Irailaren 11ren aurretik munduko ekonomia, atzeraldira iritsi gabe, motelaldi batean sarturik zebilen. Baina I-11 data historikoa bihurtu da. Estatu Batuetako muin politiko, ekonomiko eta militarraren aurkako erasoak ekonomi jardueraren erabateko geldiunea eragin zuen, haren kudeatzaileek zer egin ez zekitela geratu balira bezala. Ekonomiak sentiberatasun handia erakusten du politikaren gorabeheren aurrean, eta oraingo honetan, Estatu Batuetan gertatu denak, hain ustekabekoa eta ikaragarria izanik, bete-betean jo du munduko ekonomia. Batez ere, etorkizun hurbilean, nahiz erdi mailan edo luzera begira, sortzen dituen zalantzengatik. Mundu osoko burtsak, dagoeneko moteltze ekonomikoan sarturik zeudenak, dar-dar egin eta amildu egin ziren. Handiena eta garrantzitsuena, Wall Streetekoa, bertan behera geratu zen inolako jarduerarik gabe zenbait egunetarako, eta handik lau egunera ireki zuenean, beherako joerarekin jarraitu zuen, nahiz eta beherako joera saihestu nahian Administrazioek likidezia sartu zuten, banku zentralek interes tasak jaitsi zituzten eta inbertsiogileen abertzaletasunari ere dei egin zitzaion.
Berehalakoan, Ipar Amerikako hegazkin enpresek milaka langile kanporatzeari ekin zioten, eta gainerako herrialdeetakoak ere erasanda gertatu ziren mundu osoko hiritarrek, Manhattaneko Dorre Bikien eta Pentagonoaren aurkako erasoa telebistan zuzenean ikusi ondoren, jasandako ondorio psikologikoagatik. Aldi berean, petrolioaren prezioak ere ikaragarri gora egin zuen, nahiz eta gero prezioek orekatzeko joera hartu. Nolanahi ere, mundu osoko krisialdi politiko honen ondorio ekonomikoak epe ertain edo luzera begira aztertu beharko dira. Zein izango da ekonomiaren bilakaera mundu osoan, orokorrean, eta Euskal Herrian zehazki? Ondorio garbiak ateratzeko goizegi izan arren, nola halako zantzu batzuk suma daitezke, Amerika eta Europako ekonomiaren arduradun batzuen eta ideologikoki egungo sistema ekonomikoari atxikita dauden aditu ekonomiko batzuen eskutik.

Aditu guztiek diote politikak zuzen-zuzenean eragiten diola ekonomiari -aldi berean honek hari ere eraginez- eta ekonomiak ez dakiela zalantzan luzez ibiltzen. Zalantzak guztiz suntsituta utzi dezake ekonomia. Adituen artean, baikorragoak eta ezkorragoak daude, baina, nolanahi ere, denek berebiziko garrantzia ematen diote zalantza giroaren iraupenari eta Estatu Batuek emango duten erantzun militarrari. Bestalde, gehienek diotenez, epe laburrean arazoak laster etorriko dira bere onera, eta benetako arazoak epe ertainean sor daitezke.

Amerikako ekonomian zeresan handia dutenen hitzetan, hala nola Erreserba Federalen Lehendakari Alan Grespanek dioenez, krisialdiak "ondorio esanguratsuak izan ditzake epe laburrean, etorkizunaren gaineko zalantzak areagotzen badira", baina hala ere, espero duenez, "gure onera etorriko gara eta iraganeko oparotasuna berreskuratuko dugu". Europako Banku Zentrala are baikorragoa da oraindik eta, dioenez, "ekonomiaren moteltzea oso epe laburrekoa izango da". Baieztapen horiek ez dakigu inbertsiogileengan konfiantza eragin nahian esanak diren edo errealitatearen adierazpen garbia diren benetan.
Hala ere, Europan nahiz Euskal Herrian azterketa gehiago egin dira. Horrela, Antton Perez de Calleja euskal aztertzaileak dioenez, amerikarren erantzun militarrak mundu guztiaren itxaropenengan eragina izango du. Denboran luze jotzen duten bereizketarik gabeko erasoen okerreko bidea hartzen badute (gizarte zibila barne), ondorio neurtezineko krisialdian amilduko da ekonomia. Aldiz, egiten diren urratsak politikoak baldin badira, aliantza handi bat gorpuzten bada, eta palestinarren arazoari -bere ustez, hori baita honen guztiaren ernamuinean dagoena- ahalik eta ikuspegi objektiboenez begiratzen bazaio, nahiko azkar lor daiteke ekonomia bide onetik abiatzea berriro.
Ikertzaile honen iritziz, epe ertainean kontsumitzaileen jokabideetan izango dituen ondorioak eta gasturako joera zuzentzea izango da zailena. Gutxiago gastatu eta gehiago aurrezteko joera sortuko da, eta hori guztiz kezkagarria da egungo egoeran. Zentzu honetan, beste ikertzaile batek, Miguel Sebastian BBVAko Azterketa Zerbitzuko zuzendariak, hiru eszenatoki ekonomiko ikusten ditu erasoaren ondorioz. Etsipenaren eszenatokia, abertzaletasunaren eszenatokia eta oinarrizko eszenatokia: bizitzak aurrera darrai. Sebastianen arabera, kontsumoa da Amerikako ekonomiaren ardatz nagusienetakoa, eta ekipoan egiten duen inbertsioa bi digituko kopurura jaisten ari da. Kontsumitzaileek duten konfiantza hausten bada, dio, bat-bateko atzeraldi latza etor daiteke bertako ekonomian... Nolanahi ere, ondorio horiek oso iragankorrak izango dira. Ezin dugu ahaztu, pertsona kopuru beldurgarria galdu arren, Amerikako produkzio egiturak ez duela urraturik jasan. Gainera, dio Sebastianek, Amerikako ekonomiaren politikak nahiko maniobra aukera duela, monetaren nahiz zergen arloan, eskariaren esparruan astinaldi iragankor bati aurre egiteko. Eta, gainera, "abertzaletasunaren" eszenatoki bat eratzen bada eta gastu publikoa nahiz pribatua koordinatzen badira, eragin makroekonomikoa, doluminentzako epe baten ondoren, are susperraldi ere bihur baitaiteke. Kontsumoa, berriro ere, %3raino eror daiteke eta inbertsio pribatua berrindartu egin daiteke, defentsan, segurtasunean eta teknologian egingo den inbertsio publikoaren gorakadaren itzalean.
Hala ere, Perez Callejaren ustetan, orain arte ere munduko ekonomiaren egoera nahiko korapilatsua bazen, are nahasiagoa gertatuko da hemendik aurrera. Oso bestelakoa izango zen erasoaldia erabat ekonomi egoera oparoan gertatu izan balitz. Orain zailagoa izango da haren epe ertaineko ondorioei aurre egitea, eta horiek dira arriskutsuenak, eta ez epe motzekoak, zeren epe motzean, esan bezala, oso azkar itzul baitaiteke normaltasunera.

Oraingo honetan gerta daiteke munduko hiru ekonomia indartsuenak (Estatu Batuak, Europa eta Japonia) ekonomiaren atzeraldian erortzea. Baina, adituek diotenez, Banku Zentralak eta herrialde guztietako ekonomiako ministerioak gogor saiatuko dira horrelakorik gerta ez dadin, beren politika guztiak koordinatuz horretarako, ekonomia berrindartzeko neurriak hartzeko ausardi handiz jokatuz. Gogoratu beharra dago bai Estatu Batuetan eta bai, azkenaldian, Europan inflazioa kontrolpean dagoela. Kontsumo pribatuak behera egiten badu, kontsumo eta inbertsio publikoak bete dezake haren hutsunea.

Beraz, gobernuen ekintza bizkor eta tinkoak aurreikus daitezke, eta munduak berriro ere bere konfiantza berreskuratzeko moduko keinuak egingo dituzte, nahiz eta ez den hain erraza izango. Hazkunde aurreikuspen guztiak beheraka doitzen ari ziren. Nazioarteko Moneta Fondoak %1,25era jaitsi du Eurogunearen hazkundea, eta urtearen hasieran %2,5ean aurreikusten zen. Munduko ekonomiaren hazkunderako aurreikuspenak doi-doi iristen dira %2ra, eta hortik behera atzeraldirako bidea zabalik geratzen da.
Euskal Herrian, Frantzia eta Espainiako estatuetan zatiturik, ikertzaileek %2,5etik beherako hazkundea aurreikusten dute; Espainian, berriz, %2,5ekoa; eta Frantzian %2tik beherakoa. Horrek esan nahi du datorren urteko ekitaldia, 2002koa, aurtengoa baino okerrago izango dela, eta Hego Euskal Herriko, Espainiako eta Frantziako hazkunde itxaropena ez dela %2tik gorakoa izango. Berez, Perez de Callejaren ustez, gure ekonomiak, Europako gainerakoek baino jokaera hobea izango zuela bazirudien ere, bere itxaropenen hondoratze oso azkarra erakusten zuen esportazioen esparruan gertatzen ari zen beherakadaren ondorioz, hain zuzen ere, nazioarteko merkataritzaren uzkurtzeari oso lotua dagoen esparruan, eta, esan gabe doa, esparru hori nabarmen kalteturik gertatuko dela erasoarekin eta haren ondoren sortu den gerra-atari giroarekin.

I-11ko erasoaldiaren ondoren, burtsak amildu egin ziren, nahiz eta oraindik ezin den esan 1929ko, 1987ko edo 1990eko crash-era iritsi zirenik. Zergatik? Burtsak ekonomiaren eta politikaren ispilu dira beti. Horrela, herrialde baten ohiko giroan gorabehera txarren bat gertatzen den bakoitzean, burtsak behera eginez erantzungo du. Esaterako, gerra baten edo politika arloko egonezinen baten beldurra sortzen bada, crash baten atarian egon gaitezke. Gaur egun, mundu guztiko burtsak gune nagusietan interesak dituzten inbertsiogile handien eskuetan daude, eta, horren ondorioz, sekulako lotura dago batzuetako eta besteetako emaitzen artean, eta horrek eragin handia du crash giroa eta urduritasuna kutsatzeko eta munduko bazter guztietara arrapalada bizian hedatzeko.

Burtsako beste crash baten atarian al gaude? Crash hitza 1929ko ekonomi krisialdian sortu zen, eta 1987koan berriro erabili zen azken hamarkadetako burtsako erorialdia izendatzeko. 1987an Wall Streeten lortu ziren etengabeko gailur historikoek eta burtsetan bizi zen baikortasun eroak prezioen amiltze beldurgarria ekarri zuen. Urriaren 19ko astelehena, "astelehen beltza" aurrerantzean, Dow Jonesen %22,6ko erorialdiarekin itxi zen. Nazioarteko merkaturik indartsuenak eta baliorik sendoenak ere ez ziren onik atera delako "crash" bortitza iritsi zenean. Burtsetako mamu hori berriro agertu zen, hiru urte beranduago, Estatu Batuak Irakeko erasoan sartu zirenean (1990), nahiz eta erorketa ez zen 1987ko mailaraino iritsi.
Gaur artean, beherakada handiak izan badira ere burtsetan ez da benetako "crash" egoerarik gauzatu. Baina gerta daiteke EEBBen erantzun militarra bereizketa gabea eta luzea baldin bada. Hori bai, irabazten aterako dira armagintzako industriak, pisu handiko lobbya EEBBetan, eta, halaber, eraikuntza-enpresak, gerrak suntsitutakoa berreraikitzeko garaian. Burtsetan crash giroa egon arren, enpresa horien balioek aparra bezalaxe egingo dute gora. Dagoeneko, gerra atarian egote hutsarekin ere, goraka ari dira