Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
ostirala 2024ko irailaren 13an
"MAIALENEN ZATI HANDIAGOA AZALTZEN SAIATUKO NAIZ"
Ia ume, ile luze eta bota zulatuekin gogoratzen dugu hasierako Maialen. Zuk nola gogoratzen duzu zure lehen saio ofiziala?
Bertsolari gazterik eta emakumezkorik ez zegoen mundu hura erakargarri al zitzaizun?
Zer izan da zuretzat bertso eskola?
Bertso eskolan hain gutxi eginda nola iritsi zara horrela kantatzera?
Herrian zer izan behar du bertso eskolak?
Zer egitura hartu behar du bertso eskolak?
Zer zentzu du bertsotan aritzeak?
Gaiak ez al zaituzte askotan mugatzen?
Bertso eskolan ez al da hain justu zeresana gutxien lantzen dena?
Bertsolariak garai batean berriemaile ziren. Eta gaur?
Estereotipoek norbera den bezala azaltzen laguntzen dute edo muga dira?
Estereotipo hori beharrezkoa zuen lehen emakume generazioak?
Bertsolaritzan normalizatu al da emakumeen presentzia?
Zuen generazioa gazte izango zen hasi zinetenean...
Zertan da eredu bertsolaritza?
Zergatik eman da elkarbizitza hori bertsolarien artean? Kasualitatea da?
Kanpoan izan zara. Zer ekarri duzu?
91-92 urtean izango zen. Garai hartan bertsolaritza ez zen orain bezala bizi: ez zegoen orain adina gazte, ezta emakumerik ere... Eskolarteko Txapelketa irabazi nuen eta kuriosoa zen neska gaztetxo bat nabarmentzen ikustea...
Badakigu zer arrisku dagoen komunikabideekin. Morbosoa, pieza arraro izateko oso pieza polita nintzen, kuriositate bezala erakusteko herriz herri, eskaileretan igotzen den ijitoen ahuntza bezala. Egunkarietarako eta elkarrizketa batzuek egin nituen... nik ez nuen ezer asko esateko, 14-15 urte nituen eta! Ez nintzen jabetzen oso ondo non nengoen, bertsotan egiten nuen baina besterik gabe, zaletasunagatik. Konturatzen nintzen kanpotik salgarri samarra zela irudi hori eta izututa nengoen horrek sortu zezakeenarekin.
Urte hartan Hondarribitik deitu zidaten, emakumeen eguneko saioan kantatzeko proposatuz. "Zure bertso kideak Kristina Mardaras, Andoni Egaña eta Anjel Mari Peñagarikano" izango dira. Ni harrituta geratu nintzen telefonoan. Antolatzaileari esan nion, "ez dut uste inondik inora horiekin kantatzeko mailarik daukadanik eta gehiegi iruditzen zait horrelako saio batean parte hartzea". Gogoan daukat erantzun zidana: "Joe, Maialen, zezenari adarretatik!", esanaz bezala, marroi horretan sartu bazara badakizu zer dagoen, eta aurrera egin behar duzu nola-hala. Telefonoan ahozabalik utzi ninduen. "Bueno, bueno, bada, joango naiz..." eta joan egin nintzen. Nire lehen saio ofiziala izan zen. Saio polita atera zen, txukuna. Telebistaz bota zuten eta horrek munduko txapelketa denak irabazita baino oihartzun gehiago ematen dizu. Horrela hasi ziren beste herrietatik deitzen.
Garai hori gogorra izan zen niretzat: jaialdi potoloetatik deitzen zidaten, eta oso kontziente nintzen ez nuela inondik inora mailarik jaialdi horietan kantatzeko. Hasi berria nintzen eta ez zegokidan maila horretan sartzea, irreala zen. Banekien askotan "Copito de Nieve" bezala eramaten nindutela. Begira zer dugun! Gorila txuria ez, hamabost urteko neska eta gainera bertsotan egiten duena.
Badakigu zer arrisku dagoen komunikabideekin. Morbosoa, pieza arraro izateko oso pieza polita nintzen, kuriositate bezala erakusteko herriz herri, eskaileretan igotzen den ijitoen ahuntza bezala. Egunkarietarako eta elkarrizketa batzuek egin nituen... nik ez nuen ezer asko esateko, 14-15 urte nituen eta! Ez nintzen jabetzen oso ondo non nengoen, bertsotan egiten nuen baina besterik gabe, zaletasunagatik. Konturatzen nintzen kanpotik salgarri samarra zela irudi hori eta izututa nengoen horrek sortu zezakeenarekin.
Urte hartan Hondarribitik deitu zidaten, emakumeen eguneko saioan kantatzeko proposatuz. "Zure bertso kideak Kristina Mardaras, Andoni Egaña eta Anjel Mari Peñagarikano" izango dira. Ni harrituta geratu nintzen telefonoan. Antolatzaileari esan nion, "ez dut uste inondik inora horiekin kantatzeko mailarik daukadanik eta gehiegi iruditzen zait horrelako saio batean parte hartzea". Gogoan daukat erantzun zidana: "Joe, Maialen, zezenari adarretatik!", esanaz bezala, marroi horretan sartu bazara badakizu zer dagoen, eta aurrera egin behar duzu nola-hala. Telefonoan ahozabalik utzi ninduen. "Bueno, bueno, bada, joango naiz..." eta joan egin nintzen. Nire lehen saio ofiziala izan zen. Saio polita atera zen, txukuna. Telebistaz bota zuten eta horrek munduko txapelketa denak irabazita baino oihartzun gehiago ematen dizu. Horrela hasi ziren beste herrietatik deitzen.
Garai hori gogorra izan zen niretzat: jaialdi potoloetatik deitzen zidaten, eta oso kontziente nintzen ez nuela inondik inora mailarik jaialdi horietan kantatzeko. Hasi berria nintzen eta ez zegokidan maila horretan sartzea, irreala zen. Banekien askotan "Copito de Nieve" bezala eramaten nindutela. Begira zer dugun! Gorila txuria ez, hamabost urteko neska eta gainera bertsotan egiten duena.
Bertsolari gazterik eta emakumezkorik ez zegoen mundu hura erakargarri al zitzaizun?
Oso motibatuta joaten nintzen, niretzat gauza handia zen Sebastian, Egaña eta Muruarekin kantatzea. Helduek edo elitean zeudenek zoragarri tratatzen gintuzten, mimo handiarekin. Baina salto handia zegoen gazteongandik haiengana. Adinez eta giroz urrun zitzaigun jendea. Gazte talde bat atera izan ez bagina, erdiek ez genuke aurrera egingo, gurea ez zen giro batean, gurea ez zen adineko jendearekin... Egun frogatuta dago, inor ez dela perretxikoa bezala bakarrik atera. Denak binaka atera gara: Igor-Unai, Estitxu-Silbeira, Irazu eta biok, Sustrai eta Amets... giro hori bizi egin behar duzu. Bertsoak bakarrik ezin zaitu motibatu, testuinguru oso batek erakartzen zaitu.
Zer izan da zuretzat bertso eskola?
Ni bertso eskolara oso gutxitan joaten nintzen bertsotara. Joaten nintzen bakoitzean hizketan bukatzen genuen eta ez genuen bertsotan batere egiten. Nik bertso eskola bertsotarako leku baino askoz gehiago bizi izan dut bertsoarekiko zaletasuna konpartitzen duten lagun talde bezala. Zentzu horretan gauzak egiteko gogoa, eta disfrutatzeko asko eman dit bertso eskolak.
Bertso eskolan hain gutxi eginda nola iritsi zara horrela kantatzera?
Plazak izan dira nire bertso eskola. Zurrunbilo handi bat izan zen eta ustekabean harrapatu ninduen. Gaur egungo umeek ez dakit nora iristea planteatzen dute. Guk ez, bertsolaritza ez zegoelako modan eta ez zebilelako hainbeste gazte. Gure planteamendua beste bat zen, gozatzekoa. Uste gabe joan nintzen bidean. Pausuan pausuan, konturatu gabe.
Herrian zer izan behar du bertso eskolak?
Zer egin behar duen esateko ez dago formula magikorik, herri bakoitzaren errealitatea ikusi beharko da. Bertso eskolak bi funtzio ezberdin izan ditzake: batetik bertsotan irakasteko eskola bat izatea, bertso munduaz irakatsi eta zaletasuna kutsatzeko eskola bat; eta bestetik dago bertso eskola horrek herrira begira egin dezakeena. Uste dut garrantzitsua dela bertso mundua kaleratzea. Bertso mundua ulertu daitekeen erarik zabalenean ulertuz: alor ezberdinetako kolaborazioekin, konbinaketa ezberdinak probatuz, bertso batek eman dezakeena arakatuz, gure burua frogan jarriz eta esperimentatuz, saltsak eginez... ea zenbat tono eman ditzakeen hain kolore jakina duela dirudien horrek. Jende ezberdin askorengana iristeko aukera du bertsolaritzak.
Baina ez dugu obsesionatu behar herriari zerbait eskaini beharrarekin. Ez dugu bertsolaritza plazaratu nahi bertsoekin lata emateko, guretzat plazer bat dena konpartitzeko baizik. Jendeari azaltzeko zer plazer izan litekeen hitzekin jolastea, musikarekin, elkarrizketa... bertsoaren gozamena plazaratzea, hori da bertso eskolak kalera begira duen zeregina.
Baina ez dugu obsesionatu behar herriari zerbait eskaini beharrarekin. Ez dugu bertsolaritza plazaratu nahi bertsoekin lata emateko, guretzat plazer bat dena konpartitzeko baizik. Jendeari azaltzeko zer plazer izan litekeen hitzekin jolastea, musikarekin, elkarrizketa... bertsoaren gozamena plazaratzea, hori da bertso eskolak kalera begira duen zeregina.
Zer egitura hartu behar du bertso eskolak?
Nik uste bertso eskola dela bertsolaritzako erakunde oinarrizkoena. Herriarengandik gertuen dagoelako. Oinarri oinarrian gauza bat dago: gozatzea. Gozatu dugun heinean joan gara gauza berriak sortzera, bileretan parte hartzera, bertso asteak antolatzera... baina hori dena giro ona dagoelako sortu da eta gustura egon garelako. Bertso eskolan lehenengo egin behar dena giro ona sortzea da, eta gozatzea.
Zer zentzu du bertsotan aritzeak?
Batetik, bertsoa hizkuntzarekin egiten duzun jolas bat da, norgehiagoka dialektiko bat, baina jolasean arituta. Hizkuntza ariketa edo ariketa literario bezala ulertu daitekeena. Eta bestetik bertsoa komunikazioa da.
Inertziaz saio piloa egin, eta iristen da momentu bat egiten ari zarenaren zentzua galtzen duzuna. "Zer ostiatan ari gara? Zergatik eta zertarako? Jolas bezala bertsoa oso ongi dago, baina zer ari gara jendeari esaten, zer dugu eskaintzeko?" Une grisenetan hori pentsatzen duzun bezala, une argienetan sentitzen duzu "zerbaitegatik eta zerbaitetarako ari gara".
Huskeriei kantatzea plazer bat izan liteke txiste eta ariketa gisa, baina betetasun handiena berez esan nahi dituzun gauzak esaten dituzunean sentitzen da. Jendearekin konexio bat lortzen denean eta zuk esandakoak besterik ez bada jendeari pentsatzeko balio dionean, edo emozioak pizteko.
Inertziaz saio piloa egin, eta iristen da momentu bat egiten ari zarenaren zentzua galtzen duzuna. "Zer ostiatan ari gara? Zergatik eta zertarako? Jolas bezala bertsoa oso ongi dago, baina zer ari gara jendeari esaten, zer dugu eskaintzeko?" Une grisenetan hori pentsatzen duzun bezala, une argienetan sentitzen duzu "zerbaitegatik eta zerbaitetarako ari gara".
Huskeriei kantatzea plazer bat izan liteke txiste eta ariketa gisa, baina betetasun handiena berez esan nahi dituzun gauzak esaten dituzunean sentitzen da. Jendearekin konexio bat lortzen denean eta zuk esandakoak besterik ez bada jendeari pentsatzeko balio dionean, edo emozioak pizteko.
Gaiak ez al zaituzte askotan mugatzen?
Bai, eta hori frustrantea da. Axalkeriekin saio onak atera litezke eta norberarentzat oso betegarria izan liteke hitz joko eta txisteen mundua. Baina momentu batzutan baduzu barruan zerbait esateko, baduzu zer eskainirik (eta sentsazio hori ez da sekula galdu behar, bestela alperrik ari gara). Eta aldiz ez daukazu gairik, ez dizute uzten zirrikiturik txikiena ere zuk nahi duzunik esateko.
Bertso eskolan ez al da hain justu zeresana gutxien lantzen dena?
Batzutan uste dugu bertsolaria bere pertsona izatetik kanpo dagoela. Eta hori ezinezkoa da. Zuk zure ideologiatik, zure sentsibilitatetik, zure desio eta tripako minetatik kantatzen duzu. Jendeari bertsotarako teknika irakatsi diezaiokezu, baina pentsatzen, arrazoitzen, eta gaiei buruzko ikuspegietan norberak heldu behar du. Hizkuntza eta bertso ariketak landu litezke, baina gero norberak duen aberastasuna norberarena da.
Bertsotan egitea ez da teknika bakarrik. Ez bada gai pentsatzeko, edo ez dakit zeren inguruan sentsibilitate pixka bat edukitzeko, ez badu grazi izpirik, berdin zait bertsotan hamar zortzi oso ondo kontatzea edo errimarik estuena erabiltzea. Baina hori lantzea zenbateraino da bertso eskolaren eginkizuna? Hori norberaren esku dago.
Bertsotan egitea ez da teknika bakarrik. Ez bada gai pentsatzeko, edo ez dakit zeren inguruan sentsibilitate pixka bat edukitzeko, ez badu grazi izpirik, berdin zait bertsotan hamar zortzi oso ondo kontatzea edo errimarik estuena erabiltzea. Baina hori lantzea zenbateraino da bertso eskolaren eginkizuna? Hori norberaren esku dago.
Bertsolariak garai batean berriemaile ziren. Eta gaur?
Prentsarik ez zegoen garaian bertsolariak prentsa ziren. Txirrita herri askotara informazioa iristeko modua zen, bere bertsoen bidez jakiten zen Kubako gerraren berri. Egun funtzio hori galdu du.
Ez dut uste bertsolariari iritzi lider izatea eskatzen zaionik, nahiz batzuek agian badiren. Ez dut uste bertsolaria apaiz edo politiko bat denik. Bere ikuspuntutik jendeari zerbait kantatzen dion norbait da. Uste dut hori dela emateko duena.
Gillermo Velazquez Mexikoko bertsolariak esaten du Mexikon bertsolariak mozkorren dibertitzaile izatetik iritzi lider izatera pasa direla. Hemen ez nuke hainbeste esango, baina bertsolariak esandakoak badu pisu bat: badelako norbait, herriz herri dabilelako eta herriari pultsua gertutik hartzen diolako. Herri baten jakinmin, haserre edo kezkak zein diren oso gertutik ezagutzen du. Eremu euskalduneko errealitatearen ikuspuntu zabal bat du.
Ez dut uste bertsolariari iritzi lider izatea eskatzen zaionik, nahiz batzuek agian badiren. Ez dut uste bertsolaria apaiz edo politiko bat denik. Bere ikuspuntutik jendeari zerbait kantatzen dion norbait da. Uste dut hori dela emateko duena.
Gillermo Velazquez Mexikoko bertsolariak esaten du Mexikon bertsolariak mozkorren dibertitzaile izatetik iritzi lider izatera pasa direla. Hemen ez nuke hainbeste esango, baina bertsolariak esandakoak badu pisu bat: badelako norbait, herriz herri dabilelako eta herriari pultsua gertutik hartzen diolako. Herri baten jakinmin, haserre edo kezkak zein diren oso gertutik ezagutzen du. Eremu euskalduneko errealitatearen ikuspuntu zabal bat du.
Estereotipoek norbera den bezala azaltzen laguntzen dute edo muga dira?
Dexente baldintzatzen du eta nik nire burua nahiko mugatua sentitzen dut. Estereotipoa bertsolariak sujeritu eta jendeak sortzen duen zerbait da. Fosiltzen joaten da eta gero horren barruan mugitzea oso zaila da. Jendeak oso ezaugarri jakin batzuekin definituta baizauzka. Neska gazteak plazara atera ginenean oso jarrera harroa eta lotsagabea hartu genuen. Erantzun zale eta oso lotsagabe agertu ginen. Egoerak ere hori eskatzen zuen, eta hasieran inkontzienteki egiten genuen, baina gero jabetu ginen hamabost urteko bi neskatxek bertsolari kontsakratuei ez dakit zer zirika botatzea oso efektiboa zela entzuleen belarrietara.
Agian abusatu egin genuen jarrera horretatik, errazegi jo genuen horretara eta jendeak ere segituan sailkatu gintuen hor. Egun bertsozaleak jartzen didan ezaugarrietako bat hori da: zer erantzuna, zer prontoa, zer lotsagabea! Denborarekin irudi eta estereotipo horretan oso mugatua sentitu naiz. Ahalegintzen ari naiz aspaldi honetan, jendeari adierazi nahian hori bai baina hori baino askoz gehiago ere eskain dezakedala. Bestela, banoa. Baina behin zure kanpoko azala hain gogortuta dagoenean, azal horren barrenean mugitzea oso zaila da.
Beste gai eta tono askotan hitz egin dezakedala uste dut. Gainera estereotipo oso jakina edukitzeak sinesgarritasuna kentzen dizu. Komunikatzeko garaian jendeak oso gai umoretsutan eta zirikatzzaile eta oso lotsagabe ikusten banau, sentitzen dut ideologiaren munduko gaietan edo sentimenduen inguruko gaietan nik esan dudana ez dela sinesgarria nik, ez dela iristen hain ondo. Jendeak ez duelako espero.
Ez dut esan nahi estereotipoak egiatik ezer ez duenik. Gu lotsagabeak izan baginen, baina esajeratu egiten genuen. Ez dut bertsotan teatrorik egin izanaren sentsaziorik. Bertsotan nire zati handi bat doa.
Agian abusatu egin genuen jarrera horretatik, errazegi jo genuen horretara eta jendeak ere segituan sailkatu gintuen hor. Egun bertsozaleak jartzen didan ezaugarrietako bat hori da: zer erantzuna, zer prontoa, zer lotsagabea! Denborarekin irudi eta estereotipo horretan oso mugatua sentitu naiz. Ahalegintzen ari naiz aspaldi honetan, jendeari adierazi nahian hori bai baina hori baino askoz gehiago ere eskain dezakedala. Bestela, banoa. Baina behin zure kanpoko azala hain gogortuta dagoenean, azal horren barrenean mugitzea oso zaila da.
Beste gai eta tono askotan hitz egin dezakedala uste dut. Gainera estereotipo oso jakina edukitzeak sinesgarritasuna kentzen dizu. Komunikatzeko garaian jendeak oso gai umoretsutan eta zirikatzzaile eta oso lotsagabe ikusten banau, sentitzen dut ideologiaren munduko gaietan edo sentimenduen inguruko gaietan nik esan dudana ez dela sinesgarria nik, ez dela iristen hain ondo. Jendeak ez duelako espero.
Ez dut esan nahi estereotipoak egiatik ezer ez duenik. Gu lotsagabeak izan baginen, baina esajeratu egiten genuen. Ez dut bertsotan teatrorik egin izanaren sentsaziorik. Bertsotan nire zati handi bat doa.
Estereotipo hori beharrezkoa zuen lehen emakume generazioak?
Askotan hitz egin izan dugu Estitxu Arozenak eta biok horretaz. Jarreraz eta estetikaz ere biok oso antzerakoak ginen. Lekutxo bat egin dugun emakumeak kasualitatez gara elkarren antzerakoak? Edo ez dago beste eredu, beste estetika batentzat lekurik bertsolaritzan? Dakiguna da dena delakoagatik leku bat egin dugula. Orain nire ahalegina izango da txoko horretan lotsagabea bakarrik ez izatea, erantzun onak edo arrazoi onak bakarrik ez botatzea, abaniko zabalago bat eskaintzea, eta gero eta Maialenen zati handiago bat azaltzea taula gainean. Estereotipotan beti zati bat badoa, baina uste dut beste zati handi bat ezkutuan geratzen dela.
Hain justu zuen esterotipoetan falta dena ez al da alde "femeninoa"?
Hasteko esan nahi dut munduan nazka gehien ematen didaten hitzak direla "femenino" eta "maskulinoa", baina tira, erabili ditzagun elkar ulertzeko. Egia da Egañak esaten zuena, emakumeoi baloratu izan zaizkigunak "maskulinotzat" jotzen diren ezaugarriak izan direla. Ausardia, indarra, harrotasuna... Eta gure alde "femeninoa" behin bertsolaritzan txoko bat egin eta gero garatzen hasi behar dugula. Baina plazatan emakume gehiago dagoenean egongo dira emakume ezberdin gehiago. Orain lau katu gabiltza eta zaila da aniztasun handia egoten. Gizonezkoetan 30 daude, eta badaude kantakera, estereotipo, ideologia... ezberdinetakoak. Nesketan ez dago aukera hori.
Hain justu zuen esterotipoetan falta dena ez al da alde "femeninoa"?
Bertsolaritzan normalizatu al da emakumeen presentzia?
Ez dut uste. Beti dago zerbait egiteko, gugandik hasita. Ni bilakaera naturalaren aldekoa naiz. Ez zait gustatzen eta ez zait egokia iruditzen behartzea. Garai batean egoki ikusten ez nuen bezala emakumezkoen saioak egitea, emakumeak bazeudela demostratzeagatik bakarrik. Aurrera pausoak naturaltasunez egiteak denbora gehiago eskatzen du, baina horrela hartzen du egoerak indar eta sinesgarritasun gehien. Egun gero eta emakume gehiago daude bertso eskoletan, eta plazatan berriz, hutsune bat dago.
Ez nuen espero, baina kanpoan egon naizen boladan entzun ditut komentario batzuk, ni joan naizenetik beste emakumeek plaza gehiago egiten dituztela diotenak, eta horrek zeregin dexente dugula adierazten du. Ez garai batean adina, baina oraindik antolatzaileek, beren sanoenean, "neska bat behar genuen eta zuri deitu dizugu" esanaz deitzen digute. Garai batean horrela zen erabat, eta orain beste errekonozimendu bat dugu. Pentsatu nahi dut deitzen didanak niri eta ni naizelako deitzen didala, eta ez emakume naizelako. Horren aurrean egin dezakegun gauza bakarra da emakume izateagatik deitzen diguten saioetan demostratzea bertsolari garelako gaudela han. Egoera naturalagoa den heinean normalagoa izango da hiru emakume dauden saio bat edo batere ez dagoena ikustea.
Ez nuen espero, baina kanpoan egon naizen boladan entzun ditut komentario batzuk, ni joan naizenetik beste emakumeek plaza gehiago egiten dituztela diotenak, eta horrek zeregin dexente dugula adierazten du. Ez garai batean adina, baina oraindik antolatzaileek, beren sanoenean, "neska bat behar genuen eta zuri deitu dizugu" esanaz deitzen digute. Garai batean horrela zen erabat, eta orain beste errekonozimendu bat dugu. Pentsatu nahi dut deitzen didanak niri eta ni naizelako deitzen didala, eta ez emakume naizelako. Horren aurrean egin dezakegun gauza bakarra da emakume izateagatik deitzen diguten saioetan demostratzea bertsolari garelako gaudela han. Egoera naturalagoa den heinean normalagoa izango da hiru emakume dauden saio bat edo batere ez dagoena ikustea.
Gazteak bagara baina gure taldea ezin da bertsolari gazte gisa hartu. Nobedade izateari aspaldi utzi genion. Jada ez dugu bertsolari gazte baten ahotik ateratako ikuspuntu berririk... hori bukatu zen! Orain bertsolari gazteak beste batzuk dira. Bertsolari gazte izan ginenok epe motzera benetako eliteari eutsi beharko diogu edo bestela pixkanaka bazterrean geldituko gara. Era berean beste gazte talde berri bat sortzen joango da, gu lehen izan ginena ordezkatuko duena, baina berria.
Garai batean gazteak ginelako barkatu egiten zitzaigun edo beste belarri batzuekin entzuten zen guk esana, beste efektu bat sortzen zuen. Gazteen inguruko erreferentziak sekula bertsotan esan gabeak ziren. Orain dena oso entzuna dago, makarradak ez dira makarrada, eta geratzen zaigun aukera bakarra oso maila ona ematea da. Ez dugu beste aukerarik, kondenatuta gaude. Ez gazte izateak, ez erreferentzi mundu ezberdina izateak, ez ezerk ez gaitu salbatuko.
Garai batean gazteak ginelako barkatu egiten zitzaigun edo beste belarri batzuekin entzuten zen guk esana, beste efektu bat sortzen zuen. Gazteen inguruko erreferentziak sekula bertsotan esan gabeak ziren. Orain dena oso entzuna dago, makarradak ez dira makarrada, eta geratzen zaigun aukera bakarra oso maila ona ematea da. Ez dugu beste aukerarik, kondenatuta gaude. Ez gazte izateak, ez erreferentzi mundu ezberdina izateak, ez ezerk ez gaitu salbatuko.
Zertan da eredu bertsolaritza?
Egun politika eta gizarte mailan gauden bezala egonda eredu iruditzen zait bertsotan dagoen kolorea, eta elkarrekin zerikusirik ez duen jende pilak duen elkar bizitza aberatsa. Puzzlea osatzea lortu dugu, bakoitzaren haserre, pega eta ezadostasunekin. Oso iritzi trukaketa interesgarria dago. Baditugu elkarrentzat belarriak, eta elkarrentzat bertsoak ere bai.
Elkartea ere eredu iruditzen zait. Bere printzipioei sinestuta eutsi diegu, eta begira bere txikitasunetik egun zenbaterainoko indarra hartu duen eta zenbaterainoko errespetua lortu duen handi jendearen artean. Gutxi edo batere ez prostituituta, gainera. Oso ekimen interesgarriak ditu herrigintzarako. Baina tira, ez dugu jainkotuko.
Elkartea ere eredu iruditzen zait. Bere printzipioei sinestuta eutsi diegu, eta begira bere txikitasunetik egun zenbaterainoko indarra hartu duen eta zenbaterainoko errespetua lortu duen handi jendearen artean. Gutxi edo batere ez prostituituta, gainera. Oso ekimen interesgarriak ditu herrigintzarako. Baina tira, ez dugu jainkotuko.
Zergatik eman da elkarbizitza hori bertsolarien artean? Kasualitatea da?
Ez dakit. Agian bertsolaritzaren oinarria elkarrizketa delako. Bertsotan norbaitekin aritu eta saioa aurrera atera behar baduzu, bat egin behar duzu berarekin, esan eta entzun. Era berean herri baten aurrean kantari ari zara eta herri horretan ez dira denak zure antzekoak, zure kopiak, zurekin ados daudenak. Mila ideologia, mila kolore eta bi mila belarri daude. Asmatu egin behar duzu denengana iristen. Agian horregatik garatu da horrelako zentzu zabal eta malgu bat, ondokoarekin moldatzen jakiteko eta testuingurura egokitzeko.
Kanpoan izan zara. Zer ekarri duzu?
Niretzat ausardia puntu bat bazuen bertsoak bederatzi hilabetez uzteak. Oso interesgarria da kanpora atera eta beste paisaje, beste jende mota bat, beste bizimodu bat ezagutzea. Baita zure burua ezagutzea ere testuinguruz kanpo zaudenean, Euskal Herrian duzun babesa falta zaizunean antzematen baitituzu zure hutsuneak. Zure burua kolokan jartzea momentuan ez da atsegina. Baina gerora zure buruarekin izan duzun harremanak asko ematen du.
Doinua: Saltarina da txepetxa eta
Jexux Mari Irazu
Euskal Herrian bertsolaria
Hernanin frailiatarra
depresiotan pasiatzaile
ilargi bueltan izarra
mikro aurrean danbatekoa
ispilu aurrean bakarra
ron txupitotan mundu jario
Leioan arte ederra
misterio baten indarra
Hernanin frailiatarra
depresiotan pasiatzaile
ilargi bueltan izarra
mikro aurrean danbatekoa
ispilu aurrean bakarra
ron txupitotan mundu jario
Leioan arte ederra
misterio baten indarra
Jexux Mari Irazu
Jaio: Hernanin, 1976an.
Bertsolaria.
Arte Ederretan lizen- tziatua.
Eskubaloian aritu zen alebin garaitik jubenilak arte eta Euskadiko selekzioan jokatu zuen 91-92an.
Bertsotan: Gipuzkoako Eskolarteko Txapelketa irabazi zuen bi aldiz txikien mailan, eta handietan beste bitan. Osinalde saria ere irabazi du eta 1997ko Euskal Herriko Txapelketa Nagusian finalean kantatu zuen.
Bertsotan: Gipuzkoako Eskolarteko Txapelketa irabazi zuen bi aldiz txikien mailan, eta handietan beste bitan. Osinalde saria ere irabazi du eta 1997ko Euskal Herriko Txapelketa Nagusian finalean kantatu zuen.
Pangea espedizioarekin munduko sakonuneak zanpatu ditu aurten.
«Kuriosoa da, Txirritarekin badut zeharkako familiarteko harreman bat, baina ez Lujanbiotarren aldetik».
Euskaldunon Egunkaria, 1999-05-30
«Gure eguneroko munduan oso presente dauden gai eta kontu batzuk, gero, gure bertso munduan ez dira inoiz aipatzen, edo betiko ikuspegitik jartzen dira. Drogen gaia, esaterako».
Bertsolari aldizkaria, 1999ko negua
«Espero dut Pangearekin bizitu ditudan esperientzia aberasgarri horiek almazenean gordeko ditudala. Neurtu gabe ditut, baina egunen batean hamar zortzian aterako zaizkit. Azkenean bertsotan entrenatzea neurri eta errimak lantzea baino agian gehiago da bizipenak gordetzea.»
Bertsozale berripapera, 31.alea
«Behin gizon batek esan zidan emakume bat bertsotan aritzea ez zela naturala, berak ikusiko du nola bizi den bere erremin horrekin...»
Euskaldunon Egunkaria, 1999-05-30
«Umorea aldatu egin da, behar bada zaharrek ez dute gurea ulertuko, zeren pelikuletako eta komikietako umorea baita, edo publizitatearena, ingeles hitzekin.»
Bertsolari aldizkaria, 1999ko negua
«Ikasle pisu batean bizitzea derrigorrezko bolara jarri behar lukete".
Euskaldunon Egunkaria, 1999-05-30
Euskaldunon Egunkaria, 1999-05-30
«Gure eguneroko munduan oso presente dauden gai eta kontu batzuk, gero, gure bertso munduan ez dira inoiz aipatzen, edo betiko ikuspegitik jartzen dira. Drogen gaia, esaterako».
Bertsolari aldizkaria, 1999ko negua
«Espero dut Pangearekin bizitu ditudan esperientzia aberasgarri horiek almazenean gordeko ditudala. Neurtu gabe ditut, baina egunen batean hamar zortzian aterako zaizkit. Azkenean bertsotan entrenatzea neurri eta errimak lantzea baino agian gehiago da bizipenak gordetzea.»
Bertsozale berripapera, 31.alea
«Behin gizon batek esan zidan emakume bat bertsotan aritzea ez zela naturala, berak ikusiko du nola bizi den bere erremin horrekin...»
Euskaldunon Egunkaria, 1999-05-30
«Umorea aldatu egin da, behar bada zaharrek ez dute gurea ulertuko, zeren pelikuletako eta komikietako umorea baita, edo publizitatearena, ingeles hitzekin.»
Bertsolari aldizkaria, 1999ko negua
«Ikasle pisu batean bizitzea derrigorrezko bolara jarri behar lukete".
Euskaldunon Egunkaria, 1999-05-30
ARGAZKI ZAHARRA
Maialen Lujanbio, Eñaut Agirre, Gorka Tolosa eta Jexux Mari Irazu.
Hernaniko bertso eskolako kideak 1992an.
Hernaniko bertso eskolako kideak 1992an.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Hainbat sinatzaile*
#2
Danele Sarriugarte Mochales
#3
#4
#5
Jenofa Berhokoirigoin
Azkenak
2024-09-13
Euskal Irratiak
Baionako zitadelako eraikuntza proiektuak arrangura piztu ditu ekologistengan
Baionako zitadelan proiektu berriak ditu armadak. Eraikin berriak egin nahi ditu eta horretarako oihanaren zati bat deseginen dute eta ura atxikitzeko bi gune ere sortu nahi dituzte.
2024-09-13
Xabier Letona Biteri
Aysenur Ezgi Eygi-ri zuzenean egin zioten tiro burura Israelgo soldaduek, autopsiaren arabera
Turkiar-estatubatuar aktibista irailaren 6an hil zuten Beiti herrian, Nablus hiriaren ondoan, Zisjornadian, Palestinako Lurralde Okupatuetan. Orain forentseen azterketek iradokitzen dutenez, Israelgo soldatuek zuzenean egin zioten tiro aktibistari.
2024-09-13
Xabier Letona Biteri
Iturbide, Jiménez eta Azkona estatuaren biktima gisa aitortu ditu Nafarroako Gobernuak
Foru Gobernuak aitortu du motibazio politikoko biktimak direla hirurak. Hiru aitortza berri horiekin dagoeneko 36 pertsonari estuaren biktima izatea ofizialki aitortu die gobernuak.
2024-09-13
Xabier Letona Biteri
Madrilgo Rolando kafetegiko hamahiru hildako haiek ETAm-ren eta ETApm-ren zatiketaren erdian
Ostiral honetan betetzen dira 50 urte ETAk, 1974ko irailaren 13an, Madrilgo Rolando Kafetegian bonba bat lehertarazi eta hamahiru pertsona hil zituela. Ofizialki 2018an onartu zuen erakundeak ETAren egiletza, bere burua desagertze bidean jarri zuenean.
2024-09-13
Gedar
Bi lizarratar epaitu dituzte, Voxen salaketa baten harira
Faxisten aurka protesta egiteagatik auzipetu zituzten Lizarrako bi kideak. Asteazkenean, epaiketaren egunean, Lizarraldeko Kontseilu Sozialistak elkarretaratzea egin zuen epaitegi aurrean. Voxeko faxistak jarrera probokatzailearekin agertu ziren bertara, eta Guardia Zibilak... [+]
2024-09-13
Ahotsa.info
Urriaren 12an Tafallan eginen du manifestazioa Ernaik “españolismo eta faxismoaren aurka”
“Españolismoaren eta faxismoaren normalizazioan” Hispanitatearen egunak jokatzen duen papera salatzeko urriaren 12an Tafallan mobilizatuko da Ernai. “Gu, Nafarroako etorkizuna gara, haiek, aldiz, iragana. Faxismoak herri honetan lekurik ez duela argi... [+]
Ezkabako iheslari Segundo Hernandez identifikatu dute Eguesibarreko Eliako hobian
Gasteiztarrarekin bederatzi dira ihesaldian parte hartu zuten identifikatutako pertsonak. Guztira, Nafarroako DNA Bankua sortu zenetik 43 pertsonaren datuak lortu dituzte.
Donostiako bi familia etxegabetze arriskuan daudela salatu du Kaleratzeak Stop plataformak
Zaurgarritasun ekonomikoaren baldintzak betetzen dituzten arren, Santander bankuak ordainketak epe batez etetea ukatu die bi familiei.
2024-09-13
Urko Apaolaza Avila
Garaileak esaten duenean amaitzen al da gerra bat?
Badakigu gerra bat noiz hasten den, baina ez noiz amaituko den. Hainbatetan entzun dugu esaldi hori, eta topikoa dirudi, baina arrazoirik ez zaio falta, gaur egun munduan barrena bizirik segitzen duten gatazka ugariei erreparatuz gero. Gauza bera esan liteke 1936ko uztailaren... [+]
2024-09-12
Jenofa Berhokoirigoin
87 milioi urteko amonite fosil bat aurkitu dute Langraiz Okan
60 bat zentimetroko diametroa duen amonite bat aurkitu du mendizale talde batek Arabako herriaren inguruetan. "Aurkikuntza handia" dela azpimarratu du Arabako Foru Aldundiko Kirol eta Kultura diputatu Ana del Valek.
2024-09-12
Hainbat sinatzaile*
Lokutorio greba Zaballan
Espainiako Estatuko espetxeetatik Euskal Herriratu gintuztenetik Zaballako espetxean komunikazioaren alorrean gabezia ugari topatu ditugu. Aurrez aurreko gutxiago eta laburragoak dauzkagu, lokutorioko bisitak baldintza tekniko kaxkarretan gauzatu behar izan ditugu eta telefono... [+]
Eguneraketa berriak daude