"TXAPELKETAKO FINALA KULTUR EKITALDIRIK GARRANTZITSUENA DA"

  • Nafarroako Txapelketa bertako bertsolaritzaren isla da. Horren arabera bertsolaritza gaztea ageri da, maila parekatua duena, urtero sorpresarentzat lekua duena. Nafarroako labelaren berezitasunak aztertu ditugu bertako kasta nagusiarekin.
Berako gorakada oraindik jaitsi gabe, Manolo Arozenarengana jo dugu bertako bertsolaritzaz eta txapelketaren zentzuaz hausnartzeko. Manolo da Nafarroako txapela urte gehienez eraman duena, eta bere oinordekotza ziurtatuta utzi duenabertso eskoletan.

Zure harrobitik atera da Nafarroako belaunaldi indartsuena: Silveira, Estitxu, Olaetxea, Telletxea... Zein da formula?
Ez da erraza. Hasieran dena izaten da ilusioa, eta gero denborarekin ilusioak itzaltzen joaten dira. Horregatik, oso garrantzitsua da talde giroa, alegia, bertso eskolaz kanpora ere afaltzera elkarrekin joatea... Taldea dagoenean, errazagoa delako ilusioari eusten.

Txapelketa bertsotan jarraitzeko motibazioa da?
Bai, ilusioa mantentzeko bertsotan egin behar da eta Nafarroan dagoen aukera bakarra mementoz txapelketa da. Bertsolaritza Txapelketagatik dago bizirik, baina Txapelketak beti ematen ditu ostikoak. Bat edo besterentzat ona izaten da, baina beste denentzat txarra.

Harrobia nola dator?
Nik uste Euskal Herri osoan bezala Nafarroan ere, orain baino egoera hobean egon izan dela. Duela 10-12 urteko apar hura bere lekura joan da. Aurtengo Txapelketan 17-18 urteko batzuk ikusi ditugu (Julen Zelaieta, Ekhine Etxepeteleku...), eta horien atzetik urte batzuetako hutsunea dator. Badira 12 urtekoak, baina geroago etorriko dira.

Hain Txapelketa gaztea izanda, beteranoenetako bat zeu zara. Zer helbururekin joaten zara txapelketara?
Nik oso zahartuta, 38 urterekin, hartu nuen parte lehen aldiz Txapelketan. Oso Txapelketa zaharkitua zen, eta finaletan gazteenetakoa nintzen. Orduan txapela lortzea nuen helburu. Aspaldiko urteetan ez, ez nau gehiegi motibatzen ere. Aurten parte hartzera animatu egin nautelako atera naiz, eta ikusten dut orain gazteak direnak ere (Estitxuk eta Silbeirak kasu) hamargarren txapelketa jokatzen ari direla. "Nik hamalaugarrena dut eta utzi egin behar dut", pentsatzen duzu. Baina hamargarren txapelketa duenak datorren urtean esaten ahal du hori. Errazena litzateke ez ateratzea, baina beti esan izan dugu Nafarroan bertsolaritza bizirik dagoela erakutsi behar badugu, Txapelketa urtero egin behar dugula. Bestela nafar bertsolariak urtean zehar ez baitira beste inon ateratzen.

Nafarroako Txapelketa soilik bertsolaritza da, edo zerbait gehiago?
Azken hiruzpalau urteotako finalak nahiko politak atera dira, eta 1.000 pertsona inguru bildu da ikusten. Final hori Nafarroan kultur aldetik egiten den ekitaldirik garrantzitsuena da, dudarik gabe. Nafarroako kultur eta euskal mundua nola dagoen ikusita, gero eta behar handiagoa izango du Txapelketa egiteko.
Zerbaitegatik antolatu da aurten saio bat Lodosan, iaz Tafallan... Nafarroa zabala da, eta Nafarroa osoan bertsolaritza zer den erakusten saiatzen gara.

Bertsolari nafarrek ba al dute lekurik Euskal Herriko plazetan?
Zaila da oso. Garai batean Nafarroako bat eta Bizkaiko beste bat eramaten ziren saioetara, baina hori bukatu zen. Nafar bertsolariak ezin gara egon beste herrialdeetatik deitzeko zain. Bertsotan aritzekotan, autoantolakuntza lana egin beharra dago. Bortzirietan, bertako taldekako txapelketa egin dugu hirugarren aldiz, inguruko auzoetako festetan sei-zazpi saio egiten ditugu urtero, eta horrelako saioak antolatu behar dira. Bestela, urte osoan bertso eskolan aritu eta gero, ez badago Txapelketa besterik, horrek berak desanimatzen zaitu.

Orain arte Nafarroan urtetik urtera aldatu izan da txapeldunez.
Nafarroan badira hamar bertsolari txapela irabaz dezaketenak. Badirudi orain Ametsek besteen gainetik maila ematen duela. Eta badira beste bi-hiru bertsolari besteen ondoan nabarmentzen direnak. Baina txapelketa batean huts bat nahikoa da beste batek irabazteko. Nik 91-92-93 urteetan irabazi nuen Txapelketa eta geroztik aurten arte ez du inork bi aldiz segidan irabazi. Gainera komeni da jende ezberdinak irabaztea, horrek animatzen zaituelako. Urtero Txapelketa egiteak arrisku hori dakar: bertsolari gazteek noizean behin ez badute ezer lortzen, desilusionatu egiten direla.

Finalerako zure izena esatean edo txapela janztean ez duzu aparteko poz aurpegirik jartzen. Zergatik?
Aurten kanpoan geratu naiz, eta minutu bateko pena izan nuen, ustez sailkatua bainintzen. Handik hamar minutura, nire lekuan sailkatu zena nirekin etorri zen kotxean eta pozetan nengoen. Ni baino 27-28 urte gutxiago dituelako eta hori oso garrantzitsua da. Ni ez naiz sekula harrotu Nafarroako Txapelketa irabazita. Badakit Nafarroako txapela jantzita ez naizela Egaña. Lehendabiziko txapela janztean poza sentitu nuen. Baina handik aurrera, jende gaztea sartzen hasi zen eta irabaziz gero, erdi poz eta erdi pena sentitzen nuen. Laugarren Txapelketan ondoan nituen Estitxu eta Silveira, bostgarren Txapelketa jokatzean Iñigo, Estitxu Fernandez, Amaia eta Aitor Telletxea eta beste koadrila bat ere bai. Nahiago nuen haien tartean edo atzetik geratzea. Haien poza nire poza zen, hamar urte zituztenetik astero biltzen baikinen bertsotarako.

Sanzekin zer moduz?
Nafarroko Aurrezki Kutxa izaten dugu babesle nagusia, eta kutxa hori Nafarroako Gobernuaren esku dago. Beraz, alde horretatik ez dugu inolako trabarik. Badira beste diru iturri batzuk, bertso eskolak direla edo eskolarteko txapelketak direla... Oraingoz, ez da mozketa handirik ezagutu, pentsa dezagun ez dela izanen gero ere!.

Amets Arzallus, bertsolaria
Amets Arzallus, bertsolaria
Bertsolari gisan, zaila da, txapelketarekiko distantzia hartu, eta kanpotik begira jarriz, balorazio zuzen bat egitea. Oraino zailagoa, dena borobil atera zaizularik. Etxabek zioen bezala, ordea, "oker zuzenik" ez da izaiten, eta oker dagoenarekiko balorazio zuzen bat egitea zaila bazait ere, saiatzera noa.
Egia da, final polit batek, gainerako guzia itzalpean uzten duela. Dena ahanzteko balio duela, alegia. Baina, aurtengo txapelketan, guzia ez da borobila eta polita izan. Beraz, Berako finalak itzalpean utzitakoa, argi ez zegoena, argitaratzea komeni da, ahantzi aitzin. Silveirak Etxaberi eman zion arrapostuaz oroituz, garaia badenez, okerrak zuzentzen hastea izanen da onena.
Lehenik eta behin, antolakuntzak sartu du hanka. Txapelketa burua galtzear egon da, eta batzuk buru belarri saiatu direlako, aitzina eraman ahal izan da. Hasteko, aste beteko berantarekin hasi zen. Atzerapenak, nahasketa bat baino gehiago eragin zituen, eta horrek, bertsolariengan eragina izan du. Zerbait oker zegoenaren sentimentua denongana kutsatu zen, eta finalerdiak horren islada izan ziren. Bertsolariek nahiko sufritu zuten, eta entzuleek ere, bertsolariek adina bai. Ezintasun bat ageri zen. Leitzan, bazen jende sobera, baina bertsoak eskas ziren. Iruñean eta Izpuran aldiz, jendea eskas, eta bertsoetarik ez aski. Beti zerbaiten faltan ibili gira. Beti, edo finalera heldu arte behintzat bai. Azken saio horrek salbatu eta itxuratu du dena. Eta beharrik.
Hala ere, oker zegoena ez du finalak estaltzen, eta txapelak ere ez du estaliko. Bazkari exkax bati, alferrik da deserta on bat gaineratzea. Ezpainetan zapore ona utzirik ere, tripako min ugari sor litzazke. Ez du nehor asetzen gainera. Beraz, aitzina begira, aurtendik hasiz, goizik eta ongi pentsatu beharko dira gauzak. Heldu den urterako. Edo bertzenaz, bi urteren bururako.


Azkenak
2025-01-20 | Bertsozale.eus
Gasteizen aurkeztu da 2025eko Arabako Bertso Kuadrilla artekoa
Gasteizko Amaia Zentroan elkartu dira larunbatean Arabako Bertso Kuadrilla artekoan parte hartuko duten 14 taldeetako ordezkariak. Kuadrillartekoaren zortzigarren edizioa izango da aurtengoa.

2025-01-20 | Euskal Irratiak
%221ko gainpopulatzea, Baionako presondegian

Alarma jo du, beste urte batez, OIP Presondegien Nazioarteko Behatokiak. Abenduaren lehenean marka berri bat hautsi zen frantses estatuan, 80.792 pertsona atxiloturekin. Espetxe-administrazioaren aitzinikuspenen arabera, gainera, 86.000 baino gehiago izan litezke 2027an egungo... [+]


‘Goazen lagunok’: sare sozial toxikoetatik fedibertsora trantsizio kolektiboa

Trumpek AEBetako presidentetza hartuko duen eguna baliatuta, Goazen lagunok lelopean, multinazionalen jabetzako sare sozial "toxikoak" utzi eta fedibertsora trantsizio kolektiboa bultzatzeko kanpaina egiten ari dira eragile ugari. “Internet gizatiarrago batean... [+]


Aurtengorako irakurgaiak

Urte berriaren hasieran asmo berritu egiten gara dirudienez, eta egin beharreko zereginen zerrendak egiten ditugu gutako batzuk. Egiteko horien artean irakurtzeko ditudan liburuen zerrenda izaten da bat, gero eta zerrenda gizenagoa. Zuetako ez gutxik zer irakurtzen dudan galdetu... [+]


2025-01-20 | Iñaki Sanz-Azkue
Hotza maite duen igela

Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]


2025-01-20 | Jakoba Errekondo
Euskal Herria banana errepublika

Sekula bananarik jan ez duten bi lagun ezagutzen ditut; nerau bat. Bananazalea da, ordea, jendea. Afrika eta Asia aldean sortutako landare generoa da banana (Musa x paradisiaca), baina gaur egun Ameriketan ere asko egiten da. Ekoizlerik handiena India da, eta esportatzaile... [+]


2025-01-20 | Garazi Zabaleta
Aleko
“Nekazaritza birsortzailerako eta proiektu kolektiboetarako test gunea da gurea”

Nekazaritzan trebatzeko eta proiektu propioak abiatu aurretik ekoizpenean eta merkaturatzean norbere burua probatzeko, abian dira gurean nekazaritzako hainbat test gune. Araban, 2023an abiatu zuten Aleko nekazaritzako test gunea, baina, antzeko egitasmo gehienekin alderatuta,... [+]


2025-01-19 | Urtzi Ugalde
Agur, amatxu

Hauek izan ziren nire azken hitzak zure lo arnas sakonean eskutik helduta ginela joan zinenean. Aparteko minik gabe, xume, duin, geratu zen betiko zure bihotza. Zuk nahi eta eskatu bezala. Guk nahi eta errespetatu bezala.

Jada hilabete, neguaren atarian, gaurik luzeenak diren... [+]


Amatasunaren giltzarik gabe

AMAK
Konpainia: Txalo teatroa.
Sortzailea:  Elena Diaz.
Zuzendaritza:  Begoña Bilbao.
Aktoreak: Intza Alkain, Tania Fornieles, Oihana Maritorena eta Iraitz Lizarraga.
Noiz: urtarrilaren 10ean.
Non: Itsas Etxea auditoriumean... [+]


Bayrouren aurkako zentsura mozioak porrot egin ondoren, Herritar Fronte Berria zatituta dago

Ostegun arratsaldean egin dute bozketa eta, aurreikusitako moduan, François Bayrou lehen ministroaren aurkako zentsura mozioak ez du aurrera egin. Izan ere, eskuin muturreko Batasun Nazionalaren sostengurik gabe, ez zuen aurrera egiteko aukerarik.


2025-01-17 | ARGIA
Hasi da denboraldia, Saizarren eta Alorrenenean txotxa irekita

Asteazkenean egin zuten ekitaldia Astigarragako Alorrenean, Sagardoaren Lurraldeak hala erabakita. Ostegunean egin du txotx hasierako festa propioa Usurbilgo Saizarrek.


Iruñeko Erorien Monumentuaren eraispena eskatzeko manifestazioa egingo dute larunbat honetan Iruñean

Talde memorialistek deitutako manifestazioa Erorien monumentuan hasiko da 18:00etan eta Gazteluko plazan bukatuko da. Amaierako ekitaldian El Drogas, Gran Ritxarson, Ilargigorri eta La Chula Potrak esku hartuko dute, besteak beste. Gaia orokorrean nola dagoen azaldu dugu... [+]


2025-01-17 | Oihane Artetxe
Urratutako haurtzaroa: indarkeria instituzionala gure testuinguruan

Gaur egun, emakumeen eta haurren ahotsei zilegitasuna kentzen dien kulturaren arrastoak diraute, haien esperientziak isilaraziz, haien oinarrizko eskubide eta beharrak minimizatu edo alde batera uzteko joera duen sistema baten barruan. Arazo horren adibide mediatiko bat Juana... [+]


2025-01-17 | ARGIA
Spoiler, gurasokeria, ziborg, santujale eta guakamole, Euskaltzaindiaren Hiztegiko azken eguneratzeen artean

2024ko bigarren seihilekoaren lanaren emaitzak jaso ditu Euskaltzaindiak. Forma berriak eta aurretik zeudenen osatzeak aurkeztu ditu. Forma berrietan, oraingoan, batez ere, sukaldaritzako hiztegia landu dute. EITB eta Berria-ko edukiak hartu dituzte iturritzat.


Eguneraketa berriak daude