Nafarroa Beherea. Arbasoen harpeetatik Harpeko Saindura
- Nafarroako herrialdeko "seigarren merinalde"a Ipar Euskal Herriko lurralderik zabalena da, baina bere populazioa ez da 30.000 pertsonara iristen, nekazal lurra izanez emigrazio handia ezagutu du-eta. Jende gehiena baserri eta nekazal-gune txikitan isolatuta bizi da, eta erliebe zailak, bailara txiki eta maldatsuek, ogibide hori ere zaildu egin dute. Ez dago ia industriarik eta turismoari dagokionez, azpiegitura txarrek ez dute batere erraztu. Agian eskertzekoa izan da. Horrela, isolamendu horren ondorioz, Nafarroa Beherearen historia, ohitura, monumentu eta jendearengana diren bezala iritsi ahal izango dugu, kanpoko eragin folklorizatzailerik gabe. Gure nazioko probintziarik euskaldunena den honek sekulako altxorrak gordetzen ditu bere baitan: Izturitzeko haitzuloak (agian Euskal Herriko ikusgarrienak), Bidarrai inguruak, Baigorri eta Garazi herriak... dena paisaia orlegi eta ederrez bustirik. Eta kontuan hartu Irati beste baterako utzi dugula...
Eliza aurretik zuzen-eskumara Baiona-Donapaleurako bidea hartuko dugu. Lekuinen (Bonloc) ezkerrera egingo dugu, eta Donestiri - Saint-Esteben (XVII.eko eliza polita) igaro ondoren, 2 km.ra gauza bera egingo dugu.
Beste 1 km. eta Donamartirin (St.-Martin-d´-Arberoue) sartuko gara. Hemen, eliza eskuinaldean utziz ezkerreko bidea hartuko dugu. 2´5 km beranduago hiru aparkaleku zeharkatu ostean Izturitze eta Otsozelaiako lezeetako sarreran gaude, Europa Hegoaldeko santutegi paleolitikorik garrantzitsuenetakoan, milioika urtetan zehar sortzen joan den eta azken 50.000 urteetan populatutako altxor magikoa.
Berriz ere Donestirin ezkerrera egin Heletarantz. 5 km.ra eskuinera joaz herri honen erdialdean sartuko gara, Baigura mendiaren magalean. Azoka plaza eta bere ingurua, eliza eta hilerria nabarmenduko ditugu, baina Heleta herrialde osoan ospetsu bihurtzen duena azaroaren 24-25ean ospatzen den Zaldien Azoka koloretsua da. Baserritarrak edonondik datoz tratuan aritzeko eta jatetxeek plater tradizionalenak eskaintzen dituzte, kantitate handitan gainera.
1 km. aurrerago ezkerrera egin eta 5 km.rako Irisarrin sartuko gara. Hemen Donibane Garazi-Ortzaizerantz eginez herriko erdialdea zeharkatuko dugu. XII. mendeko Jerusalengo Ordearen Zaldunen Ospitale mugagabea nabarmentzen da, XVI.ean Maltako Ordearen eskuetara pasatu zena. Gaur egungo eraikina XVII.ekoa da, aurreko mendean suntsitu ostean.
Ondoren eskuinera eginez, 6 km.ra Bidarraiko erdialderako sarrera-zubia dugu, herria dagoen mendixkaren behealdean. Hura pasatuta, eskuinera eta aurrerago ezkerrera eginez zentrora igoko gara.
Harpeko Saindura iristeko zera egin behar dugu: leku beretik jaitsi, ezkerrera dugun zubi semizirkular bat igaro eta ezkerrera egin, ibaia gure ezkerrean utzita; hemendik aurrera zuzen eta gorantz jarraituko dugu. 2 km.ra "Infernuko Zubia" pasatu eta handik 1/2 km.ra bidegurutzean eskuin-behera jo. Beste 2 km.ra beste zubi bat igaro eta handik 1,5 km.ra zirko natural baten azpian den bigarren baserrian aparkatuko dugu, oinez amaituz.
Errepidera itzuliz, Baigorrirako bidean Arrosa ondotik pasako gara, eta 3 km.ra Eiheraldetik.
Haitzuloak hiru dira: Izturitze (lehenbiziko mailan), Otsozelaia (harantzago), eta Erburua (1975ean aurkitua eta izen bereko ibaiak zeharkatzen duena). Lehenbiziko biak turismorako prestatuak daude, zubi, eskailera eta abarrekin, baina hirugarrena zientzilarientzat erreserbatua dago.
Izturitzekoan, betidanik ezaguna eta populatua, aintzinako gizakiek egindako animalien margoak ikus ditzakegu. Otsozelaiako haitzuloan berriz, pinturak eskuratu eta behatzeko gaitzagoak dira, baina era berean, estalaktita-estalagmitek sortutako itxurak are ikusgarri eta harrigarriagoak agertzen zaizkigu: "Amatxi laminen egoitzan", "Buda-ren tenplua", "Pagoda txinarra", "Aita Noel", "Antzoki apaindura"... izeneko forma harrigarri bezain ederrek aho zabalik utziko zaituztete.
Barruan 14°ko tenperatura mantentzen duen harpeako bisitaldi gidatuak (gidariak frantsesez eta euskaraz gain gaztelera pixka bat ere badaki) 40 minutu inguru irauten du.
Bitartean, kanpoaldeko museo-kafetegian, zeozer hartzen dugun bitartean, kobazulo barruko postalak erosi (barruan ezin da argazkirik egin, beraz hauxe izango da lagunei kontatuko diezuena sinestarazteko froga bakarra) eta mamut baten izterrezurra edo horzdura moduko bitxikeriak ikus ditzakegu.
Harpeak martxoaren 15etik azaroaren 15era bitartean egoten dira zabalik: martxo, apiril, maiatz, urri eta azaroan bisita gidatuak 14:30, 16:00 eta 17:00 orduetan dira. Gainera, igande eta eskola-jaiegunetan 11:00etan ere bai. Ekain eta irailean 11:00, 12:00, 14:00, 15:00, 16:00 eta 17:00etan. Uztaila eta abuztuan, aldiz, ordutegia 10:00etatik 18:00etara da, orduerdiro, 12:00-13:00 arteko atsedena ezik. Sarrera helduentzat 34 libera, umeentzat 16 libera.
Turismo Bulegoa: St. Jean Plaza 2. (0)5 59 03 77 01.
Botika: Dubayle- Rue Francis Jammes. (0)5 59 29 60 63.
Kotxe-tailerra: Garage Sallaberry Léon- Zerbitzugunea. (0)5 59 29 62 14.
Bankuak: Credit Agrícole- Jean Lissar 41
Jan eta lo egiteko:
**Hôtel Argia- Dr. Jean Lissar. (0)5 59 29 62 20. Log. bikoitza 300-320 libera.
***Camping Chapital- Kanborako bidea. (0)5 59 29 62 94.
Jan eta lo egiteko:
**Hôtel du Fronton- Pl. du fronton. (0)5 59 29 64 82. Logela 240-280.
HELETA
Jan eta lo egiteko:
**Auberge Aguerria- Plazan. (0)5 59 37 62 90. Logela bikoitza 230-280 lib.
Camping a la ferme (borda batean) Ospitalia- (0)5 59 37 64 88.
ORTZAIZE
Jan eta lo egiteko:
**Hôtel Mendi Alde- Elizako Plazan. (0)5 59 37 71 78. Logela bikoitza 220-310 libera.
BIDARRAI
Jan eta lo egiteko:
**Hôtel Noblia- (0)5 59 37 70 89. Logela bikoitza 200-260 libera.
**Hôtel Pont D'Enfer- (0)5 59 37 70 88. Logela bikoitza 150-340 libera.
Auñamendi Aterpetxea- Bidarrai. (0)5 59 37 71 34.
Petronorreko langileek borrokarako eguna izan dute ostegun honetakoa. Enpresa batzordeak deituta, lanuztea egin dute eta Barakaldoko BECen elkarretaratu dira, konpainia urteko batzarra egiten ari zen tokian. Salatu dute diru publikoa jaso eta etekin milioidunak izan arren... [+]
Asteazkenean banatu dituzte Rikardo Arregi sariak, Andoainen. Kazetaritza Saria Berria-n argitaratutako Feminizketak elkarrizketa sortak jaso du, eta Komunikazio Saria Euskal Wikilarien Kultura Elkartearen Ikusgela proiektuak. Ohorezko mugarria Ana Galarraga Aiestarani eman dio... [+]
Threes! edo 2048 klasikoen bertsioa prestatu dute Julen Irazokik eta Ibai Aizpuruak, Mikel Dale musikagilearekin batera. Android-en doan deskarga dezakegu euskarazko bideojokoa.
Urtarrilean salmenta espekulatibo bat salatzeko ekintza egin zuen Arberoa Lurra eta Etxebizitza kolektiboak, eta horrekin lotuta egon daitezke atxiloketak. Goizeko seiak aldera atxilotu dituzte, "atea kasik hautsiz eta esku-burdinak segidan ezarriz", Ostia sareak... [+]
Israelgo lehen ministro Benjamin Netanyahuk "immunitatea", hau da, babes politikoa duela adierazi du Frantziako Kanpoko Aferen ministroak. Israelgo Haaretz eta Maariv komunikabideek jakitera eman dute Libanorekin adosturiko su-etenaren baldintzen artean zuela... [+]
Enpresa jo dute egoeraren erantzuletzat, baita erakunde publikoak ere. Langile batzuek bost hilabete baino gehiago daramatzate kobratu gabe, eta ostiral honetan egingo dute manifestazio bat, ontziolatik abiatuta: ez dezatela itxi aldarrikatzeko.
Ostegun eta ostiral honetan 40 hizlari baino gehiago ariko dira EHUko Leioako campusean Lana eta sindikalismoa XXI. mendean Nazioarteko Lehen Biltzarrean. Lan munduaren eta sindikalismo eraldatzailearen erronkez eta estrategiez eztabaidatuko dute.
Donostiako Udalak Mikel Zabalza Garateren (1952-1985) omenezko plaka bat jarriko du larunbat honetan (hilak 30), Guardia Zibilaren Intxaurrondoko kuartelaren aurrean (Baratzategi kalea, 35). Guardia Zibilak gaurko egunez atxilotu zuen Zabalza, 1985ean, Altzako bere etxean... [+]
Azaroaren 25ean hasi eta abenduaren 1era arte iraunen du Hego Koreako Busan hirian aitzina doan gailurrak. Petrolio ekoizle diren estatuak eta beraien lobbyak oztopoak jartzen dabiltza, ekoizpenaren mugatzerik ez dutelako nahi.
Eguneroko abiadura itogarritik atera eta eskola-proiektua amesteko, gogoetatzeko denbora hartzea aldarrikatu dute solaskideek, Superbotereak liburua aurkezteko mahai-inguruan. Patxadatsu aritu dira, hain justu, eraldatzeaz, inpotentziaz, ilusioaz, eskola bakoitzak egin beharreko... [+]
Barakaldoko Udalak euskararen erabilera “umiliagarria” egin duela salatu du Sasiburu euskara elkarteak. Salaketa argitaratu ostean kanpainaren euskarazko bertsioa ezabatu du udalak. Halakorik berriz gerta ez dadin arduradunen barkamen publikoa eta behar diren... [+]
Abenduaren 14an Bilbon etxebizitzaren negozioaren aurkako mobilizazio nazionala antolatu dute Euskal Herriko Etxebizitza Sindikatu Sozialistak eta Euskal Herriko Etxebizitza Sindikatuen Sareak. Ia 200 izan dira auziarekiko elkartasuna adierazi duten eragileak.
2024ko otsailean Astigarraga-Hernani tartea amaitu zutenean Abiadura Handiko Trena 2027an prest egongo zela aurreikusten zuen Eusko Jaurlaritzak. Orain Arkautiko lotunearen obren lizitazioari ekin dio Jaurlaritzak; Euskal Trenbide Sarea enpresaren esku utzi du, eta 2027an hasiko... [+]