Euskal Museoaren errealitateaz eta aurrera begirako proiektuez mintzatu gara Patty Miller-ekin, Boiseko beste hainbat kontu baztertu gabe eta horrek euskaldun amerikarrari buruz gehiago jakiteko aukera eskaini digu.
Zenbat urte ditu Boiseko Euskal Museoak?
Egoitza hau 1989 bukaeran erosi, konpondu eta 1993an inauguratu zen. EEBBetako bakarra da. 17.000 pertsona etorri ziren duela bi urte eta iaz gehiago, jaialdia izan genuelako udan eta euskal kalea konpontzen bukatu genuelako.
Zer dirurekin ateratzen duzue aurrera museoa?
Bazkideak ditugu, donazio asko jasotzen ditugu, museoa alokatzen dugu ospakizunetarako, bekak ere badaude (Idahoko estatukoak, hirikoak, erakunde pribatuenak)... Eusko Jaurlaritzak duela urte asko laguntzen digu.
Zenbat lagunek egiten duzue lan museoan?
Nik egun osoz egiten dut lan. Bada beste lagun bat astean 30 orduz lan egiten duena eta gero bolondresak daude, guztira 25 bat pertsona. Batzuek hilean ordu batzuk. Beste batzuek lan berezietan laguntzen dute.
Zer erakusten duzue museo honetan?
Tour bat egiten dut etortzen direnekin: euskaldunak nondik eta zergatik etorri ziren azaltzen diet. Idahon eta hegoaldean zerbait badakite euskaldunez, baina beste estatu batera joaten bazara ez dakite ezer ez. Entzun badute zerbait egunkarietakoa da, askotan terrorismoaz bakarrik. Euskal politikaz gehiago informatu nahi dugu. Jendeak jakin nahi du zer diren euskaldunak, zergatik diren bereziak, hizkuntzaz ere jakin nahi dute, zergatik etorri ziren hona...
Nola dago zatituta museoa?
Hasieran geografiaz hitz egiten dugu pixka bat, hona etortzen den jende askok ez dakielako non dagoen Euskadi. Euskaldunak nondik etorri ziren azaltzen da. Amerikako aurkikundean izan zuten partaidetza ere agertzen da. Jendeak ez daki ezagutzen dituen abizen asko euskaldunak direla: Iturbi pianojole ospetsuarena, San Ignazio, kiroletan Indurain, Olazabal... Denek, Euskal Herrian ere bai, uste dute hona etorri ziren guztiak artzainak izan zirela. Ez da horrela. Beste zati batean artzainen bizimodua azaltzen diegu: urteko lanen egutegia, bakardadea, zuhaitzetan idazten zituztenak...
Musika eta dantzaren berri ematen duzuela ere ikusten dut.
Horri esker jarraitu da asko euskal kulturarekin Idahon eta EEBBetan: dantza taldeekin, haurrei erakutsiz. Historiaz zerbait ikastea garrantzitsua da, baina elkartuta egotea eta komunitateko besteak ezagutzea ere bai. 1960an Oinkari dantza taldea sortu zen hemen eta 25. urtemugan,1985ean, Euskal Herrian egon zen. Ni taldeko lehendakaria nintzen joan ginenean. Urte eta erdiz dirua lortzen aritu ginen. Ia hilabete pasa genuen eta aktuazio ugari eman genituen. Eusko Jaurlaritzak eta Euskal Dantzarien Biltzarrak lagundu gintuzten.
Zer gehiago erakusten duzue?
Elizaren historiak ere garrantzia du EEBBetako mendebaldeko euskaldunengan. Edozein festa egiten denean meza izaten da eta San Franciscon apaiz euskaldun bat bada edozein tokitara joaten dena deituz gero.
Museoaren txoko batean euskal produktuen denda ere baduzue.
Gauza batzuk Boisen egindakoak dira eta beste batzuk zuzenean Euskadiko fabriketatik bidaltzen dizkigute, adibidez Tolosako Elosegi txapelak eta Irungo egur lanak... Probintzia guztietako enpresekin egiten dugu lan.
Erakusketak ere antolatzen al dituzue?
Museoaren alde batean jartzen ditugu. Bilboko Euskal Museoko zuzendaria, Amaia Basterretxea, izan zen duela gutxi, eta Eulalia Abaituak mende hasieran ateratako argazki liburu batzuk ekarri zizkidan. Argazkiak enkoadratzeko beka bat jaso genuen eta hilabete batzuetarako utzi digute erakusketa hau.
Zein proiektu duzue aurrera begira?
Ez dugu leku handirik egoitza honetan, eta argazki artxiboa zabaldu nahi dugu EEBBetako iparmendebaldera, Idahotik kanpora atera ere. Bi urtetan dena hobetu nahi dugu, dena euskaraz eta ingelesez jarri nahi genuke. Eta etorri ziren emakumeen historiaz ere zerbait jarri nahi genuke. Museoko talde bat ari da orain 70eko hamarkadatik orain arte euskaldunekin egin ditugun grabaketa batzuen laburpenak egiten. Begoña Petxarroman lasartearrak ia 100 elkarrizketa egin zituen emakume emigranteekin hemen izan zenean. Gustatuko litzaidake egunen batean liburu bat egitea emakume horien biografia eta argazkiekin.
Museoaz gain euskal kultura alor desberdinetan bultzatzen duzu, ikastolan adibidez. Bere historia azal ezazu.
Museotik sortu zen, baina orain gurasoak dira ikastolaren arduradunak, beraiek atera dute aurrera. Duela bost urte hasi ziren hitz egiten eta duela hiru sortu zen Boiseko ikastola. Jaurlaritzak lagundu zigun andereño batekin; Itziar Apaolaza izan zen lehena. 12-15 haurrekin hasi ziren eta 22 daude orain. Horietako familia batek bakarrik hitz egiten du euskaraz etxean, beste kasuetan gurasoetako batek edo aiton-amonetako batek bakarrik hitz egin dezake euskaraz. Beste kasu batean bi gurasoak amerikarrak dira, baina eskola elebidun batean hezi nahi dituzte eta besterik ez dago.
Zenbat irakasle dira?
Otsailean etorri zen andereñoa, Irurako Izarne Garmendia, eta zuzendaria, Elena Markuarkiaga, Nevadan jaioa eta gurasoak bizkaitarrak dituena. Laguntzaile bat ere badute, aiton-amonak euskaldunak dituena.
Handitu eta ikasle helduagoekin jarraitzea al da helburua?
Zailagoa da hori. EEBBetako hezkuntza arauak ez dira hain zorrotzak 3-5 urteko haurrekin, baina bost urte dituztenean eskola publikoan edo katolikoan edo beste batean hasi behar dute derrigorrez. Iaz ikastola bukatu eta haurtzaindegian hasi zirenak arratsaldeetan ikastolara joaten dira, baina datorren urtean ezingo dute, egun osoan eskolan egongo direlako. Gutxienez euskararen oinarri bat ematen die ikastolak. Esaten dutenez, hizkuntza bat haurtzaroko adin hauetan ikasten bada errazagoa da. Jarraitu ahal izatea espero dugu.
Azal ezazu euskal kale peatonalarena.
Aspaldiko asmoa zen eta lortu dugu: euskal egoitzak kale batean bilduta daude Boisen: Gernika jatetxea, frontoia, museoa, euskal etxea, beste taberna bat, euskaldun baten negozioa. Beste jatetxe bat eta euskal produktuen denda jarri behar dute. Euskal etxeak dantza ikastaroak antolatzen ditu, arrakasta handia du. Bi euskal jatetxe ere badira, Oñati (jabeak Boise izeneko beste jatetxe bat du Oñatin) eta Epi's, eta arrakasta dute.
Nola egin duzue abizenena?
Deialdi bat egin genuen gutunez eta egunkariz. 25 dolarren truke edonork bere euskal abizena kaleko lauza batean jar zezakeela esanez. Diru gehiago jaso zen eta lau euskal kanta eta sei probintzietako armarriak ere jarri ditugu. Euskaldun ez ziren askok ere lagundu zuten honekin bukatzeko. Museoan horrelako asko dira bazkide. Boiseko eta Idahoko 470 euskal abizen jaso ditugu.
Zein da euskaldunen irudia EEBBn?
Euskaldunek arrakasta handia izan dute EEBBn. Hasieran gauza gogorretan egin zuten lan: meategietan, zuhaitzak mozten, artzantzan... Baina ingelesarekin erraztasuna lortutakoan beste langintza batzuetara aldatu ziren. Boisen adibidez eskola zuzendari, sendagile eta legegizon euskaldunak badaude. Gurasoentzat garrantzitsua zen hezkuntza izatea eta bizimodua hobetzea. Idahon Mexikotik eta Txinatik etorritako asko daude. Hauek diskriminazio handiagoa jasan dute beharbada, azal kolorearengatik. Euskaldunek ingelesa ikasitakoan ez zuten desberdintasun handirik, ile kolore beltzagoa agian, eta errazago izan dute arrakasta lortzeko
