Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
osteguna 2025eko urtarrilaren 23an
Islama, EEBB, petrolioa: eltzea borroka
Javier Aisaren gonbitea esker onez onartuz, Iruñeko San Miguel kaleko IPESeko egoitzan bildu dugu hirukotea abenduaren 5ean. Aurretik kafetxo bat hartu dugu beheko tabernan eta jadanik hasi dira Turkia, EEBBak, Kurdistan eta halakoak ateratzen barra gainera. IPESeko bulegoetan jarraitu dugu, oraingoan aldez aurretik jakinarazitako gidoiaren gainean. Arabista da Aisa eta gidoian aurreikusitakoa baino gehiago jardun dugu islamaren munduaz; ez dira makalak izan moderatzaileak egin beharreko ahaleginak egungo gerra egoera eta bere ondorio zuzenetara eramateko. Martorellek, besteak beste, lekukotasuna eskaintzen du, Ekialde Erdian eta nagusiki Kurdistanen sarritan egon izan delako. Eta Aramendik, urteetako irakurketa eta dokumentazioan arakatzeak ematen dioten analisi gaitasuna eta sintesi ahalmena; nagusiki Internetetik jarraitu ditu gertaeren nondik norakoak. Bi ordu eta erdiz jardun genuen eta amaitu orduko Aisak deika zituen irratiak, bere ohiko kolaborazioak egiteko.
Irailaren 11ko azaroak Bin Laden eta Al Kaedari egotzi zaizkie, baina nazioarteko epaiketa batean aurkezteko moduko froga zehatzik ere ez da oraindik erakutsi. Al Kaedari dagokionez, bere ezaugarri nagusienetakoa elkarrekiko guztiz autonomoak diren taldeetan antolatzen den sare zabala osatzen dutela aipatu da, hau da, buruzagirik gabeko erresistentzia deituriko printzipioa jarraitzen dutela. Zer uste duzue?
M. ARAMENDI. Bin Laden edo halako talde bat -Al Kaeda- izan den uste morala badago, baina prozedura juridikoek eskatzen duten egiazko frogarik ez dago, edo oraindik behintzat ez da halakoen berririk eman. Ez dut uste egileek beraiek izan zirela gorde beharra dutenik. Edozein eratan, ikuspegi politiko-informatzailetik garrantzitsua dena, Al Kaeda edo halakoen izaera aztertzea da. Bere sare izaera baino nik uste dut beste gauza bat dela azpimarragarriena: oso ohituta gaude armada-alderdi izaera duten egituretara -orain arte munduan izan diren gehienak alegia-, nagusiki Hirugarren Internazionaletik sortutakoak eta hauen eredua kopiatzen dutenak. Baina Al Kaedak erlijio izaera du eta ez dut uste bere egitura beste gerrilen gisako egitura hierarkizatua denik, goitik behera antolatutako batzorde eta halakoekin. Agian, gehiago da sekten tankerara antolatutako zerbait, non erlijioak eremu politikoa gainditzen duen. Gainera, ez dut oso garbi Bin Ladenek hor zer funtzio duen; berari buruz dauden lanik dokumentatuenak mezenas edo halako zerbaiti buruz ari dira, erakunde bateko idazkari nagusi baino, neurri batean enpresa egitura duen zerbaiten kudeatzaile.
MANUEL MARTORELL. Nik ere uste dut Bin Laden izan ezean, erantzukizuna era horretako ingurunean dagoela. Edozein eratan, uste dut Afganistanen hainbeste urtetan gerra egon izanak aukera eman duela lehen beraien arteko halako harremanik ez zuten taldeak sortu eta antolatzeko; hor daude, esate batera, afganiar-arabiar deiturikoak, Afganistanen sobietarren aurka aritu ziren gerrilariak dira eta agian ez dute elkarren arteko harreman handirik, baina estrategia orokor batzuk parteka ditzakete. Eta zer dago azken finean honen guztiaren atzean? Bada, herrialde islamiarretan mugimendu politikoen berraztertze bat gertatzen ari dela. Boterea hauteskunde bidez hartu eta sistema demokratikoak eraikitzen saiatu diren erakunde tradizionalenek porrot egin dute. Arafati gertatzen ari zaiona da horren adibiderik esanguratsuenetakoa: bera ahul dago eta Hamas, aldiz, posiziorik onenean. Mugimendu islamistak nazioarte mailako komunitate islamiarra eratzeko saioan ari dira, eta hori, neurri batean, elkarren artean koordinatzen diren taldeen artean eratzen ari da. Ez dakit zein eratako lotura mailarekin, baina antolakunde bat egon badago, eta oinarrizko estrategia bat ere bai.
JAVIER AISA. Orokorrean ados nago esandakoekin, hala ere nik ñabardura batzuk egingo nituzke. Islamisten munduan erlijioaz izaten ari diren eztabaiden ikuspuntutik saiatuko naiz egoera azaltzen. Lehenik eta behin, hau ez da berria islamaren munduan eta islam politikoarekin lotuta dauden mugimenduen inguruan gertatzen da. Hauentzat, gaur egun, transformazio politikorako indarra galtzen duten heinean, estatu islamiar bat eraikitzeko jokaera moral oso estuekiko interpretazioak gailentzen dira eta islama askatasunetik egindako interpretazioa baino menpekotasuna bihurtzen da. Jadanik profetaren ondorengo urteetan ere sortu ziren aurrekari gisa har daitezkeen halako eztabaidak.
Sunniak eta xiiak banatu ziren unean, orduan agertu ziren jariyies izeneko taldeak, eta puritanismoari dagokionez haiek izan daitezke gaur egungo Bin Ladenen taldearen antzekoak, hauen aurrekariak nonbaiten bilatu behar baditugu; talde hauek agertu eta desagertu egiten dira, eta adibidez mongolek Bagdad hartu zutenean berriz agertu ziren... Honekin esan nahi dut ez daukagula EEBBetara jo beharrik halako taldeen sorrera ulertzeko, Islamak bere historian dituela. Geure garaira hurbilduz, oso garrantzitsua iruditzen zait 70eko urteetatik aurrera sortzen den apurketa; mugimendu islamistetatik zetozen pertsona eta pentsaerak jarrera erreformatzailea bultzatzea zuen nukleo bat bultzatu zuten -Anaia Musulmanak esaterako-, batez ere Sayyid Qotb moduko pertsonaien pentsamenduaren oso interpretazio berezia eginez.
Talde hauek ikusi zuten gobernuek beren diskurtsoa bereganatu eta erabiltzen zutela, jazartuak zirela, boterearen banaketatik at utzi zituztela, herri altxamenduaren bidetik ezin zutela boterea hartu, herritarren sostengua galtzen ari zirela, geroago jadanik ez zutela sobietar etsaiaren aurka borrokatzerik... Hori guztia eta gehiago gertatu izanaren ondorioz, islamaren ikuspegi politiko bat duten mugimenduen degenerazioa ematen da, talde hauek bide ekonomikotik gizartea eraldatzeko ikuspegi hori galdu egiten dute eta moral hertsia eta islamaren printzipioen muturreko irakurketa kontserbadorea lehenesten dute; Anaia Musulmanen sortzaile izan zen Judaydi berak ere aitortu du hori, eta Marokoko.Justizia eta Izpiritualiatea taldea gidatzen duen Syassin jekearen alaba Nadi Syassinek ere -taldeko bozeramailea bera- aipatu izan du Bin Laden eta halakoak talde erreformatzaileen degenerazioak direla.
Talde hauek islam erreformatzailea arbuiatzen dute, nahda (musulmanen berpizkundea) arbuiatzen dute, Anaia Musulmanen interpretazio erreformatzaileenak ere bai eta Sayyid Qotb bera ere arbuiatzera iristen dira... Jihad kontzeptua bera ere, gerra defentsa kontzeptu gisa ulertzetik eraso kontzeptu gisa ulertzera iragaten dira, eta batez ere musulman gizartearen aurkako gerra, beraien ustez hau ezjakintasunean bizi da eta.
Talde hauek, Al Kaeda barne, badute beraien arteko komunikazio maila bat, hierarkia handikoak dira eta pertsona batekiko menpekotasun handia dute. Hor da, adibidez Afganistanen Hekmatiarren taldea, abangoardia islamista gisa eratu den alderdia.
Eta gaur egun talde hauek zein eratako sostengua dute gizarte arabiar eta musulmanetan?
J. AISA. Batetik ulertu behar da mugimendu hauek islamaren baitan gertatzen ari diren mugimenduak direla, eta islamaz egiten den interpretazioaren arabera sortzen direla. Bestetik, oso mugimendu minoritarioak dira eta horregatik aritzen dira horren bortizki, baina islamaren baitan nagusiki Saudi Arabian eta Pakistanen izan den interpretazio oso kontserbadore horrek mesede egin die, eta hori baliatu eta manipulatzen ari dira. Era honetako taldeak baino esanguratsuagoak diren mugimendu erreformatzaileak badira islamaren baitan, eta hauekin egiten dute topo Al Kaeda eta hauek. Islamaren baitan dagoen eztabaida oso baldintza zailetan egiten ari da, gizarte oso kontserbadoreetan, diktadurapean dauden herrialdeetan, eta gainera beste batzuk ere egoera horretatik zurrupatu nahi duten egoeran.
M. ARAMENDI. Bereizi behar da sostengu politikoa eta egoera zehatz eta berezi batean begi onez ikustea, adibidez palestinarren arazoan edo beste batzuetan. Zenbait kasutan argi dago abangoardia izaera hartzen dutela, hautatutako gutxiengotzat hartzen dute euren burua eta zenbait arazo euren aldera manipulatzen dutela. Baina proiektu politikoei dagokienez, talibanek esate batera, oso gutxiengo batzuen sostengua besterik ez dute.
J. AISA. Baina talibanek ez dute inongo proiektu politikorik. Islam politikoan guztiek egiten diote erreferentzia Medinako komunitate ospetsuari -interpretazio desberdinak emanez- baina estatu formulari dagokionez, talibanek ez dute ezer esan, ezta ekonomiaz eta beste gauza askori buruz ere. Gerra egoera bat baliatu zuten, izuaren bidez Estatu bat inposatzeko.
M. MARTORELL. Ez da erraza duten sostengua noraino heltzen den esatea, hori ikerketa soziologikoen bidez egin beharko litzatekeelako, baina nik egin ditudan bidaietan ikusitakoaren arabera, eta aitortuta Magreba oso gutxi ezagutzen dudala, lege islamiarra indarrean jarri nahi duten talde islamistak erabat minoritarioak dira.
J. AISA. Barkatu Manolo, beraiek lege islamiarraz egiten duten interpretazioa izango da, beste askoren ustez lege islamiarra beste gauza bat da eta.
M. MARTORELL. Dena den, badira beste era bateko taldeak, erreformista eta moderatutzat jo ditzakegunak, eta hauen helburua ere boterea hartzea da, eta Jainkoa herrialde bateko gizon-emakumeek egin dezaketenaren gainetik dagoen sistema politikoa eraiki nahi dute. Dena den, lurraldeak eta zonak bereizi beharko lirateke, gizarte musulmanak guk uste eta ikusten dituguna baino desberdinagoak baitira elkarren artean. Gizarte musulman askotan herritarrek oso arazo ekonomiko handiak dituzte eta ez dut uste beren ardura nagusiena gizarte islamiarra eraikitzeko boterea hartzea denik. Uste ohi dena baino jende zabal eta toleranteagoa da. Talde islamistak ez daude gizartearen lehen lerroan baina, Mikelek zioen bezala, ongi baliatzen dituzte une zehatz batzuk leku hori hartzeko.
Adibidez, zergatik sortu ziren talibanak? Afganistanen oliobide bat, errepide bat eta zuntz optikorako bide bat eraiki behar zirelako. Talibanak Pakistaneko madrasetan -erlijio eskolak- ikasten ari ziren ikasleak ziren; une zehatz batean, Pakistango zerbitzu sekretuek erabaki zuten Afganistanen zegoen anabasarekin amaitu behar zela, bestela Pakistango proiektu ekonomikoa ez zelako bideragarria. Eta horretan CIA, Saudi Arabia, Unocal petrolio konpainia eta beste batzuen laguntzarekin talibanak boterea hartzera bultzatzen dituzte.
Talibanak eta Bin Laden eskutik ageri dira, Saudi Arabiak lehenak sostengatzen ditu baina Bin Laden egotzi zuten herrialdetik eta bere familia errepresaliatu. Saudi Arabia EEBBen aliatu garrantzitsua da, baina Saudi Arabiak bultzatzen dituen taldeek EEBBen aurka egiten dute... Nola azaldu daiteke saltsa-maltsa hau guztia?
J. AISA.Hemen arazorik handiena Mendebaldeko gizartea eta gizarte musulmanaren artean dagoen elkar ezezagutza handia da, eta neurri handi batean elkarrenganako arbuioa. Baina horren errua alde bietatik dator. Mendebaldeak kultura koloniala izan du haiekiko, inbasio ekonomikoa eta abar. Hori guztia egia da, baina horrek bakarrik ez du azaltzen gertatzen ari dena, eta beren baitan dauden eragileak ere besteak bezain esanguratsuak dira.
Islamisten artean barne eztabaida handia dago, adibidez Hasan Al Banna estatu islamiarraz ala gizarte islamiarraz ari den; ez gara horretan sartuko, korapilotsua delako eta luze joko lukeelako, baina haien artean oso eztabaida garrantzitsuak dira, batez ere guk islamisten botere eskuratzeaz ulertzen duguna interpretatzeko. Gauza bat da islama erreformatzeko egiten ari diren mugimenduak eta beste bat hortik sortu diren sare islamista ultrakontserbatzaileak, eta haien arten nabarmen egiten dute topo. Halaber, estatu islamiarra eta estatu musulmana bereizi beharko lirateke. Talibanei dagokienez, haien arrakasta zenbait ulema talderen arrakasta da eta, besteak beste, borroka etnikoa beren alde baliatzen dute.
M. MARTORELL. Nik ez dut esaten halako hausnarketarik ez dagoenik, baina boterea hartu eta nazioarteko proiekzio politiko hori hartzen badute, hori lagunduak direlako da. Bestela talibanena erlijio mugimendu txiki bat besterik ez litzateke. EEBB-ek halako taldeak bultzatzen dituzte , hain zuzen, beste erabateko mugimenduak bultzatzeko. Adibide bat, jendeak uler dezan: Turkian gauetik goizera Hezbola izeneko mugimendu bat sortu zen, ezkertiarrak-eta hiltzeko, hauek Kurdistan turkiarreko kaleetan aritzen ziren bozgorailuekin eta inpunitate osoz, baina Turkiako estatuak ez zuen ezer egiten haien aurka. Une batean ikusi zuten talde hori baztertu behar zela eta gauetik goizera txikitu eta desagertarazi zituzten. Barregarria da Aznarrek dioenean terrorista guztiak berdinak direla eta halakoak; berak duela hilabete batzuk Irango lehendakari Jatamiri bostekoa eman zion, Berlingo auzitegi batek erregimen osoa zigortu duenean lauzpabost pertsona hil ziren nazioarteko terrorismo auzi bategatik.
Mikel, zu ari zara txanda eske eta ondoren itzuli nahiko nuke berriz egungo Afganistango gerra egoerara.
M. ARAMENDI. Nahiko ados gaude, talde horiek berez ez dute halako garrantzirik, baina une batean bizi den egoeragatik garrantzia hartzen dute, bai tartean arrazoi sozialak direlako eta baita kanpotik lagunduak eta bultzatuak direlako ere. Hara, orduan zer arrazoi dago une zehatzetan horren garrantzitsu bihur daitezen? Aljeriako kasuan interesgarria izan daiteke galdera hori: FLN erregimena desegiten ari zen, une batera arte proiekzio kulturala eta erlijiosoa zuten mugimendu batzuek izaera politikoa hartu zuten eta hauteskundeak irabazi zituzten. Nola konpondu zen egoera hori? Geratzen diren erregimen-guneek eta atzerriko potentziek estatu kolpea eraginez.
Horrez gain, bada beste klabe unibertsalago bat, nik integrismoaren xarma deitzen dudana. Integrismoa, hau da, erlijio doktrinak politikara eramatea...
J. AISA. Hori ez da integrismoa. Integrismoa Mendebaldeko termino bat da...
M. ARAMENDI. Bai, egia da, baina guk ezagutu ditugun integrismoak -Nocedal edo Sabino Aranarena, esate baterako- eta egun ezagutzen dugun islamistena integratzeko termino baten bila nabil. Hau da, esan nahi dut erlijioaren legea politikara eramateak xarma berezia duela, batez ere politikak dituen ohiko arazoetako asko bazterreratzen direlako...
J. AISA. Nik uste dut islamean alderantziz gertatzen dela...
M. ARAMENDI. Konstituzio bat egin beharra bazterreratzen da, kode zibila egitea, kode penala, lege batzuk... Eta hori erakargarria da, politikoki gizarte armonikoak irudikatzea ahalbideratzen duelako. Hori Aranismoan gertatzen zen, esate batera, eta baita talde islamistetan ere.
M. MARTORELL. Gai hauetan sartzen hasi nintzenean oso zaila iruditzen zitzaidan talde islamisten arteko desberdintasunak bereiztea. Batzuk erreformistak ziren, beste batzuk fundamentalistak eta azken hauen artean batzuk kontserbadoreak eta beste batzuk aurrerakoiak. Hauen artean mugimendu islamista asko dago, baina batzuek ez dute boterea eskuratzeko inongo asmorik, beren ideiak gizartean zabaldu behar direla uste dute eta kito; eta beste islamista askorentzat pertsona erlijiosoak ez du inondik inora politikan sartu behar, eta hori eremu pertsonalean edo kofradietan garatu beharreko kontua da. Nik Kurdistan ezagutzen dut batez ere, eta han pentsamendu horiek guztietatik ikus daiteke. Talde islamista batzuek, adibidez, hemen askapenaren teologia izan daitekeenaren gisako ikusmoldea dute. Shariati buruzagi iraniarrak marxismoa eta xii erlijioa batzen ditu. Mundu islamiarra guk pentsatzen duguna baino askoz anitzagoa da.
Irailaren 11ko erasoen ondoren, EEBBek esan zuten helburu garrantzitsuena Bin Laden harrapatzea zela. Talibanen erregimena ondoratu dute, baina oraingoz ez dute Bin Laden harrapatu. Orain, Afganistangoaren ondoren, norantz bideratu dezakete EEBBek beren gerra estrategia?
M. ARAMENDI. Lehenengo unean berdin zen nor izan zen, EEBBetako agintarien helburu garrantzitsuena irailaren 12an beren iritzi publikoa asetzea zen. Estatubatuarrak arazoaren parte izan dira, baina ordura arte isolamendu kontinentalak, beraiek parte ziren arazo horietatik kanpo geratzen utzi die. Dena den, nire ustez gaur egun ere EEBB helburu estrategiko oso argiak ez dituen gerra bat egiten ari dira. Talibanak Kabuletik kanporatzea ageriko helburu zen, baina ez dago inongo bermerik Kabulen egongo den hurrengo erregimenaz...
J. AISA. Agerikoa talibanek Bin Ladenekin harremanak zituztelako, bestela EEBBei bost axola talibanak. Edozein eratan, talibanak Kabuletik kanporatzea aurrerapauso bat da.
M. ARAMENDI. Afganiarrentzat bai, baina estatubatuarrentzat ez, hango askoren ustez agian orain etor daitekeen erregimena ez delako izango lehen zegoena baino hobea, eta erregimen berria bideratzeko egongo diren interes tira-biretan EEBB bat gehiago izan daitezke.
J. AISA. Bai, hor izango dira Iran, Pakistan, Asiako erdialdeko errepublikak, Errusia, Txina...
M. ARAMENDI. Eta gerra norantz bideratuko da? Nire ustez geldiune batera, afganiar gatazka ez delako bukatuko elkarren artean borrokan ari direnak ahitu arte, alde asko dagoelako borrokan eta gerra mota horretan ez dagoelako garaile eta garaitu argirik.
Geldiunea aipatzen duzu, baina lehen esan duzun bezala EEBBek bere iritzi publikoa asetu beharko dute eta horretarako zerbait egin.
M. ARAMENDI. Horretarako Bin Ladenen larrua izatea litzateke egokiena, EEBBek ez baitute Bin Laden bizirik harrapatzeko inongo asmorik. EEBBetako administrazioan bi alde argi daude: batzuek Irakeko dosierra itxi nahi dute, eta beste batzuek Bin Laden ahalik eta azkarren harrapatu nahi dute, denda itxi eta berriz isolamendu politikara itzuli.
J.AISA. EEBB terrorismoaren aurkako gerra luze batean sartu dira, baina sarritan ahaztu egiten da terrorismoa kausa baino zerbaiten ondorio dela. Nire ustez Afganistandik ahalik eta azkarren ateratzen saiatuko dira, Afaganistango gerra multietnikoa izateaz gain, gerra erregionala ere badelako, eta hor Bonneko konferentzian ahalik eta lasterren adostasuna egon dadin saiatuko dira. Beraiek ez daude bakarrik han eta beste herrialde batzuetan gertatzen denak -Iran, Turkia, Saudi Arabia, Palestina- eragina izango du. Horrez gain, aurrerantzean Nazio Batuen Erakundeak (NBE) hartu beharko luke garrantzi handiagoa gatazka bideratzeko zereginetan, nahiz eta orain arte EEBBek muzin egin dioten NBEren zeregin horri.
M. MARTORELL. Ni oso ezkorra naiz. EEBBen politika ez da aldatuko eta eremu hura guztiz desegonkor jarrai dezan ahaleginduko da, han inork bururik altxa ez dezan, eta horretarako Turkia, Israel eta Saudi Arabiako aliatuen laguntza izango du. Aldaketa bakarra Pakistan da, hau EEBBen etsai izan beharrean lagun izango delako. Horrez gain, Errusia eta Iranek ere - azken hau orain onen aldean dago- pastelaren banaketan parte hartuko dute. Adierazgarria da, Espainiako defentsa ministro Trillok bidaliko dituen hegazkinak Iraneko base batean izango dira.
EEBBen hurrengo helburua Irak izango dela ere esaten da. Zer deritzozue?
M. MARTORELL. Hasi aurretik tabernan kafea hartzen ari ginenean atera da gaia, Mikelek ere aipatu du eta nik ere irakurri dut zenbait gauza honetaz: EEBBek emango duten hurrengo pausoa Sadam Husein hondoratzea izango da, baina hori ezin daiteke egin Turkiaren sostengurik gabe.
Eta zergatik orain bai eta ez 1991n, helburua eskura izan zutenean?
M. MARTORELL. Afganistanen erabilitako planteamendu bera erabiliko omen litzateke, hau da Irakeko "Iparraldeko Aliantza" baliatzea, hau da Irakeko Kontseilu Nazionalean dauden talde guztiak erabili (kurduak, komunistak, nasseristak...) eta Turkiaren laguntzarekin Sadam Huseinen aurka egin, baina ez dut uste hau egin daitekeenik Iranek bere baimena eman gabe.
M. ARAMENDI. Eremu horretan gatazka poligono zentrokide desberdinetan ematen ari da. Lehenengo poligonoan Afganistan dago, bigarren batean, erdialdeko Asian historikoki aurrez aurre egon diren inperioen ondorengoak: Iran (Pertsia), Errusia, Turkia, Pakistan osagai berria da, eta Txina ere hor dago. Eta horien gaineko poligonoan EEBB eta Europako Batasuna. Horrez gain, inguruko gatazkek bizirik diraute: Kaxmir, Tadjikistan... Ez dut egonkortasunik ikusten inondik inora.
J. AISA. Egia da, saltsa-maltsa handia da. Biolentzia handia, gatazka iturri diren egoera sozialak, kontrolatzen ez ditugun klabeak... zaila da hori guztia konpontzeko oreka puntu bat bilatzea. Baina berrehun eta piko milioi pertsona dagoen merkatu bat ere badago, eta hor eskuhartzeko egonkortasuna bilatzea ezinbestekoa da.
M. MARTORELL. Ikuspegi horretatik logikoa litzateke Iranek ere banaketa berri horretan parte hartu nahi izatea. Produktu energetikoen erreserba handia dago han, mineral estrategikoen erreserbak... eta EEBBetako enpresariek muturra okertzen dute Iranen mundu guztiak eskuhartzen duela ikustean -batez ere Europako Batasunak- eta beraiek ez.
M. ARAMENDI. EEBBen orain arteko politikan, bakoitza bere arrazoiengatik baina Iran eta Irak etsaiak izan dira, eta Irak erasotzeko zuk diozun Iranen partehartze hori emateko, EEBBek biak etsaitzat hartzearen politika horrekin bukatu beharko lukete. Baina hala dela dirudi, eta horrek Iraken aurka gero eta gogorrago egitea ekarriko luke. Sadam Huseinen erregimenarekin amaitzeak esan nahiko luke inguruko potentziek Irakeko zati desberdinak berenganatu ahal izango lituzketela. Oraingoz, bestalde, ez dirudi Iraken Sadam Huseinen izaerako ordezkaririk dagoenik. Horrez gain, eremu guztian merkatu potentzial handia dago eta hori ere kontuan izateko eragilea da.
Zerbait historikoa da EEBBek eremu hartan dituzten interesez hitz egitea, petrolioarenak, eragina mantendu nahi izatea... Zeintzuk dira interes horiek eta zein neurritan eragiten dute Ekialde Erdiko egonkortasun eza horretan?
J. AISA. EEBB eta hango petrolioarenak ñabardura batzuk behintzat merezi ditu. Batetik, han bakarrik ez dago petrolioa, hor dira Mexiko, Ipar Itsasoa, EEBB, Errusia bera petrolio askorekin. Hori bai, zenbait petrolio konpainiak han dagoen petrolioaren menpekotasun handia du; eta aztertu beharko litzateke konpainia horiek hango estatu batzuekin dituzten harremanak. Petrolioaren prezioarena ere osagai garrantzitsua da, prezioak kontrolatzeko EEBBenganako menpekotasun maila bat izango duten herrialde ahulak behar dira eta.
M. ARAMENDI. Gai klabea da, noski, baina hornitze energetikoari dagokionez, komeni da protagonistei buruzko hausnarketaren ohiko ikuspuntua pixka bat aldatzea. Normalean estatuak jotzen ditugu protagonistatzat, gai horrekiko EEBBek jarrera bakarra balute bezala jardunez. Eta ez, ez da horrela, askotan EEBBetako gobernuak ez dituelako horren handia den herrialde baten interes guztiak ordezkatzen. Nire ustez petrolio konpainia handiak -Standart, Exon...- sarritan estatuen adinako agente dira hango gatazketan; eta, jakina, petrolio konpainia estatubatuar desberdinek ez dituzte interes berdinak, aitzitik, batzuetan elkarren kontrakoak. Eta hor zurekin bat nator Javier, horiei guztiei estatu ekoizle ahulak interesatzen zaizkie. Merkatuaz duten kontrolagatik, petrolioaren nazionalizazioaren garaiek sortu zizkieten burukominak oso gaindituta dituzte gaur egun eta, alde horretatik, konpainiek nahiko baliabide dute prezioa eta hornitze mailarekin jokatzeko; hori merkatuaren kontrolaren bidez, baina horrez gain beti dituzte beste bide ohikoago batzuk: estatu kolpeak, matxinadak, gerrak sorraraztea eta halakoak.
M. MARTORELL. Energi iturriak garrantzitsuak dira, jakina, baina horrez gain eragile geopolitikoak ere badira, esate batera Turkia EEBB-en aliatu garrantzitsuena izatea dakartenak. Israelek Arafat hil dezake, edo Turkiak nahi duena egin, gobernu militarrak izan, tortura legeztatua ia, edozer gauza egin dezakete eta EEBB beti hartuko ditu aliatu gisa. Pakistanekin beste hainbeste gertatzen da. Bere eskema inperialista zaharrari jarraituz, EEBBek kontrolpean nahi dute eremua, eta horretarako bere aliatuak erabiltzen dituzte. Turkia EEBBen hegazkinontzi handiena da.
Eta zer iruditzen zaizue Europako Batasunak izan duen partehartzea?
J. AISA. Bitxia da, EEBBek protagonismo osoa nahi izan dute gatazka honetan, eta NATO bera ere ez dute deitu izan.
M. ARAMENDI. Badirudi EEBBei ez diela axola handirik eremu hura egonkortasunik gabe izatea, baina inguruko potentziei interesatzen zaie egonkortasuna, eta gatazka horren aurrean artega daudela dirudi. Bestetik, EEBB eta Europaren arteko adostasuna erabatekoa izan dela dirudi, gutxienez azalean, baina -ohi bezala, bestalde- Europan ez da jarrera desberdinik izan, eta Blair eta Frantzia-Alemaniaren arteko desberdintasun nabariak egon dira: Blair baldintzarik gabe jarri da EEBBen aginduetara eta Frantzia eta Alemaniak polo europarra sortu nahi izan dute, adibidez Afganistanen borroka guneen arteko indarrak jartzeko borondatea agertuz. Nire ustez, gainera, frantziar-aleman ardatz honek eman dituen urratsak Moskurekin hitz eginez egin dira.
J. AISA. Espainiak, aldiz, polo horretan jarri beharrean, Bush bera baino bushistagoa izan nahi izan du eta hor aritu da handik edo hemendik burua atera nahian, ez duen protagonismoaren bila.
M. ARAMENDI. Alemania ahalegin garrantzitsua egiten ari da eremu hura baretzeko, Europarentzat garrantzitsua litzatekeelako Errusiatik letorkeen oliobidea izatea; horrez gain, eremu hura politikoki eta ekonomikoki baretuz gero, hor legoke baita ere lehen aipatu dugun merkatu garrantzitsu horren jabetza. Dena den, horrek EEBBen politikarekin topo egiten duen inpresioa dut.
J. AISA. Dena den, Europaren politika moral bikoitzekoa da, Frantziak hegazkinak dituelako eremu hartan eta Alemaniak ere indarrak bidaliko dituelako. Edozein eratan, onartu behar da aldendu dela pixkabat inperioaren jarreratik.
M. MARTORELL. Zentzu honetan, gure erakunde aurrerakoietan, batzuetan bakarrik hasten gara konturatzen zer gertatzen den EEBBek eskuhartzen dutenean. Erakunde ezkertiarretan-eta eremu hauek nahiko ahaztuak daude, badirudi ezin direla Latinoamerikatik eta Mendebaldeko Saharatik haratago joan. Bestetik, gustatuko litzaidake jakitea Espainiako Atzerri Ministerioan zein espezializazio mailako adituak dituzten, eta gertakizun bat kontatuko dut esaten dudana zergatik esaten dudan uler dadin. Irango Kurdistango pertsona batek elkarrizketa bat izan zuen Ministerioko eremu hartarako arduradunarekin. Ordubete hitz egiten jardun ondoren, diplomatikoa Irakeko Kurdistani buruz hasi zitzaion galdezka. Hau da, Iraneko kurduen ordezkari batekin aritu zen, eta ohartu ere ez.
J. AISA. Zenbait mugimendurentzat, badirudi zerbait egin behar dela EEBBek egiten dutenaren arabera; hauek partehartzen badute, orduan agertzen dute zona harekiko interesa. Kurdistan eta Palestinarekiko elkartasun taldeak katakunbetan dira. Irailaren 11koa moduko eraso basatiak gaitzesteko arazoak dituen jendearekin topo egin eta zenbait hitzalditan entzun izan dut bere poza agertu duen jendea:"Bai, izan dezatela eurek banatzen dutenetik".
Gerretan lehenengo hildakoa egia dela esaten da. Nola uste duzue kudeatu dela informazioaren gaia honakoan? Berrikuntzarik ikusten al duzue?
J. AISA. Irakurri egin behar da, dokumentatu, arduratu eta hori guztia ez da samurra; jakina, dena ulertzea oso zaila da, baina prentsan agertutako artikuluekin-eta eskuarki arazoaren nondik norakoak ulertu daitezke.
M. ARAMENDI. Informazioaren kudeaketa Golkoko gerran baino hobea izan da oraingoan. Golkoko gerran komunikabideak trantsizio fase batean ziren eta telebista informatiboaren nagusitasuna erabatekoa zen. Hamar urte hauetako desberdintasun handiena Internet da. Komunikabide serioenek badakite informazioa ezin dela ezkutatu. Zer gertatzen da? Herritar gehienek halako gertaerei buruzko informazioa ikusentzutekoen bidez jarraitzen dutela; gutxiengo batek irakurtzen ditu nazioarteko orrialdetako iritzi artikuluak, eta Interneten edo beste leku berezi batzuetan informazioa bilatzea oso gutxiengoen kontua da. Populazioaren gehiengoak, nik ikuspegi futboleroa deitzen dudan horretatik hartzen du bata edo bestearen aldeko posizioa: nire taldea eta aurkako taldea, eta azken hau da nire etsaia. Informazio uholdea izugarria izan da, Afganistani buruz azken hamar urteetan ezer gutxi argitaratu denean; buden gaia izan zen entzutetsuena.
M. MARTORELL. Niri gai hau gertutik bizitzea egokitu zait, egunkari bateko lauzpabost orrialdeak antolatu behar izan ditudalako urteetan, eta askotan kanpotik pentsa daiteke informazioa ateratzeko halako konplot bat egon daitekeela eta kasu batzuetan egon daiteke halako zerbait, baina azterketa horrek luze joko luke. Azken finean, sekzio-buruak nahiko botere du berak nahi duen antolaketa egiteko. Bestetik, egunkariak dirua egiteko enpresak dira, eta hortik dator prentsaren ikusentzutekotzea, hau da, titular eta argazki gehiago eta testu gutxiago; azken finean, irakurketarekin baino begiekin irensten den egunkari bat.
Nazioarteko zuzenbideari dagokionez, beste behin muzin egin zaie nazioarteko erakunde handienei eta EEBBek bere aldetik jokatu dute orain arte. Zer analisi egin daiteke gaiari buruz.
J. AISA. Eskubide zibilak galtzeko arrisku handia dago eremu horretan, eta egoera baliatuz proposamen zoroak egiten ari dira. Hala ere, nik uste dut erantzun maila bat izaten ari dela eta horrek geldiaraziko dituela egin nahi diren astakeriak. 'Nirekin edo nire aurka' horrekin gauza asko justifikatu nahi dira. Bestetik, EEBBek NBErekiko zorra ordaindu duela esan du, baina NBEko sarreretan oraindik ez da diru hori ikusi. Bin Ladenen kasuan oraindik ez da frogarik aurkeztu eta maila horretan atzerakada handia dagoela uste dut, edozelako hiltzailek epaiketa justu bat izateko aukera izan behar duelako.
M. ARAMENDI. Orain arte kontsentsuz saiatu gara eraikitzen nazioarteko erakundeak, eta iruditzen zait azkenean gatazkak berak behartuko duela nazioarteko erakundeen eraikitzea. Azkenean, era horretako erakundeak egiten badira, iritzi publikoaren bultzadaz izango da. Bush administrazioak guztiz baztertu du nazioarte mailako edozein zuzenbide mota eta arazoa indar harremanetan oinarritu du. Nik uste dut EEBB-etan egon den erantzuna nahiko ona izan dela, eta Europako iritzi publikoan ere bai. Dena den, Europako iritzi publikoak hobeto onartzen ditu nazioarteko auzitegiak eta halakoak, EEBBetan burujabetza galera gisa hartzen dituzte halakoak eta horregatik uste dut han kosta egingo dela eztabaida hori aurrera eramatea. Gatazkak nazioartekoak bihurtzen diren mundu globalizatu honetan, halako erakundeak gero eta beharrezkoagoak dira.
M. MARTORELL. Zuzenbide estatuaren aurka ari den terrorismoaz defendatu beharrari buruz egin den diskurtsoa niri erabateko iruzurra eta hipokrisia iruditzen zait. Adarra jotzen ari zaizkigu. EEBB, Espainia eta, oro har, Europako Batasuna terrorismoaren aurka aritu beharraz mintzatzea, zuzenbide estatuaren defentsa, giza eskubideak eta halako kontuez aritzea iruzur hutsa da. Hor dugu Israel Palestinan, hamarkadatan terrorea ereiten eta hilketa selektiboak egiten; NATOren aliatu garrantzitsuenak, Turkiak, bere herrialdean terrorea eta izua nola barreiatzen duen ikusi besterik ez; edo Irak eta Iraneko egoerak mantentzen nola lagundu duten, haien barne politikak guztiz hiltzaileak direnean... Beraz, giza eskubide eta zuzenbidearen gaineko diskurtso horiek egin eta gero herrialde horien barne barrabaskeriak sostengatzean, gezurrik borobilena irentsi erazi nahi digute.
Azkenik, palestinar eta israeldarren arteko gatazka ikaragarri gogortu da azken egunotan. Zer gertatu daiteke hor?
(Mahaingurukideek putz egiten dute, hirurek irribarre eginez, loteria asmatzea eskatu banie legez).
J. AISA. Ni erabat ezkorra naiz, ez dago hori konpontzerik, batez ere Israelgo sektore atzerakoienek egoera kontrolpean dutelako, eta indartsu direlako palestinar estatu izugarri ahul bat bideratzeko zeregin horietan. Beraz, estatu bideragarri bat izan daitekeen horren bizkarrezurra higatzen jarraituko dute. Nazioarteko partehartze batek bakarrik konpon dezake hori, baina hori NBEtik baletor, kontraesan handi bat gainditu beharko litzateke: hau da, Israelek aldez aurretik 1967ko okupazioaz geroztik NBEk bere aurka egindako ebazpenak bete beharko lituzkeela.
Azken finean, palestinarrek erabaki behar dute Arafat moduko pertsona negoziatzaile baten bidez saiatu nahi duten, edota hau baztertu eta Israelekiko gatazka areagotu, eta azken ikuspegi honen aldeko hautua eginez gero, Sharon eta Israelgo sektore atzerakoienei palestinarren arazoa behin-betiko gainetik 'kentzeko' aitzakiarik onena emango liekete EEBBek kontraesan handia dute: batetik, Palestinako estatua sortuko lukeen bake prozesua bultzatzeko interesa dute, nahiz eta estatu hori zentzu guztietan Israelen menpe legokeen; eta bestetik, Sharon eta halakoek bultzatzen duten politikaren menpe dago, eta gainera, azken finean bere politika erasotzailea legitimatzen du, Israelek defentsa legitimoa egiten duela esanez. Arafaten egoera larria da orain, baina seguruenik larriagoa zen 80ko urteetan, Arafat Beiruten inguratua zegoenean, eta amerikarrek eta frantsesek atera behar izan zutenean.
Egungo egoera dramatikoa den arren, nik uste dut aurrerapausoak eman direla. Bestetik, Israelgo gizartean izaten ari den tentsioaren gorakada arduratzeko modukoa da; segurtasun eskaintza izan zen Sharon boterera eraman zuena eta, aitzitik, segurtasun eza gero eta handiagoa da Israelen. Azkenean, erabaki beharko dute zein eratako gizartea eraiki nahi duten Israelen, edo gizarte demokratiko bat, edo estatuaren sortzaileen printzipioak ere zalantzan jarriko lituzkeen gizarte ultrakontserbadorea. Eta bukatzeko azpimarratu behar da baita ere, israeldarrak etengabe mehatxatuak sentitzen direla, eta horrek atzean arrazoi batzuk dituela, neurri handi batean Mendebaldean sortutako semitismoaren aurkako jarrerak. Ezkorra naiz, bai, munduko gatazka korapilotsuenetakoaren aurrean gaude eta luzerako joko duela uste dut.
M. ARAMENDI. Ni ere oso ezkorra naiz. Sharon da norabidea markatzen ari dena, EEBB berarekin arrastaka eramanez eta haien berehalako interesetatik haratago gainera. Israelgo eskuin ultrakontserbadorea aurrera egitera behartua dago -gelditzen bada bizikletatik eroriko delako-, pentsatuz EEBB joko horretan jarraitzera behartua dagoela.
M. MARTORELL. Nik esperantzarako zirrikitu bakarra ikusten dut: laboristen erantzuna. Hauek izan dezakete ausardia keinu bat eta honek egoera berbideratuko luke, batez ere Europako Batasunak hautu horren aldeko apustu indartsua egingo balu, baina zoritzarrez ez da horrela izango. Hori gertatu ezean, txarrena heltzeke dago oraindik.
J. AISA. Horrek hauteskundeen aurreratzea lekarke, eta egungo egoeran Alderdi Laboristak espazio asko galduko luke bai Likud eta baita beste eskuin muturreko alderdi batzuen mesedetan ere.
MAHAIKIDEAK
JAVIER AISA
Iruñeko IPES Institutoko arabista
Lizarran jaio zen duela 48 urte, hamaika urtez Madrilen bizi izan da eta azken 12ak Iruñean. Kazetaria da eta Iruñeko IPESeko Institutuko nazioarte alorreko irakaslea ere bai. Islama eta arabiarren munduak dira nagusiki jorratzen dituen alorrak. EHUn ere ikasturte ugari ematen ditu. Madrilen argitaratzen den ‘Revista Mundial’ urtekariko erredaktoreburua da. ‘Diario de Noticias’, ‘Diario de Navarra’, Onda Cero eta Radio Pamplona SEReko kolaboratzailea da.
MANUEL MARTORELL
KAZETARIA
Elizondon jaio zen 1953an eta Kazetaritzan litzentziatua da. Gaur egun Iruñean bizi da, «El Mundo» egunkariaren sorreran parte hartu eta urte luzez Madrilen aritu ondoren sekzio desberdinak zuzentzen, besteak beste nazioartekoa. Ekialde Erdiko gaietako aditua da, eta ondoen ezagutzen duen gaia Kurdistangoa da; sarritan izan da bertan eta «Los kurdos: historia de una resistencia» liburuaren egilea da, gazteleraz kurduei buruz egindako lehena.
Mikel Aramendi
Kazetaria
Itsasondon jaioa 1955ean, Donostian bizi da azken 25 urteetan. ‘Hika’ hilabetekariko koordinatzailea da eta, horrez gain, nazioarteko gaiak ere jorratu izan ditu. Euskadi Irratian eta Donostiako Herri Irratian ere nazioarteko gaietako aditu gisa dihardu. Herri Irratian, halaber, goizero ari da ordubeteko tertulia batean. Nazioarteko gaietako zenbait liburutan ere parte hartu izan du. ‘Gara’ko zutabegile da eta ‘Euskaldunon Egunkaria’n politika kronikagilea. Filologia ikasketak egin zituen EUTGn.
Nazioarteko Ordenu Berria eta terrorismoaren aitzakiz
2001. urteko irailaren 11ko erasoek Estatu Batuetan Nazioarteko Ordenu Berriaren -NOB- eraketa prozesua erabat arindu dute. 1990. urtean papy Bushek Chaney eta Powellekin Basamortuko Ekaitza zeritzon operazio militarrarekin NOB honen lehenengo pausuak zehaztu zituen. Orduan SESB hilzorian zegoelarik, inperialismo anglofonoak ordenu unipolarraren eraketari ekin zion. Era honetan, azken hamarkadan Estatu Batuek nazioarteko harremanen oreka ikuspegi inposatzaile eta hegemoniko batetik zuzendu dute. Golkoko gatazkatik Nazio Batuen Erakundea -NBE- politika interbentzionista hauen tresna zilegitzaile manipulatua izan da. Hamarkada honetan izandako gatazka gehienetan estatubatuarren irizpideak izan dira nagusitu direnak. Bakegintza prozeduren bitartez, Washingtonek aurpegi bakezale eta elkarrizketaren aldekoa plazaratu badu ere, beti izan du biolentzia eta mehatxuaren tresna, prozedurak haien interesen aurka okertu direnean. Bipolarismoa bukatu zenetik, tinko inposatu ditu bere ikuspegiak. Panamatik hasita, Iraki zuzendutako eguneroko erasoak eta ondorengo enbargo hiltzailea edota Somaliako interbentzioa, adibidez, NBEaren erabilpenaren islada nabarmenak dira.
Baina hainbeste urteko agrabioek ezustekoa ekarri dute. I-11ko erasoek bipolarismo berri bat sortu dute. Egun NATO ere ez da beharrezkoa. Estatu Batuek ez dute inongo aginte zilegitzailerik behar, erasotu bezala inpunitate argia eta garbia irabazi dutelakoan funtzionatzen dute. Orain ere, Gerra Hotzean bezala, oreka beldurraren inguruan zehazten da. Beldurra arerio ikustezinari, ongizatearen gizartea zuzen erasotu duenari, terrorismoa deritzotenari. Baina, ez al da terrorismoa izango unipolaritatearen hegemonia inpunea arintzeko aitzakia, besterik gabe? Egia da islamismo erradikalaren sareak inportanteak direla baina hauen oinarrizko elikadura argi dago ere nondik jaio zen. Azken finean, egun bizi dugun egoera Eki Hurbileko gatazken ustelketan oinarritutako islada besterik ez da; hamaika urtez NOBaren sormenetik eragindako kalteen eta ingeniaritza politiko artifizialen manipulazioen islada soilik. Hamaika urtez enbargoa eta erasoa Iraken (milioi bat hildako), genozidioa Txetxenian, garbiketa etnikoa Bosnian, Kosovan. Hauteskunde lapurketa eta gerra zikina Algerian, eguneroko sarraskia Palestinan, etorkizunik gabeko gazteria (populazioaren %53) Magreben, Saudi Arabiako lurralde sakratuak base militar erasotzaile bihurtuak...
Eta ikuspegi bipolarreko azken aztarnekin bukatzeko, hots, ezkerreko taldeekin akabatzeko talde integristen elikatze zuzena. Ingeniaritza erabiltzailea. Afganistanen hasita muhaidinekin, Hamas eta Yihad Palestinan, Libiako taldeak, Irakeko oposizioa... Nor egon ote da, adibidez, GIAren atzetik sasoi batean Algerian frankofonia ahultze kanpainan? Ez al da susmagarria Algeriako infraestruktura ekonomikoa erasotua ez izatea? Nork finantziatu eta antolatu zuen sasoi batean taliban mugimendua Afganistanen? Eta abar luze bat. NOB honen helburua globalitarismoa finkatzea da. 5.000 hizkuntza eta kulturen desagerpena, bizitza eredu anglofonoa eta kontsumista inposatzea, nortasunaren diferentziarekin bukatzea. Basamortuko Ekaitza aldarrikatu zutenetik, prozesu honetan murgildurik gaude. Orain Etengabeko Askatasuna aldarrikatu dutenean, Chaney eta Powell berriro ere baina baby Bush eskutik zutelarik hamarkada batzuetarako borroka zabaldu dela adierazi dute. Hau da, aitak hasitako lana jarraitu eta globalitarismoari, Pentsamendu Bakarrari, aurre egingo dioten guztien kriminalizazioaz ereduaren oposizio erreala eta potentzialaz bukatu. Erridikuloa da modan jarri duten Huntingtonen analisia absolutoki erabiltzea, zibilizazioen arteko talka bezala ulertzea bizi dugun egoera, mundu osoari eredu integral baten inposaketaren prozesu bat baino besterik ez denean. Beraz, herri txikiak, kultura eta identitate minorizatuak, talde marjinatuak, islamistak, animistak edota budistak, antikapitalistak, kristau progresistak, ateoak, indigenak, hegoaldeko ume eta emakumeak... humanitatearen gehiengoa dago potentzialki terrorismoaren zerrendan. Gaur Al Qaeda da baina bihar EZLN izango da, etzi M’beki presidentea HIESa dela eta, enporio farmazeutikoari aurre egiteagatik, eta etzidamu kontsumorako errenta minimo bat ziurtatzen ez duten guztiak adibidez. Tamalez, Orwellen «1984» idazkian bezala, Anai Nagusiaren aginteari aurre egiten dionak edota bere gustokoa ez dena, izango dira aurrerantzean zerrenda horretako partaide.
Inperialismoa zaharra da historian, baina XXI. mendeari begira, lehenengoz agian benetako Inperio unibertsala gauzatu nahi duen prozesua bizi dugu, eta herri eta identitate txikien zeresana eta zeregina handia da uniformizazio alienante honetan oinarritzen den ereduari aurre egiteko. Euskal Herria, beraz, funtsezko subjektua da nazioarteko eta munduko aniztasuna preserba dadin, beti ere gure ikuspegi eurozentrikoa pixkat gainditu egiten dugun heinean.
Munduko ekonomia irailaren 11-ko gertaeren ondoren
Badirudi, irailaren 11n gertatutakoaren ondoren nolabaiteko marra bat pasatu dela eta munduan gauzak ez direla berdin ordutik. Hau horrela bada egoera politikoa eta nazioarteko harremanei dagokienez, ekonomi arloan gauzak ez dira berdinak, eta ezin daiteke esan gauzak erabat aldatu direla eta aurreko egoerarekin haustura garbi bat dagoela.
AEBetako ekonomia, hamarkada bateko etengabeko hazkundea ezagutu ondoren, duela ia urte pare bat, geraldi prozesu baten sartu zen. Informazio eta komunikazio sektoreetako enpresetan ezagututako inbertsio tasa maila hain handiei esker -1996/2000 bitartean % 3-5-, ekonomiaren batez besteko hazkunde maila % 3,5eraino heldu zen, inflazio eta langabezia maila oso txikiak mantenduz. Etekin mailaren aurreikuspen ezin hobeak zirela eta, tokiko naiz nazioarteko inbertsio fluxuak bertara erakarri zituen burtsako burbuila hedatuz eta, horrela, teknologi enpresen aktiboak gainbaloratuz.
Aurreikuspen horiek aldatu zirenean, inbertitzaile azkarrenek eta hobeto informatuenek aktiboak saltzeari ekin zioten, burtsaren burbuila hustuz eta teknologi enpresen egoera kinka larrian jarriz. Milaka eta milaka familia gainzordunduta geratu ziren, hauek kredituak eta maileguak eskatzen baitzituzten enpresa horietan inbertitzeko.
Dorreen aurkako eraso basatiak AEBetako ekonomiaren krisia areagotu besterik ez zuen egin. Suntsipenak sortutako kalte materialak, dorreetan zeuden enpresetan sortutakoak, hegazkin konpainia eta aireuntzigintzan egindakoak, turismoan, zerbitzu sektorean sorturikoak, etab, AEBetako ekonomia atzeraldian jarri dute, 300 mila lanpostutik gora galduko direlarik bertan, seguraski. Baina, agian, ekonomiari dagokionez, ondorio larriena gertaera horiek sortutako ezegorkortasuna eta konfidantza falta izango litzateke, gaur egungo ekonomia globalizatuan, eta bereziki nazioarteko finantza arloan, etorkizunean konfidantza edukitzea gero eta garrantzi handiagoa baitauka.
Iraileko 11ren ondorioak munduko beste herrialde eta eremuetara ere zabaldu dira, ez baita ahaztu behar AEBtako ekonomia munduko BPGren % 24 dela eta gaur egungo merkatu irekietan eta elkar menpekotasuna duten merkatuetan eraginak azkar pasatzen direla leku batetik bestera. Horrela, Europako Batasunari dagokionez, erakunde gehienen ustetan, datozen bi urteetan, bere BPGren igoera ez da % 1etik oso gora ibiliko; Japoniako kasuan, bestalde, egoera larriagoa da oraindik, 1997tik aurrera bere ekonomia krisi sakonean aurkitzen da eta bere finantza sistema ia lur jota dago. Ekialde urruneko beste herrialdeak ere atzeraldian daude eta epe motzera behintzat, ez da irtenbide garbirik ikusten.
Beste kasu batzuetan, eragin hauek latzagoak dira oraindik, batik bat AEBetako ekonomiarekin menpekotasun handia mantentzen dutenengan, esaterako Mexikoko kasuan. TLC izeneko merkataritza libreko akordio barruan dagoenez, bere esportazioak AEBetara (esportazio guztietatik % 90 bertara abiatzen dira) nabari jaitsi dira eta ondorioz milioi erdi lanpostu galduko dira eta 3 mila milioi dolar baino gehiago bidaltzen dituzten 3,5 milioi legez kanpoko emigranteen egoera erabat aldatu da. Horrela, aurtengo ekonomi hazkundea % 0,5ekoa espero da, 2000koa ia % 7 izan ondoren.
Krisi honi aurre egiteko, eta merkatuak egonkortu eta kontsumoa suspertu nahian, hainbat moneta politika eta neurri fiskalak hartu dira; esaterako FEDren interes tasak % 2,5eraino murriztea, 1962tik ezagutu gabeko maila. Jaitsiera hau, eskari deprimituari eta petrolioaren prezioari esker lortutako inflazio txikiak bideratu duela ere esan beharra dago. Baina era berean, keynesiar motako beste neurri batzuk ere indarrean jarri dira, esaterako New Yorkeko berreraikuntzarako laguntzak bideratu dira, errenta txikien eta enpresen fiskalitatea jaitsi da, gutxiengo soldatek igoera izan dute, eta langabeziari bideratutako laguntzak jasotzeko epea luzatu egin da.
Etorkizunaz mintzatzea ez da erraza eta are gutxiago ekonomiaren bilakaeraz aritzen bagara. Dena dela, bilakaera hori baldintzatu ditzaketen eragile batzuk aipatzerakoan, gerraren hedapena, herrialde arabiarren erantzuna, eta bereziki Pakistanen edo Saudi Arabiarrean gerta daitekeena azpimarratu daitezke, azken honek petrolio hornitze segurtasunaz lotura zuzena duelako.
Baina honaino aipaturikoa, ez dago munduko herrialde gutxiengo batzuei besterik lotuta, herrialde industrializatuei, hain zuzen. Munduko zati handiena, pobreena, krisialdian jarraitzen du aspalditik, eta irailaren 11n gertatutakoak ez dauka eragin apartekorik. Afrika kontinenteko gehiengoa nazioarteko merkataritza eta inbertsioetatik kanpo dago (% 1 besterik ez da), Ertamerikako eta Asiako hainbat herrialde ere antzerako egoeran aurkitzen dira; milioika pertsona bizi dira munduan eguneko dolar bat baino gutxiagorekin, emakumearen egoera larriagoa da oraindik, HIESak jotako 30 milioi biztanle Afrikan daude eta milioika haur lanean dihardute eskolara joan beharrean.
Baina egoera honi aurre egiteko neurriak ez dira inondik inora azaltzen. Herrialde industrializatuek Garapenerako Lankidetzara bideratzen dituzten laguntzak murrizten ari dira (% 0,26 OCDEko batezbestekoa), nazioarteko merkataritzan harremanak desorekatuak izaten jarraitzen dute eta azken bi hamarkadetan sortutako kanpo zorraren arazoak hor jarraitzen du gori-gorian hainbat herrialdeentzat jasan ezinezko zama bihurtu delarik.
Irailaren 11n gertatutakoak orain arte erabili diren segurtasunaren kontzeptua eta politikak hankaz gora jarri ditu, dimentsio berri baten beharra azalduz. Hemendik aurrera, nazioarteko eta herrialde bakoitzean segurtasuna bermatzeko ez da nahiko izango teknologi aurrerakoienez egindako armamenduaz baliatzea; orain arte batzuk uste zuten bezala. Pobreziak, esklusioak, menpekotasunak, kultura eta erlijioen arteko errespetu ezak, giza eskubideen zapalkuntzak, heziketa faltak, eta abar, baldintza aproposak sortzen dituzte edozein motako erantzunak eman daitezen. Arazo hauei aurre egitea benetan ezinbestekoa da New Yorken gertatutakoa eta gerta daitezkeen beste batzuk ekiditeko, eta hori ez du merkatuak eta ekimen pribatuak bakarrik egingo. Borondate politikoa behar da herri industrializatuen aldetik, bere gobernu eta biztanleengandik. Ondasun publiko horren kostua denok ordaindu beharko dugu. Lehenbailehen hobeto. Bestela garestiago eta okerrago izango da denontzat.
Aurreikuspen horiek aldatu zirenean, inbertitzaile azkarrenek eta hobeto informatuenek aktiboak saltzeari ekin zioten, burtsaren burbuila hustuz eta teknologi enpresen egoera kinka larrian jarriz. Milaka eta milaka familia gainzordunduta geratu ziren, hauek kredituak eta maileguak eskatzen baitzituzten enpresa horietan inbertitzeko.
Dorreen aurkako eraso basatiak AEBetako ekonomiaren krisia areagotu besterik ez zuen egin. Suntsipenak sortutako kalte materialak, dorreetan zeuden enpresetan sortutakoak, hegazkin konpainia eta aireuntzigintzan egindakoak, turismoan, zerbitzu sektorean sorturikoak, etab, AEBetako ekonomia atzeraldian jarri dute, 300 mila lanpostutik gora galduko direlarik bertan, seguraski. Baina, agian, ekonomiari dagokionez, ondorio larriena gertaera horiek sortutako ezegorkortasuna eta konfidantza falta izango litzateke, gaur egungo ekonomia globalizatuan, eta bereziki nazioarteko finantza arloan, etorkizunean konfidantza edukitzea gero eta garrantzi handiagoa baitauka.
Iraileko 11ren ondorioak munduko beste herrialde eta eremuetara ere zabaldu dira, ez baita ahaztu behar AEBtako ekonomia munduko BPGren % 24 dela eta gaur egungo merkatu irekietan eta elkar menpekotasuna duten merkatuetan eraginak azkar pasatzen direla leku batetik bestera. Horrela, Europako Batasunari dagokionez, erakunde gehienen ustetan, datozen bi urteetan, bere BPGren igoera ez da % 1etik oso gora ibiliko; Japoniako kasuan, bestalde, egoera larriagoa da oraindik, 1997tik aurrera bere ekonomia krisi sakonean aurkitzen da eta bere finantza sistema ia lur jota dago. Ekialde urruneko beste herrialdeak ere atzeraldian daude eta epe motzera behintzat, ez da irtenbide garbirik ikusten.
Beste kasu batzuetan, eragin hauek latzagoak dira oraindik, batik bat AEBetako ekonomiarekin menpekotasun handia mantentzen dutenengan, esaterako Mexikoko kasuan. TLC izeneko merkataritza libreko akordio barruan dagoenez, bere esportazioak AEBetara (esportazio guztietatik % 90 bertara abiatzen dira) nabari jaitsi dira eta ondorioz milioi erdi lanpostu galduko dira eta 3 mila milioi dolar baino gehiago bidaltzen dituzten 3,5 milioi legez kanpoko emigranteen egoera erabat aldatu da. Horrela, aurtengo ekonomi hazkundea % 0,5ekoa espero da, 2000koa ia % 7 izan ondoren.
Krisi honi aurre egiteko, eta merkatuak egonkortu eta kontsumoa suspertu nahian, hainbat moneta politika eta neurri fiskalak hartu dira; esaterako FEDren interes tasak % 2,5eraino murriztea, 1962tik ezagutu gabeko maila. Jaitsiera hau, eskari deprimituari eta petrolioaren prezioari esker lortutako inflazio txikiak bideratu duela ere esan beharra dago. Baina era berean, keynesiar motako beste neurri batzuk ere indarrean jarri dira, esaterako New Yorkeko berreraikuntzarako laguntzak bideratu dira, errenta txikien eta enpresen fiskalitatea jaitsi da, gutxiengo soldatek igoera izan dute, eta langabeziari bideratutako laguntzak jasotzeko epea luzatu egin da.
Etorkizunaz mintzatzea ez da erraza eta are gutxiago ekonomiaren bilakaeraz aritzen bagara. Dena dela, bilakaera hori baldintzatu ditzaketen eragile batzuk aipatzerakoan, gerraren hedapena, herrialde arabiarren erantzuna, eta bereziki Pakistanen edo Saudi Arabiarrean gerta daitekeena azpimarratu daitezke, azken honek petrolio hornitze segurtasunaz lotura zuzena duelako.
Baina honaino aipaturikoa, ez dago munduko herrialde gutxiengo batzuei besterik lotuta, herrialde industrializatuei, hain zuzen. Munduko zati handiena, pobreena, krisialdian jarraitzen du aspalditik, eta irailaren 11n gertatutakoak ez dauka eragin apartekorik. Afrika kontinenteko gehiengoa nazioarteko merkataritza eta inbertsioetatik kanpo dago (% 1 besterik ez da), Ertamerikako eta Asiako hainbat herrialde ere antzerako egoeran aurkitzen dira; milioika pertsona bizi dira munduan eguneko dolar bat baino gutxiagorekin, emakumearen egoera larriagoa da oraindik, HIESak jotako 30 milioi biztanle Afrikan daude eta milioika haur lanean dihardute eskolara joan beharrean.
Baina egoera honi aurre egiteko neurriak ez dira inondik inora azaltzen. Herrialde industrializatuek Garapenerako Lankidetzara bideratzen dituzten laguntzak murrizten ari dira (% 0,26 OCDEko batezbestekoa), nazioarteko merkataritzan harremanak desorekatuak izaten jarraitzen dute eta azken bi hamarkadetan sortutako kanpo zorraren arazoak hor jarraitzen du gori-gorian hainbat herrialdeentzat jasan ezinezko zama bihurtu delarik.
Irailaren 11n gertatutakoak orain arte erabili diren segurtasunaren kontzeptua eta politikak hankaz gora jarri ditu, dimentsio berri baten beharra azalduz. Hemendik aurrera, nazioarteko eta herrialde bakoitzean segurtasuna bermatzeko ez da nahiko izango teknologi aurrerakoienez egindako armamenduaz baliatzea; orain arte batzuk uste zuten bezala. Pobreziak, esklusioak, menpekotasunak, kultura eta erlijioen arteko errespetu ezak, giza eskubideen zapalkuntzak, heziketa faltak, eta abar, baldintza aproposak sortzen dituzte edozein motako erantzunak eman daitezen. Arazo hauei aurre egitea benetan ezinbestekoa da New Yorken gertatutakoa eta gerta daitezkeen beste batzuk ekiditeko, eta hori ez du merkatuak eta ekimen pribatuak bakarrik egingo. Borondate politikoa behar da herri industrializatuen aldetik, bere gobernu eta biztanleengandik. Ondasun publiko horren kostua denok ordaindu beharko dugu. Lehenbailehen hobeto. Bestela garestiago eta okerrago izango da denontzat.
MUNDU JUSTUAGO BAT I-11z GEROZTIK
Irailaren 11ko atentatuen ondoren, iragarle gehienek aurreikusi baino neurri txikiagoan aldatu da mundua. Gure planetako pertsonak eta kontinenteak suntsitzen zituzten pandemiak modu berean jarraitzen dute, eta betiko gatazka politikoak, euren barne dinamika propioa dutenak eta Lurreko toki desberdinetan dozenaka hildako eragiten dituztenak, euren jarduera odoltsuari eusten diote. Hala ere, gutxieneko zorroztasunez, ezin da ukatu iraileko atentatu terroristek nazioarteko mahaia astindu dutena, bertan zeuden fitxak mugitu eta eraginez.
Lehenik, kontuan hartu behar dugu mundu musulmanean eta bereziki, arabeen artean, irain, erremin, inbidia eta areriotasun sentimendu handia dagoela Mendebaldea eta bere aberastasun, botere eta kulturarekiko. Sentimendu hauek, neurri batean, XX. mendean Mendebaldeak musulmanekiko izan duen inperialismo eta menpekotasun jarreraren ondorio dira. Errealitate honen aurrean gure jarrera geurekoia, Mendebaldekoena, EEBBena batez ere, aldatu behar dugu giza harremanengatik inoiz baino txikiagoa den globo honen aurrean. Zentzu honetan, denok gaude autokritika egitera behartuak. Ildo honetatik, gatazken arrazoi sakonei aurre egiten ez badiegu, zaila izango da munduan bakea eta segurtasuna lortzea, terrorista eta borrokalariaren arteko muga gehiegi pasa izan baita historian zehar, eta ekintza kriminal hauek ulertzen dituztenen sentimenduak ezin dira besterik gabe ahaztu.
Etorkizunerako ikasi beharreko beste irakaspen bat da aberats eta boteretsuek ezin dutela txiroen ahotsen aurrean entzungor jarraitu. Globalizazioak mundua txikiago bihurtu du, jabe eta behartsuen arteko distantzia fisikoaren zentzua ere txikituz. Beraz, txiroen itoaldiaren aurrean ezin da entzungor jarraitu. Nazio aberats eta txiroen arteko eta nazio barruko hiritarren arteko elkarrizketa areagotzeko behar gero eta handiagoa dago, gure mundua suntsitzen duten izurriak saihestu nahi baditugu. Finean, EEBBek eta herrialde garatuek ahalegin sistematiko bat egin behar dugu tentsioak desaktibatzeko, elkarrizketa sustatzeko eta garapen bidean dauden herrialdeen aukera ekonomikoak hobetzeko. Ildo honetan, positiboa da irailaren 11ko atentatuen ondoren iparramerikarren eta Mendebaldekoen Islamarekiko jakin-minak orokorrean gora egin duela ikustea. Heziketa eta ezagutzatik, eta ez ezjakintasun eta aurrejuzkuetatik, ezberdina dena ulertu eta onartu behar da, ezberdintasuna elementu naturaltzat joz, eta ez mehatxutzat.
Gerra honetatik EEBBak jaso beharreko beste irakaspen bat superpotentzia bakarraren rolaren erruduna berau dela da. Hau da, ezin du erantzunean aldebakartasunez jokatu, ezta munduko terrorismoak eta gatazkak berak bakarrik administratu ere. Nazio Batuei rol garrantzitsuago bat emateko hausnarketa garaia da, beraz, herrialde handien partehartze konprometituagoa eta autoritate morala izango duen NBEri. Erronkak mundu mailakoak dira, ondorioz erantzunek ere mundu mailakoak behar dute izan, bateratuak, demokratikoak eta eraginkorrak izateaz gain. Egungo eskema, zeinean Nazio Batuek iparamerikarren aginpide gorenaren menpe dauden, ez du mundu justuago bat lortzen laguntzen, ezta kultura eta kredo desberdinen arteko elkarbizitza bultzatzen ere, eta bai, ordea, potentzia iparramerikarrak pairatu dezakeen etengabeko mehatxua. Munduko erronka nagusiek autokonplazentziarako eta, tarteka, isolamendurako joera duen EEBBak bezalako estatu gazte batek egin dezakeena baino diagnostiko zabalagoa behar dute. Zentzu honetan, irailaren 11k Mendebaldearen batasuna ekarri bazuen, Irak, Sudan eta abar eraso ditzakeen alde bakarreko erantzun iparramerikar luze batek aurreikusi ezin daitezkeen ondorioak izango dituen musulmanen batasuna ekar dezake.
Irailaren 11z geroztik agerian geratu den beste errealitate bat segurtasun eta askatasunaren binomioaren betiko balantza lehenaren alde okertu dela da. Hiritarren artean zabaldutako beldurrak eta hainbat buruzagi politikok horri probetxua atera izanak neurri hertsatzaileak indartu dituzte, askatasun zibilen kalterako seguruenik. Adibidez, Europan Justizia eta Barne Arazoen gaietan, hots, kooperazio judizial eta polizialean eta atxiloketa eta entregaren ordena europarraren garapenean, ez da inoiz hainbeste aurreratu. Segurtasun falta eta terrorismoaren pertsekuzioz kutsatutako klima honen babesean, herrialde asko abantailaren bila dabil euren gutxiengoekin dauden barne gatazkatan, errepresioa areagotuz eta batzuetan bilatzen diren kontrako ondorioak lortuz. Alegia, segurtasun handiagoaren izenean, euren lurraldeetan ezegonkortasun handiagoa eta ekintza armatuak areagotzea eragiten dute. Gatazka luze eta latzetan, ustezko aldeko koiuntura historikoari probetxua ateratzeko aitzakian bidezidorrak erabiltzeak ez ditu arazoak konpontzen, eta larritu ere egiten ditu.
Azkenik, Afganistanen etorkizunaren inguruan batere baikor ez naizela onartu behar dut. Duela 20 urtetik gora bizi izan duen etengabeko bortxakeriak bertako liderrak eta, oro har, biztanleak zakartu egin ditu. Printzipio moral eta demokratikoak hautsita daude eta horrek tribu eta etnien arteko elkarbizitza ia ezinezko bihurtu du. Kultura eta mentalitatea ez dago arerioen arteko elkarrizketa eta negoziazioaren beharrezko balioaz kutsatuta, eta indarkeriara jotzen da oinarri nagusi gisa. Beraz, Afganistanen urte luzeetan indarkeria erabiltzeak balio demokratikoak hankaz gora jarri eta pertsona usteldu eta basati bihurtzen duela ikusiko dugu. Indarkeria bitarteko izatetik helburu izatera pasatzen da eta oihaneko legeak beharrezko elkarbizitza ordenatua ordezkatzen du. NBEk erronka handia du aurrean: bakea ezarri eta, xake jokoa bailitzan zonalde horretako marko geopolitikoari etekinak lortzeko Afganistanekin jokatu duten nazio guztiak neutralizatzea. Apustu gaitza da, baina beharrezkoa, erakunde honen bake operazioak bideratzeko antolaketa ahalmena neurtuko duena.
Etorkizunera begira funtsezkoa da, beraz, axolagabekeria bazterrean uztea, munduaren arazoak gero eta gehiago geureak ere badirelako, eta fanatismoa, gorroto eta krimenen iturri gisa zokoratzea, ezberdinarekiko heziketaz eta tolerantziaz.
Lehenik, kontuan hartu behar dugu mundu musulmanean eta bereziki, arabeen artean, irain, erremin, inbidia eta areriotasun sentimendu handia dagoela Mendebaldea eta bere aberastasun, botere eta kulturarekiko. Sentimendu hauek, neurri batean, XX. mendean Mendebaldeak musulmanekiko izan duen inperialismo eta menpekotasun jarreraren ondorio dira. Errealitate honen aurrean gure jarrera geurekoia, Mendebaldekoena, EEBBena batez ere, aldatu behar dugu giza harremanengatik inoiz baino txikiagoa den globo honen aurrean. Zentzu honetan, denok gaude autokritika egitera behartuak. Ildo honetatik, gatazken arrazoi sakonei aurre egiten ez badiegu, zaila izango da munduan bakea eta segurtasuna lortzea, terrorista eta borrokalariaren arteko muga gehiegi pasa izan baita historian zehar, eta ekintza kriminal hauek ulertzen dituztenen sentimenduak ezin dira besterik gabe ahaztu.
Etorkizunerako ikasi beharreko beste irakaspen bat da aberats eta boteretsuek ezin dutela txiroen ahotsen aurrean entzungor jarraitu. Globalizazioak mundua txikiago bihurtu du, jabe eta behartsuen arteko distantzia fisikoaren zentzua ere txikituz. Beraz, txiroen itoaldiaren aurrean ezin da entzungor jarraitu. Nazio aberats eta txiroen arteko eta nazio barruko hiritarren arteko elkarrizketa areagotzeko behar gero eta handiagoa dago, gure mundua suntsitzen duten izurriak saihestu nahi baditugu. Finean, EEBBek eta herrialde garatuek ahalegin sistematiko bat egin behar dugu tentsioak desaktibatzeko, elkarrizketa sustatzeko eta garapen bidean dauden herrialdeen aukera ekonomikoak hobetzeko. Ildo honetan, positiboa da irailaren 11ko atentatuen ondoren iparramerikarren eta Mendebaldekoen Islamarekiko jakin-minak orokorrean gora egin duela ikustea. Heziketa eta ezagutzatik, eta ez ezjakintasun eta aurrejuzkuetatik, ezberdina dena ulertu eta onartu behar da, ezberdintasuna elementu naturaltzat joz, eta ez mehatxutzat.
Gerra honetatik EEBBak jaso beharreko beste irakaspen bat superpotentzia bakarraren rolaren erruduna berau dela da. Hau da, ezin du erantzunean aldebakartasunez jokatu, ezta munduko terrorismoak eta gatazkak berak bakarrik administratu ere. Nazio Batuei rol garrantzitsuago bat emateko hausnarketa garaia da, beraz, herrialde handien partehartze konprometituagoa eta autoritate morala izango duen NBEri. Erronkak mundu mailakoak dira, ondorioz erantzunek ere mundu mailakoak behar dute izan, bateratuak, demokratikoak eta eraginkorrak izateaz gain. Egungo eskema, zeinean Nazio Batuek iparamerikarren aginpide gorenaren menpe dauden, ez du mundu justuago bat lortzen laguntzen, ezta kultura eta kredo desberdinen arteko elkarbizitza bultzatzen ere, eta bai, ordea, potentzia iparramerikarrak pairatu dezakeen etengabeko mehatxua. Munduko erronka nagusiek autokonplazentziarako eta, tarteka, isolamendurako joera duen EEBBak bezalako estatu gazte batek egin dezakeena baino diagnostiko zabalagoa behar dute. Zentzu honetan, irailaren 11k Mendebaldearen batasuna ekarri bazuen, Irak, Sudan eta abar eraso ditzakeen alde bakarreko erantzun iparramerikar luze batek aurreikusi ezin daitezkeen ondorioak izango dituen musulmanen batasuna ekar dezake.
Irailaren 11z geroztik agerian geratu den beste errealitate bat segurtasun eta askatasunaren binomioaren betiko balantza lehenaren alde okertu dela da. Hiritarren artean zabaldutako beldurrak eta hainbat buruzagi politikok horri probetxua atera izanak neurri hertsatzaileak indartu dituzte, askatasun zibilen kalterako seguruenik. Adibidez, Europan Justizia eta Barne Arazoen gaietan, hots, kooperazio judizial eta polizialean eta atxiloketa eta entregaren ordena europarraren garapenean, ez da inoiz hainbeste aurreratu. Segurtasun falta eta terrorismoaren pertsekuzioz kutsatutako klima honen babesean, herrialde asko abantailaren bila dabil euren gutxiengoekin dauden barne gatazkatan, errepresioa areagotuz eta batzuetan bilatzen diren kontrako ondorioak lortuz. Alegia, segurtasun handiagoaren izenean, euren lurraldeetan ezegonkortasun handiagoa eta ekintza armatuak areagotzea eragiten dute. Gatazka luze eta latzetan, ustezko aldeko koiuntura historikoari probetxua ateratzeko aitzakian bidezidorrak erabiltzeak ez ditu arazoak konpontzen, eta larritu ere egiten ditu.
Azkenik, Afganistanen etorkizunaren inguruan batere baikor ez naizela onartu behar dut. Duela 20 urtetik gora bizi izan duen etengabeko bortxakeriak bertako liderrak eta, oro har, biztanleak zakartu egin ditu. Printzipio moral eta demokratikoak hautsita daude eta horrek tribu eta etnien arteko elkarbizitza ia ezinezko bihurtu du. Kultura eta mentalitatea ez dago arerioen arteko elkarrizketa eta negoziazioaren beharrezko balioaz kutsatuta, eta indarkeriara jotzen da oinarri nagusi gisa. Beraz, Afganistanen urte luzeetan indarkeria erabiltzeak balio demokratikoak hankaz gora jarri eta pertsona usteldu eta basati bihurtzen duela ikusiko dugu. Indarkeria bitarteko izatetik helburu izatera pasatzen da eta oihaneko legeak beharrezko elkarbizitza ordenatua ordezkatzen du. NBEk erronka handia du aurrean: bakea ezarri eta, xake jokoa bailitzan zonalde horretako marko geopolitikoari etekinak lortzeko Afganistanekin jokatu duten nazio guztiak neutralizatzea. Apustu gaitza da, baina beharrezkoa, erakunde honen bake operazioak bideratzeko antolaketa ahalmena neurtuko duena.
Etorkizunera begira funtsezkoa da, beraz, axolagabekeria bazterrean uztea, munduaren arazoak gero eta gehiago geureak ere badirelako, eta fanatismoa, gorroto eta krimenen iturri gisa zokoratzea, ezberdinarekiko heziketaz eta tolerantziaz.
AFGANISTANGO GERRAREN OSTEAN, INFORMAZIOAREN GERRA
1989ko Gabonetan hunkitu egin gintuzten Timisoaratik zetozen albisteek. Berlingo harresia erori berri eta Ekialdeko Europako herrialde sozialista gehienetan aldaketa sakonak modu baketsuan gauzatzen ari zirelarik, Errumanian odoltsua gertatzen ari zen iraganaldia. Ceaucescu diktadorearen poliziak, txikitatik hiltzeko irakatsitako umezurtzek osatutako Securitate izenekoak, lurrazpiko tuneletatik irten eta sarraski izugarriak egin zituen; hilotzak kamioikadaka pilatzen ziren -aurpegia azidoz desitxuraturik-, eta kamioi gidariak ere hiltzen zituzten zama makabroa eraman ostean, testigantzak oro ezabatu nahian. Orduko prentsaren arabera, 60.000 hildako gertatu ziren bi asteko epean. Gogoratzen?
Gerora ezagutu zen ordea gezurraren tamaina. Hildakoen benetako kopurua zazpiehun ingurukoa izan zen, erdia poliziak edo militarrak, eta «Securitatea» bera erdibituta egon zen, batzuk erregimenaren alde eta bestetzuk matxinatuen alde. Baina hau guztiau jakin genuenerako ondo irentsia genuen piperra, eta askok oraindik jakin ere ez dakite hura ziria izan zenik.
Nola izan zen posible hain gezur handia sinistaraztea? Faktore ezberdinak hartu behar dira kontuan. Batetik Errumania oso urrun zegoen Mendebaldeko Europatik (geografia fisikoari baino gehiago gure ezagutzari dagokionez), eta han gertatuak eraginik ez zuen geure bizimodu konkretuan. Mendebaldeko hedabideek, haatik, korrespontsalik ere ez zuten han, eta ia informazio guztia oso iturri gutxiren eskutik etorri zen. Bestalde, hedabideek eta bereziki telebistako irudiek indar handia dute epe laburrera gure emozio-egoerak alde batera edo bestera eragiteko (gezurrezko film batek ere negarra eragin ahal digu eta!). Epe laburreko eragin horiek, gainera, epe luzerako eraginen gainean metatzen dira, eta gerra hotzaren berrogei urteetan zehar herrialde sozialistak ilun, misteriotsu eta beldurgarri gisa aurkeztu izan zitzaizkigun; horrelako basakeriak gertatzeko leku apropos gisa alegia. Guzti honek ahalbidetu zuen hedabideen ziriak bere helburuak zeharo betetzea: batetik, egun haietan gertatzen ari zen Panamako inbasio estatubatuarra (3.000 hildako eragin zituena) estaltzea; bestetik, komunismo europarrari merezia zuen amaiera ematea: komunismoa ez zen berez hil, herriak hil egin behar izan zuen, eta bortizki eman zuen azken hatsa, filmetako munstro guztiek bezalaxe.
Handik urtebetera Golkoko guda gertatu zen, eta orduan ere informazioaren erabilera interesatua egin zuten potentziek. Albisteen monopolioa eta haiek hedatzeko bideen jabetza beren esku egonik, ondo moldatu zuten Mendebaldeko herrialdeetako iritzi publikoa erasoak justifikatzeko eta sarraskiak ezkutatzeko garaian.
Aurtengo Irailaren 11ko erasoen ostean zabaldutako krisian, lerro beretik abiatu dira AEB eta bere aliatuak, eta informazioaren kontrolaren eta erabilera interesatuaren adibide ugari izan ditugu: palestinarren ospakizunen irudiak, I-11ko ekintzetako gorpurik erakutsi ez izana, lupuari emandako garrantzia Afganistanen gertatzen ari ziren heriotzak estaltzeko, eta abar luzea. Baina helburua berriro ere informazioaren kontrola izan arren, zerbaitek huts egin die potentzia hegemonikoei krisi honetan, eta gauzak ez zaizkie Errumanian edo Golkoan bezain ondo atera.
Zer jazo da oraingoan gauzak hain linealak ez izateko? Nik faktore nagusi bi aipatuko nituzke. Batetik, aurreko gertaeren esperientzia metatua. Bigarrenik, informazioaren teknologia berrien erabilera-mota batzuen hedapena.
Lehenengoari dagokionez, historiak jadanik erakutsia du medioek krisi garaietan eragin dezaketen desinformazioa. Irratia sortu eta handik berrogei urtera, Orson Wellsek ziri ederra sartu ahal izan zuen martiztarren gezurrezko inbasioaren kontura. Haren ostean zailagoa izan zen horrelakoak egitea. Gero, telebista sortu eta beste berrogei urtera, beste ziri batzuk sartu zizkiguten (tartean Errumania eta Golkokoak); aurrerantzean horrelakorik errepikatuko ez direla pentsatzea inozokeria bada ere, bistan da zenbaiten begia zorroztu egin dela, eta krisietan hedabideek duten jokaerari buruzko analisi kritikoa egiteko ahalmena handiagoa dela gaur egun.
Teknologia berrien erabilera-moduei dagokienez, beste nonbait aipatuak ditut jada krisi honetan satelite bidezko telebistak eta internetek duten garrantzia. Satelite bidezko telebista, gure inguruan hedapen txikiko gertaera da, baina oso zabalduta dago herrialde arabiar eta musulman batzuetan; adibide gisa, AEBko Estatu Idazkaritzaren txosten batek, iraileko erasoak baino aste bi lehenago, kezka tonuan ohartarazten zuen datua: Golkoko biztanleen %70ak eta palestinarren %60k satelite bidez jasotzen ditu telebistako berriak. Testuinguru honetan, Al-Jazeera telebistaren hedapena eta ospea jadanik handiak ziren krisia hasi aurretik, eta munduko txoko gehienetatik jaso zitekeen doan. Telebista honi, bestalde, BBC bezalako beste batzuk gehitu behar zaizkio; krisian oso inplikatutako herrialdeetatik igortzen dute, baina CNNrena ez den beste ikuspegi batetik. Gainera, "etsaiak" ere ikasi du: Golkoko gerran Bagdagetik CNNk lortu zuen ia erabateko monopolioa gogoan, talibanek ere medio bakarrari utzi zioten Kabuletik emititzen; baina Qatarrekoari, ez Atlantakoari.
Interneti dagokionez, ugariak dira hegemonikoak ez diren eta bertan aurki daitezkeen informazio eta analisiak. Interneten hedapena ohiko medioena bezain handia ez bada ere, ez da txantxetako kontua, honako datuek erakusten duten legez: estatu espainolean adibidez, populazioaren % 9ak internet erabiltzen du, beste medioekin batera, krisiari buruzko informazioa jasotzeko; Al-Jazeeraren webguneak (al-jazeera.net), bestalde, egunero lau milioi bisitari izan ditu krisia hasi ostean.
Medio berri hauen hedapena, gainera, biderkatu egiten da ohiko medioei esker, hauek sarritan haietara jotzen baitute informazio, irudi edo analisi bila.
Baina kontuz. Oraingoan gertatzen ari direnen ondorioz, litekeena da hurrengo hilabete eta urteetan aldaketak ikustea mundu mailako informazio sare berrien inguruan. Teknologia berriek erabilera berriak ahalbidetzen dituztela frogatu da, eta erabilera horiek ez datoz beti bat botereen asmo hegemonikoekin. Hartara, Vietnamgo gerran hedabideen kontrolari buruz ikasi zuten bezalatsu, krisi honetatik ere medio berriak menpe eduki beharra areagotuko zaie potentzietako estatuei. Orain artekoak ikusita, kontrolaren areagotze hau bi bidetatik etorriko dela ematen du.
Alde batetik medio berriotan hegemonia berreskuratzearen helburua agertu dute, jadanik, AEBk. Horrela, Collin Powellek oso argiro esan du beraiek munduari produktu bat saldu behar diotela: demokrazia alegia; eta hori ez dela beti erreza. Eta txantxa ez dela ikus dezagun, horra ofentsiba politiko-militarraren komunikazioaren zuzendaritzan eskura izan dituzten marketing-aditu onenak jarri izana.
Lerro beretik doaz AEBren irudia hobetzeko iragarri diren maniobrak: Hollywooden laguntza eskatu irudi kanpainarako, Al-Jazeerari lehia egingo dion arabierazko satelite-telebista berri baterako 500 miloi dolar eman, edota musika hedatuz gazte musulmanak lagun bihurtu nahi dituen MTVren antzerako beste kanal bat prestatu.
Estrategia komertzial honek etekinik ematen ez duen tokietan, bestalde, kontrol zuzenaren formula aplikatuko dela dirudi. Paradigmatikoa izan da Al-Jazeerari eginikoa: lehenik presio diplomatikoa, gero eskaintza ekonomikoa, eta azkenik bonbaketa zuzena (Kabulgo bulegoan). Bide beretik eta bere beste obsesioa gainditzeko, interneten arkitektura eraldatzea eskatu du Bushek, informazio jario guztia bide zehatz batzuetatik pasarazteko eta kontrolatu ahal izateko. Teknikaren ikuspegitik ez dakit hau posiblea den, baina proposamenak aurrera eginez gero erabat aldatuko luke interneten gaurko izaera; hain zuzen horrelakoak ekiditeko sortua baita sarearen kontzeptua.
Geroak esango du zertan geratuko den medio berriak kontrolatu nahi dituztenen eta erabilera berri eta anitzagoak garatzen ari direnen arteko lehia. Oraingoz esan dezakeguna da informazioaren gerra hau, Afganistangoa ez bezala, ez dela kanpaina zehatz batean amaituko. Izan ere, hasi baino ez da egin.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
#2
#3
Mikel Garcia Idiakez
#4
Azkenak
2025-01-23
Jenofa Berhokoirigoin
Karbono biltegi izateari utzi dio Artikoko tundrak
AEBetako Ozeanoko eta Atmosferako Administrazio Nazionalaren (NOAA) ikerketaren emaitza zabaldu du Nature Climate Change aldizkariak: bereganatzen zuen karbono dioxido eta metano kopurua baino gehiago isurtzen du orain tundrak.
EAJk eta Juntsek energia enpresa handiei ezarritako zerga ezabatu dute
Euskal Herriko eta Kataluniako indar eskuindarrek bat egin dute PPrekin eta Voxekin, zerga ez luzatzeko.
2025-01-23
Euskal Irratiak
Erizainen erdiak genero eta sexu indarkeria jasaten du lanean
Bi erizainetatik batek lanean eraso sexistak jasaten dituela azalerazi du Erizainen Ordenak joan den urte bukaeran egin ikerketak. 21.000 erizainek ihardetsi dute, sektore pribatu, publiko eta liberaletik. Hauetan 2.500 gizonak dira.
2025-01-23
Julene Flamarique
2024an 361 kazetari atxilotu zituzten munduan
Asiak jarraitzen du izaten kazetari gehien atxilo dituen kontinentea: 2024an atxilotutako kazetarien %30 baino gehiagorekin. Txina, Israel eta Myanmar izan ziren berriemaile gehien espetxeratu zituzten estatuak iaz. Osotara, 200 kazetari baino gehiago hil eta ehunka zauritu eta... [+]
2025-01-22
Julene Flamarique
‘Independentziara egunak’ antolatu ditu Ernaik Hego Euskal Herriko 75 udalerritan
“Independentziara egin beharreko bideaz” hausnartzea da helburu nagusia. Apirilaren 20an, Aberri Egunarekin batera, Berriozarren ospatuko duten Gazteon Eskutik jardunaldia izango dute azken geltoki.
2025-01-22
Xabier Letona Biteri
Esa-ko urtegiaren handitzea
Apurketaren mamua beti hor
Valentziako tanta hotzaren ondoren hondamendiaren itzala beste leku batzuetara ere hedatu da: zer gertatuko litzateke horrelako denborale erraldoi batek Esako urtegi handitua kolpatuko balu? Eutsiko ote lioke presak? Urak gainezka egingo ote luke? Galderak hor daude eta... [+]
-(1).jpg)
2025-01-22
Leire Ibar
Brasilgo suteek 2024an suntsitutako eremua Italiaren azalera baino handiagoa izan da
Brasilen suteek 30,86 milioi hektarea baso eta eremu natural suntsitu zituzten iaz, Italia osoaren azalera baino gehiago. Suteek %79ko igoera izan zuten 2023arekin alderatuta, Fire Monitorren ikerketa batek agerian utzi duenez.
2025-01-22
Julene Flamarique
Gorriz margotu dute Iruñeko Erorien Monumentua, ‘Caídos eraitsi’ eta ‘Faxismoaren aurka lehen lerrora’ aldarripean
Astearte gauean egin dituzte pintaketak, bizilagunek azaldu dutenez. Fatxada nagusia, bertako ateak eta alboetako paretak margotu dituzte. Gazte Koordinadora Sozialistak urtarrilaren 25rako deitutako mobilizazioarekin bat egiten du aldarriak.
2025-01-22
Nagore Irazustabarrena Uranga
Groenlandia erosi nahi dute
Groenlandia, X. mendearen amaiera. Lehen esploratzaile eta kolono eskandinaviarrak uhartera iritsi ziren. Baina XV. menderako kokaleku horiek abandonatuta zituzten eta jatorrizko inuitak geratu ziren. Baina 1721an, Hans Egede misiolariak espedizio bat antolatu zuen eta kolonoak... [+]
2025-01-22
ARGIA
140.000 eurorekin zigortu du Jaurlaritzak Zarauzko ikastola, ezarritako matrikulazio muga gainditzeagatik
Salbatore Mitxelena ikastolak 140.000 euro ordaindu beharko ditu, Eusko Jaurlaritzak Haur Hezkuntzarako ezarri dion matrikulazio muga gainditzeagatik, baina zortzi ikasleak mantenduko ditu, negoziazioen ondorio. Hezkuntza Sailaren erabakiak eta jarrerak salatu ditu ikastolak.
2025-01-22
Julene Flamarique
Martxan da Errobiko hezegunea “Natur Erreserba Nazional” gisa izendatzeko proiektua
Lapurdiko hezegunea funtsezkoa da biodibertsitatearen biziraupenerako. Proposamena eremuan zabaldu dute eta Errobi inguruko sistema hidrauliko osoa barnean izango luke; Baionako, Angeluko, Basusarriko, Milafrangako eta Uztaritzeko Aturri ibaiaren ibaiadarrak, esaterako. Bost... [+]
2025-01-22
Zigor Olabarria Oleaga
Mahai-ingurua | ELA · LAB · Steilas · ESK
Moldaketa, zail bezain ezinbesteko
Lehen aldia da Hego Euskal Herriko euskal gehiengo sindikalak armagintza industriaren moldaketaz taldean eta modu publikoan hitz egiten duena. Aurreko hilabeteotan mugimendu antimilitaristak bilera bana egin du lau sindikatuokin, produkzio militarra “sozialki... [+]
2025-01-22
Inma Errea Cleix
Ez gara aire
Nafarroa Arenan Mitoaroa ikusten izandako lagun batek “telurikotzat” jo zuen entzun-ikusi-sentitutakoa. Niri ere hala iruditu zitzaidan telebista medio etxetik hauteman nuena.
Pentsa daiteke Mitoaroak piztutako grinak eta atxikimenduak proiektuaren ikusgarritasuna... [+]
Eguneraketa berriak daude