Euskararen geroak arduraturik zituen euskaltzale guztiak. Baina bakoitzak bere erara ikusten zituen arazo hark izan zitzakeen irtenbideak, eta horrek hika-mika eta liskar franko sortuak zituen haien artean, egoera nahiko nahaspilatsu eta kezkagarria eraginez euskal munduan. Hala ere, euskaltzaleen arteko borroka kupidagabe horren erdian, bazen baikor agertzen zenik ere: ZERUKO ARGIAren 464. zenbakian idazten zuen Kapanaga jauna bezalakoek, esate baterako.

"Bil ditzagun azkar, eta osoki, euskalki guzien muna, odola eta giharra; eta osa dezagun ahalik eta azkarrenik, euskaldun guziontzako euskara batua eta zalua; inoiz baino zehatzagoa, inoiz baino landuagoa, eta inoiz baino maitatuagoa". Honelako hitzekin hasten zen Kapanagak izenpetutako "Euskalki guzien muna, odola eta giharra" idazlana. Bittor Kapanaga ote idazlea? Baliteke, baina ziurtasunik ezean, hobe horretan ez tematu. Gauza da, goiko hitzok ez zirela bereak, Z. ARGIA bertatik jasoak baizik, jarraian argitzen zuen bezala.
"Hitz hok, gizon batek idatzi ditu, asteroko hontantxe, sakon eta zorrotz idazten dakian idazle batek. Bainan enetzat, izan diren euskaltzale guziek lurpetik jaiki eta dehadar ikaragarri bat egin izan balute bezala izan da. Oihanetako abots batek, herri baten kontzientziara jaurtzen duan zentzuzko dei bat bezala".
Halako zirrara eragin zion idazlanaren egilea nor zen askoz beranduago argitzen zuen arren, komeni den baino nahaste handiagorik ez sortzeko, esan dezadan Jose Luis Alvarez Enparantzak "Larresoro" izengoitiarekin plazaratutako lanaz ari zela. "Dei horrek behar luke ukan oihartzuna euskaltzaleen buru-bihotzetan, euskaltzale baino lehenago gizon bagiña, zentzudun eta zintzo bagiña. Ala ere, beldur naiz ahuntzaren gaueko eztulak baino eragin gehiago ez ote duan izango".

Jakina, etsipen horren arrazoiak aipatzeari ekiten zion gero. "Gerra dugu gure artean, behin agirian eta behin isilka, burruka maltzurra dabil euskaltzaleen artean. Aztoratuak ditugu norbaitzuk, nahigabetuak eta etsaiak beste zenbait. Zahar askok, harako jentillen garaietako 'kixmi'ari buztana ikusi bide diote. Bainan ni ez nau gehiegi larritzen zurrunbillo honek; dan txarrean ere, bigunkeriazko olerkiz estalduriko hutsa baino hobe dugu. Hala ere, giza-zentzuak eskatzen dualako arean, eta gure herri izatearen une garrantzitsu honek eskatzen digulako areago, bide erakor bat billatu behar dugu. Entzun dezagun bada, eta gure zentzutegietan sar dei hori: 'bil ditzagun azkar eta osoki'…".
Beharbada hotz-hotzean ez ziotela kasu gehiegirik egingo eta, badaezpada-edo, adorea ematea erabaki bide zuen:
"Euskara ez da galduko. Gaurko nahaste zikin (hala eraginkor) hau dugu horren seinale. Egun gogorrak bainan argiak ere datozkio gure izkerari. Ez izan hontaz kezkarik; gure artean zentzua garaitzen baldin bada (eta garaituko da) euskera ere garaituko da, indartuko da, gure herri izatearen tresna indartsu bihurtuko da. Nahizta ez izan orain gure esku, guziok dakizkigun zenbait baldintza. Gure hizkuntzaren etorkaro eder bat landu nahi baldin badugu, Larresorok erakusten digu bidea. Nerau ere, aspaldian nengoen horixe esan nahian, bainan ez nuan asmatzen nola, noiz eta nun. Orain, deia egiña dugu. Erantzutea zor zaio. Gogoz eta lan-asmoz erantzutea".
Nolanahi ere, oztopotxo batzuk kontuan hartuak zituen, antza. "Badakit, guzi-guzion gogoak ez daudena gaur, elkar-hizketarako ta egia billatzerako gertu. Norbaitzuk, bi eta bi hogeita bi direla ikasi dute, eta ikaskizun hortan lilluratuta daude. Beste batzuk ordea, lau eta lau berrogetalau direlakoaren iragarle ditugu. Bainan gehiegikeria hok, bihotzaren eragiñak ditugu gehienak; eta bihotza, zentzuak eta denborak baretzen dute".
Baikor zela bera, alegia. Zergatik? Bada, honexegatik: "Direnak direla, asmo ona eta euskaltzaletasun zintzoa dira nagusi gure artean. Sabel-zuri eta sabel-gorri asko etortzen zaizkit bizi naizen basa-bazterrera. Galdezka, mintzatzera, bihotza hustutzera edo eta eritzi baten eskean; eta gehienak asmo berdineko, amets bat beraren opatzaille. Sentipen batek eragiñak. Ikuskera ezberdiñak izaten dituzte arazo eta gai batzuetan, bainan egiaren aztarrenak jarraitzeko gertu gehienak. Eta hau honela izanik ez ote genduke adore eta indar aski, dehadar hori egintza bihurtzeko? Euskeraren biharko aro argira, euskaltzale multzorik argien, bizkorren, zuhurenen eta zentzudunen zubitik izango da bidea".
Etorkizun pozgarri horretara iristeko, ordea, bete beharreko baldintza batzuk zeuden. "Euskalki guzien muna, odola eta giharra biltzeko, euskalkion ikertze sakon eta zuhur bat egin beharko da. Nork daki, zer ikusteko eta zer ikasteko gauden oraindik. Ezagutzen ote dugu gure euskera hizkuntza bezala? Ez ote gabiltza indoeuropear hizkuntzen arauz eta izariz euskera neurtu edo mugatu nahiz? Azaleko gramatikariekin hizkeraren oiñarriak lañotzen? Dugun hizkera bikaiñaren oiñarrieri heltzen ez badiegu eta euskalkien baloreak, oraiño baiño obeto aztertzen ez baditugu, batasun bide guziek, porrot egiteko arriskuan izango ditugu. Eta horrelakorik ez du nahi gaur, ziñez euskaltzale dan inork". Borobil: harrapatuak denak!