ARGIA.eus

Egin ARGIAkoa
Oparitu ARGIA
Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia
larunbata 2025eko urtarrilaren 04an

«ASKO ERREPARATZEN DIOT BIGARREN PLANOARI»

Pilar Iparragirre
2021eko uztailaren 28an
Iragan mendearen lehen 40 urtetan kokatu ditu Mikel Tabernak "Txokolatezko dinamita" ipuin bildumako pertsonaiak, gugandik hain gertu -zer da, bada, gizarte baten historian, 60-70 urteko aldea?- eta era berean hain urrun dagoen garaian -geroztik gertatutakoak mundu hura irauli ezezik ia erabat itzali ere egin baitute-. Nolanahi ere, Bidasoaldean eta Lizarraldean lekutu dituen zortzi istoriotan, orduko bizimoldearen eta sentipenen gazi-gozoa helarazten digu Mikel Tabernak: ordukoen atsegina, nekea eta mina, hau da, biziera baten kolore argi eta ilunak maisuki jasoz.

Zure hirugarren argitaraldia da hauxe, ezta hala?
Bai, baina aurrekoak sarien ondorio izan ziren. "Mendearen ilunabarrean", Arabako Foru Aldundiak antolatzen duen Ernestina de Champourcin lehiaketan irabazle gertatu zen poema-bilduma da; Tene Mujika lehiaketako saria jaso zuen "Bota xoxa!" ipuinak (modu kolektiboan argitaratu zen hauxe) eta Donostia Hiria ipuin saria irabazi zuen "Errege eguneko panpina"k. Ipuin biak "Txokolatezko dinamita" liburuan daude, bere hazia ere izan dira, horietatik abiatu nintzelako.

Horregatik hartu al zenituen XX. mendeko lehen 40 urteak zure ipuinen kokagune gisa?
Istoriook ipuinka etorri dira, berez. Bilduma gelditu den moduan gelditzeko abilezia edo errua Susa argitaletxekoek izan dute, zeren nik hasieran aurkeztu nuen proiektuan liburuan agertzen diren bost ipuin eta agertzen ez diren beste batzuk ere baziren, gaur egun girotutakoren bat haien artean.
Bada, Susakoek asmatu zutelakoan nago. Izan ere, ipuin bilduma hau nobela bat izan zitekeen, egileak hala nahi izanez gero. Nobela bat idazteko, nobela baten proiektutik abiatu behar dela iruditzen zait. Ni, berriz, ipuinka joan nintzen, ez nekien zer aterako zen, liburua bere osotasunean ez nuen aldez aurretik ikusten. Ondotik beharbada ikusten da, pertsonaia horiek eta giro horrekin egin zitekeela nobela bat, horretarako abilidadea izanez gero. Dena dela, nire ustez, proiektu guztiz desberdinak dira biak, ARGIAn Sarrionandiak aipatzen zuen bezala. Ipuina idazteko orduan, irudi bat edukitzen du batek, poema bat egiterakoan bezala. Baina nobela bat idazterakoan, hari gehiagori heldu behar zaio, eta nolabait josteko zailagoa iruditzen zait.

n Bidasoaldean eta Lizarran gertatzen dira zure istoriook. Zergatik hobestu duzu Bidasoaldeko hizkera eta ez Lizarrakoa?
Hobekien menderatzen dudan erregistroa Bidasoaldekoa delako, bertakoa bainaiz. Lizarraldekoa, berriz… Hango erregistroa bilatzeko nahiko atzera jo beharko nuke, eta hanka sartzeko arrisku handia izango nuke, gainera. Oker ez banago nire susmoan, Lizarraldean garai batean mintzatzen zen euskara bizkaieratik ere hurbil egon zitekeen. Polita litzateke euskara hori ere jaso ahal izatea, jakina, baina horretarako menderatu egin behar da.

Baina ijito euskaldunen euskara jasotzen duzu. Nola moldatu zara hori egiteko?
Bila ibiliz. Nik ez dut ijito euskaldunik ezagutu. Lizarraldean ezagutu dut ijito jendea, baina ijito jende errotu bat, ez marginala. Ijitoak, nire ustez, gaur egun gizarteak daraman martxarengatik, arras deserrotuak eta marginaziora kondenaturik daude, segitu nahi baldin badute beren ohitura eta bizimoduarekin, beren sineskeriekin. Baina nik ezagutu nituenak oso errotuak zeuden. Bidasoaldean ez, han ezagutu nituenak joan-etorrian zebiltzanak ziren, urtean zenbait aldiz pasa egiten ziren handik eta ez dakit inon leku finkorik zuten ala ez, gurean ez, behintzat. Lizarraldean, berriz, ijitoak ez zirenekin batera bizi ziren. Eta kontua da, ezagutu nituela, eta beren hizkera ere galbidean egon arren, hitz batzuk-eta erabiltzen zituztela, eta hortik hartu nituen batzuk. Gero beste iturri batzuetara ere jo nuen: adibidez, Jon Mirandek badu poema bat ijito hizkeran idatzia eta hari ere hartu nizkion zenbait gauza, aldizkariren batetik ere jaso nituen… Dena den, ijito hizkeran ere badira aldaera batzuk, eta apika nirea ez da oso koherentea izanen, eh!

"Hegaka ibili nauk" eta "Hontxa" bezalako narrazioak errealismo magikoa ekartzen dute gogora…
Beharbada bai. Beno, "Hontxa"ri ez diot ukitu hori horrenbeste ikusten, "Sagarroiaren negarra"k gehiago daukala esango nuke. Nolanahi ere, idazle hegoamerikarrek hainbeste landu duten magikotasun hori gustatu egiten zait, badut zerbait irakurria, eta dudarik gabe irakurtzen duen hartatik osatzen du batek almazena, irakurritakoa gustukoa badu behintzat. Hala ere, auskalo errealismo magikoa den, baina dena uniformatze honekin galtzen ari den bizimodu eta mundua ulertzeko modu bateko pertsonaiak ageri dira ipuinotan. Esate baterako, gaur egun seme-alaba guztiei esaten diegu, gehienez ere, Paristik datozela, edo ospitalean jaio direla. "Sagarroiaren negarra"n, berriz, protagonista sasiartean jaio zela kontatzen da, gure zaharrek horrela kontatzen zutelako.

Ameriketara emigrante joandakoena ere islatu duzu zenbait ipuinetan.
Emigrazio horren arrasto bat ageri da, bai. Izan ere, ikusten ari gara nola datozen etorkinak gurera eta nola mugitzen diren hemen, bizibeharrak hala aginduta. Eta guretzat ere errealitate hurbil bat da emigrazioarena, nahiz ezetz ematen duen, eta harritzekoa da hori: nola ez garen oroitzen guk ere atera behar izan dugula kanpora, ogi eske. Izugarria behar zuen izan. Baserritik irten, itsasontzi batean sartu, eta agur, Ben Hur!

Alkasoron gertatzen dira kontu gehienak. Ba al da Alkasororik?
Liburuan bai! Hala ere, zehatz lekutzekotan, mapa berri bat egin beharko genuke. Beratik ez oso aparte, Lesakatik gertu… Bortzirietan, hor nonbait behar du izan.

"Bota xoxa!"n kontrabandoarena agertzen duzu.
Ez dago kontrabandoari buruzko ipuinik, bizimodu hori egiten duten pertsonaia batzuk baizik, nik ipuinen bidez ikusi arazi nahi izan diodalako irakurleari eskualde horretan zer gertatzen zen, eta zineman-eta, nik asko erreparatu izan diot atzealdeari, bigarren planoan gertatzen ari denari. Eta kontrabandoa, beste gauza asko bezala, sartu dut hor dagoelako eta pertsonaien inguruan gertatzen delako.

Anarkismoa dela-eta, ez al duzu antzekorik egin?
Nik ez dut ezagutu anarkismoa gure herrian, baina baditut Lizarraldean izan zenaren erreferentzia batzuk. Eta ipuinetako batean, nolabait gertakari historiko bat ekartzen da kontura. Pertsonaiak hasten dira «Biba Bakunin!» eta «Biba Tejerina» eta «Mayayo!»ka, Goardia Zibilek hildako bi anarkisten izenak aipatuz. Hori egia da, Bidasoaldean gertatu zen Primo de Riveraren garaian. Anarkistak saiatu ziren muga zeharkatzen, hemen iraultza egiteko asmotan, baina gaizki atera zitzaien, eta Bera ondoan harrapatu zituzten eta batzuk hil. Dena den, aipatzen diren izenak ez dira benetazkoak, ez nuelako hura kronika historikotzat hartzerik izatea nahi.

Hunkigarrienetakoa da "Txokolatezko dinamita" ipuina.
Niri ere anitz gustatzen zait ipuin hori. Jendeari, berriz, orohar ez, beste batzuk nahiago omen dituzte, baina ni oso gustura gelditu nintzen hura idatzi eta gero. Banuen irudi bat, etxean kontatua: nola etorri ziren uztailaren 18an Iruñetik erreketeak, eta zer nolako zartakoa izan zen herriko jendearentzat. Ipuinean, 10-11 urteko neskatila batentzat izan zena kontatzen dut. Gauza asko isildu zaizkigu horri guztiari buruz. Nik dakidala, gure eskualdean nazionalismoak ez zuen indar handirik. Fabrika handi bat bazen, Fabrika Zaharra deitzen zitzaiona, eta han mugimendu sindikalista nahikoa inportantea omen zen, eta haiek izan ei ziren Francoren kolpea gertatu zenean gehien jasan zutenak. Hala ere, nolabait arriskuan zeudenak muga pasa zuten, batzuk Irun aldera, Endarlatzako zubia bota eta trenbidea ere balio gabe utzirik, eta beste batzuk Ibardindik. Erreketeak berehala etorri ziren Beraraino. Nahita edo behartuta, alde egin ez zutenetatik franko zegoen erreketeen artean. Beno, nik ez dut egin nahi izan kronika historikoa, zenbait gauza kontura ekarri baizik. Adibidez, Berako harrobia agertzen da nire ipuinetan, eta egia da harrobi horretara jendea ekartzen zutela fusilatzera. Kamioietan ekarri, ez dakit egunero edota zenbatero, eta fusilatu egiten zuten.

"Ernari eztula"n dagoeneko desagertu den ofizio asko azaltzen dituzu. Burnia olioztatzen zuena, esaterako.
Hori bai aldatu dela izugarri…! Burdina olioztatzen zuen, eta baso baten truk egiten zuen! Ez zuen kobratzen joateagatik horrenbeste, ordu erdia pasatzeagatik beste hainbat, eta IVA eta venia… Gure komunitate txiki horietan elkar laguntza izan da, zernahitarako trebea zenak egiten zuen zekiena, baina beste modu batean. Hori galtzen ari den edota erabat galduta duen gizartea da gurea.

"Sagarroiaren negarra"n agertzen denez, eguraldiaren gorabeherekin etorkizuna igartzeko joera handia zeukaten gure zaharrek, ezta?
Beste era bateko zientzia zen haiena. Egun telebistan ikusi ohi dugu zer eguraldi egingo duen, baina lehenago zeruari begiratzen zioten, eta guri alde egiten diguten makina bat gauza harrapatzen zuten. Oraindik ere bai, zenbaitek. Nire ustez, hori zoragarria da -animalien portaeragatik gauzak sumatzea, adibidez-, eta ez jakiteak izugarrizko pena ematen dit

ASTEKARIA
1838. zenbakia
2002ko urtarrilaren 20a
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Segi dezala akelarre antifaxistak
Uxue Gutierrez Lorenzo
#2
Surf irakasle batentzat 85 urteko kartzela zigor-eskaera, adin txikikoei sexu gehiegikeriak egiteagatik
ARGIA
#3
Euskararen kontrako oldarraldia salatzeko pintaketak egin dituzte epaitegietan eta CCOO eta UGTren egoitzetan
Lander Arbelaitz Mitxelena
#4
Efemeridea: Robert Caplanne miarriztarra hil zen GALen atentatu baten ondorioz
ARGIA
#5
“Gizonok matxismoaren aurrean ardurak hartzeko unea iritsi da”
Euskalerria irratia
Azoka
Azkenak
2025-01-04 | iametza
22. Txikipedia, umeentzako euskarazko entziklopedia txiki eta askea
MULTIMEDIA - Hodeia ez da existitzen
2025-01-04
Salaketa
MULTIMEDIA - Antzezlana
2025-01-03 | Xabier Letona Biteri
LAB: “Klase elkartasunaren oinarrizko printzipioa da langile migranteei harrera egitea”

Botere sindikalaren inguruko bigarren azterlana argitaratu du Ipar Hegoa fundazioak. 2016an argitaratu zuen lehena eta, beraz, orain 2016 eta 2023 arteko eboluzioa ikus daiteke. Ondorio nagusien berri emateko prentsa agerraldia egin dute ostiral honetan LABeko koordinatzaile... [+]

2025-01-03 | Leire Ibar
Etxegabetzeko arriskuan daude bi familia Burlatan

Burlatan, Nafarroan, bi familia euren etxeetatik kaleratuak izateko arriskuan daude. Iruñerriko Etxebizitza Sindikatu Sozialistak azaldu duenez, familia bat putre-funts batek bota nahi du, alokairu kontratua berritzea ukatu diolako; beste familia, berriz, etxejabeak bota... [+]

2025-01-03 | iametza | Asier Iturralde Sarasola
WordPress-en formularioak sortzeko Ninja Forms plugina euskaratu du Iametzak

WordPress-en formularioak sortzeko Ninja Forms pluginaren euskaratzea utzita zegoela ikusita, Iametzak bere gain hartu du itzulpena eguneratzeko lana.

2025-01-03 | Urko Apaolaza Avila
Analisia
2025ean etxebizitza zer?

Urte berria hasi dugu, baina etxebizitza arazo oso potoloa bihurtu zaigula aspaldi honetan, hori ez da berria. Hala ere, azkenaldian zabaldu diren datuak ikusita, 2025a mugarri bat markatzekotan dela esan daiteke, eta iragar ezinak diren ondorio sozial eta politikoak antzeman... [+]

2025-01-03 | Xabier Letona Biteri
Boli Kosta: Frantziako armada kanporatzen duen zazpigarren estatu afrikarra

Joan den asteartean, hilaren 31n, Boli Kostako presidente Alassane Ouattarak iragarri zuen bertan behera utziko zituela Frantziarekiko harreman militarrak. Horren ondorioz, datozen asteetan 1.000 bat soldadu frantses atera beharko dira herrialdetik.

2025-01-03 | Leire Ibar
2025etik aurrera, Hego Euskal Herrian alokairuak gehienez %2,2 igoko dira berritzean

Espainiako Estatistika Institutuak erreferentziazko indize berria argitaratu du urtarrilaren 2an. Horren arabera, alokairuen prezioak gehienez %2,2 garestitu ahalko dira urtean. Indize hau 2023ko maiatzaren 25ean indarrean sartu zen Etxebizitza Legearen ondorio da, eta data... [+]

2025-01-03 | Gedar
Pertsona afroamerikar bat kolpeka erail dute kartzelariek AEBetako espetxe batean

Hiru funtzionariok jipoitu zuten Robert Brooks, eskuak bizkarrera lotuta zituela. Hurrengo egunean hil zen, eta autopsiak dio asfixia izan zela heriotzaren kausa.

2025-01-03 | ARGIA
Surf irakasle batentzat 85 urteko kartzela zigor-eskaera, adin txikikoei sexu gehiegikeriak egiteagatik

Gipuzkoako Fiskaltzaren ustez, 40 urteko irakasle hondarribiarrak 9 eta 17 urte arteko hamaika adin txikikori sexu gehiegikeriak egin zizkien 2011 eta 2021 urte artean. 2021ean kartzelatu zuten, bere sei ikaslek salaketa jarri eta gero.

2025-01-03 | Jon Torner Zabala
Espainiako Pilota Federazioa
“Eskura dauzkagun lege-erreminta guztiak baliatuko ditugu Espainiaren eskubideak babesteko”

Askok espero zuen moduan, Nazioarteko Pilota Federazioak Euskadikoa onartu ostean eskubide osoko kide gisa, Espainiako kirol-erakunde, alderdi politiko edota hedabideek erabakiaren aurkako oldarraldia hasi dute, nork beretik presioa eginez. Ostegunean, Espainiako Pilota... [+]

2025-01-03 | Lander Arbelaitz Mitxelena
Euskararen kontrako oldarraldia salatzeko pintaketak egin dituzte epaitegietan eta CCOO eta UGTren egoitzetan

Baionako eta Donostiako epaitegiak margotu ostean, ostegun gauean Eibarko epaitegian pintaketa egin dute zenbait ekintzailek. "Oldarraldia gelditu" idatzi dute eta pintura berdea jaurti diote eraikinari. Abenduan, CCOO sindikatuaren egoitza ugari margotu dituzte, baita... [+]

2025-01-03 | Uxue Gutierrez Lorenzo
Segi dezala akelarre antifaxistak

FERMIN MUGURUZA  40. URTEURRENA
Noiz: abenduaren 21ean.
Non: Bilbo Arenan.

-------------------------------------------

Urtero janzten da festa giroz Bilbo abenduaren 21ean. Sagardoa eta taloa protagonista, San Tomas eguneko azoka eguna da. Aurten, gainera,... [+]

2025-01-03 | Elhuyar | Ana Galarraga
Zunda bat Eguzkitik inoizko gertuen igaro da, arrakastaz

NASAren Parker zunda 6,1 milioi kilometroko distantziara arte gerturatu da Eguzkiaren azalera, bere misioaren lehen gerturatzean. Hala, Eguzkitik inoizko gertuen egon den objeku artifiziala bilakatu da. 692.000 kilometro orduko abiaduran igaro da, eta jasotako datuak funtsezkoak... [+]

2025-01-03 | Antxeta Irratia | Paola Oskoz
Kultur transmisioa feminismotik zikloa izanen dute asteburuan Beran

Goldatz talde feministak antolatua, ortziralean, urtarrilaren 3an, Jantzari dokumentala proiektatuko dute Beralandetan (17:30ean) eta biharamunean, urtarrilaren 4an, Berako bestetako tradizioak aztergai izanen dituzte Maggie Bullen antropologoarekin leku berean (10:30).

Eguneraketa berriak daude