MARIANO FERRER. Nik parte hartzea azpimarratuko nuke. Harrigarria iruditzen zait %80ak botoa eman izana. Jendeak ulertu du hauteskunde hauetan benetan garrantzia duen zerbait zegoela jokoan. Eta horrek normalean botorik ematen ez dutenak edo behintzat hauteskunde guztietan botoa emateko ohitura ez dutenak bozkatzera bultzatu ditu. Demokrazia batean botoa ematen dela pentsatzeko gai diren guztiek eman dute botoa. Eta zertarako eman dute botoa? Ezin dugu milioi eta erdi pertsonen buruan zer dagoen asmatu. Jendeak botoa arrazoi pertsonalengatik ere eman ohi du, ez soilik arrazoi abstraktu, demokratiko edo humanoengatik. Jendeak zergatik bozkatzen duen misterio bat da. Baina zerbait ulertzeko beharra hor dago eta, hauteskunde hauetan gizarte honek apustu bat egin du: egin beharrekoa daukagunetik egin behar dugu eta daukagunetik gehiago izateko egin behar dugu, baina lan hori nori eman aurrez juzkatu gabe. Gizarte honek Estatutua defendatu du arriskuan jar dezaketenen aurrean. Hasiera batean nazionalistek egin zuten Estatutuaren aldeko apustua, nazionalista moderatuek, eta ez PPkoek. Hori litzateke lehen apustua. Baina, era berean, lan hau lehendakariari eman diote eta lehendakari honen politikaren ardatza hauxe da: oinarria daukagu, baina ez sabaia, eta euskaldunon borondatea dugun ordenamendua justifikatzeko errespetatzen den bezalaxe, errespeta dezagun euskaldunen borondatea beste zerbait nahi badute.
MAITE UBIRIA. Nik ere parte hartzea azpimarratuko nuke. Gizarteak garbi ikusi du hauteskundeekin jokoan zegoena ez zela Lakuako lau urterako kudeaketa hutsa. Parte hartze zabalak eta emaitzek berek hautesleek egoera ulertu dutela islatzen dute. Ados nago Marianorekin hautesleen buruan ezin dugula sartu dioenean. Baina nik esango nuke arazoak konpontzeko urgentziagatik eman duela jendeak botoa. EAJk lortu dituen emaitzak asko egitera behartzen dute alderdi hau. "Independentzia" oihukatzen den gau horren poza pasata, 600.000 boto dituzu, inoiz baino gehiago erresoluzioa eskatzen duten botoak gainera. 600.000 boto horiek aukera ederra ematen diote EAJri herri honen eskakizunak, egungo markoak betetzen ez dituenak, betetzeko. Euren asmoa beste lau urtetan bulegoan sartuta egotea balitz, horrek egonezin larria sortuko luke euskal gizartean. Parte hartzeak eta emaitzek agerian utzi dute hiru herrialdeetako hautesleek urgentzia daukatela.
ALBERTO SURIO. Parte hartzearena elementu garrantzitsuena da, zalantzarik gabe. Hauteskunde hauetan nazionalismo demokratikoari konfiantza botoa eman zaio. Euskal gizarteak protagonismo erabakigarria eman dio etorkizunean normalizazio eta pazifikazio politikak bidera ditzan. Etorkizuneko politikan EAJ da ardatz. Eta horrek EAJ behartu egingo du, baina baita ezker abertzalea eta alderdi ez nazionalistak ere. Euskal gizarteak heldutasunez jokatu du, hainbat mezu mediatikok islatu nahi izan duen baino heldutasun handiagoz. Autogobernuan atzerakada ekar zezakeen status politikoaren aldaketak beldurra sortu du. Hor herri honetan pisu garrantzitsua duen identitateak eragin handia izan du. Euskal Herriaren egoera erradikalizatuko zen beldur ere bazen gizartea. Autogobernu markoa indartu egin da hauteskundeotan. Gatazkari, erradikalizazioari beldurra izan zaio eta zentzuzko irtenbide baten aldeko apustua egin da. Askotan esaten da bakearen truke ez dela ezer ordaindu behar. Nire ustez hemen jendea zentzuzko prezioa ordaintzeko prest dago, arrazoizko irtenbideak nahi ditu, ez inposatuak.
M. FERRER. Albertok dioena oso garrantzitsua da. EAJri konfiantza eman izanak esan nahi du gizartea ez dela EAJri kontuak eskatzen ari Lizarrakoagatik. Eraso konstituzionalistaren argumentu izugarri horietako bat Lizarrakoa traizio demokratikotzat hartzea izan da. Eta euskal herritarrek Lizarrakoa traizio demokratikotzat ez dutela hartzen esan dute. Hobeto edo okerrago irtenda ere, merezi duen zerbait izan dela esan dute. 1998 eta 2001eko hauteskundeen artean boto mugimendu bat izan da: 98an askok Lizarrak boto gehiago bilduko zituela espero genuen eta orain Lizarrako zati batek inoiz baino boto gehiago lortu du. Ezker abertzalearen beherakada horrela interpreta liteke: gizarteak, arrazoiz edo arrazoirik gabe, Lizarrak bake aukera modura porrot egin izana ezker abertzaleari edo ETAri leporatzen dio, oro har nazionalismoari baino. Alde batetik, Lizarraren alderdi subiranista gordinenak ez zuen zain geratu zen jendearen botoa lortu. Eta orain, berriz, bake bilatzen zuen Lizarraren alderdi hori demonizatzen saiatu direnean, euskal gizarteak zera esan du: "Bakea bilatzen zuen Lizarraren zati hori nahi dugu, subiranotasuna bilatzen duen beste zatiarekin zer egin ikusiko dugu apurka".
M. UBIRIA. PPk eta PSOEk euren kanpaina Lizarraren etaparen amaiera moduan planteatu zuten. Gatazkaren irtenbidean egin den azken saiakerarekin bat egin zuten alderdiak indarturik atera dira hauteskundeetatik. Diskurtso ugari egon da Lizarraren inguruan: balio du, ez du balio, lurperatuta dago, berpiztu egin da... Argi dagoena euskal gizarteak irtenbideak bilatzen dituela da. Gerturatzearen, elkarrizketaren bidea hautestontziek berretsi duten bidea da.
A. SURIO. Ez dakit Lizarrari bermea eman ote zaion zuzenki. Baina egia da Ibarretxek mezu jakin batekin irabazi dituela hauteskundeak: herri honetan dinamika politiko bat ezartzeko saiakera egin behar da, elkarbizitza eredu berri bat eraiki behar da. Horrek edukiak edo kudeaketak errebisatzea ekar dezake. Lizarra nola garatu den errebisatu beharko da agian; Ajuria Eneko mahaia bezalakoak, tresna gisa, gaindituak daude.
Hauteskundeak beste mezu honekin ere irabazi ditu: Euskal Herritarrok indarkeriarengandik aldentzen ez den bitartean ez da lankidetzarik egongo. Hori ere kontuan hartu behar da gizarteak eman dion bermea ulertzerakoan.
M. FERRER. Nik ez dut uste hauteskundeotan Lizarra-Garaziri eman zaion sostengua, bere garapenagatik eman zaionik. Bakearen truke demokratikoki bidezkoa dena ordaintzeko prest dagoen aldetik eman dio gizarteak sostengua Lizarrari.
A. SURIO. Gizartea ordaintzeko prest dago. Gizartea borondate onekoa da bakea bilatzen dutenekin, baita erratzen badira ere.
M. FERRER. Bakea bilatzeak berarekin egungo sistema eztabaidatzen dutenen inkorporazioa ekartzea ere nahi du gizarteak, ez du inor baztertzerik nahi. Gizarte guztiarentzat onargarria izango den irtenbidea eskatzen da, egun ohiko bide politikoetan parte hartzeko prest ez daudenak barne.

M. UBIRIA. Egia da gizarteak irtenbidearen aldeko mezua bota duela. Baina egia da, baita ere, herri honek dituen gako ugarien artetik bat mugitzen den bakoitzean dena hankaz gora jarriko dela esaten dela. Lakuaren esperientziak berak esaten digu hori ez dela horrela, alderantzizkoa gertatzen dela. Aukeratu berri den Legebiltzarreko lehendakariak, bere lehen diskurtsoan, hau bakearen legegintzaldia izango zela esan zuen. Herri honetan bizi den sufrimendua ikusita galdera bat datorkizu berehala: Aurreko 6 legegintzalditan zer egin dute? Bakearen diskurtsoa nahiko agortua dago. Edukirik gabeko bakearen edo elkarrizketaren diskurtsoa nekea sortzen ari da euskal gizartean. Lanean hastea da behar dena. Gizartea lanerako prest dago, herri hau marko berri batera eramateko. Eta eszenatoki berri horretan denontzako lekua egin behar da, bertan guztiok sentitu behar dugu eroso. Pesimista izan nahi gabe, Lakuak egingo duena ez da behin betikoa izango, ez da erabakigarria izango herri honen etorkizunerako. Beste arrazoi batzuen artean, legebiltzar eta gobernu horrek ez duelako ordezkatzen euskal gizartea bere osotasunean.
Alderdi politikoei dagokienez, nahiko nuke lehengoan Nicolas Redondo Terrerosek esan zuenari inork kasurik egingo ez balio. Alternatiba gisa udal hauteskundeetarako erreserbatzen ari zela esan zuen. Espero dut inork ez diola kasurik egingo bizpahiru urte deskantsuan emango dituela esan duen politiko bati,. ideia eta alderdi alternatiba batez ariko bagina bezala. Ez, ez, hauteskunde hauetatik beste mezu bat atera da. Eta ez bakarrik hauteskundeetatik. Euskal gizartea kalean manifestatzen denean, bai atentatu bat gaitzesteko, bai presoen eskubideen alde, botoa ematen duenean, Kontseilua defendatzen duenean... beste mezu bat zabaltzen ari da, eraikuntza mezu bat. Eta hori erabat inkonpatiblea da bide elektoralista horrekin: oraingoan galdu egin dut, baina hurrengoan irabaziko dut. Analisi horrek ez dakit non balioko dion; hemen behintzat ez. Horregatik herriaren mezua entzutea nahiko nuke, eta ez ohiko legegintzaldi bati, aukeren zain geratuko den trantsizio legegintzaldi bati ekitea.
A. SURIO. Ez dut uste ohiko legegintzaldia izango denik. Hau legegintzaldi berezia izango da. Elkarbizitzarako eraikin berri bat altxatzeko saiakera egin behar da eta horrek eskuzabaltasuna eta ausardia eskatzen digu denoi. Herri honetan kultura politiko berri bati ekitea esan nahi du, iraganeko aurreiritziek baldintzatuko ez duten politika, etorkizunari begiratu behar dion politika, belaunaldi berriek ez dezaten azken urteotako bereizketa ezagutu, ez daitezen indarkeriaren tragediarekin bizi. Alderdi politikoek hauteskundeen emaitzak nola asimilatzen dituzten gakoetako bat izango da. Horretarako denbora behar da eta oraindik erreakzio kontraesankorrak ematen ari dira. Baina nik uste dut epe ertainean estrategia aldaketak emango direla. Emaitza hauek, katarsia izan dira guztientzat eta errealismoz kutsatuko ditu mezu eta diskurtso politikoak. Hala ere, herri honetan klase politikoak ez du oraindik beharrezko maila ematen hau bezalako gaietan. Denbora behar da, diskrezioa behar da komunikabideetaz hainbeste arduratu gabe. Badakit horrek gure eta euren interesen artean arazoak sortu ditzakeela. Baina, fase batean behintzat, lana isilean egin beharko dute azken urteetan galdutako konfiantzak berreskuratzeko. Elkarrizketa pribatu ordu asko eskatuko ditu horrek. Hortik aurrera bi galdera nagusi mahaigaineratuko dira. Bata, zein izango den ETAren erreakzioa; une honetan bazterketa, inposaketa eta exterminio ideologiko fase batean dago, sufrimendua gero eta urrutiago eramanez. Emaitzei ematen ari den erantzuna nahiko patetikoa iruditzen zait. Politikoki ukitua izan da eta ez da gai izan bere erregistroan aldaketarik sartzeko. Beste galdera, PPren gobernuak hartuko duen jarrera da. Itxuraz hauteskunde aurreko diskurtso berdinean geratu da, nazionalismoaren aurka beste erasoaldi bat burutzeko bigarren aukeraren zain. Lehenago edo beranduago, bere erregistroa malgutu beharko du. Horretarako, PSOEk epe ertainean aldaketaren bat eragin dezake. Eta azkenean ETAren aurkako borroka tinkoarekin bateragarria izango den malgutasun politikoa lortuko da.
M. FERRER. Hauteskunde emaitzak azken aldian egin ez duten errebisiora behartzen ditu alderdi politikoak. Gatazkaren jarraipenean politika oso estankatua zegoen, bakoitza bere tokian zegoen. Lizarrak aldatu zuen hori, baina hiru urteko zikloa besterik ez zen izan. Eta ondoren porrot egin duten bi apustu egon dira. Lehena, fronte konstituzionalistarena, Euskal Herriari irtenbidea kanpotik eman nahi diona, Madrilen egindako paktu batetik, Madriletik zuzendutako kanpaina politiko batetik: Espainia Euskal Herrira dator, euskaldunek lortu ez duten irtenbidea ematera. PP eta PSOEren apustu honek porrot egin du. Bestalde, ezker abertzaleak bere helburuak ekintzen bidetik lortzeko apustua egin du: ideia politiko baten testuingurua albo batera utzita: «Arrazoia daukagunez eta herri honek nahi duena zer den badakigunez, txorakeriak albo batera utzi, Estatuarekin Konstituzioa eztabaidatzeaz-eta ahaztu eta subiranoak bezala jokatuko dugu». Baina euskal gizartea apurka ideia horretatik aldentzen joan da, ez duelako konbentzitu edo ez zelako seguru sentitzen. Baina EAJk ere errebisioa behar du. Aurreikuspen guztiak hautsi ditu boto kopuru harrigarri horrekin. Baina ezin dugu ahaztu, nazionalista-ez nazionalista marjina gero eta estuagoa dela. EAJren garaipena boto nazionalista bildu duelako izan da, ez nazionalismoa zabaltzen ari delako. Alderdi guztiek gizartearen errekonozimendu ekintza bat egin behar dute: guk gizarte honekin hau edo bestea egin nahi dugu, baina ez diezaiogun gizarteari klitxe bat ezarri gure erudizio politikotik, bestela gizarteak ihes egingo baitigu. Une honetako hausnarketak ez du helburuen inguruan izan behar, ez du gizarte hau kokatzeko eskemaz jardun behar. Metodo arazoa da, gizarteak guk nahi duguna nahi izatea lortu behar dugu. Hausnarketa hori oso ona izan daiteke, politika esparru humanoago batera eramango baitu, kanpaina honetan elkarren aurka jardun duten egia absolutuetatik haratago.
M. UBIRIA. Ados nago zurekin ideia absolutuak hautsi direla esatean. Eta hauek ez dira garaipen edo porrot definitiboak. Garaipen eta porrot kondizionatuak dira. PP eta PSOE oso gertu geratu dira. Gertatzen dena da EAJ-EAk irabazi duela, azken asalto gisa planteatutako kanpaina indartsu baten ondoren. Egindako apustua galdu egin dute, baina euren emaitzak onak dira berez. Modu berean, EAJ-EAren garaipena ere baldintzatua dago. Ez da nartzisistentzako garaipen bat. Ez dago nartzisismorik inorentzat. Guztiek birplanteatu behar dituzte euren ideiak. Herri honentzat egin duten proposamena aztertu behar dute eta euskal gizartearekiko harremana orain artean nola bideratu duten ikusi. Garaipena zein porrota erlatibizatu egin behar dira eta hori oso positiboa izan daiteke arazoak gainditzeko. Gainera ez du balio 13-Maren inguruko analisi koiuntural hutsa abiatu, hemendik bi astetara amaitu eta gero berdin jarraitzeak. Hemendik aurrera guztiek sentsibilitate handiagoa izan beharko dute gizartetik datozkien mezuak onartzeko. Ez bakarrik hautestontzietatik etorritako mezua, gizarte honek bide gehiago baititu mezuak helarazteko: oinarrizko kontsentsua dago euskararen alde edo presoen eskubide batzuekin... Euren proposamenak inolako traumarik gabe aurkeztu behar dituzte, absolutuak ez du zentzurik eta inperfekzio eta zuzenketek proiektu politiko ederrago bat ahalbidetu dezakete.
A. SURIO. Balio eterno eta absolutuen krisiaren ideia hori gustatzen zait. Ikusi dugun kanpaina erredukzionismo eta sinplifikazio hutsa izan da. Politikan ñabardurak funtsezkoak dira, herri honetan bereziki. Azkenean gizarteak agente politikoei mugak jartzen dizkiela agerian geratu da. Gizarte hau oso plurala da eta hemen arriskua ekimen unilateralek ekarri dute; ez da ahaleginik egin ekimenak integratzaileak izan daitezen. Etorkizunean, irtenbideak bilatzerakoan irudimena eta ahalegina beharko dira unilateralitatea saihestu eta multilateralitatea bilatzeko.
Eusko Legebiltzarra abian da dagoeneko eta gobernua ondorengo asteetan osatuko da. Zein motako gobernua osatuko da? Eta zeintzuk izango dira gobernu horren erronka zehatzak?
M. FERRER. Egunkariak irakurrita badirudi IU-EB sartuko dela gobernuan. Garbi dago hori dela Ibarretxek nahi duena, pluraltasun sozial interesgarri batez janzten baitu bere gobernua. Garbi dago, halaber, Ezker Batuari bertan sartzea interesatzen zaiola. Presentzia politiko bat izango du horrela. Gainera Estatu Espainolaren barruan progresistatzat har dezakegun politika sozialean sartuko litzateke. Ezker Batua sartu edo ez, herri honi ez zaio ezertxo ere gertatuko. Elementu interesgarriak aurreikusi daitezke sartzen bada, baina, nire ustez, arriskutsua ere izan daiteke.
Erronkei dagokienez, nire ustez Ibarretxek bi erronka nagusi ditu. Bata: hemendik lau urtera, legegintzaldia amaitu eta ezin du berriro ere ezintasun balantze bat egin. Aurreko legegintzaldian erakutsitako ezintasuna gizarteak barkatu egin dio, oposizioaren eraso gordinari esker. Oraingoan gizarteak ez dio kobratu, baina datozen lau urtetan Ibarretxe ez bada gai irtenbide itxaropentsu baterantz abiatzeko, jai dauka. Bestea: herri hau ezker-eskuin transbertsalitatean eraikitzen saiatu behar du. Eztabaida politikoaren barruan hiritarraren oinarrizko ongizatean eragina duten gaiei behar duten garrantzia eman behar zaie. Gure bizitzaren, lanaren edo hezkuntzaren inguruko eztabaida aberats bat bultzatu behar da. Bizi egin behar dugu, superbibentzia ez da nahikoa.
M. UBIRIA. Herri honen erronka eskubidedun bakea lortzea da. Baina erronka honek Lakuako gobernua gainditu egiten du, herri honetako hiru lurralde besterik ez baititu ordezkatzen. Hala ere, Ibarretxek lagundu dezake, beste indar eta ekimen batzuekin batera, eszenatoki berri baterako urratsak ematen. Ibarretxek lortutako gehiengoa zalantzan jar daiteke, kanpoko etsaiaren aurrean lortutako gehiengoa izan delako. EEBBetako presidenteak langabezia arazo bat duenean eta milaka lagun multinazionaletatik bota behar dituenean, gerra bat sortzen du atzerrian. Eta atzerriko etsaiak barruan sostengu biltzaile bezala funtzionatzen du. Ibarretxek Mayor Orejaren aurkako boto asko bildu du. Lau urte hauetan, politika eraginkorra egiten badu, Ibarretxeren esku dago boto horiek eskuratzea. Beste baten kontrako botoa, bere aldeko boto bilakatu behar du. Hori oso positiboa litzateke herri honentzat.
Bestalde, Europak aldaketa asko ekarriko ditu. Hemendik aurrera Uztaritzen, Kaskanten eta Hernanin txanpon bera erabiliko dugu. Eta beste elementu berri asko egongo dira gobernu horri lagungarri gerta dakizkiokeenak. Gobernuak erronka horietan zentratu beharko luke.
A. SURIO. Interesgarria izan daiteke Ezker Batua Eusko Jaurlaritzan egotea. Transbertsalitate irudia emango dio gutxienez gobernuari. Bakegintza eta normalizaziorako estrategia berri baten sukaldea osatu dezakete. Borondate politikoa badago, hori egingarria da. Baina uste dut oraindik Ezker Batuak tik erreibindikatiboak baditu eta ezkerrerako joera bat eman nahiko diote agian Jaurlaritzari. Horrek filosofia ezberdinek topo egitea ekar dezake. Azkenean, Ibarretxeren erronka autonomia eta autodeterminazioaren arteko trantsizio zubia demokratikoki eraikitzea izango da, normalizazio politikorako estrategia integratzaile berri bat bilatzea. Hori guztia koakzio eta indarkeriarik gabeko ingurune batean, konplizitateak eta laguntzak bilatuz, hainbat klitxe eta aurrejuzku alde batera utzita. Funtsezko erronka da, baina zaila, oso zaila. Terrorismoaren presioak ez du horretan laguntzen, alderantziz, eztabaida politikoa kutsatzen du.
Beste puntu garrantzitsu bat, indarkeriak eragiten dituen sektore guztiak laguntzea izango da. Iraganeko zauriak ixten saiatzeak irtenbiderako paktu baten eredua bilatzea ekarriko du. Herri honen tradizio historikoari erreparatua etorkizuna paktismoaren eskutik etor daiteke. Baina, noski, horretarako errezeta ez daukat.
M. FERRER. Ados nago Suriorekin. Ibarretxeren gobernuak, ETAren biktimen inguruan sortzen joan den bidegabekeria sentsazioa nolabait desaktibatzen saiatu behar du. Sentsazio hori, alde batetik ekintzek berek ekarri dute, baina baita sentimenduak muturrera eraman dituen kanpaina basatiak ere. Baina denok onartu behar dugu, gatazkaren iraupenarengatik, gauzei hainbeste buelta emateagatik... errealitate honetara ohitu egin ginela. Ermuko Foroak, Aski da!-k ekarri duen errebelamendua mesedegarria izan da (mugimendu hauek dituzten alde kritikagarri guztiak ahaztu gabe, noski). Baina esparru hau birkonkistatzeko bidean, Ibarretxek kontuz ibili behar du ez badu beste esparru bat galdu nahi. Bere diskurtsoan ez da behar bezala zaintzen ari beste biktimekiko elkartasuna. Egia da egun beste indar batzuen jarduera ez dela ETArena bezain garbia eta horregatik gizarteak bakarrik alde bateko biktimak ikusteko joera du. Baina, zalantzarik gabe, sufrimendu handia dago ENAMen barruan. Eta ez dirudi azkenaldian Eusko Jaurlaritzak sentsibilitate handia erakutsi duenik sufrimendu horrekiko.
Hauteskundeetako emaitzei begira, denoi errazagoa egiten zaigu boto horren bitartez hautesleak ezetz zeri esan dion jakitea, baietz zeri esan dion jakitea baino. Ibarretxeren erronka gizarte hau zein baiezko onartzeko prest dagoen jakitea da. Eta ez bakarrik bere mundu nazionalistan, baita parean duen munduan ere.
M. UBIRIA. Nik ez dut pentsatu nahi herri hau une batez sufrimendura ohitu denik. Alde bateko edo besteko indarkeria ekintza bat gertatzen den bakoitzean, herritarren gehiengoak tragedia bat bezala sentitzen du, porrot bat bezala: ez dugu asmatu gauzak beste era batera egiten gauza hauek berriro gerta ez daitezen. Zentzu horretan, eta ETAren atentatuetan senideak galdu dituztenei errespetu osoz, lehendakariaren sostengua izan dutela uste dut. Baina nik ere uste dut ez duela sentsibilitaterik erakutsi gatazkaren beste biktimekiko. Vera eta Barrionuevo kartzelan sartu eta ordu gutxira aske uztea behar izan du Ibarretxek GALen biktimei besarkada bat bidaltzeko. Uste dut hori egiten duen lehen aldia dela. Sufrimendua bere dimentsio guztian hartu behar du. Eta solidaritatea baino gehiago, konpromiso politikoa eskatuko nioke herri honetan biktimarik egon ez dadin laguntzeko.
Ikusmin handia sortu zuen ETAk "Gara" eta "Euskaldunon Egunkaria"ri eskainitako elkarrizketak. Eragin al zizuen ezustekorik zerbaitek? Azpimarratuko al zenukete zerbait?
M. FERRER. Ez. Eta ezagutzera eman nahi duena gaurkotzea beti da ona, baina ezustekorik ez zegoen. ETAk elkarrizketan erakutsitako jarrera horrenbeste elkarrizketetan ikusi dugu... Patxi Zabaletak edo ezker abertzaleko beste norbaitek esan ohi duen esaldi bat dakarkit gogora: "Ezker abertzalean beti goaz aurrera, eta atzera egin behar badugu, buelta eman eta aurrera jarraitzen dugu". Itxura hori ematen dute elkarrizketan, beti ari dira irabazten, eta era batera ala bestera, gauzak beti doaz beraiek pentsatzen duten bezala eta estropezu txikiak ez dira kontuan hartzekoak. ETAren dinamikan diren egi osoak hor dira, halaber. ETAk errealitateari aurre egiteko duen gaitasuna eskasa erakusten du elkarrizketak; dena den, agian eskaparate bat besterik ez da, hots, esan behar diren gauzak esan kanpora begira, baina gero barruan birpentsatu beharrekoa ondo hausnartu. Esandako azken hau egia balitz, aurkitutako gauza positibo bakarra litzateke.
M. UBIRIA. Hauteskundeetan izandako emaitzen inguruko hausnarketak toki handia hartzen du elkarrizketan, lehen zati osoa hortaz da. Hauteskundeetan EHk izandako emaitzak txarrak izan dira eta horren azterketa egiten da, baina emaitza horiek oraindik azterketa sakonagoa eskatzen dute, ezker abertzale osoak egin beharko duena eta baita ETAk ere. Horrez gain, elkarrizketan politikan espazio komunikatiboak berreskuratu beharraren inguruan hitz egiten da. Zertara behartzen du honek? Lizarran gertatu zenari buruzko bere bertsioa dauka bakoitzak, EAJk bereak, ETAk, ELAk... eta bertsio kontrajarriak dira. Baina garai hori itxita dago, nire ustez une hartan zer egin zen ongi eta zer gaizki aztertzearen garaia agortu da dagoeneko. Hau da, aurrerantzean euskal gizarteak egin dituen eskakizunei nola egingo zaien aurre pentsatu behar da, eta hori egin behar da, lehen esan dudan bezala, ez bakarrik herri honen zati batean hausnarketak eginez. Hasitako hausnarketa ez da egun batean agortzen dena, jarrera aldaketak eta gisakoak denboran ematen dira eta.
Beste pasarte bat ere deigarria egin zitzaidan. Une batean esaten da Euskal Herria hiru zatitan banatutako lorontzia dela eta lortu beharrekoa ontzia berregiteko aukera dela. Irlandako prozesua datorkit gogora, Ostiral Santuko Akordioan Sinn Feinek ez zuen Irlandaren berbatzea sinatu, hori gauzatzeko aukera berdintasuna baizik. Eta honekin berriz gatoz absolutu eta erlatiboen kontzeptuetara. Hor bai ikusi nuen mezu absolutuetatik ihes egiten duen mezua, herria batzeko aukeraz ari da eta, eskubideez azken finean. Ekarpen gisa interesgarria iruditzen zait.
A. SURIO. Ez nuen osagai berririk ikusi eta elkarrizketak barne kontsumorako ukitu handia du. Hauteskundeetan ezker abertzaleak izan duen beherakada ETAren mundura ere iritsi da, etorkizuneko estrategiari begira eta oso gai oinarrizkoetan barne konbultsioa gertatzen ari da, eta ETAk hor eragin nahi du. Beharbada ez zegoen erabili ohi duen horren tonu harroa, baina ETAri dagokionez itxura kontuak baino bere egintzak dira garrantzitsuak. Egi osoa izatearen planteamendu horretatik ez da aldentzen eta, oro har, mundu guztiari nota jartzen dio eta bere gain hartzen du euskal gizartea eta bertako agente politikoekiko tutoretza. Une batean hauteskundeak ez zirela borroka armatuari buruzko erreferenduma izan adierazten dute -"escusatio no petita acusatio manifiesta"- eta horrek adierazten du politikoki ukituta daudela, baina oraindik ez dutela inertzia aldaketa ahalbideratuko dien heldulekua. Bitartean, errealitatearen printzipiotik erabat aldenduta daudela erakusten dute.
Sukalde lan garrantzitsua egin beharko dela aipatu da eta hori ez da lan samurra klase politikoan dauden arrail sakonak kontuan hartuta. Nola uste duzue gauzatu beharko litzatekeela sukalde zeregin hori eta zeintzuk lirateke agenterik garrantzitsuenak zeregin hori eraginkorra izan dadin?
A. SURIO. Jakina, alderdi politikoek harremanak eta konfiantzak berregin behar dituzte lan isilean, baina mugimendu sozialek ere zeregin oso garrantzitsua dute. Herri honetan adiskidetze kultura berri bat finkatze aldera funtzio garrantzitsua dute mugimendu sozialek. Bere garaian asko hitz egin zen porrot egin zuen Elkarri eta Bakearen Aldeko Koordinakundearen (BAK) kanpainaz, eta hauen elkarlanak etorkizunerako lan ildo oso interesgarria marraztuko luke. Euskal gizartean dagoen sentimendu sakon batekin konektatuko luke horrek. Horrez gain, mugimendu sozialek elkarrekin egoteko dinamikak bultzatu beharko lituzkete, eta debatea ordenatze aldera egin ditzaketen proposamen metodologikoak ere interesgarriak izan daitezke.
M. UBIRIA. Agente sozialen partehartzeari interesgarria deritzot, besteak beste alderdiak soka motzetik eustea ahalbideratzen duelako; epe motzean emaitzak eman behar dituzten agenteak dira alderdiak, laster ari dira hurrengo hauteskundeetan pentsatzen, eta agente sozialek haien lana fiskalizatu dezakete. Hori da agente sozialei eskatu beharko litzaiekeena, baina argi, alderdiek ez ditzakete koltxoi gisa erabili beren erantzunetatik ihes eginez, zenbaitetan pasatu izan den bezala.
M. FERRER. Bai, ados nago eta egin dezatela ahalik eta ekarpen handiena, baina egun aktiboak diren agente sozialetatik harat joan nahiko nuke, agente sozial aktiboak oso gutxi daude eta. Batzuk oso polarizatuak dira, adibidez, Amnistiaren Aldeko Batzordeak edo Senideak, Aski da!; beste batzuk ez dira hain polarizatuak, Elkarri eta BAK, esate batera. Baina horiez gain, herri honetan batere aktiboak ez diren agente sozial ugari dago: unibertsitatea, kolegio profesionalak... Une batean pluraltasunean gordetzen dira -"pluralak gara, eta bakoitzak nahi duen bezala pentsatzen du"-; "bai, jakina -erantzungo nieke- baina lagundu iezaguzue esanez pluraltasun hori kontuan hartuta zer proposamen egin dezakezuen alderdiak eta gobernua orientatu eta bultzatzeko".
Bakea eta ETAren aurkako borrokari dagokienez, esango nieke aski dela hau erreakzio sozialaren gain uzteaz. Erreakzio soziala osasungarria da, ondo iruditzen zait gizarteak bere mina agertzea, edo biolentzia eta heriotza arbuiatzea, baina alderdi politikoek irtenbideak topatu behar dituzte eta ez manifestazioen buruan ibili. Hau oso garbi daukat. Nahikoa da! Ez ditut alderdi politikoak nahi pankarta bat eramateko, irtenbideak jarriko dituen paper batekin nahi ditut, orain arte eskainitako irtenbideak baino pixka bat hobeagoak izango diren irtenbideak.
Bide berriak urratzeari buruz, hasiera batean pozik nengoke alderdi politikoak oztopo gehiago ez jartzeko gai balira. Kokoteraino nago ikusteaz, geroago aurrera egiteko alderdiek aurretik jarritako hesiak kentzen nola ibili behar duten. Bakearen arazoaz aritzean, ez dute ikusi behar beraiek galdu dezaketena proposamen batek aurrera egiten badu, horrek aurrera egiten badu gizarte osoak irabazi dezakeenaz baizik.
M. UBIRIA. Esandakoa elkarrizketa mahaiekin lotuko nuke. Herri honetan mahai gehiegi antolatu dira zerbaiten aurka (Ajuria Eneko Mahaia, Iruñekoa...) eta irtenbiderik ez dela etorri ikusi da. Beraz, mahairik eratu behar bada -ez dakit zein formarekin- izan dadila gatazka gainditzeko. Kontrako mahaiak egon dira baina gatazkak jarraitu du eta sufrimenduak zerbait egitekotan gora egin du. Oinarria edozeri buruz hitz egin daitekeela izan behar da, dena zalantzan jarri behar da.
A. SURIO. Baina, hasteko, gatazkari buruz diagnostiko bateratua bilatu behar da, gatazka beraren inguruan ere iritzi desberdinak dira eta. Batzuentzat gatazka ETA da eta honek dakarren askatasun eza, eta kito; beste batzuentzat hemen gatazka politiko bat dago eta honek eragiten du gatazka; beste batzuek uste dute bi gatazka daudela, bata biolentoa eta bestea antolakuntza politikoari dagokiona, eta ez daudela lotuta, nahiz eta harremana baduten... Beraz, egiazko gatazkaren diagnostiko bateratura heltzeak nahiko ordu eramango du.
M. UBIRIA. Ez, gatazkaren izaera politikoa ez dago zalantzan, 600 preso politiko dituen herrialdeak bizi duen gatazkaren izaera politikoa ukatzea...
A. SURIO. Sustrai politikoa ez dago zalantzan, baina batzuen ustez gatazka biolentoa berez da gatazka bat, eta lehenbizi hori konpondu behar da gero arazo politikoetan sartzeko, edo gutxienez bata bestetik bereizi behar da. Horrez gain, klase politikoari buruz ere hausnarketa bat egin nahiko nuke. Bere zentzu historikoan, euskal klase politikoaren gaitasuna kolokan dago, lidergoa eramateko gaitasunari dagokionez bere sabaia jo du. Marianok zioen bezala, gizarteak negar egin behar die bere hildakoei eta kalera atera behar du, baina jadanik heldu da pauso erabakigarriak eman eta orrialdez pasatzeko unea. Gizarteak hori exijitzen du.
Eta edukiei buruz zer? Zer eduki egon behar da aipatzen ari den konponbide jorratze eta sare korapilotsu horretan?
M. FERRER. Nik bi galderetan laburtuko nuke, beti ere gatazka politikoari dagokionez, eta kontuan hartuta biolentziarekiko dituen loturak oso korapilatsuak direla. Nola jakin ahal dugu gizarte honek zer nahi duen? Noiz eta nola jakingo dugu gizarte honek nahi duena gauzatzea posible den egun dugun sistema demokratikotik abiatuta? Ez dut beste arazorik ikusten.
M. UBIRIA. Hori da sakoneko arazoa, nola gauzatu herri honek dituen eskubide demokratikoak. Nik uste dut badagoela defizit demokratiko bat; herritarrek eskubide defizita dute eta defizit politiko bat dago. Hor dago erronka, eskubide horiek adierazpidea izan dezaten egungo "status quo"a nola aldatu. Nola egin hori? Ezin ditugu hauteskundeak egin herrialde osoan, hastapeneko instituzio nazional bat besterik ez dago. Begi-bistakoa da, eskubideak onartu baino lehenago aurreakordio bat beharrezkoa da.
M. FERRER. Beharbada guk herri honek gauza bat nahi duela pentsatzen dugu eta gero beste bat nahi du. Hau da, akaso gure burutik hitz egiten ari gara eta ez errealitatetik. Guztiok izan behar dugu zintzoak -alderdi politikoak lehenak- gizarte honek zer nahi duen asmatzeko ahaleginean, eta hortik aurrera pentsatzen hasi ea nola gauzatu daitekeen gizarte honek nahi duena, horrela gizarte humanoak baimentzen dituen mugen barruan elkarbizitzarako arrazoizko arau batzuk izango ditugun segurtasuna izanez.
A. SURIO. Arau berri batzuen definizioa jorratu beharko da eta klabea egungo kontsensua zabaltzean legoke. Bakea ezin da edozein preziotan lortu, baina, lehen esan dudan bezala, bai arrazoizko prezio batean. Horrez gain, jokoa demokratikoa bada, gehiengoen eta gutxiengoen printzipioa onartu behar da horrek izan ditzakeen ondorio guztiekin. Hori bai, egun dugun errealitatearen printzipiotik abiatu behar dugu, herri hau plurala dela onartuz. Onartu behar da, halaber, egun dagoen autogobernuaren joko eremua eta instituzioak ere hor direla, legitimitate baten gainean eraikiak; horietatik abiatuta etorkizuna eraiki eta hobetu daiteke, baina ezin da zalantzan jarri orain arte eraikitakoa, besteak beste, euskal herritarren borondate aske eta demokratikoaren gainean eraiki delako.
Hilabete batzuk barru, urte bukaera aldera, orain hitz egiten ari garen guztia aterako da modu batera ala bestera Elkarrik antolatu duen bake konferentzian. Zer aurreikuspen duzue konferentziarekiko?
M. FERRER. Bere helburua bideak zabaltzea da eta hemen mahaigaineratu ditugun desio onekin bat datorrela uste dut, hau da, alderdi politikoak irtenbideen bila jartzeko prest dauden jarrera erakustea. Horraino doala uste dut. Elkarriren ametsa litzateke horrez aparte han nolabaiteko akordioa lortuko balitz, baina ez dut uste horretan pentsatzen ari denik. Hurbilketak, konplizitateak, oso oinarrizko akordioak bilatzen dituela uste dut, gero dinamika politikoak berak bide errazagoa izango duelakoan.
M. UBIRIA. Oraindik ikusi beharko da nola erantzungo duten agente politiko desberdinek konferentziaren aurrean. Edozein modutan, herri honetan halako formularik erabili behar bada, abizenik ez izatea gustatuko litzaidake niri, hau da, ez zedila Elkarriren Bake Konferentzia izan Euskal Herriko Bake Konferentzia baizik. Gai honetaz aritzean, nazioarteko egiazko beste bake konferentzia batzuk datozkit burura, eta horietara jadanik nahiko aurresukaldatutako jakiekin joan izan dira, hau da, oinarri handi samarreko zenbait akordiorekin, eta burura datozkit Irlanda edota Madrilgo Ekialde Erdiko Bake Konferentzia. Beraz, Elkarriren konferentziaren ezaugarriak apalagoak direla imajinatzen dut; ez dakit alderdi guztiak izango diren, zer protagonismo izango duten, beste agente batzuk izango diren... Zintzotasunetik egindako edozein ekarpen positiboa dela deritzot, baina niri benetan gustatuko litzaidakeena da gure herri osoko egiazko bake konferentzia batean murgiltzea. Elkarrizketaren alorrean -eta elizako adibide bat hartuz- katoliko ez praktikante ugari dagoela iruditzen zait; jende askok egiten du diskurtso politikoa elkarrizketarekin, baina gero hori ez da gauzatzen egiazko gertakizunetan... Bakea serio jorratuko den benetako konferentzia edo dena delako horren zain nago, antzerki munduko terminologiara joz, antzezlan serioa nahi dut nik, protagonista serioekin, nik herri honen karteleran bakea jarri nahi dudalako, oinarri sendodun bake iraunkorra ekarriko duena. Bide horretan antzerki entsegu asko egin beharko direla? Ados, baina indarrak aipatutako eszenategira bideratzeko ordua dela uste dut.
A. SURIO. Eszenategi interesgarria izan daiteke Elkarriren konferentziarena, baina beldur naiz taularatze irudia gehiegizkoa izan daitekeelako, eta horrek zailtasunak ekar ditzake, azkenean alderdi edo agente desberdinei konplizitate lan bat egitea oztopa diezaiekeelako. Dena den, prozesuak ez du zergatik izan behar 95ean eman zena modukoa eta, alde horretatik, uste dut konplizitaterako eta lanak elkartrukatzeko aukerak izango direla. Azken finean, klabea metodoa da, metodologia desberdinak bilatzea eta konferentzia horretarako aukera bat izan daiteke, batez ere nazionalista eta ez nazionalisten artean ikuspuntuak elkartrukatzea ahalbideratzen badu. Azken finean, edozein irtenbidek herri honetako bi sentsibilitate historiko esanguratsuen elkar ulertzetik etorri behar du eta.
Horrez gain, arazo semantikoa oso garrantzitsua iruditzen zait, funtsezkoa iruditzen zait batzuetan hitzek duten zentzu itxia biluztuz lan egin ahal izatea. Zenbaitetan hitzak kartzelak dira eta herri honetan semantika kartzela bihurtu da. Alde horretatik, Elkarrik lan garrantzitsua egin dezake lengoaiaren garbiketari dagokionez.