ESNEZALE GAIXOARI MARMITA ERORI ZITZAIONEKOA

Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Bazen behin esne saltzaile bat, marmita gainean hartuta merkatura abiatu zena, esnea saltzeko asmotan. Bidean esnea saldu eta lortutako diruarekin arrautzak erosiko zituela pentsatu zuen. Arrautzetatik txitoak jaio eta oilaskoak salduko zituen ondoren, diruarekin zerri bat erosteko. Zerria gizendu eta haren irabaziekin behia eta txekorra erosiko zituela pentsatzen ari zela, ordea, denok dakiguna gertatu zen: marmita erori eta esnea bertan galdu zela, esnezalearen ametsekin batera.
Istorio hau, modu egokiagoan, errimaturik eta gaztelera aberatsean Felix Maria Samaniego (1745-1801) biasteriarrak idatzi zuen duela bi mende pasatxo. Bereak dira, halaber, beste hainbat fabula ezagun: «Inurria eta txitxarra», «Belea eta azeria» edota «Igelak errege eske».
1745eko urriaren 12an jaio zen Felix Maria familia aberats eta noble batean. Bere osaba Peñafloridako konteak eragin handia izan zuen bere bizitzan eta, Baionan eta Bordelen zientzia eta musika ikasketak burutu ondoren, harekin batera Euskalerriaren Adiskideen Elkarteko fundatzaileetako bat izan zen 1764. urtean. Bilbon eta Azkoitian bizi izan zen, baita gortean ere, eta Tolosako alkate eta Arabako diputatu ere izan zen. Duela ehun urte hil zen, bere idatzi polemikoak eta ipuin erotikoak erre zitzaten agindu ondoren.
Hain zuzen Peñafloridako konteak eskatuta hasi zen fabulak idazten. 1776an idatzi zuen bere lehen fabula eta urtebete geroago, Tomas Iriarte poeta eta fabulistari aholkua eskatu ondoren, berehala ospe handia emango zion lehen liburua argitaratu zuen. Iriarte eta biak izan ziren gaztelerazko fabularen aitzindari eta La Fontaine bezalako klasikoen eragina nabari da Biasteriko idazlearen idatzietan. Iriartek orijinaltasuna bazuen bere ezaugarri nagusia, Samaniego bestearen gainetik zen, bizitasunean, deskribapenetan eta bertsoa osatzeko orduan. Sinpletasuna bilatzen zuen bere idatzietan, modu horretan irakurlearengana errazago irits zedin. Izan ere, Samaniegoren fabulak helburu moralizantea, hezitzailea dute. Animalien bitartez hainbat jarrera islatzen dute idatziek; inurria eta txitxarraren kasuan, esaterako, alferkeriaren aurka mintzo zaio egilea irakurleari.

Lehen aipatu dugun bezala, Iriarte ezagunarekin batera, biak izan ziren garaiko fabulista nagusiak. Lagunak izan ziren biak, baina apurka apurka nolabaiteko guda edo leiha literarioa sortu zen bien artean, harremana erabat hautsi zen arte. Edo, hobe esanda, Iriartek Inkisizio santuan biasteriarraren aurkako salaketa jarri zuen arte. Iriartek Samaniegoren testu baten eduki «desegokia» hartu zuen aitzaki. Egia zen Samaniego zela testuaren egilea (eta gogoratu hainbat ipuin erotikoren egilea ere badela). Baina, orohar, Inkisizioak gogoko ez zuena Samaniegok Frantziatik ekarritako ideia ilustratuak ziren. Azkenean Inkisizioak aske utzi zuen, baina Felix Maria ez zen nonbait lasai geratu eta horregatik agindu zuen, hil baino lehen, bere idatzi polemikoak desagertarazteko. Testu horiek ondoren izan dituzten irakurle guztien onerako, ez zen bere eskakizunik bete

Jekyll doktorearen fabuletatik Hyde jaunaren ipuin erotikoetara
Felix Maria Samaniegok orotara 257 fabula idatzi zituen, bederatzi liburuetan banatuta. Horiek guztiak, lehenago aipatu bezala, helburu hezitzaile eta moralez izan ziren idatziak. Ile beltz eta begi biziko gizon txiki horrek, ordea, bestelako biderik ere jorratu zuen literaturaren barruan, garaiko moralarekin bat ez zetozen bideak. Horrek, pentsatzekoa da, ez zion gehiegi lagunduko Inkisizioarekin zituen harreman zailetan eta horregatik bere lan erotikoak ez ziren erakunde hori desagertu arte argitaratu: «Album de Príapo», «Fábulas frutosóficas», «Cuentos y poesías más que picantes», «Cancionero de amor y de risa» eta «El Jardín de Venus» dira ordutik argitaratutakoak. Azken hau, esaterako, Gasteizko seminarioan idatzi zuen Samaniegok, garai horretan, paradojikoki, pedagogo eta moralista gisa jarduten baitzuen bertan. Paradojikoki, diogu, liburu horren bertso erotikoak bereziki zorrotz eta satirikoak zirelako kleroarekiko.

Bere idatzi lizunetan, fabula hezitzaileetako hizkuntza zuzen eta garbi berbera darabil. Baina testu horietan egilearen umorea da bereziki azpimarragarria. Dirudienez bere azken uneetan nolabait galdu zuen umorea


Azkenak
2024-11-28 | Gedar
Zumaiako Balenciaga ontziolako langileek mobilizazioei ekingo diete, lanpostuen defentsan

Enpresa jo dute egoeraren erantzuletzat, baita erakunde publikoak ere. Langile batzuek bost hilabete baino gehiago daramatzate kobratu gabe, eta ostiral honetan egingo dute manifestazio bat, ontziolatik abiatuta: ez dezatela itxi aldarrikatzeko.


2024-11-28 | Irutxuloko Hitza
Mikel Zabalzaren omenezko plaka jarriko du Donostiako udalak larunbatean, Intxaurrondoko kuartelaren aurrean

Donostiako Udalak Mikel Zabalza Garateren (1952-1985) omenezko plaka bat jarriko du larunbat honetan (hilak 30), Guardia Zibilaren Intxaurrondoko kuartelaren aurrean (Baratzategi kalea, 35). Guardia Zibilak gaurko egunez atxilotu zuen Zabalza, 1985ean, Altzako bere etxean... [+]


Plastiko kutsadura mugatzeko negoziaketen azken fasea abiatu du NBEk

Azaroaren 25ean hasi eta abenduaren 1era arte iraunen du Hego Koreako Busan hirian aitzina doan gailurrak. Petrolio ekoizle diren estatuak eta beraien lobbyak oztopoak jartzen dabiltza, ekoizpenaren mugatzerik ez dutelako nahi.


“Hezkuntzak izan behar du patxadatsua eta geldoa”

Eguneroko abiadura itogarritik atera eta eskola-proiektua amesteko, gogoetatzeko denbora hartzea aldarrikatu dute solaskideek, Superbotereak liburua aurkezteko mahai-inguruan. Patxadatsu aritu dira, hain justu, eraldatzeaz, inpotentziaz, ilusioaz, eskola bakoitzak egin beharreko... [+]


2024-11-27 | Julene Flamarique
"Euskara ez den hizkuntza bat” erabili du Barakaldoko Udalak kanpaina batean

Barakaldoko Udalak euskararen erabilera “umiliagarria” egin duela salatu du Sasiburu euskara elkarteak. Salaketa argitaratu ostean kanpainaren euskarazko bertsioa ezabatu du udalak. Halakorik berriz gerta ez dadin arduradunen barkamen publikoa eta behar diren... [+]


2024-11-27 | Leire Ibar
180 eragile baino gehiagok egin dute bat etxebizitzaren eskubidea bermatzearen aldeko mobilizazioarekin

Abenduaren 14an Bilbon etxebizitzaren negozioaren aurkako mobilizazio nazionala antolatu dute Euskal Herriko Etxebizitza Sindikatu Sozialistak eta Euskal Herriko Etxebizitza Sindikatuen Sareak. Ia 200 izan dira auziarekiko elkartasuna adierazi duten eragileak.


2024-11-27 | Julene Flamarique
Gutxienez 2027ra arte atzeratu dituzte berriro ere AHTren obrak EAEn

2024ko otsailean Astigarraga-Hernani tartea amaitu zutenean Abiadura Handiko Trena 2027an prest egongo zela aurreikusten zuen Eusko Jaurlaritzak. Orain Arkautiko lotunearen obren lizitazioari ekin dio Jaurlaritzak; Euskal Trenbide Sarea enpresaren esku utzi du, eta 2027an hasiko... [+]


Erretiroa hartuko du Benito Lertxundik

82 urteko abeslari oriotarrak azken disko bikoitza kaleratu du, Gernikan 2023ko azaroaren 11n eskainitako kontzertuaren zuzenekoa. Eta horrekin bere ibilbideari amaiera eman diola iragarri du.


2024-11-27 | Mati Iturralde
Gogoan ditut

2006. urtean, Baltasar Garzonek, orduko epaile izarrak, errebelazio moduko bat izan zuen, eta jardunbide bat idatzi zuen, terrorismoagatik inkomunikatutako atxilotuen eskubideak bermatzeko. Epaile berak ehunka atxilotu inkomunikatu pasatzen ikusi zituen bere aretotik, horietako... [+]


Valentziako ilargia

Duela gutxi, larrialdi klimatikoa zertan zetzan galderaren aurrean, zientzialari batek erantzun bikain hau eman zuen: “Begira, larrialdi klimatikoa hauxe da, zure mugikorrean muturreko fenomeno meteorologikoei loturiko gero eta bideo gehiago ikusten dituzu, eta konturatzen... [+]


2024-11-27 | Castillo Suárez
Pertseberantziaz

Bihotzean ditudan oroitzapenik politenetakoak dira. Euskal Filologia egiten ari nintzen garai hartan, eta Arbizuko elkarte batera joan ginen Ruper Ordorikaren kontzertu batera. Han zeuden Rikardo Arregi Diaz de Heredia eta Juanjo Olasagarre. Ez nintzen Arregiri esatera ausartu... [+]


Materialismo histerikoa
Zuekin nahi dut

Gutxi ateratzen naiz azken urteetan. Askotan esan dut, badakit, baina badaezpada ere. Bertso saio batera joan naiz gaur. “Bejondeizula”. Bai, horregatik abisatu dut gutxi ateratzen naizela, pentsatzen dut zuek kultur ekitaldi askotara joaten zaretela, eta... [+]


Eguneraketa berriak daude