IZARA ZURIAREN AZPIAN EZKUTATUA
- Datorren ostegunean, azaroak 1, hilerriak lorez beteko dira urteroko hildakoentzako omenaldi zabalean eta iluntzean animak lurrera jaitsiko dira. Baina hurrengo egunetik aurrera, gizarteak bere ezkutalekura bidaliko du berriro heriotza. Hildakoak bizion begiradetatik aseptikoki babestuko dituzte eta, dena makilatzen den garaiotan, gorpuak makilatuta aurkeztuko zaizkigu soilik. Haurrei aitona bidaia luze batean dela esango zaie, lehen haurrak Paristik zetozela esaten zitzaien modura; Eros eta Tanatosen ezkutaketa jokoa. Gizarte industrializatuan heriotza tabu bihurtu da. Gauzak asko aldatu dira bizitza eta heriotza bat ziren garaietatik.
Modu horretan, eta heriotzarekiko jarrera desberdinen arabera, ohitura eta errito andana sortu da toki eta garai bakoitzean.
Euskal Herria preindustrialean, beste toki askotan bezala, hilzorian zegoenari ez zitzaion bere egoera larria ezkutatzen. Alderantziz, behar-beharrezkoa zen hari gauzak garbi adieraztea, une horretarako presta zedin. Etxeko heriotza zen hura, senitartekoz inguratuta. Eliza katolikoa bizitzako esparru guztietan sartuta zegoen garaian (eta heriotza bere esparru indartsuenetakoa zen, zalantzarik gabe), hiltzera zihoanak damutzeko eta sakramentuak hartzeko aukera behar zuen, bere arima salbatuko bazuen. Hura zen ondo hiltzeko bidea. Heriotza txarrak, istripu batean edo bihotzekoak jota bat-batean gertatutakoak, betiko kondena zezakeen hildakoaren arima. Europako literatura erlijiosoak ederki azaltzen du hauxe eta Euskal Herrian ere badugu gaiaren inguruko hainbat idazle: Kardaberaz, Palacios, Mendiburu, Tartas bera...
Behin heriotza gertatutakoan, egin beharreko lehenengo gauza gertakaria jakinaraztea zen. Horretarako elizako kanpaiak jotzen ziren. Euskal Herriko hainbat tokitan erleei esaten edo kantatzen zitzaien heriotzaren berri. Beste toki batzuetan ganaduari ere esan behar zitzaion. Ondoren, gorpua prestatu behar zen: auzoko etxekoandreak jazten zuen berau, beti ere hildakoaren begiak itxi ondoren (ez zen komeni hildakoari begietara zuzen begiratzea, heriotz batek atzetik bestea ekar baizezakeen). Gorpua ohean edo, beranduago, hilkutxan ipini eta gurutze bat jartzen zitzaion esku tartean, bularrean. Hildakoari hankak lotzen zitzaizkion batzutan, dirudienez bizien mundura itzul ez zedin. Kandelak piztuta, gaubeilari ekiten zitzaion: auzoko guztiak hurbildu ohi ziren hildakoaren etxera, iluntzetik egunsentira. Hurrengo egunean, gorpua elizara eramaten zen, elizbide edo hilbide finkotik. Ezin zen besterik erabili. Elizan hiletak burututa, gorpua ehorzteko ordua iristen zen. Dena ez zen ordea katolikoki «zuzena» eta duela gutxi arte hainbat ohitura «pagano» gorde da Euskal Herrian: txanponak eta bestelako objektuak zerraldoan uztea, animaliak eskaintzea...
Hilobia eliza barruan bertan izaten zen, eta, tokirik ezean, inguruan. Beste mundura iristeko erraztasunak jarri izan zaizkio betitik hildakoari. Historiaurrean toki altu eta irekietan eraiki ohi ziren trikuharriak, zerutik edo dena delakotik gertu. Erdi Aroko eguzki formako hilarriak ekialdera begira ipintzen zituzten. Eta kristaua izanik, infernua saihesteko zer zen hobea Jainkoaren Etxean ehortzia izatea baino?
Hildakoa lur azpian, lur gainekoek hileta-bazkari garesti eta jendetsuak egiten zituzten, etxekoen ekonomiaren kalterako, baina egoera animikoaren onerako. Jakiez gain, edaria ere ugari izaten baitzen bazkari hauetan. Heriotzaren atsekabea gainditzeko lagungarri zen bazkari itxurako «carpe diem» hura.
Euskal Herria barrokoko heriotzaren inguruko ohituren deskribapen hau orokorra da, noski, eta tokian tokiko ezaugarri bereizi mordoa jaso dute etnografoek. Esan beharra dago, gainera, mendebaldeko gainerako herrialdeetan ere ohiturak oso antzekoak zirela garai horretan.
Bizitza eta heriotzaren arteko lotura egun baino estuagoa zela esan genezake. Heriotza onartuagoa zegoen. Halabeharrez, heriotza tasa askoz ere altuagoa baitzen garai hartan, haurrei dagokienean batik bat.
Gaur egun, ordea, gauzak oso bestelakoak dira. Hasteko, hilzorian dagoenaren aurrean disimulua nagusitu da. Asko eta asko ospitalean hiltzen dira eta handik zuzenean beilatokira eraman ohi dira gorpuak. Heriotza etxetik bidali dugu.
Hilbide sakratuek ez dute jada zentzurik eta elizetan aspaldi ez dago tokirik zerraldoak bertan ehorzteko. XVIII. mendetik aurrera hilerriak eraiki ziren herrien kanpoaldean (garbitasun eta toki arazoengatik, besteak beste). Baina kanposantuak berak desagertzeko joera datorrela ere pentsa daiteke, gorpuak erraustea gero eta ohitura zabalagoa baita.
Beraz, egun etxetik kanpo hiltzen gara eta gorpua profesionalen esku utzi eta desagertu egiten da. Berragertuz gero, ederki makilatuta erakutsiko digute, bizirik balego bezala. Ez dadila begi aurrean heriotzaren arrastorik ageri. Fikzioa odolez gainezka eskaintzen diguten bitartean, Dorre Bikietako biktimen irudiak debekaturik daude. Heriotza ukatu nahi dugu eta tabu bihurtu dugu.
Sexua eta heriotzaren arteko harremana bitxia da aspalditik. «Orgasmoa eta heriotza bi neska adeitsu dira» zioen Baudelaire-k. Bernini eskultoreak Santa Teresa Jainkoarekin harreman mistikoan irudikatu zuenean ere, haren aurpegiak ez zirudien orgasmotik urrun.
J. Baudrillard-ek, aldiz, horrela azaltzen du fenomeno hau: «Heriotzaz hitz egiteak barrea eragiten du, barre ernegatu eta lizuna. Sexuaz hitz egiteak ez du erreakzio hori ere eragiten; sexua legala da, heriotza bakarrik da pornografikoa. Azkenean, gizarte «historiko» guztiek lortzen dute sexua eta heriotza disoziatzea eta bataren liberazioa bestearen aurka lortu denaren itxura egitea. Modu horretan biak neutralizatzen dira».
Finean, heriotza ez da fenomeno biologiko hutsa, bizirik gaudenok bere aurrean dugun jarrera ere bada. Juan Madariaga historialariak dioen modura, heriotzaren historia, «heriotzaren aurrean dauden bizidunen historia da»
Kontuan hartu behar dugu, gainera, hilda jaiotzen ziren haurrak edota erditzean hiltzen zirenak sarritan ez zirela dokumentuetan jasotzen. Horrela bada, bizitzaren lehen urteetan haurren erdia inguru hiltzen zela esan genezake.
Egoera horretan, gizarteak onartu egiten zituen «esperotako» heriotza hauek. Insensibilizatuak zeuden nolabait. Elizgizon eta gurasoen kezka bakarra haurra bataiatzea izaten zen, hildakoak beste munduan kristauen abantailaz gozatzeko aukera izan zezan. Linboa ez zen infernua, noski, baina aukeran zerua nahiago
Orgullo Cazurro talde faxistako kide bati kontra egin zion atxilotuak, eta bideo batean jaso zuen hori. Guardia Zibilak atxiki du berriki, eta badirudi "gorroto-delitu bat" egotzi diola.
Angeluko Cyclopotes elkarteak ikusmen-gabeko jendeer parada ematen die bizikletaz ibiltzeko. Tandem club des déficients visuels du zinezko izena elkarteak eta 2004ean sortu zen. Joan den astean Amikuze eta Oztibarren gaindi pasa dute aste osoa, egun guziez ibilbide... [+]
Donostian, 300 pertsona baino gehiago “pobrezia eta muturreko bazterkeria egoeran” bizi direla salatu dute Kaleko Afari Solidarioak (KAS) eta Hiritarron Harrera Sarea taldeek. “Michelin izarrak dituzten zortzi jatetxe dituen hirian eta Basque Culinary Center... [+]
Ostiral goizean ekitaldi politiko bateratua egingo dute Gironan, Herrialde Katalanetan. Puigdemont faltako da, ezin baitu itzuli.
Bere sorterri Ataunen hil da Maximo Aierbe Muxika, 74 urterekin. Euskaldunon Egunkariaren sortu aurreko eta ondoreneko urte malkartsuetako eginahaletan parte hartu zutenek gogoratuko dute proiektu berriaren akziodun bila hainbeste lan egindako gizon hura. Disziplina eta... [+]
Bilboko AZET plataformak pisu turistiko bat okupatu zuen atzo, auzoaren turistifikazioa salatzeko.
20:00etan atera dira lehen datuak, harridura orokorra eraginez: zundaketa guziek lehen kokatzen zuten eskuin muturreko RN hirugarren atera da eta ezkerreko FHB Fronte Herritar Berria garaile. Gehiengoan edota gehiengo osoan ikusten zen RN Batasun Nazionalarentzat zaplaztekoa... [+]
Israelgo egunkari Haaretz-ek hilabeteetako ikerketa egin du Israelgo Armadak iragan urriaren 7an Hamaseko erasoari nola erantzun zion aztertzeko. Armadako soldadu eta ofizial ugarirekin hitz egin du eta ondorioa argia da: Israelek Anibal direktiba indarrean jarri zuen, aurretik... [+]
Frantziako Estatuaren aurkako protestak aitzina doaz Kanaky irlan eta errepresioak ere ez dauka etenik. Uztailaren 10ean tiroz hil du errepide blokeoan zegoen Rock Victorin Wamytan gaztea. Independentisten artean ezaguna den familia batekoa da gaztea: 1998ko Noumeako Bake... [+]
Langile eskubideen aldeko ekintzaile Sharifeh Mohammadiri heriotza zigorra ezarri diote. 2023ko abenduaren 5ean atxilotu zuten aktibista matxinada karguak egotzita.
“PPko polizia patriotikoak” Barne Ministerioaren datu-baseen bitartez, Podemoseko politikariak espiatu zituela informatu du El Paísek, horien artean Pablo Iglesias, Yolanda Díaz, Ione Belarra edo Irene Montero. Espainiako Estatu osoko autonomia erkidego... [+]
Iñaki Echanizek irabazi du Zuberoa, Nafarroa Beherea, Hazparne eta Biarnoko zati bat barnebiltzen dituen laugarren hautesbarrutian. 2022an bezala, garaile atera da, ezkerreko Fronte Herritar Berriaren izenean.
Azken bi hamarkadetan, herrialde garatuetako belaunaldi gazteetan zabaldu da generoen arteko urruntze ideologiko bat. Gizon gazte gero eta gehiagok ideia kontserbadoreak edo eskuin muturrekoak onesten ditu eta emakume zein pertsona ez-bitar gazte gero eta gehiagok bere burua... [+]
Iruñerrian ondo ezagutzen dute, baina ni neu txundituta geratu nintzen Ana Laura Duarteren janari-instalazioak ikusi nituenean, lehenik Iruñeko Ziudadelan eta handik astebetera Uharteko parke batean, ekainaren erdialdean. Instalazio efimeroak izan ziren biak ala... [+]