Gaitz gertatzen zait asmatzea zer dela eta azken txapelketa nagusiari halako garrantzia eman zaion. Eman zaiola, behintzat, uka ezina iruditzen zait, eta Larrunekoek antolatutako mahai-inguru berezian esan zirenek berretsi baino ez dute egiten lehendik ere neukan irudipena. Xabier Etxeberriak, Xabier Isasik, Karmen Larrañagak eta Eneko Olasagastik -hala atera nuen nik behintzat kontua- txapelketa historikotzat edo jo zuten, nork bere talaiatik, Egañaren hirugarrenekoa. Larrunek mahai ingurua antolatu izanak ere beste horrenbeste adierazten duelakoan nago, bestalde.

Bertso kontuez geure iritzia ematen ohituak entzule jarri gintuzten, eta, behingoz, bertsoarekin bertsozaletasuna beste loturarik ez dutenak ziren hizlari. Egiari zor, aitortu behar dut jakinmin dezentez bai, baina uste eskasez hurbildu nintzela mahai-ingurura. Ustea, ordea, beste behin ere, ustel gertatu zen: argigarria izan zitzaidan, oso, mahai-ingurua. Arrazoi osoa du kantuak: "Barrengoak ez daki -ez baitaki- kanpokoaren berririk", eta maizago entzun behar genuke bertsolaritza gu baino kanpoagotik bizi dutenen iritzia. Batetik, iritzi hori gurea baino garbiagoa delako (aurre-juzkurik gabea, sanoagoa). Eta, bestetik, guri, beharbada, gehiegi findu zaigulako mokoa, jate kontuetan ez ezik baita bertsoei dagokienez ere: amaitu dira langostino egosiekin emozionatzen ginen garaiak; orain langosta behar dugu, gutxien jota, zirraratxoa sentitzeko, eta ez pentsa langostari ere beti aski fin irizten dionik geure aho-sabai sibarita ondoegi ohituak.
Hori esanik, esan behar dut, argi eta garbi, nik ez dudala "historiko"tzat jotzeko moduko deus ere ikusi azken txapelketa honetan, non eta epiteto hori dohan banatzen hasten ez garen, kirolean-eta egin ohi den gisan. Jon Sarasuari lapurtutako hitzez esanda, ez dakit arrazoi dudan diodana esatean, baina arrazoiak baditut diodana esateko, eta banan-banan aletu nahi nituzke arrazoiotako batzuk.
1) Bertsogintzaren ikuspegitik, nik bizi izan ditudan txapelketetan badira pasa-modukoak, onak, oso onak eta bikainak ere. Historikoa, ordea, bakarra, nire ustez: 1980koa, Amurizak bere bertsogintza berriaren aurkezpena egin zuenekoa. Neurri batean, Amurizaren orduko hartatik bizi da gaur egun ere bertsogintza, eta proposamen hura txapelketan baino ez zezakeen Amurizak egin, artean hori baitzen bertsolaritzak zeukan bozkorailu ia bakarra. Andoni Egañarengan gorpuztu izan dut nik belaunaldi oso bati dagokion meritua, eta Egañaren ekarpenari erreparatzen diodanean oso gutxi dira txapelketetan kantatutako bertsoak. Egañak plazan eta teleplazan aurkeztu baitu, nire ustez, bere bertsogintza. 2001eko finalean, ekarpen berririk ez nuen nik hauteman. Teknikaren aldetik (errima-joko berriak, estrofa-moldeak, doinuak…) oso gutxi, eta apur hori Egañak berak. Komunikazio estrategiei dagokienean, Maialenen ahalegin literario-zinematografikoa, Unairen erretorika biluzi ohartua, eta ezer gutxi gehiago. Gutxiago ere ez, ordea: bertsogintza berriaren prozedurak eta estrategiak guztiz barneraturik, maila tekniko eta komunikatibo ikaragarria azaldu baitzuten Belodromoko oholtzan jardun zuten zortzi bertsolariek (eta harako txartelik gabe geratu zen beste hainbatek).
2) Belaunaldi-txanda ere aipatu izan didate, iazko txapelketaren historikotasunaren aldeko argudiotzat. Horretan ere, ordea, zaharrak

berri, nire ustez, Sustrai Kolina izan ezik gainerakoek aspaldi hartua baitute zaharragoen lekukoa ez ezik haien lekua ere. Nago ez ote den hemen gertatu behiala Atxagarekin gertatu zena: saria eman ziotenerako bagenekien, eta esana genuen, zer zen eta zer zekarren Atxagak. "Obabakoak" mugarritzat jo behar dela? Soziologiaren ikuspegitik beharbada bai, baina niretzat "Kamilo Lizardi" argitaratu zen data askoz egokiagoa litzateke. Ez, belaunaldi berriak plazan irabazi du bere lekua, ez txapelketan. Txapelketak lagunduko diola bere presentzia areagotzeko? Seguru asko bai, baina distortsioak ere sor ditzake: zenbat plaza gutxiago merezi dute Ametsek, Sorazabalek, Harkaitzek eta beste hainbatek, finalistek baino?
3) Bertsogintzaren ingurukoa. Txapelketa honi esker aurrera-pausu nabarmenik egin izan bagenu inguruko alorretan (kritikan, tratamendu mediatikoan, gaietan, epailetzan…) prest nengoke txapelketa historikoa izan dela aitortzeko. Ez dut esan nahi alor horietan gaizki aritu garenik. Aitzitik, alor gehienetan gauzak txukun egin dira (dituzte), baina halere ez dut uste bertsogintzaren mailara iristen garenik gainerako alorretan. Kritikarenean, esaterako, eta Karlos Aizpuruaren zenbait ekarpen salbu, ez dakit ez ote goazen atzeraka. Hedabideetan ere bada salbuespenik (Hitzetik Hortzera, Nikolas Aldai), baina batez besteko balantzea ez da pozez saltoka hasteko modukoa.
Bertsogintza sasoiko agertu da txapelketa honetan. Bertsolari gazteek zernahi egiteko gaitasuna erakutsi dute. Zernahi egin ahal izatea eta zerbait egitea ez dira, ordea, gauza bera, eta, nire ustez, oraindik ikuskizun dago zer egingo duten. Amuriza edo Egañaren pareko dira teknikoki eta komunikazio estrategietan, baina dena beharko dute, niri behintzat gaitz egiten baitzait imajinatzea nondik jo litekeen jaso dutena -hain ondo menderatzen duten hori- hobetzeko.
Horiek dira, labur eta zakar, txapelketa hau historikoa izan ez dela esateko nik ditudan arrazoiak. Eskatu ere ez dakit eskatu behar zaion txapelketa bati hori. Nik behintzat ez diot eskatzen. Konforme nago, beraz, iazkoak eman duenarekin. Hurrengoan, ordea, ez da aski izango Egañaren pareko direla erakustea. Orduan bai, orduan txapelketa historikoa izango da. Bien bitartean, ordea, lau urte ditugu, bertsolaritzaren historia idazteko, bakoitzak bere alorretik.