Euskal merkataritza portuetako arduradunek 2000. urteko azken ekitaldiari buruz eskainitako datuek diotenez, euskal ekonomiak hobera egin zuen eta 2001. urte honetarako itxaropenak ere onak dira, %3,5aren inguruko batez besteko hazkundea aurreikusten baita. Gure portuetako merkataritza jardueren bilakaera gure ekonomiaren osasun egoera neurtzeko termometroa da. Euskal Herrian birmoldaketa industrialak izandako urteetan euskal portuetako merkataritza trafikoa nabarmenki gutxitu bazen ere, orain, azken urteotan, bizkortu egin da eta pixkanaka gorantz egiten ari da.

Itxitako azken ekitaldia, 2000. urtea, euskal ekonomiaren pixkanakako hobekuntza horren adibide garbia da. Izan ere, 2000. urtean Hego Euskal Herriko merkataritza portuek 32,5 milioi tona mugitu zituzten, eta beraz %3,4ko hazkundea izan zuten 1999arekin alderatuz. Euskal hiru merkataritza portuek, Bilbok, Pasaiak eta Bermeok hobetu egin zuten beren egoera eta beren trafikoa. Bilbokoak, 27,5 milioi tonarekin, %5,7ko hazkundea izan zuen, Pasaiakoa, 4.671.377 tonekin, %2,6 igo zen, eta Bermeokoa, azkenik, 461.477 tonekin, %16 hazi zen. Eginahalak egin arren, ezin izan ditugu eskuratu Euskal Herriko beste merkataritza portuari buruzko datuak, hots, Baionakoak.
Euskal portuek 2001. urte honetarako dauzkaten itxaropenak onak badira ere, urtearen hasieran behera egin du merkantzia trafikoaren kopuruak, nahiz eta ez duen berdin behera egin portu guztietan. Horrela, urteko lehenengo bi hilabeteetan, Bilboko portuak %0,6ko murrizpena izan zuen, eta Pasaiakoak %10ekoa.

Bilboko portuak sendotu egin du Espainiako Estatuko rankingean merkantzien trafikoan betetzen zuen hirugarren postu hori, Algeciras eta Bartzelonaren atzetik, eta halaber, produkzio industrialak eta kanpo merkataritzak 2000. urtean gora egin dutela egiaztatu du.

Bilboko portuak 27,5 milioi tona manipulatu zituen joan den urtean (ontziratu gabeko solidoak, likidoak eta merkantziak oro har), eta horrek, joan den urtearen aldean %5,7ko hazkundea ekarri zuen. Trafiko guztia kontuan izanik, barrukoa (portuen artean egiten dena) eta hornidurarena (ontziak hornitzekoa) ere barne, 28,6 milioi tonakoa izan zen, eta beraz, %5,8ko igoera izan zuen.
Ontziratu gabeko likidoak Bilboko portuko trafikoaren %50 baino gehiago dira. 14,7 milioi tonatara iritsi ziren, aurreko urtean baino %3 gehiago, beraz. Arlo honetan aipatzekoak izan ziren petrolio gordinaren trafikoa, %2 igo baitzen, fuel-olioa, %13ko igoera izan zuena, eta gasolina, %9 gora egin zuena. Ontziratu gabeko solidoak, berriz, 4,4 milioi tonatara iritsi ziren. Horien artetik nabarmentzekoa da ikatza, %29 hazi baitzen, baba eta soia irinek %6ko gehikuntza izan zuten, eta txatarrak, aldiz, %7ko beherakada.
Era guztietako merkantzien barruan -horrexek izan zuen hazkunderik handiena, %13 ingurukoa- aipatzekoa da edukiontzietako merkantzia, 4,4 milioi tonakoa izan baita, %11ko igoera izanik. Edukiontzietako merkantzien barruan ardoak, edariak eta alkoholak nabarmendu ziren, %2 hazi zirelarik. Eraikuntzako materialek %10eko gehikuntza izan zuten, eta siderurgiako produktuek %18ko igoera.
Eremu geografikoen arabera, Bilboko portuko trafiko garrantzitsuena, osoaren %40, Europa Atlantikokoa da, eta merkantzien xede edo jatorri garrantzitsuenak ondokoak dira: Erresuma Batua, Errusia, Holanda, Finlandia eta Belgika. Afrika Atlantikoko portuetako trafikoak, berriz, %53ko gehikuntza izan zuen. Herrialde garrantzitsuenak Ekuatore Ginea, Nigeria eta Gabon izan ziren. Afrika Mediterraneokoa %27 hazi zen, Hego Amerikakoa %23, Ipar Amerikakoa %23 eta Ozeano Pazifiko aldeko Asia %22. Jaitsi zirenak Ozeania (%57), Ozeano Indiko aldeko Afrika eta Asia eta Mediterraneo aldeko Europa izan ziren.
Orain berriki Uniportek egindako batzar nagusiak plan estrategiko bat aurkeztu zuen 2001-2003 urteetarako, eta bertan, azpiegitura berriak bultzatu eta garatzea proposatu dute, hala bideak nola trenbideak, logistikoak eta portuetakoak. Aldi horretan Uniportek bere gain hartu du enpresen arteko lankidetza eta erakundeen arteko koordinazioa sustatzea, Bilboko Portuaren lehiakortasuna hobetzearren. Uniporten iritziz, bidaiarien garraiobidea erabiliko ez duen merkantzien trenbide loturarik ez izatea eta trafiko gutxiko errepiderik ez izatea lirateke hutsune nabarmenenak.
Epeak betetzen badira, trenbide trafikoarentzako Serantes tunela 2004. urterako amaitua egongo da. Eta 2010. urterako, berriz, tunel berri horren eta Bilbotik Mirandara doan trenbide sarearen arteko trenbide loturari ekitea espero da, Ezkerraldeko bizilagunei zuzendutako egungo trenbide komunikazioagatik gelditu behar izan gabe. Bestetik super A-8 proiektua ere aztertzen ari dira autobide horretako trafikoa arintzeko.

Bermeoko merkataritza portuko merkantzia trafikoa %16 hazi zen 2000. urtean, guztira 461.477 tona izan zirelarik, eta 2001eko urte honetan 500.000 tonatik gora izatea espero dute. Euskal portu hau 1996. urtean 302.206 tona izatetik 2000. urtean 461.477 tona izatera igaro da azken bost urteotan.

Mugitzen den merkantzia kopuruari eta horren jatorri eta xedeari buruzko datuak kontuan izanik esan daiteke Bermeoko merkataritza portua batez ere inportatzailea dela. Horrela, joan den urtean mugitutako 461.477 tonetatik 419.439 tona lehorreratze eragiketak izan ziren. Hau da, portuko instalazioetan manipulatutako merkantzia guztien %90,8 inportaziokoak izan ziren. Horrela, aipatzekoak izan ziren siderurgiako produktuak, eraikuntzakoak eta 4,75 cm baino lodiera handiagoko bobinak. Multzo hau Bermeoko portuko merkantzia-trafiko guztiaren %75,6 da eta 344.288 tona mugitu zituen.
Ontziratutako bolumenik handiena fosfatoek, porlan ontziratuek eta soda kaustikoak osatu zuten, guztira 17.646 tona. Multzo horren ondotik, izoztutako haragia, papera bobinetan, aluminio landugabea edo hainbat eratako makineriak osatutako multzoa egongo litzateke. Hain zuzen ere, produktu horien 14.151 tona esportatu ziren guztira.

Pasaiako portua txikia geratu da, oso mugatua dago eta bertan ezin daiteke edukiontzi edo merkantzia arriskutsurik mugitu. Horixe da, hain zuzen ere, Pasaiako portuko arduradunek behin eta berriz diotena, eta kanpoaldeko portu bat eraiki beharra aldarrikatzen dute egungo portu azalera mugatu horrek berekin dituen arazo larriei irtenbide bat bilatzeko. Dagoeneko hainbat azterketa eta txosten egiten ari dira asmo hori aurrera eramateko, baina horrek 75.000 milioi pezetako (3.000 milioi libera) inbertsioa egitea esan nahiko luke. Gauzatu litekeen hedapen hori, halere, kezka bihurtu da Bilboko portuko agintarientzat; izan ere, Uniport bezalakoentzat ondorio larriak ekar ditzake.

Pasaiako merkataritza portuak 4,6 milioi tona mugitu zituen iaz, aurreko urtean baino %2,6 gehiago. Bertako jarduera garrantzitsuena "zama lehor" delakoa izan zen, hau da, era guztietako merkantziak petrolioaren eratorriak izan ezik. Joan den ekitaldiko datu esanguratsuenak txatarraren igoera, ongarrien gorakada eta petrolio gaien gutxipena izan ziren.
Lehorreratutako txatarra kopuruak %20ko igoera izan zuen, eta ongarrien trafikoa, berriz, %80 hazi zen. Igoera horiek, nolabait ere, petrolioaren eratorriak %37 jaitsi izana arintzeko balio izan dute, azken urteotan petrolio gaiek poliki-poliki behera egin baitute gaur egungo egoeraraino iritsi arte, eta egun portu-inguruneko kontsumora murriztua dago.
Merkantzien jatorri eta xedeari dagokionez, estatistikek diote alderantzizko joera dutela lehorreratzeko eragiketek eta ontziratzeko eragiketek, lehenengo horiek igo eta bigarrenak jaitsi egin baitira. Horrek guztiak erakusten digu Gipuzkoako portu hau nagusiki inportatzailea dela. Merkantzia guztien seiren bat bakarrik ontziratu zen portu horretan iaz.
Uniportek, Bilboko lehiakortasuna hobetzeko lanean ari den elkarteak, dagoeneko publikoki adierazi du beldur dela Pasaiako Portua handitzeko planek kalte egin diezaieketelako Bilboko portuaren interesei. Horrela azaldu dute orain berriki egin duten Batzar Nagusian. Batzar Nagusi horretan bertan onartu dute 2001-2003 urteetarako plan estrategikoa.
Uniporteko lehendakaria den Alfredo Espinosak Batzarraren aurrean aitortu zuen merkataritza portu gehiegi daudela estatu mailan, eta portu estrategikoak edukitzearen alde hitz egin zuen, jarduera hau egokitzeko edo indartzeko erabiltzen diren fondo publikoak barreiatu daitezela eragozteko. Testuinguru horretan Espinosak Pasaiako portua handitzeko aukera aipatu zuen, eta adierazi zuen, bere iritziz, zeren oraindik gai hori ez baitzuen Uniportek sakonki aztertu, "beren kudeatzaileek -Pasaiako portukoek- jakingo dutela hori errentagarri egiteko merkantzia bilketa eta bolumen nahikoa duten. Hori ez da Pasaian bakarrik gertatzen, baita beste portu nagusi batzuetan ere. Egia esateko -amaitu zuen- ez dakar inolako onurarik portu alternatiboak hain hurbil egoteak, ezta esportatu eta inportatzeko ere»