakasta handiagoa badu ere, oraindik partehartze kopurua oso baxua da (hamar testu baino gutxiago).

Egungo testuen artean aipatzekoak dira Alfonso Sastre antzerkigileak idatzitako «Teatro para niños» («Haurrentzako antzerkia») eta «Muñeca 88» («88 panpina») antzezlanak. Hiru argitaletxeak plazaratutako bi liburu hauetan, gainera, Sastrek haurrei zuzendutako antzerkiari buruzko gogoetak idatzi zituen

«Betiko konpromisoei eutsi nahi diegu»
Larrabetzuko Kukubiltxo taldeak aurten 25 urte bete ditu eta ospatzeko ikuskizun berria estreinatuko du martxoan. Euskal ipuingintza tradizionalean oinarritutako hainbat muntaia egin ostean -«Bazen behin», «Kukubel» edo «Txirrikiz», kasu- Mikel Zarateren ipuin batean oinarritutako «Ekidazu. Lehoiek ez dakite bibolina jotzen» ikuskizuna aurkeztuko dute.

Zertan uste duzu nabari dela taldearen heldutasuna?
Taldekideon bizkarreko minetan asko nabaritzen da hogeita bost urte pasa direla. Bestalde, urte horietan guztietan eskuratutako esperientziaren isla da gaur egun egiten duguna. Laster estreinatuko dugun «Ekidazu» lanean erabiliko ditugun teknika, panpinak, eszenografia, musika... guztiak urtetako esperientziaren isla dira.

Zein abantaila dituzte txotxongilo eta maskara teknikek?
Beste pertsonaia mota batzuk taulara eraman ahal izatea ahalbidetzen dute. Gure ikuskizun berrian, esaterako, astoak izango dira protagonista eta, beraz, mozorroaren bidez nahi duguna lor dezakegu. Fantasiaren munduari kolore eta bizitasun gehiago emateko aukera duzu. Guretzat, dena den, teknika horiekin lan egitea hasieratik egindako hautu bat izan zen.

Bidean une gazi zein gozoak bizitzea egokitu izango zitzaizuen...
Une gozoen artean urte hauetan egin ditugun harreman guztiak aipatuko nituzke. Lekeitioko lehen antzerki jaialdian, esaterako, Suediako Odin Theatre-ren lana ezagutzeak mundu berri bat zabaldu zigun: animazioaren, zankoen eta koloreen mundua, hain zuzen. Ondoren Karraka, Ramon Barea, Erramun Landa, Mikel Diaz eta Estefa zein Oskorrirekin izandako harremanei esker Kukubiltxo gaur egun dena izatera iritsi da.
Memento txarrei dagokienez, berriz, Mikel Diaz eta Estefa gure lagun eta lankideak zendu zirenekoa oso gogorra izan zen taldearentzat. Gaur egun oraindik ere bi urtero Zugarramurdin beraien omenez txotxongilo jaialdia egiten da apirila aldera. Bestalde, duela lau urte gure kide bat atxilotu egin zuten eta oraindik ere kaiolatuta daukate. Hau ere kolpe gogorra izan da guretzat.

Zein dira taldeak aurrerantzean dituen erronkak?
Erronkarik handiena orain arte izan ditugun konpromiso berberekin jarraitzea da, hau da: haurrak, txotxongiloak eta euskara. Horiexek dira beste hogeita bost urtetarako mantendu nahi ditugun konpromisoak


Azkenak
2025-04-22 | Gedar
Munduko gastu militarra hirukoiztu egin da Gerra Hotzetik

Hainbat ikerketak erakusten dute inbertsio militarraren gorakadak osasuna edo hezkuntza bezalako sektoreen suntsipena dakartela herrialde batzuetan.


2025-04-22 | Aiaraldea
Jai euskaldunak erdiesteko urrats berriak emango ditu Aiaraldeko Euskalgintzaren Kontseiluak

Gora Aiaraldeko Jai Euskaldunak dinamika jarri du martxan aurten ere Aiaraldeko Euskalgintzaren Kontseiluak, Udal eta elkarteekin elkarlanean. Jaien testuinguruan euskararen presentzia eta erabilera sustatzea dute helburu. Iaz abiatutako bidetik jarraitu nahi dute aurten ere,... [+]


2025-04-22 | Euskal Irratiak
Brebetaren zientzietako froga euskaraz egiten ahalko da, sare pribatu zein publikoan

Antton Kurutxarri, Euskararen Erakunde Publikoko presidente ordearen hitzetan, Jean Marc Huart Bordeleko Akademiako errektore berriak euskararen gaia "ondo menderatzen du"


Larunbatean egingo dute Frantzisko aita santuaren hileta, eta maiatzean berria hautatzeko konklabea

88 urterekin hil da Frantzisko aita santua astelehen goizean, iktus baten ondorioz. Azken boladan osasun arazoak izan zituen. Miñan liburua gomendatu zuen publikoki, migratzaileen egoera kontatzen delako.


2025-04-22 | ARGIA
Israelek hildako 15 langile humanitarioen ikerketa-txostena gezurrez josita dagoela salatu dute

Hamabost langile humanitario hil zituen Israelgo armadak martxoaren 23an, terroristak zirela eta ez zutela euren burua identifikatu argudiatuta. Bideo batek bertsio hori gezurtatu ostean, gertatutakoaren barne-txostena egin dute Israelgo Defentsa Indarrek, baina bertan esaten... [+]


Euskal Herria nazioa dela aldarrikatu dute eragile ugarik Aberri Egunean

Eragile nahiz alderdi politiko ugarik plazaratu dituzte euren aldarriak aurtengo Aberri Egunean. Azken urteetan egin bezala, Bilboko eta Iruñeko kaleak hartu dituzte EAJk eta EH Bilduk, hurrenez hurren. Bagira-k, Ipar Euskal Herriko Mugimendu Abertzaleak, abertzaleen... [+]


Berwick eta gu

Beharbada ez duzu jakingo nor den Donald Berwick, edo zergaitik aipatzen dudan artikuluaren izenburuan. Gauza bera gertatzen zaie, agerikoa da, abian den Osasun Itunean parte hartzen ari diren gehienei. Ez dakite zer den Berwicken Helburu Hirukoitza, are gutxiago eredu hau... [+]


Zerbitzu publikoak: motozerrari bidea erraztu ala basoa garbitu?

Aurreko egunetan Larraitz Ugarte abokatuak idatzitako La motosierra puede ser tentadora artikuluak zeresan handia eman du sektore zabal batean. Administrazio publikoaren barruan ohikoak diren egoera batzuk mahai gainean jartzen ditu, tartean efizientzia falta, ardura eta kontrol... [+]


2025-04-16 | Haritz Arabaolaza
Hizkuntza

Garrantzitsua al da hizkuntza bat zuzen erabiltzea? Zer puntutaraino da hain beharrezkoa gramatika menderatzea edo hiztegi zabal bat edukitzea? Betidanik entzun izan ohi dut hizkuntzaren garrantzia, baina pentsatzen jarri ostean, ondorio batera iritsi naiz. Pentsatzeak askotan... [+]


Leku ‘kuttunak’

Aspaldian bisitatzen ez nuen eta hainbertze gustatzen zitzaidan leku batera joan nintzen aurrekoan. Bertan nengoela, gustura sentitu nintzen eta zera pentsatu nuen: hau da nire leku kuttuna. Kuttuna, kuttuna, kuttuna; hitza jira eta biraka etxerako bidean. Kuriositateak jota... [+]


2025-04-16 | Rober Gutiérrez
Trebetasunak

Nerabeek eta gazteek, ibilbide akademikoan zehar, behin baino gehiagotan jasoko dute lagungarria izango zaien ikasketetarako edo-eta lanbiderako orientabidea. Gidaritza eskaini behar zaie, zalantzez beterik egon ohi baitira erabaki garrantzitsuak hartu behar dituzten bakoitzean,... [+]


Eguneraketa berriak daude