«TRINTXERETAKO KULTURA EZ DA DESAGERTU EUROPAN»


2021eko uztailaren 28an
Umorea da Edorta Jimenezen armarik onena, eta aldarte horrekin kontatzen ditu Europan zehar eginiko bidaian bizitakoak sortu zizkion kezka eta gogoeta sakonenak ere, Txalaparta argitaletxean kaleratutako "Europako mugetan barrena" lanean. 103 idazle pilatu ziren Eurobylon literatur tailer alemaniarrak antolatutako trenean, laurogeitik gora hizkuntza europarren ordezkari gisa. 42 egun pasa zituzten elkarrekin, Lisboa-San Petesburg antzinako Europako Iparraldeko espresaren ibilbidea eginez, nahiz oraingoan beste geldialdi batzuk ere egin trenak eta bere ibilaldia Berlinen amaitu. Baldintza bakarra jarri zieten antolatzaileek idazle bidaiariei: trenera igotzen zenak, bidaia amaitu artean ekitaldia ez uztea.

Zurekin batera joandako zenbait idazleren gogoetak ere tartekatu dituzu liburuan. Zergatik hori?
Ikuspegi osoagoa eskaintzearren. "Euskaldunon Egunkaria"ri eta "Gara"ri eskaini nizkien kronikak eta bestela idatzi nituenak daude liburuan. Hiztegirik gabe eta edozein egoeratan egina izan da, hori du bere meritu nagusia. Eta egin badut, aldez aurretik hartutako konpromisoa betetzeko izan da, Idazleen Elkartetik, Eusko Jaurlaritzatik eta Europako Batasunetik diru laguntzak jaso nituelako bidaia hau egiteko, eta euskaldungoarentzat idatzia utzi behar nuela uste nuelako. Zor bat kitatu dut, behintzat.

Bidaiaren balantze moduko bat egiterik ba al duzu?
Bada, bidean joan zena eta bueltan etorri dena ez direla pertsona bera izaten. Erromara joan ohi zelako etorri zitzaion burura Freudi psikoanalisiaren muina dena. Eta Darwinek, Beagle itsasontzian joan zenean, berak nahi gabe ere, bere fede sustraien kontrako teoria berri bat sortu behar izan zuen ikusitakoak azaltzeko. Haatik gerta dakizuke Pigaffetari gertatutakoa ere: Magallanes eta Elkanoren espediziora kronikari gisa joan, eta konturatu ere ez zen egin nor zen espedizio hura amaitu zuen buruzagia…

Eta zuk, zer ekarri duzu bidaia horretatik?
Gutxieneko programa bat, amesten dudan Euskal Herriarentzat. Guk ditugun arazoak Europan beste leku askotan ere badirelako, besterik esaten diguten arren. Mugak arazo dira oraindik Europan. Badakigu den-denaren azpian ekonomia arazoak daudela, baina, bestalde, gezurra dirudi guk, euskal herritarrok, historian zehar gure artean bakea ezin egitea. Beharbada Sarrionandiak dioen moduan "txikiak izaten ikasi behar dugulako" izango da, eta hori ez da erraza. Umeak ez du txikia izan nahi. Futbolean denek izan nahi dute txapeldun…

Erraz gauza al daiteke zuk ekarritako programa hori?
Ez dut uste, arazoak ez dira gureak bakarrik… Izan ere, Bigarren Mundu Gerra ez da amaitu. Azken batean, Europan ez da amaitu Napoleonen proiektua, estatu handi bat egitearena. Eta besteok zer? Gizabanakoak, zer? Zeren inoiz ez dira pertsona bi hiltzen; banan-banan hiltzen gara guztiok, bakoitza hiltzen da. Beraz, kontua da proiektu horretan gizabanakook zein leku dugun, herriek zein leku duten, eta klase bakoitzak zein leku duen. Hori da gakoa. Eta hori konpontzen ez den bitartean, ez dago bakerik.

Begiak zabalik eta belarriak adi joan omen zinen bidaian. Ikusi eta entzundakoetatik, zer azpimarratuko zenuke?
Tamalez Europan gerra ezin dela oraingoz amaitu. Gaur da Mazedonian, bihar lasai-lasai izan daiteke Errumanian edo besteren batean. Niretzat bidaia honetan gogorrena izan da ikustea, trintxera edo lubakietako kultura ez dela Europan desagertu. Eta beste honetaz ere ohartu nahiz: ingurumena uste dugun baino kaltetuagoa dagoela. Hondamena datorkigu gainera, eta halere ez dugu ikusi nahi Baltiko itsasoa zein zikin dagoen, lehengo Sobiet Batasunean basoak nola dauden…

Hau al zen horrelako trena antolatzen zen lehen aldia?
Bai. Berlin Ekialdekoa den "Eurobylon" literatur tailerrak antolatu zuen, Europako Batasunaren diru laguntzaz. Harrigarriena zera zen: trenekoei dolarretan ematen zigutela dirua aldiro.

Zertara zetorren tren hori?
Itzulpengintza bultzatzea ei zen bere helburua. Hori, eta egoera hain ezberdinetako idazleok elkarrekin ea zer moduz konpontzen ginen ikustea. Ez da harritzekoa: Madrilen, kasu, turkiar bat eta greziar bat haserretu ziren elkarrekin, eta bat eserita egonez gero, bestea zutik gelditzen zen. Eta trenean baziren serbiarrak, kroaziarrak, bosniarrak… NATOk Belgrado bonbardatu zuela urtebete baino ez zenean!

Europako hizkuntza gehienak ziren bertan… baina kortsikarrik edo bretoirik ez zen zuen taldean. Zergatik ?
Hizkuntza denak ez ziren han egon, ez. Antolatzaileek estatuekin izan zituztelako harremanak, nik uste. Espainiako erresumaren lurraldeetan hizkuntzetako idazleen elkarteak badirenez, amore eman behar izan zuten, eta gazteleraren ordezkariaz gain, galegoarena, katalanarena eta euskararena joan ginen. Erresuman bada hizkuntza gehiagorik ere, baina… Frantziaren kasuan, ez dakit nola izan zen, baina hark francophonie delakoa bultzatu zuen, Haiti eta horrelako tokietako idazleak trenera bidaliz. Portugalek ere gauza beretsua egin zuen. Dena den, Frantziako Kultur ministro andereak hartu gintuenean, zenbat atsegin zitzaion Espainiako hizkuntzetako ordezkariak etorri ginela ikusteak esan zigun; baina katalanak eta biok Frantzian ere bazituztela katalanak, euskaldunak eta beste hizkuntzak gogoratu genionean, gora begira jarri eta alde egin zuen! Hori baino gogorragoa jakin nuen gerora, ordea: Frantziako antolatzaileetako batek Albaniako idazle bati ukatu egin ziola Frantzian Euskal Herririk bazenik.
Egia esan, nago Berlin izan zitekeela, eta ez Europako beste ezein hiri, horrelako tren bat antolatzeko ideia izan zezakeen bakarra, hor Europa zatikatua dela benetan bizi dutelako. Alemanek sufritu izan dute gerraren ondorio latz hori, eta nahiz halako batean hiria bat egin den, zauriek osatzeko denbora behar dute. Aldiz, ez dut uste Madrilen edo Parisen zauriaren ideiarik ere dagoenik.

Nolako harrera izan zenuten gelditutako hirietan?
Lisboan oso ona. Aldiz, Madrilen… Liburu azoka zen orduan, baina madrildarrek euren pozarekin nahikoa poz dute. Bordelen eta Parisen hobeto joan zitzaigun, Frantziako gobernuak "France 2000"ko ekitaldien barnean sartzeko profitatu nahi izan zuelako trena. Moskun eta horrelako lekuetan, berriz, egundokoa izan zen harrera. Uste dut Ekialdean literaturari beste balio bat ematen zaiola. Estonian eta Lituanian bertako lehendakariek hartuak izan ginen!

Zure liburua irakurtzean zera etorri zitzaidan burura: ingelesez, alemanez, frantsesez edo errusieraz ez zekienak, jai zuela zuen bidaian…
Eta ez zekizkitenak ere joan ziren! Ez dakit nola moldatu ziren. Ni, den-denekin hitz egiten ahalegindu nintzen, baina batzuekin hitz erdirik ere ezin izan nuen egin. Argi esateko, idazle batzuen asmoa euren idazlanak argitaratu ahal izateko trenean ezagupideak egitea zen, eta han editorerik ez zegoenez… Bestalde, zoro asko etorri zen trenera: ezerk ez zien ardura, ez zuten ezertan parte hartzen, ezta gutako inorekin hitz egin ere… Eta gero, janariaz, hoteletaz, denetaz kexu zen jendea ere bazen han.

Orohar, nolakoa izan zen bidaia?
Guztiz bitxia! Asegarri eta pozgarria. Une gogorrak ere bizi izan genituen, baina gu azken batean turista pribilejiatuak ginen. Harreman pertsonaletan ere izan ziren une gogorrak: A-k B atsegin izan zezakeelako, baina B-k D, alegia zaldiko-maldiko batean bezala elkarren artean harrapatu ezinik ibili ginela. Baina denok binaka banatu izan bagina, "orgiaren trena" edo "maiteminen trena" izan zitekeen gurea, eta hori ere… Bruselasen aurkeztu beharreko agiria adosteko ordua bai izan zela gogorra, hor ere ez baitzegoen adostasunik gure artean!

Halere azkenean lortu zenuten. Zer dio agiri horrek?
Labur esanda, Europako herrietako hizkuntza ezberdinetako hainbat idazle bildurik, elkar ezagutzaren premia dagoela Europan ohartu garela, eta guretzat ezinbestekoa dela agintarien aldetik itzulpengintza plan nagusi bat bultzatzea, elkar ezagutza hortatik etorriko delako elkarrenganako begirunea. Balio kulturalak-eta babestu behar direla, eta gutxiengoen eta hizkuntza txikien eskubideak bermatu. Hemen ohar bat, halere: kontuz, gero, zeren frantsesak hizkuntza mehatxatuaz ari direnean, frantsesari buruz ari dira. Eta Europako aniztasuna aipatzerakoan, alemana, ingelesa eta horiei buruz ari da idazle asko. Inoiz inperio izan direnak, iraganaren minez eta euren handitasunari begira adurra dariela bizi baitira… Nolanahi ere zera uste dut: guk egindako bidaia hau sindikalistek, enpresarioek eta politikariek egin beharko luketela elkarrekin, ea gai izango liratekeen trenaren azken geltokiraino iristeko


Azkenak
2024-10-15 | Leire Ibar
Hiru pertsona atxilotu ditu Ertzaintzak sexu-esplotaziorako gizakien salerosketa egotzita

Prostituzioan aritzera behartuta zeuden lau emakume askatu dituzte Donostian eta Gasteizen, eta giza salerosketa leporatu diete operazioan atxilotutako bi emakume eta gizon bati. Biktimen salaketari esker hasi zuen ikerketa Ertzaintzak. Atxilotuak Ertzain-etxera eraman dituzte... [+]


2024-10-15 | Estitxu Eizagirre
Aixeindar enpresak Iturrietako mendilerroan jarria duen dorreak ez ditu hegaztien babeserako neurriak bermatzen, Arabako Mendiak Askek salatu duenez

Aixeindar enpresak haizea neurtzeko 82,5 metroko dorre meteorologikoa instalatua du 2023tik Analamendin. Dorrearen egonkortasuna eta segurtasuna bermatzeko, lurrera altzairuzko hainbat kablerekin ainguratu zuen enpresak. Arabako Mendiak Aske elkarteak salatu du hegaztiek... [+]


2024-10-15 | Mikel Aramendi
Urriak 10: komeria bihur ote daiteke mundu mailako drama?

Zeurea ez dela –eta ez duela izan behar– deritzozun herrialde bateko gertakari historikoa izan al daiteke nonbaiteko festa nazionalaren sorburua? Bai, horixe. Gertatu ere gertatzen da Taiwanen: “Hamar Bikoitzean”, alegia, urriaren 10ean ospatzen da... [+]


“Tratu iraingarria” salatu dute Laudioko San Roke adinekoen egoitzan

"Duintasuna urratzerainoko gertakariak" sarri errepikatzen direla seinalatu dute egoitza horretako senideek Arabako Foru Aldundiari bidalitako gutunean. Aldundiak dio egoera ez dela "hain larria".


2024-10-15 | iametza
Euskarazko ahots teknologia zertan da? Norantz goaz?

Euskal Herriko hainbat zentro teknologikotako ordezkariek parte hartuko dute euskarazko ahots teknologiaren egoera eta etorkizuna aztertuko dituen mahai-inguruan, Jon Torner ARGIAko kazetariak gidatuta. Topaketa urriaren 17an izango da, Donostiako San Telmo museoan egingo den... [+]


2024-10-15 | Leire Ibar
Fiskaltzak EHUko zuzenbideko irakaslearen “mezu faxistak” ikertzeko eskatu dio Ertzaintzari

Urri hasieran kaleratutako EHUko irakaslearen inguruko txosten bat egiteko eskatu dio Fiskaltzak Ertzaintzari. Kasuaren nondik norakoak sakonki ikertzeko eta gorroto deliturik egon den ala ez aztertzeko helburua du, salaketa jartzea erabaki aurretik.


Hobari fiskalak gazteei: ‘On falling' filmaren eragina?

Gazteei PFEZa murriztea edota zenbait kasutan deuseztatzea proposatu du Portugalgo Gobernuak, baina momentuz hizpidea baino ez du ipini, ez baitago argi aurrekontuak onartu ahalko dituen, gobernua osatzen duten alderdiek ez baitute-eta gehiengo parlamentariorik. Espainiako... [+]


Eskola-jantokietan catering-enpresen zerbitzua blindatu du Jaurlaritzak

Catering-enpresarik gabe jardun nahi duten eskolentzat bestelako eredu bat arautzea adostu zuen Eusko Legebiltzarrak 2019an. Horren ordez, catering-enpresen bidezko zerbitzua ematera derrigortzen ditu ikastetxeak Eusko Jaurlaritzak berriki argitaratu duen aginduak. Bitartean,... [+]


2024-10-15 | Julene Flamarique
Gabriel Arestiren argitaratu gabeko olerki bat eskuratu du Jon Kortazarrek

Urriaren 14an 91 urte bete dira bilbotar idazlea jaio zenetik. Errota gorria poema eta idazleak dedikaturiko argazki bat Jon Kortazar EHUko katedradunaren esku utzi ditu Zubiri Moragues familiak. Orain arte ezezaguna zen olerkia laster argitaratuko dutela ziurtatu du... [+]


2024-10-15 | Jon Torner Zabala
Zubietako erraustegiaren “ezohiko” jarduera onartu du Jaurlaritzak

Hondakinak tratatzeko Artaxoako plantara Zubietako erraustegitik milaka tona lixibiatu modu ilegalean eraman izanaz galdetu dio EH Bilduko parlamentari Mikel Oterok, Eusko Jaurlaritzako Industria, Trantsizio Energetiko eta Jasangarritasun sailburu Mikel Jauregiri. Iragan... [+]


Urruña eta Segurako udalek ofizialdu egin dituzte herritarrek sortutako zubiak

Herritarrengandik sortu eta hiru hamarkadaz eraikitako harremanaren ondotik, Hego Lapurdi eta Goierriko bi herri hauen arteko senidetze edo birazkatze ofiziala egin dute igandean Urruñako plazan. 30 urteko mugarri, egun «historikotzat» jo dute Filipe Aramendi... [+]


Mecaner Herriarentzat
“Fabrikaren erosketa publikoa behar dugu”

Stellantis multinazionalak Mecaner lantokia itxi eta 148 behargin kalean utzi ditu Urdulizen (Bizkaia); horren aurrean, "Mecaner Herriarentzat" alternatiba ekosoziala sortu dute hainbat eragilek. LAB sindikatuko Iraide Juaristik eta Jauzi Ekosozialeko Aitor Gallastegik... [+]


2024-10-15 | Julen Orbea | Zuzeu
Bizitza oroit dezagun

1944an, Stauffenberg-en agindupean, Hitler bonba batekin hiltzen saiatu ziren, soldadu eta herritar alemaniar batzuen artean prestatutako ekintza baten. Hurrengo hilabeteetan naziek 90 pertsona exekutatu zituzten ekintza haren ondorioz.


2024-10-15 | Sustatu
Jabetze Eskola Gasteizen, feminismoaren adibideen ildotik, euskalgintzarako

Gasteizko Izaskun Arrue Kulturguneak (IAK) eta UEUk elkarlanean Euskaldunentzako Jabetze Eskola martxan jarriko dute, euskaldunok ahaldundu, eta ondorioz, jendartea eraldatzeko asmoz. Aurkezpen hitzaldia urriaren 30ean egingo du Garikoitz Goikoetxeak. "Hizkuntzaren... [+]


Galizieraren egoera larriaz ohartarazi dute, azken datuak ikusita

Ezagutza eta erabilerak, biek, egin dute atzera Galiziako Estatistika Institutuak jakinarazitako azken datuetan. Galera handiagoa da adin tarte gazteenetan. 5 eta 14 urte artekoen herenak adierazi du galiziera gutxi edo batere ez dakiela.


Eguneraketa berriak daude