FBI-KO ESPIOI JELTZALEA ZINEAN FILTRATU DA

  • Igeldo Komunikazioa Jesus de Galíndezi buruzko dokumentala prestatzen ari da. Hasieran Dominikar Errepublikan eta gero Estatu Batuetan erbesteratu zen jeltzalea Trujillo diktadoreak bahitu eta erail zuen. Donostiako ekoiztetxeak irailerako izango du prest "Galíndez".

2021eko uztailaren 27an
Irailean zine aretoetan ikusteko parada izango dugu "Galíndez". Igeldo Komunikazioaren lan berria Angel Amigok ekoiztu du eta baita gidoia egin ere. "La Mafia en la Habana" dokumentalean bezala, oraingoan ere Ana Díez da zuzendari lanetan. Filma prestatzeko FBIk (Federal Bureau of Information) emandako 50.000 dokumentu eta CIAk (Central Intelligence Agency) emandako beste 200 informe izan dituzte euskarri. Dominikar Errepublikan eta Estatu Batuetan FBIko informatzaile izan zen jeltzalearen istorioak 130 milioi pezeta (5,2 milioi libera) inguruko aurrekontua du. Angel Amigok aspalditik, txikitatik, ezagutzen du Jesús de Galíndezen kasua eta bere izaera borrokalaria baloratzen du.


GIZON KONPROMETITUA.

Jesús de Galíndez Madrilen jaio bazen ere, amurriotarra zuen familia. EAJ-ko ordezkaria izan zen Madrilen eta Errepublika garaian Manuel de Irujo Justizi Ministroaren laguntzaile. Gerra garaian Brigada Vasco Pirenaicoan hartu zuen parte, baina Errepublikak porrot egin zuenean gudariekin Frantziako muga pasa zuen. Kontzentrazio kanpamentu batetik ihes egin ostean Dominikar Errepublikan erbesteratu zen. Trujillo diktadoreak onartu egiten zituen Espainiatik heldutako erbesteratuak, biztanleria mulatoa "zuritzeko" asmoz. Bertan Galíndez, Agirre lehendakariaren aginduz, FBIko informatzaile lanetan hasi zen. Estatu Batuek "Euskal Herria-Frankismoa" auzian parte har zezaten nazien aurka baliagarria izan zitekeen informazioa ematen zuen. Trujilloren gobernuan hasi zen lanean 1945ean, hala ere, isilean diktaduraren aurka ziharduen. Egoera arriskutsua bihurtu zenean, Agirrek eskatuta, New Yorkera joan zen Galíndez. Han, Columbiako Unibertsitatean irakasle zen bitartean FBIarekin harremanetan jarraitu zuen. Gutxira, diktadorea gogor salatzen zuen "La Era Trujillo" idazten hasi zen. Dominikar Errepublikako estatu buruak aginduta, 1956an, Galíndez Manhattanen bahitu, hegazkinean diktadorearengana eraman eta erail egin zuten.


LEKUKOEN TESTIGANTZA.

Duela 50 urteko kasua izanik, Angel Amigoren lantaldearentzat zailena lekukoak aurkitzea izan da, gehienak hilik baitaude. Hala eta guztiz ere, duela bi urte hasitako lan prozesuan testigantza oso interesgarriak lortu dituzte. Gainera, askok estrainekoz hitz egin dute kasuaren inguruan. Izan ere, orain arte alde hispanoan egin dira ikerketa eta elkarrizketa gehienak. Igeldo Komunikazioa Euskal Herriko nahiz Dominikar Errepublikako jendearekin egoteaz gain, Estatu Batuetan ere izan da. Anthony Bouza da lekuko horietako bat, New Yorkeko Polizia Saileko agentea izana eta Galíndezen kasuaz arduratu zena. Berak esandakoak gidatuko du dokumentala. Ekoizlearen esanetan, polizia estatubatuarra oraindik obsesionaturik dago kasuarekin. Zenbait urtez ikerketak egin eta hiltzailea nor zen jakinda ere, ez baitzuen inolako froga baliagarririk aurkitu. Bouzak dioenez, hasiera batean ez zuten inolako presiorik, baina Trujillok Gerald Lester Murphy, Galíndez Dominikar Errepublikara eraman zuen piloto estatubatuarra hil zuen aztarnarik ez uzteko asmoz. Ondorioz, kasuak "Galíndez-Murphy" izena hartu zuen eta FBI sekulako ikerketa egiten hasi zen. Garai batean FBI eta CIAko agentea izan zen John Joseph Frankek antolatu zuen bahiketa. Filmean Plato Cacheris eta Bill Hundleyren testigantzak jasotzen dira. Cacheris eta Hundley fiskalak izan ziren Franken kontrako auzian. Senitartekoei dagokionez, Fermin Galíndez da gaur egun berari buruz hitz egin dezakeen bakarra. Jeltzalearen anaiak bahiketak familian izan zuen eraginaz hitz egiten du. Filmean Ludger Mees historialariak ere hartzen du parte, Eusko Jaurlaritzak erbestean izandako politikan aditua.
Horrez gain, Estatu Batuetan aurkitu zuten "Private eyes of the President" liburua da mintzagai, Tony Ulasewicz-ek idatzia, Stu McKeever-ekin batera. Ulasewicz New Yorkeko poliziako Bureau of Special Services of Intelligence-ko (BOSSI) agentea izan zen eta Galíndezen desagerketa aztertu zuen.
Bestalde, Mario Vargas Llosa eta Manuel Vazquez Montalbánek ere liburu bana dute kasu honen inguruan. Filmean bi idazleen iritzia entzuteko parada izango da.
Ordu eta erdi iraungo du filmak. Eta elkarrizketa horiez gain, garaia kokatzeko baliagarriak diren dokumentu eta materialak ikusi ahal izango dira.

Angel Amigo: "Galí­ndez" dokumentalaren egilea eta ekoizlea
Angel Amigo: "Galíndez" dokumentalaren egilea eta ekoizlea
Etekinik ateratzen al da dokumentalen generoan?
Oso jende gutxi gaude era honetako dokumentalak egiten. Orain arte nik egindako horrelako dokumental guztiek oso audientzia ona izan dute telebista kateetan, fikziozko filmeek baino gehiago. Orduan, telebista kateei ez zaie axola ordaintzea audientzia lortzen badute.

Zeintzuk dira ikuslearentzat dokumentalak fikzioaren aurrean dituen abantaila eta desabantailak?
Dokumentalek kultur kutsua dute, beharrezko ezaugarria. Interes kulturala behar dute eta interesgarriak izan behar dira. Nola egiten duzun ere kontuan izan behar da, zerbait interesgarria aspergarria bihur baitaiteke.

Euskal Herriko zinegile gazteak interesatzen al dira genero honetaz?
Oso jende gutxi dago horrelako dokumentalak egiten. Gazteek batez ere fikzioa nahi dute. Hori da dagoen kultura. Reflexiozko gauzak, agian, guretzat dira, zaharrentzat.

Instituzioek bultzatzen al dute dokumentalen generoa?
Kostatu egiten zaie hau zinea dela eta garestia dela ulertzea. Kasu honetan gidoi bat egitea fikziozko batean baino askoz garestiagoa da. Fikziozkoa bulego batean idazten duzu, baina hau ez, Dominikar Errepublikara eta Estatu Batuetara joan behar izan dugu... Gustatzen zaie dokumentaletan parte hartzea, baina egite kulturala dela pentsatzen dute eta askotan laguntza sinbolikoa izaten da. Ez dira konturatzen horrelako dokumental bat egitea zenbat kostatzen den. FBIk egindako fotokopiak bakarrik milioi bat pezeta kostatu zaizkigu. Sei edo zazpi pertsona dabiltza Estatu Batuetan, Dominikar Errepublikan, Madrilen, Parisen...

EUSKAL HERRIAN EGINDAKO ZENBAIT DOKUMENTAL
- Egas TV Aand Film Producers ETBrekin elkarlanean:
"Euskal Herritik" seriea, 1994tik 2000ra emititua ETBn. Koldo San Sebastian.

- Baleuko:
"Gerra Zibila Euskadin", 1996. Koldo San Sebastian.

- Orio Produkzioak:
"Vivir y Morir en Rusia". Orio Produkzioak Errusiako Anima-rekin elkarlanean. Algis Arlauskas.
"Bakearen Soka-Tug of War". Algis Arlauskas.
"Laugarren Mundua". Algis Arlauskas.
"Fatimetu". Jon Andueza.

- Igeldo Produkzioak:
"Euskadi Hors D'etat", 1982. Arthur Mac Caig.
"Colombia: Suenan las bandas". Telebistarako egindako dokumentala. Ana Cristina Navarro.
"El Che, Una Leyenda de Nuestro Siglo", 1997. Sormen luzemetraia. Maurice Dugowson.
"La Mafia en La Habana". Ana Díez


Azkenak
2025-02-17 | ARGIA
Ikasle feministek elkarretaratzea egin dute Gasteizko EHUko campuseko irakaslearen sexu erasoak salatzeko

Gertatutakoak ez direla kasualitatea azpimarratu dute. Unibertsitateko eremuetan indarkeria matxista gertatzen dela azaldu dute, eta arazoa sistematikoa dela. Protokolo bat eskatu dute erasotuak babesteko. Erasotzaileak inpunitate osoarekin jokatu duela salatu dute.


Bi futbol taldek planto egin dute irain arrazisten aurrean Bizkaian eta partiduak bertan behera geratu dira

Gaztelueta C -Berango C gazteen futbol partidua bertan behera geratu zen Larunbatean. Jokatzen ari zirela Gaztelueta C taldeko gazte batek aurkariari "beltz zikin madarikatua" deitu zion. Gorengo erregional mailako Otxarkoaga-Iturrigorri partiduan ere... [+]


Bederatzi pertsonari lau eta hamar hilabete arteko kartzela-zigorrak ezarri dizkie Voxen kontra protesta egiteagatik Bilbon

Atxuri auzoan 2019ko azaroaren 5ean Voxen kontra egin zuten bederatzi pertsonaren kontrako epaia iritsi da. Akusatuek ez dute espetxean sartu beharko.


2025-02-17 | Axier Lopez
Itziarren semea?

Ia mende batez, Euskal Herrian ez da belaunaldirik tortura ezagutu ez duenik. 1960tik 5.379 lagun dira ofizialki, baina askoz gehiago dira, publikoki torturatu gisa agertzeak min egiten duelako oraindik ere. Eta seguruenik, oinarri-oinarrian ez delako ezer aldatu. Polizia... [+]


Eneko Anduezak PSE-EEko idazkari nagusi izaten jarraituko du

PSE-EEren zuzendaritza berriak alderdikideen %95en onespena jaso du. Anduezak proposatutako Batzorde Exekutiboan aurreko 26 kideetatik zortzi aurpegi berri daude soilik.


Europak toki bat aldarrikatu nahi du Ukrainako bake negoziaketan, AEBen bazterketaren aurrean

Macronek egindako deiari erantzunez, NATOko eta Europako agintariak Parisen elkartuko dira astelehen honetan, AEBek eta Errusiak iragarri ostean Ukrainako gerra amaitzeko elkarrizketei heltzekotan direla. Europak diru asko xahutu du Ukraina laguntzen, eta gerra amai dezakeen... [+]


Erantzukizun publikoak hartzea eskatu dute Euskal Herriko Torturatuen Sarearen aurkezpenean

Torturak jasan dituzten 900 lagun bildu dira Donostian Euskal Herriko Torturatuen Sarea aurkezteko, otsailaren 15ean. Ekimenak torturatuen bozgorailu izan nahi du, eta oraindik torturen berri eman ez duten herritarrak sarera batzera animatu dituzte. Eusko Jaurlaritzari eta... [+]


Labrazaren defentsan
"(Oiongo osoko bilkuraren) helburua argia da, legez legitimatzea tramitazioan irregulartasun nabarmenak dituzten megaproiektu energetikoak"

Joan den asteazkenean egun gogorra eta desatsegina bizi izan genuen, ez bakarrik Labrazarentzat, baita zentral eoliko,... [+]


Gazteen arteko genero arrakalak gora egin du kokapen politikoari dagokionez

Azken hogei urteetako gazteen kokapen politikoa izan dute aztergai The Economisten. Europan 18-29 urte arteko gizonak emakumeak baino posizio kontserbadoreagoetan kokatzen dira. 


Gasteiz inguruan Vitoria Solar 1 eta 2 parke fotovoltaikoak eraikitzea onartu du Eusko Jaurlaritzak

Parke bakoitzak hirurogei hektarea izango ditu, eta 32 milioi euroko aurrekontua du proiektuak. Ingurumen eta baimen teknikoak berretsita, egitasmoari hirigintza baimena baino ez zaio falta eraikitzeari ekiteko.

 


Industriaren etorkizunaren aldeko manifestazioak milaka lagun batu ditu Iruñean

Arriskuan dauden BSH, Sunsundegui, Nano Automotive, Siemens Gamesa, Tenerias Omega, Tasubinsa eta Volkswagen enpresetako langile batzordeek haien egonezina azaldu dute eta Nafarroako Gobernuari "benetan bermatzailea den legeria bat artikulatzea" eskatu diote.


Tentsio betean, preso truke berria egin dute Israelek eta Hamasek

Su-etena hitzartu eta hilabete bete denean, lehen faserako adostutako 33 bahituetatik 25 askatu ditu Hamasek. Israelek, berriz, 985 preso utzi ditu aske. Bigarren fasea martxoaren 2an da indarrean sartzekoa, baina bi aldeek jarraitu beharreko urratsak zehazteko daude... [+]


Analisia
Nostalgiari ‘sold out’

Gauzak ez dira izatez errazak, eta, izango da batagatik edo besteagatik, baina, azken boladan, mingainari behar baino gehiagotan egin diot kosk bi kontu hauengatik: sold out-aren kultura eta FOMOa –azken hori agian azaldu behar da, ez baita hainbestetan esana: esperientzia... [+]


Zedarriak Foroari erantzuna
Defentsan inbertitzea

Zedarriak Foroak Euskadi eta Europar Batasuna, oparotasunaren eta lehiakortasunaren patu partekatua txostena aurkeztu zuen urtarrilaren erdialdean. Bertan, EAErako gomendioak jasotzen dira, Draghik eta Lettak Europako Batasunerako aurkeztu dituzten txostenak erreferentziatzat... [+]


Eguneraketa berriak daude