Gure herriaren zatiketa sinboliza dezakeen Behobiatik hasiko gara. Herri honen alde bat Iruni dagokio, eta bestea Urruñari.
Gertu, Bidasoa ibaiaren erdian Faisaien irla dago. Irla honetan (urte erdian espainiarra eta beste erdian frantziarra dena) Luis XIV. eta Felipe V.ak "Pirinioetako Bakea" sinatu zuten 1659an. Akordio honetan gaur egun ezagutzen dugun Espainia eta Frantziaren arteko muga adostu zuten, eta horrenbestez Behobia eta orokorrean bi aldeetako herriak definitiboki banatuak geratu ziren.
Bidasoa gaineko zubia iparrerantz igaro eta berehala eskumara eginez Biriatu herri politerantz igoko gara, handik 3 km.ra. Herritxo hau Bidasoaren gaineko balkoi natural batean dago, herria bera begiratoki pribilejiatua bihurtuz. Bertako pilotaleku, Herriko Etxe, ostatu, eliza-hilerri, etxeek... osotasunean hartuz oso leku atsegina bihurtzen dute.
Behobian eskumara Urruñarantz egin eta 3 km.ra errepidea ezkerrera utziz, beste km. batera Florenia lore parke koloretsua dugu: milaka zuhaitz eta zuhaixka, milioi bat lore baino gehiago, uharkak, bidexkak... Jatetxe eta bestelako zerbitzuak ere eskaintzen ditu.
Errepidean berriz, 2,5 km egin eta ezkerrera Urruñan sartuko gara, historikoki Iparraldeko herririk garrantzitsu eta handienetako bat. Erdialdean, Herriko Etxe aurretik igoz, Sokorriko kaperara iristen gara. Bertan Larrungo bista politak eta estela diskoidal interesgarriak ditugu.
Urruñako eliza aurretik igaroz erdialdetik irten eta errepidean sartuz momentuz zuzen egingo dugu, 500 metrora Urtubiko jauregia bisitatzeko. 1149an eraiki eta 1341ean gotorleku bihurtua, XVI. mendean harresiak galdu eta omenaldi dorrea eraiki ostean, XVIIIan berriztatu eta beste eraikinak erantsi ziren. Guztiaren ondorioz, kanpo eta barru ederrak ditu, flandriar tapizak barne. Apiriletik urrira egunero (asteartea ezik) zabalik, 14:00-19:00 artean; helduen sarrera 5,34 euro.

Atzera egin eta ezkerrerantz, lehenbizi Ibardinerantz eta gero Azkainerantz abiatuz, Olhetatik pasako gara, eta handik 2 km.ra Azkainen sartuko gara. Hemendik Larrun aldeko ikuskerak ederrak dira, eta bere erdialde txikiak lapurtarrenen edertasuna gordetzen du, plaza eta elizak batez ere.
San Inazioko lepora goazen bitartean eskumaldera Larrun handia eta bere trenbidea ikusten hasiko gara. San Inazion Larrunera igotzen den tren ttipi zoragarria hartu eta ez zarete damutuko. Goitik, eguraldiak eta zeruak laguntzen badute zazpi euskal probintzien zati handi bat ikus daiteke. Itzulera oinez egitea gomendatzen dugu, trenbidea jarraituz.

Denbora luzean Lapurdiko eta orokorrean Ipar Euskal Herriko udalerririk garrantzitsuenetakoa izandakoa da, baina denbora aurrera joan ahala gune esanguratsuak desanexionatzen joango zaizkio, Hendaia adibidez.

XI. mendetik ezaguna, XVII. menderarte Paris eta Madril arteko biderik motzenean kokatua (Pariseraino 13 egun dilijentziaz), bere kale-errepidea hainbat mendetan pasabide eta atsedenleku izan da. Bere garrantziaren beste bi adibide hurrengoak izan daitezke: Lapurdiko lehen posta ofizialetako bat izatea, eta Lapurdiko armarria ere Urruñakoaren berbera izatea.

Nahiz eta udalerria berez nahikoa zabala izan, erdigunea Kale Nagusiak zeharkatzen duen plazaren inguruan biltzen da. Lapurtar kutsu nabarmeneko plaza honetan arkupedun Herriko Etxea, frontoia, eliza eta baserri moduko etxe tipikoak. Banaka hartuta bat ere ez da gehiegi nabarmentzen, baina orokorrean, Lapurdiko beste herri askotan bezala, enparantza oso atsegina bihurtzen dute.
San Bizente eliza berez XI-XII. mendekoa da, baina XVI. mendean Berpizkundeko estiloan berreraikia izan zen. Barruan XVIII.eko pulpitua azpimarratuko dugu. Kanpoan, 45 metroko kanpandorrean esaldi esanguratsua irakur daiteke: "Vulnerat omnes, ultima necat" (Denek dute kolpatzen, azkenak du hiltzen).

Izen bereko bidearen amaieran, 100 metroko altueran dagoen ermita honetatik Landetarainoko kostaldea ikus daiteke, ikuspegi ederraz gozatzen baitu.
XVI.ean Ama Birjinaren omenez eraikia, Frantziar Iraultzaren garaian suntsitua, eta berriz ere 1813an berraltxatua, berau inguratuz 1608 eta 1831ko izurriteetan hildakoak gogoratzen dituen hilarri diskoidal bilduma oso interesgarria ikusiko duzue.

Behobia eta Urruñaren artean kokatua, 18 hektareatan zehar barreiaturik mundu osoko lore mota anitzez eta milaka zuhaixka eta arbolaz gozatzeko aukera izango dugu. Gozamen horri, parke osoa paseo atseginean (pare bat ordu) bisitatzea ahalbidetzen diguten prestaturiko bidezidorrek laguntzen diote.
Zabalik: otsailaren 5etik martxoaren 5era 14:00-18:00 artean. Apirilaren 1etik urriaren 1era 10:00-19:00 ordutegiarekin. Urrian 14:00-18:00 artean. Uztaila-abuztuan ezik, astelehenak itxita. Sarrerak: helduak 5,49 euro; umeak 3,81 euro.

Azkaine bere inguruko natura, ur eta mendiek eskaintzen dizkioten fruituetaz gozatzen duen herri txikia da. Bere kokapen pribilejiatuari esker Lapurdi barneko gune turistikoa bihurtu da.

Bertan monumentu megalitiko ugari aurkitu dira, lur hauek antzinatik populatuak izan direla frogatuz. Agiri batean lehenengoz 1135ean agertzen da, Escan izenarekin. XVII. mendean, Pierre de Lancre odoltzalearen "sorgin-ehiza"ren barne Arkibel herriko erretorea errearazi zuen.
Iraultza Frantziarraren ostean berriz, bai erretorea zein bere jarraitzaileak Landetara deportatu zituzten, konstituzio berria ez onartzeagatik zigor gisa. XIX. mende eta XX. mendeetan, errefuxiatu askok (Santa Cruz apaiza karlista, Frankismoaren garaikoak, esate baterako) herri hau bizilekutzat hartu zuten.

Herriko erdigunea oso txikia da, baina era berean oso polita, beraz lasai ikusteko denbora hartuko dugu. Plaza atsegina lapurtar ohikoa da: pilotalekua, eliza, Herriko Etxea eta ostatuak. Hauetako batean (La Rhune) Pierres Loti-k "Ramuntcho" idatzi zuen, J.P. Borda "Otharre" azkaindar pilotari ospetsuan oinarrituz. Ladutxe pilotari-sendia ere azkaindarra dugu.
XVI-XVII.eko elizak hiru arko erromanikodun elizpea du; bere kanpaitegi karratu ederra Larrungo granitoz egina dago. Tenplua inguratuz hilerria dugu, eta hemen 1657ko estela diskoidal bat nabarituko dugu.
Lapurdi eta Ipar Euskal Herri osoan elizak eta hilerriak bata bestearen alboan egon ohi dira. Beraz, jendeak bere hildakoak gertu mantentzen ditu, herriaren erdian, ez Hegoaldean askotan gertatzen den bezala, ahalik eta urrunen. Barrualdean XVII. mendeko erretaula urreztatua dugu, eta zurezko zutabek eutsitako hiru galeria. Lurrean hilarri askotxo dago, eta goialdean itsasuntzi bat zintzilik, itsasgizonen opari.