Euskara batua izateko gainditu beharreko trabak


2021eko uztailaren 28an
Euskararen batasunak euskaldun guztiak bat zitzakeen helburua ematen zuen, guztiek ikusten baitzuten haren beharra. Izan ere, hizkuntza arrotz indartsuz setiaturik, heziketa eta komunikabideetatik ia-ia kanporatuta, euskalkien arteko bereizkuntzetan nahikoa itota… hil ala biziko egoeran zegoen euskaldunen hizkuntza, eta arazo horiei guztiei aurre egiteko "Euskara bat behar" zen, Iñaki Azkunek 1972ko hasiera hartan ZERUKO ARGIAn aldarrikatzen zuen bezala. Hala ere, horretarako, euskaltzaleen nolabaiteko adostasuna ere lortu beharra zegoen, hain zuzen horixe izaki Euskal Herrian zailena!


KATRAMILAREN GAKOA

Urteak joan, urteak etorri, ez zirudien eztabaida eta haserrea areagotzera baino askoz gehiagora iritsiak zirenik. Iñaki Azkunek horrela azaltzen zuen egoera: "Euskaltzaindia sortu zenetik egon da euskararen batasunaz kezkatua zenbait euskarazale, baina 1964. Abuztuan, Baionan idazle multzo batek egindako bilera ondorenetik darabilgu batez ere gai hau atertu gabe ahotan. Izan ere, gure hizkuntzaren batasuna ez da txantxetako arazoa. ‘Hil edo bizikoa’, guztiok esaten dugun bezala. Eta zuzen diogula ohartzeko, ez da irudimen distiratsuaren jabe izan behar. Bi begi edukitzea nahikoa bai da".
Zein ote katramila eta saltsa guztiaren gakoa? Iñaki Azkuneren iritziz, hauxe baino ez: "Zein eratara batu behar dugun edo zer-nolako batasunera jo behar dugun da guretzat korapilorik latzena. Honek nahasten gaitu erabat, sekulako istiluak sortuaz, eta badirudi zenbaiten eginkizuna eta helburua horixe dela soilki".


EUSKARA IKASI BEHARRA

Egoera hark bere horretan jarraituz gero, akabo euskara batu eta bizi baten jabe izateko itxaropena ere. Baina nola konpon zitekeen arazoa? Iñaki Azkunek bazuen proposatzeko biderik: "Elkar joka lan hau bukatzeko ordea, gure jokabidea aldatu beharrean garela deritzat. Orain artekoa, neure ingurua aztertu-ta dakidanez, geure aburuak esatea izan da batik bat, euskara ikastea baztertuaz. Dozenaka euskaldun analfabeto sumatu dut euskal ortografiaz mintzatzen, eta alfabetatzeko era egokia izan dutenean, ‘ez dut astirik’ (honek, ez dut gogorik esan nahi du ia beti) ziotela. Edonork hitzegingo du izena, ortografia edo aditzari buruz, eta mundu honetan oso gutxi dira gai hauek behar den mailan dakitzitenak. Guk, beraz, euskara batuan idatzi nahi badugu, jakintsuek erakutsitako bidetatik jarraitu beharrean gara, eta ez dendari batek bezala, alboko adiskideek eskaintzen dizkigutenetik".
Jakintsu horiek, baina, ez zeuden berritsukeriatan hasteko gogo handiarekin, antza: "Arazo hauetan erabakiak hartzeko gai denak ordea (Euskaltzaindia noski), ez digu oraindik bide jakinik azaldu. Zertxobait bakarrik mintzatu zaigu ortografia eta izenaren jokoari buruz, 1968. Urrian, Arantzazun egindako agirian dakusgunez. Hala ere, Euskaltzaindia isilik dagoen bitartean (eta mututasunak luzaro iraungo diola dirudi), besoak tolestatu-ta nor geure euskalkian orain arte bezala ezin gindezke ari".


KOLDO MITXELENAREN ATERABIDEA

Irtenbidea, beraz, beste nonbaiten bilatu beharrean ziren. "Zorionez, badugu gaurgoz bidea erakusteko lain den maisu bat. Gure Herriak sortua eta gure hizkuntza inork ez bezala ezagutzen duena. Beraz, aparteko euskaltzain honen eritziaz jabetzea eta araberan idaztea, egoki izango zaigu euskara idatziaren batasuna lortzeko".
Koldo Mitxelenaz ari zela sumatzeko ez du batek Rappel eta gisakoengana dirua xahutzera joan beharrik. Koldo Mitxelenari kasu egitea zen, bada, Iñaki Azkunerentzat euskara batua nolakoa behar zuen jakiteko biderik egokiena. Nolanahi ere, bide horrek bazuen oraindik putzu sakonik, artikulu haren egileak ere ezagutzen zuen bezala: "Arantzazuko batzar ondorenean, ‘Irakur Sail’ek argitaratu zuen ‘Batasuna’n ikus genezake ortografia, hiztegi, morfolojia eta joskeraz duen eritzia. Aditzaren arazoa, beste baterako uzten da. Geroztik, bai ‘Pro domo’ idazlanean eta bai Donostian, 1970. Irailean egin zituen hitzaldietan, zenbait gauza jakingarri jaso ahal izan genion", eta horri esker "idazle asko eta asko da ortografia eta deklinabidea erabakitzat jotzen dutenak, eta lanean eten gabe dihardutenak batasuna iristearren". Hala ere, zioen Iñaki Azkunek, "batasun osoa beharrezkoa dugunez, aditzaren arazoa ere argitzea nahi genduke".
Eta aditzaren arazoa konpontzeko ordura arte emandako urratsak zekartzan kontura. Eta honela amaitzen zuen: "Urte ta erdiko epea bukatu delarik (guztiok bidali ahal izan dizkiote beren eritziak epe honetan), hitzegin dezala eskatzen diogu maisuari eta bere ustez euskara idatziak nola behar lukean agertu dezaigula. Mintza dadila arren, eta erakutsitako bidetik jarrai dezagula guk aspertzeke lanean. Era horretan batasuna lortuko dugulakoan, itxaropenez beterik zai gauzka"

Ohar bat
Joan den astean, "Príncipe de Viana" instituzioak "Linguae Vasconum Primitiae" izeneko aldizkari bat argitaratu ohi duela esan genduen. Astakeria hutsa, noski. Loari denbora lapurtzearen ondorioa. "Lapsus" horietako bat. Gauza asko buruan eta makinaz idazterakoan okerreko erregistroari amain eman. P. de V. delakoak sortutako aldizkaria "Fontes Linguae Vasconum. Studia et documenta" deritza. "Linguae Vasconum Primitiae", berriz, 1545 urtean "kasualidadez" agertutako liburu arraro samar bat da. (1972-I-09)

Kultura herriarentzat
Hilaren 19an Arrasatera azaldu nintzan Euskal Liburu eta Disken Azoka ikustera eta bertako arnasa hartzera. (…) Lur editorialeko mahai aurrean ondo hartuak izan ginan. Ibon Sarasolarekin solasaldi txiki bat eginaz gauza berri batzuk jakin nituen. Mahai hartara begiak luzatu zitzaizkidan, baina atzera egin arazi ere patrikak, aurrera zihoazten begiei. Zerbait erosi nuen, baina Ibonek esan zidanez hobe nuen suskribitu, eta askoz ere merkeago lortuko nituen liburuak. Egia, baina… baina… Beste editorialetako liburu eta idazle batzuk ere irakurri egin nahi: Etor, Irakur Sail, Jakin, Auñamendi, Auspoa… Itz berdeak! Euskal poeten artean gailendu zaigun Joxe Azurmendiren liburu miragarria… Munibe, beste euskal aldizkariak… ta hainbeste gauza patrikari min ematen diotenak. (…) Gainera besterik ezin dugunok gai guztiak ere ezin irakurri, eta aukeratu egin behar irakur dezakeguna (…) Idazten diran gai gehienak ez dira, nere ustez, herrikoiak, ulerterrezak, herri soilaren sikologian eta eguneroko bizitzaren burrukan sustraituak. Agian lehengo sermolariei gertatzen zitzaiena gerta dakioke gaurko idazleari: bakoitzak bere barrengo mundua azaltzen duela kanpora, azaltzen dugun hau norengana dijoan ohartzeke (...) (1972-I-09)

1971
Zeruko Argia" ez ote ari da gipuzkoartzen? Eta "Anaitasuna" bizkaitartzen? Gauza nabarmena da "Anaitasuna" eta "Zeruko Argia" bi gauza desberdin direla. Nik jatorra deritzot ezberdintasun honi, eta gainera uste dut areago bereizten joan behar dutela. Biak, bi funtzio desberdinei erantzun behar die. Nolabait ere espezializatu egin beharko lukete biek. "Anaitasuna"ren alorra literarioa litzake agian. Eta "Zeruko Argia"rena berri ematearena, batikbat politika, ekonomia eta sozial alorretan. Bata astekaria da eta hamabosterokoa bestea, beraz ezin lezakete berdin joka eta are guttiago konpetitu (...) (1972-I-09)


Azkenak
2025-04-15 | Irutxuloko Hitza
Urrian zabalduko dute Basque Culinary Centerren Donostiako GOe egoitza berria

Gastronomy Open Ecosystem (GOe) eraikinaren lanak azken etapan sartu dira dagoeneko, Joxe Mari Aizega Basque Culinary Centerreko (BCC) zuzendariak azaldu duenez, astelehenean Donostian egin duten bisita instituzionalean.


2025-04-15 | Bertsozale.eus
Kattin Madariaga Apaolazak irabazi du 2025eko Nafarroako Eskolarteko Txapelketa

Irurtzunen jokatu da Nafarroako Eskolarteko Txapelketaren 39. edizioa. Sei bertsolari gaztek hartu dute parte txapelketan, eta horietatik, Arantzako Kattin Madariagak jantzi du txapela. Txapeldunorde, berriz, Kattalin Lizarraga izan da. Biak izanen dira Nafarroako ordezkari... [+]


Sudango gerra piztu zenetik bi urte bete dira: paramilitarrek 350 pertsona hil dituzte asteburuan errefuxiatuen kanpalekuetan

NBEren esanetan, gatazka hasi zenetik gutxienez 13 milioi sudandarrek euren bizilekuetatik alde egin behar izan dute, eta biztanleriaren erdiak elikagai eskasia du. RSF Laguntza Azkarrerako Indarrak talde paramilitarrak asteburuan egin dio eraso Darfur eskualdeari, eta... [+]


Zentsura mozioa onartuta, UPNk Noain-Elortzibarreko alkatetza galdu du

AINE Noain-Elortzibarreko talde independentea, Harana Gara eta Aldatu Elortzibar egongo dira udalaren agintean, eta azken horretako Luis Mayak hartuko du aginte makila. Martxoaren 31n iragarri zuten mozioa aurkeztuko zutela, UPNren kudeaketaren "noraeza" eta... [+]


2025-04-15 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Milioika abokaturekin edo igerilarirekin, AEBak berrindustrializatu?

Iradokitzailea delakoan edo, muga-zergen gatazkaren harira norbaitek berriro zirkulazioan jarri duen Maoren 1953ko bideoaren garai hartakoa da milioi bat igerilariren txantxa. Alegia, orain harekin bat egiten omen duen Xi Jinping jaio zen urtekoa.


Baionako Xingar Ferian salatutako bortxaketa gaitzesteko elkarretaratzea egin dute

Ostegun gauean emakume bat bortxatzea egotzita atxilotu zuten gizon bat larunbatean. Gizona kasua argitu arte zaintzapean dago. Mobilizazioa egin du Itaiak astelehenean 18:30ean, Baionako Herriko Etxean, eta horren erantzukizuna azpimarratu du.


Naziek deportaturikoen oroimena, diru-zorro batean

1945ean Neuengammeko nazien kontzentrazio esparruan hil zen Jean Iribarne gamerearraren diru-zorroa berreskuratu eta bere senideei eman diete. Ipar Euskal Herrian gutxienez 350 herritar deportatu zituzten erresistentzian parte hartzeagatik, eta ia erdia ez ziren bizirik atera.


Elena Barrena, irakasle eta historialarien erreferentea

Gipuzkoako sorrera prozesuari buruzko bere doktore tesia aitzindaria izan zen, lurralde historikoen bilakaera ulertzeko. Deustuko Unibertsitateko irakaslea, historialari askorentzat eredu izan da bere lan egiteko eta irakasteko modua. Igande honetan hil da Elena Barrena Osoro... [+]


Gernikako gaztetxe zaharra hartu dute berriro, itxi eta hamar urtera

Gernikako "gazte langileen interes eta beharrei" erantzungo dien proiektu bat martxan jarriko duela adierazi du Egurre Gazte Asanbladak. Eraikina duela hamar urte itxi zuten, eta salatu dute Gernikako Udalak hiru legegintzaldi daramatzala esanez liburutegi bat jarriko... [+]


Mario Vargas Llosa idazlea eta Literaturaren Nobel sariduna zendu da

89 urterekin hil da, Liman, eta idazle perutarraren seme-alabek eman dute haren heriotzaren berri. Gaztelaniazko literaturaren egilerik ospetsuenetakoa izan zen, eta 1960ko eta 1970eko hamarkadetan Latinoamerikan literaturak izan zuen loraldian paper garrantzitsua jokatu zuen... [+]


2025-04-14 | ARGIA
Gabriel Arestiren “izaera komunista” azpimarratu dute, bere heriotzaren 50. urteurrena kari

Euskal Herriko Kontseilu Sozialistak (EHKS) antolatuta, egun osoko jardunaldia egin dute igandean, Bilboko Campos Eliseos antzokian. Hainbat hitzaldik osatu dute egitaraua, eta jardnualdia amaitzeko Bigarrenez Aresti etorkizunaren aurrean antzezlana estreinatu dute.


Daniel Noboa eskuindarra gailendu da Ekuadorko hauteskundeetan, eta oposizioak iruzurra salatu du

Bozen lehen itzulian pare-parean geratu ostean, inkesta gehienek aurreikusten zutena baino tarte handiagoa atera dio egungo presidenteak Luisa González hautagai correistari. Oposizioak "iruzurra" salatu eta botoak berriz zenbatzea eskatu du.


Eguneraketa berriak daude