Ez dago zalantzarik, komunikabideen beharra du pilotak eta hortaz denak jabetuta gaude. Ni telebista baino lehen irratian hasi nintzen eta badut anekdota bat. Buruz buruko txapelketa bat jokatzen ari zen garai hartan, sarri samar emankizunak egiten ari ginen irratiz. Baina igande arratsalde bat iritsi zen eta futbolik ez zegoelako-edo arratsaldeko saioa nola bete ez genekiela geratu ginen. Kiroletako buruak halako pilotalekura joan eta handik emanaldia egitea erabaki zuen. Emankizuna amaituta garai hartako enpresariak bere haserrea erakutsi zidan txapelketaz kanpoko partida ematea okurritu zitzaigulako.
Ni blokeatuta geratu nintzen, ez nekien zerk eragin zuen haserre hura. Irratiz partida emateak ez dio ikusle bat bera ere kentzen pilotalekuari eta gainera informazioa zabaltzen du... Hainbeste urte ez dira erabateko itxitasuna eta itsutasuna zegoela enpresarien aldetik. Gaur egun gehiago konturatzen dira komunikabideak lagun behar dituztela, inola ere ez direla aurkari edo traba. Eta batez ere telebistaren beharra dute. Alde batetik telebista enpresentzat diru iturria delako. Eta bestetik, hori bezain garrantzitsua da neska-mutikoei esku pilotak duen garrantziaz ohartzen laguntzen egiten duen lana. Futbola da nagusi eta futbola ere telebistak egin du handi. Pilotak ezin du telebistatik aldendu. Pilota eskuarekin jokatzen da eta eskuan min egiten du. Pilota erakargarri egiten saiatu behar da eta guztiz ezinbestekoak dira komunikabideak.
PATXI MUTILOA. Kirol profesionala ikusgarritasunaren bidetik doa. Ikuskizun barik ez dago jenderik frontoian eta ezta ikuslerik ere telebista aurrean. Telebistaren eskutik etorri dira aldaketa asko pilotaren mundura, baina oraindik aldaketa gehiago etorriko dira. Adibidez, 22ra izaten dira partidak eta batzuetan partida erdian badakigu nork irabaziko duen. Emaitza begi bistan dago eta ikusleak katea aldatzen du. Ikusleak kate asko ditu aukeran eta telebista guztiak audientziari begira daude. Jokoa moldatu egin behar da telebistara. Tenisak aldaketak sartu ditu. Kirol profesionala ez dut ikusten telebista barik. Gaur egun esaten da telebistan agertzen ez den kirola ez dela existitzen. Kirol profesionalean kirola indarra galtzen ari da eta ikuskizuna ari da indarra hartzen. Horrela ez bada ikuslea aspertu egingo da telebista aurrean.
X. EUZKITZE. Pilotak baditu berezko erraztasun batzuk telebistarako, eremu mugatuan jokatzen delako, orain frontoi modernoak egiteko telebistako profesionalei iritzia eskatzen zaie: (r)Aizue, zuek lana ondo egiteko, kableak pasatzeko lekua utzi beharko genuke, txapa azpian kristala jarri beharko genuke zuek kamera jartzeko...».
Arautu beharreko beste gauza batzuk badira. Adibidez, lehen ordu eta erdiko partidak asko eta asko izaten ziren, baina etenaldiak ere luzeak. Mikel Goñik eta Raik aurtengo buruz burukoan jokatu zuten partida ez zen batere telebisiboa izan, etenaldi ikaragarriak izan ziren... Gauzak arautu egin behar dira ikuskizunaren mesedetan, ez bakarrik pilotariari kalte ez egiteagatik...
MIKEL BRINGAS. Hedabideen indarra eta telebistarena, batez ere, azken urteotako ardatz nagusiena izan da pilota zabaltzeko. Hori ez du inork zalantzan jarriko, baina nik baditut beste kezka batzuk. Egia da ezker paretako esku pilotak ikuskizun bezala biderkatu duela bere indarra, baina ezin dugu ahaztu beste jokamoldeen egoera. Ez dakit aldez aurretik pentsatutako erabaki bat izan den ala naturalki gertatu den. Euskal pilota zabaldu da, baina nolabaiteko filtro bat egin da hor, gehiegi planifikatu gabe. Zergatik erabaki da ezker paretako esku pilota izan behar dela protagonista? Garbi al dugu jokamolde hau dela hobekien saldu daitekeena? Egia da, gaur egun, hemengo publikoak ezker paretako esku pilota ikusi nahi duela, baina nahi duelako edo ohitu egin delako astero-astero telebista emanaldiak direla-eta? XX. mende bukaeran eskuarekin egin dena XIX. mende bukaeran punta-bolea jokamoldearekin egin zen, eta urte bakar batzuetan guztiz baztertua izan zen.
X. EUZKITZE. Beharbada esku pilotari tarte zabalegia eskaintzen zaio telebistan. Hori neurri batean izan daiteke Patxik aipatu duenagatik. Telebistak beste morrontza batzuk dauzka, funtzionatu egin behar du eta jendeak ikusi egin behar du. Guri, hurrengo egunean lanera joaten garenean, esaten digute ez oro har pilota partidak izan zuen emaitza bakarrik baizik eta minutuz minutu. Guk gustura samar geratzearekin ezin dugu konformatu, gainera audientzia egin behar dugu. Audientzia gaur egun esku pilotak dauka, baina horrek ez du esan nahi hainbesteko deskonpentsazioa egon behar duenik.
Karmelo ARIZNABARRETA. Ni ere ados nago. Edozein kirol profesional telebista barik, akabo. Baina guk, pilotariok, badugu kezka bat. Telebistak eta enpresariek espektakulua ikusten dute pilotan, baina ahaztu egiten dute pilota kirola ere badela. Pilotari ez espektakularrek ere jokatu behar dute. Dena ez da ikuskizuna, dirua irabaztea eta edozein partidara jendea frontoira eramatea. Pilota osoa saldu behar da. Azken finean pilotariak denda bateko eskaparatean gaudenak gara. Batzuk beti eskaparatean daude eta beste batzuk dendaren atzeko txokoan. Nik uste pilotari guztiak sartzeko aukera badagoela eta hori da komenigarria.
X. EUZKITZE. Nik uste dut Karmelok arrazoi guztia duela. Esate baterako Martin Alustiza pilotari handia da, baina eskaparatean ez dago eta ia almazenetik ere kendu dute. Esainen kontra jartzen baldin badugu (atzealdea parekatuz gero) hamarretik zortzi irabaziko dizkio. Baina zer gertatzen da? Enpresariak ikusgarritasuna ere bilatzen du eta neurri batean ulergarria da.
K. ARIZNABARRETA. Neurri batean.

P. MUTILOA. Nire ustez, lehenengo kontzeptu bat oso garbi utzi behar da. Kirol profesionalean aritzen diren kirolariak langileak dira (langile bereziak). Kontzeptu hori onartu egin behar da, zeren lehen Karmelok esan du: "Enpresak dirua irabazteko daude". Noski horretarako daudela. Enpresariak etekina atera behar du, baina ez enpresariak bakarrik, pilotariak ere diru asko irabazten ari dira orain.
Ikuskizuna aipatu dugu lehen eta esan dugu hori gabe ez dagoela ez telebistarik ez zaleturik. Ikuskizun hori lortzeko hiru elementu aipatuko ditut. Bata, kalitatezko ikuskizuna eskaintzea, bestea, lehiakortasuna eta bigarren helburu hau lortzeko espezializazioari buruz hitz egin behar dugu. Nork jokatu behar dute Lau t'erdian? Denek? Beste kontu bat.
Gaur egun pilota profesionalean pilotari gehiegi ari dira jokatzen eta horren erru dezentea enpresek beraiek dugu. Orain arte enpresen arteko gatazka handia egon da eta enpresa bakoitza jokalariak fitxatu eta fitxatu aritu gara konpetentziarik ez izateko. Pilotari batzuk profesionalismotik alde egin beharko dute ekonomia merkatua horrela delako eta hori pilotan eta beste kirol profesionaletan gertatzen da. Hirugarren elementua: jaialdi gehiegitan errepikatzen dira pilotariak eta helburua zera beharko luke izan: pilotarien arteko konbinaketa gehiago egin eta enpresa desberdinetako pilotariek elkarren aurka jokatu.
Gaurko egoeran hori ez da posible, baina etorkizunean pentsatzen dut posible izango dela. Pilotarien konbinaketen bidez lehiakortasuna lortuko dugu eta baita kalitatea ere. Ni baikor agertzen naiz, Asegarcek eta Aspek irakurketa bera egiten dugulako. Horrek ez du esan nahi gure artean arazorik ez dagoenik, baina helburu berak izanik, arazoak konpontzeko daude. Uste dut arazook nahiko laster konponduko direla zeren oraingo bide honetatik ez goaz inora.
K. ARIZNABARRETA. Enpresen arteko konponketa laster izango dela dirudi. Nik 12 urte daramatzat pilotan eta enpresen arteko eztabaidak hiru hilabetean bakarrik izaten dira. Pilotariak behar dituztenean merkatua igo egiten da eta lehia hor dute. Hortik aurrera badakigu elkarren artean konponduko direla. Merkatua jaisten hasten da eta merkatua monopolio bat bihurtzen da. Kalitatea-kantitatea kontzeptuan erru guztia enpresek daukate. Afizionatu mailan pilotari kopurua gutxitu dute. Kalitatea nahi dutela diote.
Hor dago kantitatea, enpresa bakoitzean 10-12 pilotari daude hilean behin edo jokatzen dutenak eta kontratua bukatzen zaienean kalera joango dira. Beste batzuetan, lehen 4-5 pilotarien artean ez bazaude kontratua amaitzerakoan kanpora zoaz, jendea soberan dagoelako. Nik ez dakit hori kalitatea bilatzea den ala ez. Beste kontu bat: enpresek esaten dute zein pilotarik jokatu behar duten. Enpresa desberdinetako pilotarien arteko konbinaketak aipatu ditu Patxik. Enpresa bereko pilotarien arteko konbinaketak ere egin daitezke, baina enpresariari egundo ez zaio interesatzen. 3 milioi pezeta kobratzen duen pilotaria ez dute 40 milioi pezeta kobratzen duenarekin jartzen.
Enpresak kalitatearen bila dabiltzala esatea gezur hutsa da; txapelketen adibidea dago. Enpresek erabakitzen dute nork, non, nola eta noren aurka jokatu behar duen. Beraiek esaten dute zein materialekin jokatu behar den. Piloten aukeratzaileak enpresatik irabazten du dirua. Kalitatea ez da errealitatea askotan. Pilotari askok afizionatu mailan dute kalitate handia, baina gero ez zaie aukerarik ematen. Dirutza handiak irabazten hasten direnek berriz, ez daukate kantxan kalitatea demostratu beharrik. Enpresariek beren bigarren mailako jokalariekiko errespeturik ez dute erakusten. Leitza, Pascual, Gonzalez edo Xala batek lehen mailan jokatzea bigarren mailakoentzako errespetu falta handia da. Zer egin behar dute bigarren mailakoek lehen mailara igotzeko? Zer esan behar du Badiola III.ak? Edo Muruamendiaraz batek? Politena kantxan irabaztea da eta kalitatea hor agertuko da.
M. BRINGAS. Onartu behar da enpresak diruaren bila doazela.
P. MUTILOA. Diruaren bila bi gauzagatik joan behar dugu. etekina ateratzeko eta pilotariari ordaintzeko. Zenbat partida eman ote ditugu 100 ikuslerekin? Azken finean enpresa hauetan denok gara langileak. Ni enpresako gerentea naiz eta pilotariak langileak, eta fruiturik ateratzen ez badugu ez dago banatzerik.
M. BRINGAS. Nik uste dut horretan denok ados gaudela eta uste dut ados jarriko garela azken urteotako aldaketa kontuan hartuta. Enpresen kudeaketa hobea izan da azken urteotan eta pilotarien lan baldintzek hobera egin dute. Enpresa enpresa da, baina kontuan izan behar du kasu honetan esku artean duen produktua kirola dela. Irizipideak diru irizpideak izango dira, baina kirol irizpideak ere kontuan hartu behar dira. Eta hor federazioak edo enpresetatik kanpo dagoen erakunderen batek sartu behar du.
Bestalde, behin eta berriz ikuskizuna ari gara aipatzen baina ikuskizuna aipatzen denean badirudi ikuskizun mota bakarra dagoela. Ikuskizuna da pilotari batek keinu mehatxugarria egitea epaileari, baina ikuskizuna da ere Iparraldeko trinkete batean sakea egin behar denean ikusle guztiak isilik geratzea. Honekin esan nahi dut jarraitzen ari garen ikuskizun eredua ez dela nire gustukoa. Euskal pilotak ez du izan behar ikuskizun elitista, baina bai txukuna, eta honetan nire ustez hanka sartze handia egiten ari gara.
K. ARIZNABARRETA. Langile horrek nola irabazi dezake diru gehiago ala gutxiago? Zeren arabera? 3 milioi pezeta irabaztetik 10 milioi pezeta irabaztera nola pasa daiteke?
P. MUTILOA. Horri erantzutea erraza da. Frontoira zenbat jende eramaten duenaren arabera.
K. ARIZNABARRETA. Orduan kantzontzilotan atera behar dugu!
P. MUTILOA. Ez, ez, ez! Kirol profesionalari buruz ari gara hitz egiten.
K. ARIZNABARRETA. Kirola kirola da!
P. MUTILOA. Bai, bai! Kirola kirola da! Baina kirola egin nahi baduzu jolastu eta ez kobratu. Lehen partida bakoitzeko kobratzen zen eta enpresariak pilotariari esaten zion orain etorri zaitez eta orain ez. Orain, zuek (Karmelori begira), pilotari bakoitzak, daukazue hilero soldata bat enpresa guztietan.
K. ARIZNABARRETA. Eta hori zergatik gertatu zen? Konpetentzia zegoelako.
P. MUTILOA. Gertatu den aldaketari buruz hitz egiten ari naiz.
K. ARIZNABARRETA. Baina gertatu dena normala da.
P. MUTILOA. Gauza bat, hemen diru barik ez dago ezer! Eta lehen esan dugu diru iturri nagusia, garbi, telebista dela eta horretarako ikuskizunak niretzako garrantzi funtsezkoa dauka. Kirol profesionalari buruz ari gara hitz egiten. Lehenengo lan bat egitera zatozte pilotariak eta gero kirola egitera.
K. ARIZNABARRETA. Mutiloak badaki bere enpresan zer egin behar duen, baina pilotariek ez dakite. Bigarren mailako jokalariek ez dakite zer egin behar duten lehen mailara igotzeko. Ez dakite txapelketa irabazi behar duten ala txapelketako finalera nor heltzen denaren arabera pilotari bat ala bestea igoko duten ala ez. Enpresariak badaki zer egin behar duen, baina pilotariak ez, pilotari figuren arabera funtzionatzen da. Martin Alustizari esan behar zaio kontua ez dela 22ra heltzea soilik, bidean beste gauza batzuk egin behar dituela. Guri esan zaigu irabazi egin behar dugula... dena gezurra. Esan zer egin behar dugun "figura" hori izateko.
X. EUZKITZE. Orain dela urte piloa Ogeta sasoi betean zegoela partida jokatu zuen bera baino askoz izen gutxiago zuen pilotari baten kontra. Hark defentsa ikaragarria zuen, mutil zaildua, gogorra... Honek irabazi zion Ogetari. Partida amaitu eta enpresariari esan zion: "22ra irabazi egin diot eta berak sekulako dirutza kobratuko du eta nik bere seitik bat irabaziko dut". Eta enpresariak erantzun zion: "Arrazoi duzu, baina Ogetak pilotalekua bete du eta zuk botileroa besterik ez duzu ekarri". Alde horretatik enpresariaren ikuspuntua ulertu beharrekoa da. Baina hemen zer gertatzen da? Pilotari zaildu horrek irabazten dio Ogetari (eta agian txapelketan gainera) eta hurrengo urtean behetik hasi behar du. Ogeta beharbada finalaurrekoetan jartzen da.
Gauza bat da frontoira eramaten duen jendearen araberako diru sarrerak izatea pilotari batek. Baina kirolak eta araudiak indarrik izango baldin badu emaitzak errespetatu egin behar dira. Ez da posible derrepente debutatu duen pilotari bat lehen mailan sartzea eta iaz bigarren mailako lehenengo partida galdu duena aurten zuzenean lehen mailan jartzea. Eta beste batzuk berriz askoz ere lehiakortasun handiagoa eta maila erregularragoa erakutsi dutenak azken 10-12 urtetan, gutxiago saltzen dutelako behean uzten dira. Hor araudiaren beharra begi bistakoa da. Hala ere, enpresek ahal duten dena edo egiten uzten dietena egingo dute berriz ere. Hor sartzen da federazioaren papera eta gaur egun federazioarekin oso-oso kritikoa naiz iruditzen zaidalako txapelak sinatzeko besterik ez dela. Hori alde batetik eta bestetik, Patxirekin gauza batzuetan ados nago, baina beste batzuetan ez.
Zer gertatzen da jende gutxi joaten denean frontoira? Titin eta Goñiren partidara oso jende gutxi joaten bada enpresarentzako, jakina, oso kaltegarria da. Baina gerta liteke jaialdi batean dirua irabazi gabe geratzea eta enpresarentzat jaialdi ona izatea. Esate baterako, Beginok sekulako etorkizuna dauka nire ustez, baina oso-oso berde dago. Ahal dela 120 partida jokatu behar ditu urtean, nahiz Sorian nahiz Ameriketan edo artasoroan bada ere. Hemendik hamar urtera, laguntzen bazaio eta zortea badauka beharbada pilotalekuak bete egingo ditu, baina orain, haren jaialdietan nahikoa da dirua ez galtzea. Hori ere enpresa ikuspegia da (Patxik buruarekin baietz). Iruditzen zait politika horri oso garrantzi gutxi ematen zaiola. Bestetik, pilotariak langileak direla aipatu duzu (Patxiri zuzenduta), baina zeuk zehaztu duzu gero langile bereziak direla. Baina zuek ere enpresari bereziak zarete.
Ez duzue industrialde batean ari den enpresari batek bezala torlojoekin edo burdinarekin lana egiten. Zuen lehengaia pilotaria da, gizakia eta euskal historian eta nortasunean pisu handia duen kirol tradizional eta ondo zaindu beharrekoarekin ari zarete lanean. Horrek esan nahi du dirua irabaztea oso ondo dagoela, baina kanpotik begira dagoenak sekula ez duela diru irabazte soila ontzat emango, horrekin batera azpiegiturak, araudia eta kirol justizia eta beste hainbat gauza zaintzen ez badira.
P. MUTILOA. Orain halakok jokatuko du, gero ez... Horrela ezin gara ibili. Pilotari batek Belokiri ez dakit zenbat aldiz irabazi diola eta dagoeneko lehen mailakoa dela esaten du. Atlético de Madrid Ligako eta Kopako txapelduna izan zen eta orain bigarren mailan dago! Pilotan ere hala behar du eta hori lortzeko mahai batean eseri behar dugu enpresariok eta pilotariok eta arauak jarri. Arau horien arabera pilotari bat aritu daiteke lehen mailan, baina baita bigarren mailara jaitsi ere.

X. EUZKITZE. Ni ez naiz horrelako gaietan aditua eta ez dakit nolako enpresen elkartea egiteko asmoa duten enpresek eta nolako ondorioak izango lituzkeen, baina bien bitartean nola funtzionatzen duen badakit eta ez zait batere gustatzen. Gaur egun araudi bakarra animaliena da, ahal duenak ahal duena jan eta irensten du. Eta hori mugatu dezakeen bakarra federazioa da. Zergatik federazioa? Esate baterako, Lau t'erdian jokatzen hasi den txapelketa honek izen ofiziala daukalako. Euskal Herriko Lau t'erdiko Txapelketa da eta Euskadiko Federazioak ematen dio ofizialtasuna txapelketari.
Federazioak ezin du esan: "Beno, Aspe, Asegarce, uzten al diguzue txapelketa hau ofizial bihurtzen, gure sinadurarekin txapela jartzen, sari banaketan gure presidentea egoten?". "Bai, bai utziko ez dizuegu bada?". "Orduan zuek antolatu txapelketa". Ez da posible! Txapelketak federazioak antolatu behar ditu eta enpresek ez badute araudia errespetatzen, aurreko urteko txapelketako emaitzen araberako sailkapena errespetatzen ez badute, federazioak nortasunik baldin badauka, esan behar du txapelketa horri ez diola inondik inora ere ofizialtasunik emango. Baina horretarako nortasuna eta ausardia behar da eta nik ez diot inondik inora horrelakorik ikusten. Gauzak aldatzen ez diren bitartean dagoena daukagu eta dagoena hutsaren hurrengoa da.
M. BRINGAS. Ados nago Xabierrekin. Baina argitu nahi dizut (Euzkitzeri begira) azken urte hauetan ez dela egin Euskal Herriko txapelketarik. Arauak federazioak edo enpresatik kanpo dagoen erakunde batek jarri behar ditu pilotari eta enpresekin akordiora helduz. Federazioaren papera ere ez da batere erraza izan, oreka mantentzeko ahalegin handiak egin behar izan ditu, eta une honetan enpresen elkartearen zain gaude.
X. EUZKITZE. Eta orain Lau t'erdiko Txapelketari nork ematen dio ofizialtasuna?
M. BRINGAS. Inork ez. Enpresen eskutan dago utzita eta hori txarra da. Ea enpresen arteko elkarte hori sortzen den eta horretaz hitz egiten dugun.
K. ARIZBANARRETA. Federazioari dagokionez. Azken hiru urteetan ez dago Euskal Herriko Txapelketarik eta ez dute txapelketek ofizialtasunik. Baina azken urte bietan (aurten ez) Joserra Garai Euskadiko Federazioko lehendakaria hantxe zegoen Patxi Mutiloa eta Iñigo Salbidearen artean mikrofonoa eskuan, hitz egiten... ofizialtasun hori ematen. Pilotari guztiak harrituta geratu ginen hura han ikusita. Aurten nahiko saltsa egon denez ez da agertu.
X. EUZKITZE. Pentsa ezazu nik hurbiletik jarraitzen dudan ala ez mundu hau. Hura han ikusita nik sinetsi nuen ofizialtasuna bazuela txapelketa hark.
P. MUTILOA. Ni ez nago Xabierrekin ados. Txapelketek ofizialtasuna behar dute, baina ofizialtasun horrek enpresen elkartetik etorri behar du. Batetik enpresen elkarte hori egongo da eta, zalantza barik, bestetik denon artean arauak jarri beharko ditugu. Zergatik sartu behar du federazioak? Begira nolako panorama dagoen federazioen artean: Euskadikoa, nafarra, Errioxakoa... gero Espainiakoa... bakoitza bere aldetik... Egonkortasuna behar dugu! Eta egonkortasun hori lortuko dugu enpresen elkarte horrek bere txapelketa ofizialak antolatuz.
Eztabaida gaurko kirol profesionalean federazioek zein funtzio duten aztertzea da. Eredu hori kirol guztietan dago eztabaidan. Begira zer gertatu den saskibaloian. TAU eta hauek zer esan dute? "Gu gure txapelketa egitera goaz".
Azken finean, kirolariari enpresak ordaintzen dio nomina. Nik ez dut ulertzen federazioak nola hartzen dituen jokalari onenak eta hilabetez hortik zehar eramaten dituen. Kazetariei ez zaie horrelako elkarte bat etortzen esanez "zatoz nirekin hilabetez eta gero nomina enpresak ordainduko dizu". Ez dauka zentzurik, hau da benetako eztabaida.
X. EUZKITZE. Lehen ere esan dut zuek osatzera zoazten elkarte hori nolakoa izango den ez dakidala, baina dakidan gauza bakarra da zuen gainetik zerbait jarri behar dela.
P. MUTILOA. Elkarte horrek federazio batek bezala funtzionatu beharko du, bere arauekin. Begira orain. Partida non jokatzen denaren arabera araudia desberdin aplikatzen da. Orain, pilota desegituratuta dago, "oihanaren legea" da hau. Horrela ezin dugu segi, jausiko da. Kapaz izan behar dugu mahai batean jartzeko, bakoitzak jakinda zein funtzio bete behar duen.
X. EUZKITZE. Baina hori hemendik hamar urtera ez, Bake Prozesua bezala.
P. MUTILOA. Denbora gutxi barru izango da.
K. ARIZNABARRETA. Berba politak esaten dituzue (enpresariok), baina aukera dagoen bitartean... berdina egiten duzue. Pilotariak ados gara urtero igoerak eta jaitsierak egoteko. Baina zuek (enpresariek) nahi duzuena igo eta jaisten duzue. Beste enpresen kontra jokatzen dugunean ez dago arazorik, baina enpresa berekoen artean jokatzen dugunean badakigu noren alde izaten den materiala. Enpresaren eta telebistaren interesak hartzen dira kontuan.

K. ARIZNABARRETA. Pilotari batentzat, lehenengo eta behin, kantxan irabaztea edo galtzea da indarrean jarri beharreko lehenengo irizpidea. Pilotari batek badaki frontoian galduta jaitsiko dela, hark ez du jaisteko arazorik. Arazoa da irizpiderik ez izatea jaitsi ala igotzeko: urte bakoitzean rankinga aldatzea, batean finalaurrean dago eta hurrengoan azpian, "honek ez du igotzen eta geuk igoko dugu nahi dugulako", bigarren mailako txapelduna igoko da, baina enpresa txiki bateko pilotaria ikusiko da... Edozein pilotarik zera nahi du, kantxan irabazitako hura mantentzea.
P. MUTILOA. Nik lehen espezializazioarena aipatu dut eztabaida honetan. Zergatik beti pilotari guztiek parte hartu behar dute txapelketa batean? Esan dugu hau kirol profesionala eta ikuskizunak garrantzi handia duela. Zer nahi dugu orduan, guztiok jokatzea eta, gaur egiten den gisan, interes gabeko txapelketa bat egitea? Nik ez dut esaten enpresak bakarrik erabaki behar duenik, hori guztion artean egin behar da.
Pertsona bat, adibidez, zergatik ezin daiteke trebatu Lau t'erdiko Txapelketa jokatzeko. Esate baterako, zer demontre egiten du ezaugarri egokiak ez dituen pilotari batek Lau t'erdiko Txapelketa jokatzen? Ziklismoan sprinterra sprinterra da, eta kito! Eta, jakina, nire ustez txapelketa batean aritzeko pilotariak ezinbestean izan behar du kontratua enpresa batekin. Tourra adibide berriz: Pantanik irabazi dezake Tourra, baina hurrengo urtean bere taldeak parte hartzen ez badu, Pantani ere parte hartu barik geratzen da.
K. ARIZNABARRETA. Tourra bera enpresa moduan antolatuta dago, adibide horrek ez du balio. Izatekoan Munduko Txapelketa edo halako bat aipatuko beharko litzateke. Elkororen adibideari helduz, nik finala jokatu nuen Lasaren aurka bigarren mailan, 22-7 irabaziz, eta hurrengo urtean Lasarekin jokatua nuen bigarren mailan eta Elkorok eta Bernak lehen mailan, eta gero finalista izan zen gainera; baina ez zen bere merituz igo, enpresak igoarazi zuen. Espezializazioari dagokionez, akaso Otaegi edo Muruamendiaraz espezialista handiagoak dira, baina enpresak erabakitzen du Elkorok eta Raik jokatzea.
P. MUTILOA. Zuek zuen ikuspegitik bakarrik ari zarete begiratzen.
K. ARIZNABARRETA. Ni errealitatea nolakoa den esaten ari naiz.
P. MUTILOA. Baina ni pilota profesionalaren mundua nondik nora doan aztertzen ari naiz. Azkenean zer nahi dugu? Denek jokatzea eta frontoira ikustera inor ez joatea? Egiten ari garen gehiena tradizioak hala ekarri duelako egiten dugu, hemen ez dago araurik eta ordua da denok mahaiaren inguruan jarri eta gauzak konpontzen hasteko. Horretarako une historikoa bizi dugu, batetik enpresak elkartea egitera goaz eta, bestetik, pilotariek beste elkarte bat daukazue; goazen jartzera eta arazoak konpontzera.
K. ARIZNABARRETA. Gu horretan gaude, baina zoritxarrez ez dugu hori egiteko aukerarik izan.
X. EUZKITZE. Datorren astean ba al duzue bilerarik (ironiaz)? Ze, halakoak hemendik bost urtera egiten badira ez dute ezertarako balio. Datorren astean badago denbora bilera bat egiteko.
P. MUTILOA. Xabier, agiri eta eduki mordoa oso aurreratuak dauzkagu. Hara, egia da, arazo bat dugu gure artean eta konpondu behar dugu, guk behintzat horretarako borondate osoa dugu. Azken finean, Aspe eta Asegarcek helburu berdina dugu. Hemen ezin dugu esan enpresak txarrak dira eta pilotariak onak, edo alderantziz.

K. ARIZNABARRETA. Berbaz bai, gero gauzak egiterakoan guk ez diegu borondaterik ikusi enpresei. Gauza bat, amaitzeko: txapelketak gaizki antolatuta daudela dio Patxik edo aldatu behar direla, baina orain arte egindako aldaketa guztiak eurek egin dituzte, txarto badago eurek egindakoa da eta ez digute gainerakooi ezer esan beharrik. Eurek izan dute botere guztia eta besteok ez dugu ezer esaterik izan.

m. bringas. Nik aurretik zehaztapen bat egin nahiko nuke. Ados nago zurekin, Xabier, Euskadiko Federaziotik gauza batzuk gaizki egin dira, dagoen egoera beharbada ez da egokiena gauzak ondo egiteko, baina zerbait ondo egin bada joko araudiarena da, eta alor horretan kazetarien aldetik huts egin da. Federazioak, euskal pilotaren historian lehenbiziz, jokamolde guztien joko araudi guztia egin zuen duela hiru urte eta piko. Bukaerako testua lortzeko mediku, pilotagile, klub, jokamolde bakoitzeko adituen eta abarren iritzia jaso zen. Araudi hori enpresei pasatu eta publizitatearena kentzea bakarrik aipatu zuten, gainerakoarekin ados ziren.
Gero garbi ikusi da profesional mailan puntu asko ez dela betetzen; jakina, araudia epaileek betearazi behar dute eta gaur egungo epaileen kalitatea agian ez da nahi genukeena. Baina joko araudia egon badago eta aldatzeko aukera osoa dago. Dena den, profesionalentzat araudi berezia egin beharko litzateke.
x. EUZKITZE. Baina araudi horrek Euskadiko Federazioarentzat bakarrik balio du, ez besteetarako.
M. bringas. Lehen aipatutako eredua jarraituz, txirrindularitzan berdin gertatzen da, Tourra Belgikatik pasatzen denean kaskoa jarri behar da, han arauak desberdinak direlako.
x. EUZKITZE. Baina enpresek ez dute araurik. Etenen kasuan, arauak ez dira berdinak Espainiako Federazioan eta Euskadikoan; orduan, Mikel Goñik esaterako, zer esan behar dio enpresari, "aizu, jarri iezadazu partidua Errioxan, han atsedenerako denbora gehiago dut eta". Hori ez da kontua, txapelketa bat bada araudia ere bakarra behar da.
P. MUTILOA. Enpresak araudiaz aritu gara eta seguruenik Euskadiko Federazioak egindakoa izango da. Edozein modutan, garrantzitsuena da gauza horien gainean enpresak, federazioak eta pilotariak elkarrekin hitz egitea. Lesioarena dago arautu beharrekoen artean. Lesionatuta badago, pilotariak askatasun osoa izan behar du aurrera jarraitu edo ez erabakitzeko. Lesionatuta jokatzen aritzea ez da ona pilotarientzat ezta kirolarentzat ere.
K. ARIZNABARRETA. Horrek balioko luke zesta-puntarako, baina eskuan...
M. BRINGAS. Zergatik ez? Federazioko araudian argi agertzen da lesio gisa.
x. EUZKITZE. Euskadiko afizionatu mailako txapelketa batean araudi hori erabil liteke, baina zoaz Eibarrera bat ari denean 16-0 irabazten besteak eskuko mina duelako. Zer egin behar da hor? Eta irabazten ari denaren alde dirua jokatu duenarekin zer gertatzen da?
P. MUTILOA. Hor dago arazoa, eta hori konpondu behar da. Pertsona bat lesionatzen bada partidua galdu egiten du eta apustuak bertan behera gelditu beharko lukete.
x. EUZKITZE. Niri ez zait ondo iruditzen eskuko minarekin erretiratzea, eskuko minarekin dagoenak edo esku bakarrarekin jokatu behar du edo pilota pasatzen utzi.
M. BRINGAS. Ez dut ulertzen. Zein da eskuko mina eta beste lesio baten aldea?
x. EUZKITZE. Bada, esku pilotak bere berezitasunak dauzkala eta hori da bat. Esate batera, Tolosak ez zuen txapelik izango sufritzeko daukan ahalmena izan ez balu. Hemen dirua dago jokoan...
M. BRINGAS. Hori da arazoa, baina orduan kirol irizpideez gain beste batzuk ari gara kontuan hartzen, diru irizpideak. Honetan ere azterketa azaletik ari gara egiten. Benetako arazoa ez da kirol arrazoia, diru kontuak dira oztopo.
x. EUZKITZE. Jakina, baina enpresek hori beren gain hartu beharko lukete eta argi adierazi, baina oso argi, ez gaur egun adierazten den bezala. Dirua jokatzen denean argi ibili behar da, eta Logroñon Goñi III.arekin gertatu zena aurretiko oso-oso arriskutsua da.

K. ARIZNABARRETA. Horretan ez dugu irizpide bateraturik. Irigoienek ere, banaka jokatzen ari zela, utzi zuen partidua Eibarren eta sekulako txistu zaparrada entzun zuen.
X. EUZKITZE. Eibarren, duela lau bat urte, partidu bat zuzenean ematen ari ginela Errastiri pilota bat sartu zitzaion eskuinean eta handik aurrera ezkerrez bakarrik jokatu zuen.
M. BRINGAS. Baina esaten ari gara pilotak ikuskizuna izan behar duela. Zuek uste duzue hori ikuskizunaren aldekoa dela? Pilota jo ezin duen pilotari bat telebistatik ikustea euskal pilotaren aldeko irudia al da?
X. EUZKITZE. Ikuskizunaren alde ez dakit, baina nahasmena saihesteko modua bai. Bestela interpretazio asko egon daiteke eta pilotariak ere asko manipulatu dezake, interesatzen zaionaren arabera.

K. ARIZNABARRETA. Ez, ez da posible, oso zaila da.
X. EUZKITZE. Behatz bat apurtuta baldin badaukazu bai, bestela ez da posible.

P. MUTILOA. Nire ustez materialarekiko helburua homologazioa da, teknologia aldetik hori egin daiteke. Beraz, bizpahiru pilota mota egon beharko lirateke eta pilotariak hori aukeratu beharko luke, frontoia eta aurkariaren ezaugarrien arabera.
X. EUZKITZE. Eta zein pilotagilek egingo lituzke pilotak berdin-berdinak?
K. ARIZNABARRETA. Eta zoruaren ezaugarriak?
P. MUTILOA. Azkenean, gaur egun, frontoi guztien ezaugarriak gero eta berdintsuagoak dira. Eta, Xabier, zergatik egin behar dira pilotak eskuz? Ezin al dira beste era batez egin? Gaur egun pilotak industrialki egin daitezke, eta ez dugu beti pilotagile baten menpe egon beharrik.
X. EUZKITZE. Gaur egun pilota aukeratzen dutenak figurak dira eta enpresek, berez figurak ez diren pilotari batzuk, pilotarekin lagunduta, figura bihurtu dituzte; izenik esan gabe denok ulertzen dugu. Eta Astelenan brea botako da baina ez da Arrasateko zoruaren berdin-berdina izango. Ni ez naiz pilotaren estandarizazioaren aldekoa. Pisua ez da nahikoa, gainera askotan ez da ezer. Gaur egun pilotaren bolumena ez da kontuan hartzen, garai baten bai, bi aro egoten ziren, batetik pasatu behar zuen eta bestetik ez. Hori ere garrantzitsua da, gaur egun erabiltzen diren zenbait pilota edozeinek esango luke jubeniletakoak direla.
P. MUTILOA. Nire ustez hiruzpalau pilota klase egon beharko luke. Eta zoruari dagokionez, futbol zelai bakoitzak ere bere ezaugarriak dauzka, baina gutxieneko homologazio bat egon behar du.
K. ARIZNABARRETA. Pilotari gehienok ez gaude estandarizazioaren alde. Beti esan dugu pilota hautatzea enpresatik aparteko norbaitek egin behar duela. Goñi II.ari, adibidez, enpresak pilota hautatuz gero, ezin zaio irabazi, edo ezustekorako tartea txikia izango da. Pilota aukeraketan ari direnak enpresetakoak dira eta hor enpresek emaitza asko lotzen dute.
X. EUZKITZE. Bai, bi aukeratzaileak oso jatorrak dira eta nik asko estimatzen ditut, bai Fernando Tapia eta bai Ladis Galarza, baina biak oso baldintzatuak daude.
K. ARIZNABARRETA. Hori esan nahi dut, bai. Pilotari guztiek dakigu zein pilotarekin ahal duzun 22-10 irabazi eta hurrengoan beste pilota batekin partidu berdina 22-10 galdu. Pilota izugarri garrantzitsua da.
P. MUTILOA. Kirol batean materialak ezin du halako garrantzia izan, horren aurka jo behar da.
K. ARIZNABARRETA. Eta zeinek aukeratuko ditu homologatutako hiruzpalau pilota mota horiek? Bada figurek, beti bezala. Enrique Vidartek eta enpresari askok aspalditik esan izan dute "garaian garaiko figurak, halako pilotak".
M. BRINGAS. Eta horrela izan behar da?
K. ARIZNABARRETA. Ez, jakina! Baina orain nork esango du egin beharreko lau pilota mota horiek nolakoak izan behar duten?
M. BRINGAS. Hori da guztion artean bideratu beharko dena, eta gakoa zuk aipatu duzu, Patxi: gaur egun zergatik egiten dira eskuz pilotak? Gu une honetan ikerketa bat egiten ari gara paleta larruzko pilota plastikozkoa egiteko, eta bide onetik goazela uste dut. Zergatik lau pilota mota? Frogatu al dugu gaur egun erabiltzen diren pilotak egokienak direla? Derrigorrez horiek erabili behar al ditugu? Betidanik horrela izan delako? Eta zeinek erabaki du hori? Niretzako horiek txorakeriak dira.
Trinketeko pilotak berdinak dira, dagoen aldea oso txikia da. Paleta larruzko pilotak ere -berdin pala motzean- berdintsuak dira, eta eskuz egindakoak dira. Eta, gainera, kontuan hartu behar da pilotaren kostuak kirola nola garestitzen duen, horrek asko mugatzen du kirol hau zabaltzea. Zergatik egon behar du aukeratzaile bat? Zergatik ez dira pilotak berdinak izan behar? Eztabaida honetan historiaurrean gaudela uste dut.
P. MUTILOA. Pilota bakoitzak 7.000 pezeta balio du, eta datorren urtean esaten badute 10.000 pezeta balioko duela, zer egiten dugu?
X. EUZKITZE. Aurrerapausoak emateko baldin bada, niri oso ondo iruditzen zait teknologia erabiltzea.

M. BRINGAS. Gehiago edo gutxiago jokatzen den hori ezin dugu jakin. Baina non ematen da ikuskizun handiagoa, lehengoan ala oraingoan? Hori bai eztabaida dezakegu.
X. EUZKITZE. Atano III.ari adibidez, orain hamabost urte, pilota denak iruditzen zitzaizkion biziegiak. 88-89tik aurrera pilotaren aldaketa nabarmena egin da. Orain dela 12-13 urte erabiltzen ziren pilotak diametroz gaurkoak baino dezente handiagoak ziren, gaur egungoetan botea ere izugarria da, batzuk badira gorputzaren gainetik hiru metroko botea ematen dutenak eta hori mugatu egin behar da.
M. BRINGAS. Pilota mota honekin kirol guztiz elitista egiten ari gara, edonork ezin du jokatu, esku bereziak behar dira erabiltzen ari diren pilotekin eskuz aritzeko, eta hori kirolaren zabaltzearen kalterako da.

P. MUTILOA. Ikuskizuna garrantzitsua da eta telebistatik ezin dira partidu luzeegiak eman. Kirol guztiak norabide horretan doaz.
M. BRINGAS. Baina ez du zergatik luzeegia izan behar. Horrez gain, ikuskizun mota asko dago eta ikusi behar da zein ikuskizun mota nahi den. Publikoaren jarreraren aldetik ere aldaketa handia eman da.
P. MUTILOA. Hor beste arazo handi bat dugu.
K. ARIZNABARRETA. Indarraren ikuskizuna gero eta handiagoa da material mota honekin.

P. MUTILOA. Gazteak ez doaz frontoira eta hori oso arazo handia da. Telebistaren aurrean ere, esaten denez, 50 urtetik gorako jendea egoten da, gainera herri txikietako jendea nagusiki. Zergatik ez doa jende gaztea? Badakigu pilota garestia dela, baina frontoian sarri leku libre asko dago eta hor zerbait egin behar da. Jende gazteak aukera asko dauzka bere bizitzan, eta hausnartu behar dugu zer egin horiek erakartzeko. Horrez gain, frontoian zer giro egoten da? Dena kea da, eta hori ez da ona, azkenean atera beharko da lege bat esanez frontoi barruan ezin dela erre.
X. EUZKITZE. Gogoan dut Indurainek Bordelen ordubeteko marka ontzeko egin zuen ahalegin hura: kondentsazio arazoak medio jendea froga hasi baino hamar minutu lehenago sartu zen, erretzea guztiz debekatua zegoen... Eta nik neure artean: "Indurain sartuko nuke nik pilota final batean...". Jende askorentzat, frontoira ezin da pururik gabe joan.

M. BRINGAS. Kirol guztietan egoera berdintsua da, eta pilotan beste askotan baino hobea da. Jaiotze tasak asko jaitsi ziren garai batean, nahiz eta badirudien orain joera hori aldatu egin dela. Horrez gain, lehiaketa kirolak gero eta garrantzi gutxiago dauka, eta aisialdi kirolak gero eta gehiago. Jendeak bere eguneroko bizitzan nahiko lehiakortasun badu bere aisialdian ere lehiakortasun gehiago bilatzeko, eta hau gaztetxoekin ere gertatzen ari da. Beraz, kirol federatuak gero eta garrantzi gutxiago du. Hala ere, zorionez, oraingoz pilotan lizentzi kopurua mantendu da, eta telebistaren eragina ere nabarmena da hemen; dena den, esku-pilotaz aparteko beste jokamoldeetan ia ez dago pilotaririk afizionatu mailan.
Dena den, nire ustez gaur egun kirol honen benetako oinarria klubek egiten duten lanean datza. Klubetan borondate handiz, eta gehienetan musutruk ari dira lanean. Pilotaren etorkizuna enpresen eta hedabideen eskuetan dago, baina batez ere klubetan egunero egiten den lanak baldintzatuko du etorkizuneko euskal pilota, eta zoritxarrez klubetako azpiegitura oso ahula da.
P. MUTILOA. Ez dakit nola egin beharko litzatekeen lotura, baina nolabait harremanetan jarri behar dira kirol profesionala eta behe mailako pilota, hau da, pilotari gazteak. Urteak eta urteak daramatzate monitore eta gainerako pilotazaleek haurrak hartu eta aurrera eta atzera, ezer kobratu gabe. Horiekiko lotura bat behar dugu eta ez enpresak bakarrik baita pilotariak ere. Pilotariek horretan ere pentsatu behar dute zeren, gure kasuan behintzat (Asperen kasua), pilotariek zenbat traba jartzen duten, esaten diegunean halako aurkezpenetara edo halako eskolara joan behar dutela!
Gero eta kirol desberdin gehiago dago eta gero eta ume gutxiago. Gazteentzat, multikirola da bultzatu behar dena. Ulertezina da, futbolean eta beste kirol batzuetan ere, zazpi-zortzi urterekin kirol batean espezializatzen hastea. Zazpi urterekin umeak kirola izan behar du buruan, orokorrean, eta gero hautatuko du kirola. Hamaika urtetik aurrera badago denbora errendimenduzko kirola egiteko. Hemen ere debate handia dago.
M. BRINGAS. Hori enpresari batek esatea benetan pozgarria da.

M. BRINGAS. Etorkizunari buruz ez dago ezer argi, etorkizuna lantzeko ez baitago inongo planik. Heldu beharreko gaiak? Batetik, nazioarte mailan kirol hau zabaldu egin behar dela, eta bestetik, kirol honi zor zaion gutxieneko duintasun hori eman behar zaiola. Xabierrek lehen aipatu du kirol hau kultura baten barruan dagoela kokatua eta gaur egun ematen zaio garrantzia, ETB lan handia egiten ari da, enpresen aldetik ere bai... baina konparatzen badugu kulturaren beste alor batzuetan erabiltzen ari diren diru kopuruak eta pilotan erabiltzen ari dena, oso desoreka handia dagoela ikusten da. Politikariei sentsibilitate handiagoa eskatu behar zaiela uste dut. Garai batean gainera, zesta-punta adibidez, kanpoko diru sarrera ere izan da, eta hori galtzen utzi dugu.
X. EUZKITZE. Nik nazioarteko kontu hori oso ilun ikusten dut. Zesta-puntak galdu berri dituen lekuren batzuk beharbada berreskuratu ahal izango ditu. Gainera, kirol hau Asian eta Ozeanian ikusi ahal izatea ere lagungarria izan daiteke. Afizionatu mailako munduko txapelketan ikusi dugu gero eta maila kaskarragoa eta gero eta jende gutxiago dagoela.
M. BRINGAS. Baina kontua da ahaleginik ere ez dela egiten. Denok dakigu euskararen garrantzia euskal pilotarena baino askoz handiagoa dela, baina adibide bat jartzearren: euskara teknologia berriei egokitzeko aurrekontua 1.200 milioi pezetakoa da; Nazioarteko Pilota Federazioaren aurrekontua ehun milioi pezetara ez da iristen. Gure kulturatik zer salduko genuke atzerrian? Pilota osagai onenetakoa da horretarako.
P. MUTILOA. Zalantza barik, pilotak oso kultura handia dauka, baina hori ez da garrantzitsuena. Surfa, edo beste kirol batzuk, zergatik doaz gora? Jendeak kirol moduan baloratzen dituelako. Esku pilotak une ona bizi du, baina egundoko arriskua dauka. Hemen arazo ugari atera dira, eta dauzkan hutsuneei erantzuna ematen ez badiegu jai daukagu.
X. EUZKITZE. Momentu onarena nik ez dut horren garbi ikusten. Orain dela 20 urte Astelenan astean hiru jaialdi ematen ziren eta bete egiten zen, gaur egun figura handiekin ere 200 pertsona doaz. Une engainagarria bizi dugu.
K. ARIZNABARRETA. Arazoak daudela argi dago eta, beraz, hemen esan den moduan, ea guztion artean konpontzeko ausardia nahiko dugun.