ZERUKO ARGIAren editorialak "Erriak gizonak egiten ditu eta gizonek erria egiten dute" jarraitzen zuen aldarrikatzen. Haatik, halako hartan, hasiera batean ezagutua zuen herri hori "zuk eta nik, arek eta onek, aiek eta guk osatzen dugu"la. Are gehiago, editorialegileak zioenez, herria osatzen zutenen artean zeuden "umeak eta zaharrak, gazteak eta sasoikoak, gizonezkoak eta" ba ote besterik? Bai, antza: "emakumezkoak, iritzi batekoak eta bestekoak, alegia". Behingoan oroitu zen aldizkaria, beraz, ilargiaren beste aurpegiaz, hau da, sexu emeko pertsonaz. Ez nolanahi, behin hasita, lehenengo orrialdea eta gutxienez beste hiru artikulu eskaintzen baizizkien andrazkoei!

Bat-batean agertzen zuen kontzientziazio maila haren azalpenik ez zuen eskaintzen, halere. Martxoaren 8a ere aspalditxo pasata zegoen, bestalde. Auskalo, bada, zergatik egin zuten, derrepentean, erakuste hura guztia. Beharbada, S. Larreak, "Sartaldeko emakumeen baldintzak" artikuluan jasotzen zuen arrazoiarengatik. "Nazio batzuetan, emakumeen irudipena gizonaren bestekoa da eskubidearen arloan, teorian" zioen hark. "Oinarri bezala artzen da, emakumearen baldintzak lantokietan eta sail horretan, oinarri hori hauxe da: 'lan bardinari, sari bardina dagokio'. Inoizkorik egikera andienak ikusten dira gaurko egunean nazio askotan. Esate baterako, oraintsu, Londresen 4.000 emakume kalera irten ziran eta dehadarka, eskubide denak eskatzen zituzten". Izugarriak ikusteko jaioak gara gero!
Baina, zer gertatzen ote zen Euskal Herrian? Hain zuzen hortaz ziharduen Gurutz Ansolak lehen orrialdean argitara ematen zuen idazlanak. Eta "Euskal emakumea, lankide" nahi arren, horregatik ez zen baikorregi agertzen egilea. "'Herri -ekintzaren alde' izenburua jartzea errazago da, noski, praktikaren bideak irekitzen baiño. Hori, egia are handiagoa dateke 'emakumeak lankide' gai honetaz" zioen. Zergatik? Beheraxeago azaltzen zuen: "Zertan datza, bada, aipatu Kontradizioa. Euskal Herria gizarte aurreratua dela, iñork askok ez genduke bat batean ukatuko. Imagiña hori hain itsatsirik daukagularik, besterik gabe aier gera doairik onenak gure herriari eratxekitzera. Emakumeak lankide izate aldetik, ez dugu, haatik, aurreragoaren seiñalerik gure gizartean". Eta datuak eskaintzen saiatzen zen gizona, nahiz aldez aurretik ezagutu: "Emakumezko zenbat lankide diren jakiteko, ez dugu Euskal Herriaren estadistikarik. Gipuzkoako zenbait eskualdez, ordea, ba ditugu jakite zehatzak". Hemengo eta besteko datuak eskaini eta gero, Gurutz Ansola honako ondoriora iristen zen: "Gipuzkoan, lan-adiñeko emakumeetatik, zazpi-ezpa-zortzitatik emakume bi, soillik, daudela produziogintzan enplegaturik".
Salaketa itxura zuen hark, baina datuak mahaigaineratzea besterik ez izaki. "Zertarako, ordea, lanera?" galdetzen zuen gero. Zergatik, alegia, "emakumea, neska gaztea, ama gaztea, andra, lantegira? Lana ez da libertadea, baiña gaur egun euskaldun emakumea ez dago delibratzerik, lanaren bidez ezik. Lana uka ahal izateko, ez du lana hartzea beste biderik, gaur, hemen. Hortan datza, bada, Kontradizioaren muiña, alegia, lana hartu egin behar duela emakumeak, berak lana uka ahal izateko; eta lana uka egiten dioela gizarteak (nahi ba duzu gizartearen indar nagusiak)".
Arrazonamendu bitxi samarra irudituko zaio, agian, bati baino gehiagori, baina orduko pentsamolde zabalduenaren isla baino ez da. Eta, dena den, Gurutz Ansolarentzat "emakumeak, gaiñera, ez du behar lana, gaur, hemen, bera, bere izatea, delibratzeko, baizik emakumeak gizarte-herriari eman nahi dioen emankortasuna errealizatzeko. Emakume-lankidearen ugaltzeak lekarkean emankortsuna oparoa litzateke".

Azter dezagun, baina, hirugarren lantxo bat, "euskal mitologia" zeritzan izenburuaren azpian Luis Haranburu-Altunak argitaratutako "Etxekoandrea edo mirabea". Hauxe zen idazleak azpimarratu nahi zuena: "'Etxekoandre' kontzeptuan emakumea (andrea) etxean finkatuta arkitzen da. 'Etxeko' honen-ko atzizkiak, emakumea etxeari erabat lotuta arkitzen dela adierazten digu (-ko atzizki) honek, lekuzko genetibo baten aurrean gerala erakusten digu, eta genetiboak (lekuzkoak ala izenezkoak) jabetasun era bat adierazten dute. Etxetikan at, emakumea ez da anderea izanen, izanen da eskolumea edo eme galdu bat. Ene ustean garrantzi handiko ondorioa dugu hau, alegia, emakumearentzat etxea kartzela bat dela. Kartzela urrezkoa batzutan (bere frigoa, labadora e.a. izanen ditu), bainan kartzela beti espetze". Eta honako hauxe zen bere iritzia: "Gaurregun emakumeak hean hiraultza osatu behar dute eta hain zuzen ere mundu guztiko gizonen aurka. Baina hiraultzarik zailena beroiek beragan osatu behar dutena, dute. Zeren beren aurka osatu dan mitoarekin, edo lasaitasunez edo alferkeriz, akor datozte. Eta hori dute alienaziorik sakonena. Gu gizonok, gu geurori uko eginaz, Euskal Herriko emakumeei hean hiraultza osatzen lagundu beharrean arkitzen gara".