Maiatzeko hauteskundeetako PP-PSE blokearen porrotak krisi latza zabaldu zuen PSE-EEren baitan. PPren itzalean ibili izana salatu zuten gogor alderdiko zenbait sektorek eta, halaber, euskal sozialismoaren baitan historikoki eman izan diren zenbait eztabaida azaleratu dira oraingoan ere. Baina krisi eta barne liskar giro gogor batean, eta halako gehientsuenetan gertatzen den moduan, ideiez gain, pertsona eta talde desberdinen arteko lehia bere gorienean azaldu da: Nicolas Redondo Terreros idazkari nagusi ohiaren aldekoak batetik eta Patxi Lopez eta Manuel Huertasek zuzentzen dituzten Bizkaiko eta Gipuzkoako zuzendaritzak bestetik, bakoitza bere infanteriarekin atzean.

Lerro potoloz azpimarratua agertu den irudia hori izan da. «Labainkadak», «ehizaldia», «txakurrek haginkatutako basurdea»... PSE-EEren baitan berba hauekin deskribatzen ari dira bi sektoreek elkarri egiten dizkioten erasoak. Eta egoera borobiltzeko, martxoaren 23 eta 24an egingo den ezohiko kongresurako bi hilabete eskas falta denean, hirugarren ildo bat atera da oholtzara: Euskal Sozialismo Berria, Gipuzkoatik bultzatua baina Araba eta, batez ere, Bizkaian ere sostengu maila bat baduena. Idazkaritza nagusiaren lehian, ia segurtasun osoz, Gemma Zabaleta litzateke sektore honen hautagaia. Gipuzkoan, Odon Elorza da sektore honen beste pertsona ezagunetako bat; Bizkaian Euskadiko Ezkerratik lehorreratutako asko, tartean Arantza Mendizabal; eta Araban Juventudes Socialistasetako gehiengoa.
Korronte honek egoera are korapilo- tsuagoa egin du, ideien aldetik Egigurenen txostena baino «nazionalistagoa» delako - Redondoren aldekoen terminologia erabilita-, eta baita Gipuzkoa eta Bizkaiko zuzendaritzaren inguruan -Errenteriako San Marcoseko ‘itunekoak’- biltzen direnak bitan banatzen dituelako. Kongresuan ikusiko da zein indar agertzen duen, baina balantzak alde batera edo bestera egiteko erabakiorra izango bide da, kontsentsu maila zabala lortuko ez balitz behintzat.
LISKARRAREN MAMIA. Kanpotik begiratuta, eztabaida aukeraketa kontu batean islatzen da: PP ala EAJ? Edo PPrekin batera, askatasuna, demokrazia eta Konstituzioa eta Estatutuaren defentsan, nazionalismoari aurre egiteko fronte indartsu bat eraikiz, edo askatasuna, demokrazia, Konstituzioa eta Estatutuaren defentsa tinkoa bai, baina PPrengandik urrundu eta euskal nazionalismora -EAJra- gehiago hurbilduz. Ohiko ‘obrerista eta espainolistak’ eta ohiko ‘vasquistak’ aurrez aurre berriz.
Modu sinple batean esanda, hori da irudikatu dena, eta ez kanpotik bakarrik, PSE-EEren baitan ere, sektore desberdinetatik etengabe ari baitira honakoa errepikatzen: «Kontua ez da PP edo EAJrekin, proiektu propio bat eratzea baizik». Hori bai, eta horretan guztiak ados dira, abertzaleen alternatiba litzatekeen proiektua.
Egoera ez da horren sinplea, baina diren sektoreen joera eta norabidea azpimarratzen dute PP eta EAJren aipamen horiek. Gatazka, autogobernua, autodeterminazioa, Euskal Herria, bakegintza, Estatutua, normalizazioa... alor gehientsuenetan ikuspegi oso desberdinak islatzen zituzten Jesus Egigurenen txostenak eta Nicolas Redondo Terrerosek egindakoak... Ramon Jauregik gidatutako Kudeaketa Batzordeak, bien sintesia egin du, baina Redondok bere tesien garaipena ikusi du sintesi horretan, eta hala adierazi zuen duela bi aste hautagai ez zela izango iragarri zuenean. Euskal Sozialismo Berrikoek ezagutarazitako dekalogoak Egigurenen taldeak egindako txostenari aurre hartu dio eta, oro har, abertzale eta sozialisten arteko elkarlana lehenesten du; bakegintzan, laborismo britainiarrak biolentziaren aurrean izandako jokaera dute eredu.
Gaur egungo eztabaidak dira, XXI mende hasierakoak, baina XX. mendean zehar ere topa ditzakegu hauen arrastoak. Antonio Muñoz Molina idazleak Redondo Terrerosen alde egindako idazkian -123 pertsona esaguratsuren sostengua jaso du- historiara jotzen da Espainia defendatu behar izan denean PSOEk eskuinarekin nola bat egin izan duen azaltzeko: «1930. eta 1931. urteetan, II. Errepublika ekarri zuen ezkerreko eta eskuineko indar politikoen aliantza handiaren bizkarrezurra izan ziren sozialistak. Trantsizioan ere, dastatzen hasiak ginen askatasunek zenbat iraungo zuten ez genekien garai nahasian, PSOEk ulertu zuen, eta lehenetsi ere bai, elkarren arteko desberdintasun ideologiko legitimoen gainetik egongo zen elkar ulermenerako espazioa eraiki behar zela, guztientzat leku egingo zuen legalitatea hain zuzen».
Historian, ordea, egun bizi diren sentsibilitate desberdinen aztarna ugari dago, eta XX. mendeko bigarren hamarkadan PSOE Gipuzkoan hedatzen hasi zenean, euskal nazionalismoaren aurrean sozialistek Bizkaian erakutsitako oldarkortasunetik urrundu ziren; beste ukitu bat eman behar izan zioten alderdiari. 1918an, Felipe Carretero Bizkaiko buruzagi sozialistak abertzaleek oihukatutako «Gora Euskadiren» aurrean «Gora Espainia» oihukatzea aholkatzen zuen. Eibarren, ordea, alderdiko gazteek honako mezua zabaltzen zuten esku orrien bidez: «Gora Euskadi eta gora mundu guztian bere izardiarekin bizi dan gentia». Tomas Meabe, Jose Medinabeitia, Toribio Etxebarria eta beste buruzagi batzuek euskal nazio arazoaren beste ikuspegi bat agertu ohi zuten, eta Gipuzkoako sozialista askok ere eredugarritzat jo izan dituzte halakoen jarduera eta ideiak.
Antzerako uretan mugitu beharko du ateratzen den PSE-EEko idazkari nagusi berriak. Izenen dantza hor dago baina oraindik ez da hautagai argirik, eta dirudienez Jose Luis Rodriguez Zapaterok PSOEren azken kongresuan erabilitako taktika -azken unean aurkeztea- hobesten dute guztiek, ehizaldiek hautagaiak hondoratuko dituzten beldur. Redondoren aldekoen izenen artean hiru nabarmentzen dira: Rosa Diez, Javier Rojo eta Carlos Totorika. Lehenengo biek oso iragan lerratua dute, lehenak batez ere, kontsentsuzko bideei ekiteko eta Totorikak jakinarazi du ez dela aurkeztuko; dena den, ezaguna da azken orduko ‘presioek’ duten indarra. Ana Urtxuegia Lasarteko alkatea ere hirukote horren izenen dantzan ibili da, nahiz eta Totorikaren aukerak handiagoak diren. Horrez gain, ez litzateke baztertzekoa azkenean Arabakoak sektore moduan agertzearena, eta orduan bai, Rojo litzateke hauen hautagaia.
Gipuzkoa eta Bizkaiko zuzendaritzen ingurukoek, ordea, Patxi Lopezen izena dute, baina zenbait iturriren arabera, Bizkaiko idazkari nagusiak hautagai izateko gogo gutxi du. Hedabideetan behin eta berriz aipatu da bera litzatekeela Ferrazeko hautagaia. Eta, azkenik, Euskal Sozialismo Berrikoek Gemma Zabaleta eramango dute hautagai gisa. Izena eman nahi ez zutenek ezin izan dute saihestu -ahalegin berezirik ere ez dute egin- hautagaitzarako lehen izen argia beraiena izatea