Jai bila doazen erromesen helmuga
Bertatik 3,5. km.ra azkenean, eskuinera Erreniaga (El Perdon) mendatera igotzen den bidea ikusiko dugu. Hortik joz, handik kilometro batera askaldegi batetik igaroko gara, eta laister parke eolikoan barneratuko gara. Erromesen monumentutik Iruñeko bista oso politaz goza dezakegu.
Errepiderantz itzuliz, bere gainetik pasatzen dugunez Iruñearantz joateko oraingoan ezkerrera egin behar dugu. Azkenik, atarian dugun Zizur Nagusia (San Andres eliza gotikoa) igaroz, Erresuma Zaharreko, gaur egungo Nafarroako eta berez Euskal Herriko hiriburu den Iruñea berde, monumental eta ederrera iritsiko gara.
Victor Hugok jadanik 1843an idatzi zuen moduan "Iruñea agintzen duena baino askoz gehiago ematen duen hiria da". Horrela izanik, historia soberan duen hiri honi adjektibo asko eskain dakioke: berdea, garbia, erlijiotsua, ordenatua, noblea, lasaia... eta uztailaren bigarren asteko iraultzan: zoroa, kosmopolita, parranderoa, basatia, eleanitza...
Baskoiek Iruñea deitzen zioten tokian historiaurreko aztarnak aurkitu badira ere, lehen gauza jakina zera da, K.a. 75-74an Ponpeiok bere tropa erromatarrak negua pasatzeko Pompaelo fundatu zuela.
Hortik aurrera hiriak erromanizazioaz gain, germaniarrek eragindako suntsiketa (275 urtea), eta bisigotuen (VIII.a arte) eta musulmanen (VIII.ean) konkista nahia ezagutu zuten. 778an Carlomagnok harresiak suntsitu zituen, baina baskoiek mendekua hartuko dute Orreagan. Orduan, IX. mendean Nafarroako Erresuma sortu zen.
Bitartean, gaur egungo hirian nekazariz populatutako Nafarrerriari (aintzinako hiriskaren ondorengoa), San Zernin eta San Nikolas burgo independenteak gehitzen zaizkio. Ordudanik, bizitza-maila ezberdinak burguen arteko gorroto eta liskarren zergati izango dira.
1319an hiria Eliz-agintetik Koroaren eskuetara pasatzen da, eta hortik aurrera harresiak altxatu eta Erresumako hiriburu bihurtuko da, 1512an Gaztelaren eskuetan geratzen den arte. Dena den, Nafarroak bere foruak mantenduko ditu, XIX. mendean beste probintzia bat besterik ez bihurtzen duten arte, herriaren iritziaren aurka. Mende horretan, Iruñeak frantziar okupazioa eta Gerra Karlistetako urte gogorrak ezagutuko ditu.
XX. mende hasieran harresietako zati bat bota eta hiria zabaltzen da. 1932an Euskal Autonomia antolatzeko udalek Iruñeko Asanbladan bozketa burutu zuten, eta 1978tik aurrera Nafarroako Foru Komunitateko hiriburua da.
Iruñera bakarrik San Ferminetan etorri bazarete, edo alderantziz, soilik urtean zehar bisitatu baduzue, ez dituzue hiriko bi aurpegiak ondo ezagutuko.
Jai hauen jatorria XIV. mendean egon daiteke, urriaren 10 inguruan (orduko San Fermin eguna) nekazal azoka bat egiten hasi zenean. Arrakasta ikusita, uda hasieran beste bat antolatzen hasi ziren, geroago jai bihurtzen hasiko zena. Horrela, agintariek San Ferminen onomastika urritik uztailaren 7ra eramatea eskatu zuten, jai hauen barnean ospatzeko. Gaur ezagutzen ditugun antzeko lehenak 1591n ospatu ziren.
Jaiak uztailaren 6ko eguerdiko 12:00etan hasten dira, txupinazoarekin (Udal Plaza telebistan dirudiena baino askoz txikiagoa da, eta parte hartu nahi baduzue askoz lehenago agertu beharko duzue) eta uztailaren 14ko gaueko 00:00etan amaitzen dira, "pobre de mí"arekin (akto ofiziala leku berean izaten da, eta peñena Gaztelu Plazan).
Hurrengo eguneko goizeko 08:00etan, "bizirik" daudenek "Villavesaren entzierroa" egiten dute, zezenen ordez konpainia horren autobusaren aurretik. Bitartean, egun eta gaueroko parrandaz gain, bestelako ekintza ospetsuak badira:
Uztailaren 6ko arratsaldeko 16:00etan, Riau-Riauean, Udalbatza Udaletxetik San Lorenzo parrokiaraino dauden 400 metroak oinez egiten ahalegintzen da, Astraingo Valsa dantzatzen duten ehundaka gazteren artean.
Uztailaren 7ko goizeko 10:00etan Prozesioa izaten da, Udalbatza, txistulari, dantzari, erraldoi, agintari zibil eta erlijiotsuekin, eta batez ere, jota sentituak kantatzen dizkioten santuaren irudiarekin.
Baina San Ferminak batipat zezenengatik ezaguna dira munduan, entzierroengatik hain zuzen. Eguneroko goizeko 08:00etan izaten den gizon-emakume eta zezenen arteko lasterketa arriskutsu honek 850 bat metroko luzera dauka, eta gauzak normal joanda hiru minutu inguru irauten du.
Modu batera edo bestera 600 urte iraun duen tradizio honek Hesietan hasi eta Santo Domingo, Merkatariak, Estafeta eta Zezen-Plazaren artean aldapa gogorrak, bihurgune itxiak, kale estuak eta beste hainbat oztopo pasatzen ditu, bihotza lehertzear jartzen duen lasterketa ausart eta arriskutsuan.
Goizean arineketan egin duten sei zezenak arratsaldeko zezenketan hilko dituztenak dira, baina bertan, ikuskizuna plazaren erdian baino peñek betetzen dituzten eguzkiko harmailetako festan dago.
Alarma jo du, beste urte batez, OIP Presondegien Nazioarteko Behatokiak. Abenduaren lehenean marka berri bat hautsi zen frantses estatuan, 80.792 pertsona atxiloturekin. Espetxe-administrazioaren aitzinikuspenen arabera, gainera, 86.000 baino gehiago izan litezke 2027an egungo... [+]
Trumpek AEBetako presidentetza hartuko duen eguna baliatuta, Goazen lagunok lelopean, multinazionalen jabetzako sare sozial "toxikoak" utzi eta fedibertsora trantsizio kolektiboa bultzatzeko kanpaina egiten ari dira eragile ugari. “Internet gizatiarrago batean... [+]
Urte berriaren hasieran asmo berritu egiten gara dirudienez, eta egin beharreko zereginen zerrendak egiten ditugu gutako batzuk. Egiteko horien artean irakurtzeko ditudan liburuen zerrenda izaten da bat, gero eta zerrenda gizenagoa. Zuetako ez gutxik zer irakurtzen dudan galdetu... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Sekula bananarik jan ez duten bi lagun ezagutzen ditut; nerau bat. Bananazalea da, ordea, jendea. Afrika eta Asia aldean sortutako landare generoa da banana (Musa x paradisiaca), baina gaur egun Ameriketan ere asko egiten da. Ekoizlerik handiena India da, eta esportatzaile... [+]
Nekazaritzan trebatzeko eta proiektu propioak abiatu aurretik ekoizpenean eta merkaturatzean norbere burua probatzeko, abian dira gurean nekazaritzako hainbat test gune. Araban, 2023an abiatu zuten Aleko nekazaritzako test gunea, baina, antzeko egitasmo gehienekin alderatuta,... [+]
.jpg)
Hauek izan ziren nire azken hitzak zure lo arnas sakonean eskutik helduta ginela joan zinenean. Aparteko minik gabe, xume, duin, geratu zen betiko zure bihotza. Zuk nahi eta eskatu bezala. Guk nahi eta errespetatu bezala.
Jada hilabete, neguaren atarian, gaurik luzeenak diren... [+]
AMAK
Konpainia: Txalo teatroa.
Sortzailea: Elena Diaz.
Zuzendaritza: Begoña Bilbao.
Aktoreak: Intza Alkain, Tania Fornieles, Oihana Maritorena eta Iraitz Lizarraga.
Noiz: urtarrilaren 10ean.
Non: Itsas Etxea auditoriumean... [+]
Ostegun arratsaldean egin dute bozketa eta, aurreikusitako moduan, François Bayrou lehen ministroaren aurkako zentsura mozioak ez du aurrera egin. Izan ere, eskuin muturreko Batasun Nazionalaren sostengurik gabe, ez zuen aurrera egiteko aukerarik.
Asteazkenean egin zuten ekitaldia Astigarragako Alorrenean, Sagardoaren Lurraldeak hala erabakita. Ostegunean egin du txotx hasierako festa propioa Usurbilgo Saizarrek.
Talde memorialistek deitutako manifestazioa Erorien monumentuan hasiko da 18:00etan eta Gazteluko plazan bukatuko da. Amaierako ekitaldian El Drogas, Gran Ritxarson, Ilargigorri eta La Chula Potrak esku hartuko dute, besteak beste. Gaia orokorrean nola dagoen azaldu dugu... [+]
Gaur egun, emakumeen eta haurren ahotsei zilegitasuna kentzen dien kulturaren arrastoak diraute, haien esperientziak isilaraziz, haien oinarrizko eskubide eta beharrak minimizatu edo alde batera uzteko joera duen sistema baten barruan. Arazo horren adibide mediatiko bat Juana... [+]
2024ko bigarren seihilekoaren lanaren emaitzak jaso ditu Euskaltzaindiak. Forma berriak eta aurretik zeudenen osatzeak aurkeztu ditu. Forma berrietan, oraingoan, batez ere, sukaldaritzako hiztegia landu dute. EITB eta Berria-ko edukiak hartu dituzte iturritzat.