Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
osteguna 2024ko azaroaren 28an
Kantua hitzetan
- Kantua: hitza eta melodia hiruzpalau minutuz uztarturik. Uztardura hori egiteko, ordea, modu desberdinak daude. Mahai baten inguruan bildu ditugun musikariek euren esperientziak eta hausnarketak eskaini dituzte. Tradizioak eta, bereziki, bertsolaritzak gure kantugintzan eragin handia izan du. Baina kanpoko berrikuntzei ateak behar bezainbeste zabaldu ote dizkiegu? Kantua behar bat da, kantugileak barruan duena kanporatzeko hizkuntza. Baina hartzailerik gabe ere ez legoke kanturik. Barruko beharra negozio bilaka daiteke askotan. Gurean ez dira horrelakoak hain erraz gertatzen, hizkuntza gutxituan kantatzeak, zoritxarrez edo zorionez, negozioari mugak jartzen baitizkio. Teknologia berriek muga hauek hautsiko al dituzte etorkizunean?
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Kantuaren gaiari ekiteko, sortze prozesutik hasiko gara. Nola definituko zenukete kantua sortzeko prozesu hori? Nola burutzen duzue melodia eta hitzaren arteko uztardura?
ANJE DUHALDE.
ANDONI TOLOSA.
A. DUHALDE.
JABI MUGURUZA.
GORKA URBIZU.
A. DUHALDE.
A. TOLOSA.
G. URBIZU.
Abesti bat melodia baino gehiago eta hitza baino gehiago bada, musika eta literaturaren artean non kokatuko zenukete?
A. TOLOSA.
A. DUHALDE.
G. URBIZU.
A. DUHALDE.
A. TOLOSA.
J. MUGURUZA.
G. URBIZU.
A. TOLOSA.
A. DUHALDE.
A. TOLOSA.
A. DUHALDE.
A. TOLOSA.
G. URBIZU.
J. MUGURUZA.
A. DUHALDE.
Euskal kantagintzan poesia asko kantatzen al da?
A. TOLOSA.
J. MUGURUZA.
A. DUHALDE.
A. TOLOSA.
A. DUHALDE.
G. URBIZU.
A. DUHALDE.
G. URBIZU.
J. MUGURUZA.
Andonik aipatu du orokorrean poeten testuez egiten diren moldaketak ez direla onak.
A. TOLOSA.
J. MUGURUZA.
G. URBIZU.
A. TOLOSA.
Neurria, melodia edo errimaren arabera kantu lerro desberdinak nabarmentzen dira. Tradizioak, eta gurean bereziki bertsolaritzak, zein eragin dute horretan? Eta kanpoko eraginak nola nabaritzen dira?
A. DUHALDE.
A. TOLOSA.
A. DUHALDE.
G. URBIZU.
A. DUHALDE.
G. URBIZU.
J. MUGURUZA.
A. TOLOSA.
A. DUHALDE.
J. MUGURUZA.
A. TOLOSA.
A. DUHALDE.
A. TOLOSA.
Zergatik eta zeri buruz kantatzen duzue?
J. MUGURUZA.
A. DUHALDE.
G. URBIZU.
A. TOLOSA.
A. DUHALDE.
G. URBIZU.
A. TOLOSA.
Kantua zuentzako egiten duzuela esan duzue. Baina, beste maila batean bada ere, ez al duzue inoiz publikoa, hartzailea, gogoan izaten?
G. URBIZU.
A. DUHALDE.
Helburu komertzialik izan gabe ere, mezu bat zabaltzeko gogoa izan dezakezu...
A. TOLOSA.
A. DUHALDE.
A. TOLOSA.
A. DUHALDE.
G. URBIZU.
A. DUHALDE.
J. MUGURUZA.
A. DUHALDE.
J. MUGURUZA.
A. DUHALDE.
A. TOLOSA.
Nola eragiten du kantagintzak gizartean? Baldin eta, zuen ustez, eraginik badu.
A. TOLOSA.
G. URBIZU.
A. TOLOSA.
A. DUHALDE.
G. URBIZU.
A. DUHALDE.
G. URBIZU.
A. TOLOSA.
A. DUHALDE.
A. TOLOSA.
G. URBIZU.
A. TOLOSA.
G. URBIZU.
Hura ezagutu ez genuenon ikuspuntutik, badirudi Ez Dok Amairuren garaian, adibidez, kantuak eragin handia izan zuela gizartean.
A. TOLOSA.
A. DUHALDE.
G. URBIZU.
A. TOLOSA.
A. DUHALDE.
A. TOLOSA.
A. DUHALDE.
A. TOLOSA.
A. TOLOSA.
A. TOLOSA.
A. TOLOSA.
Kantu bat emateko bi modu daude: bata grabatua, diskoan. Eta bestea, zuzenean. Zeini ematen diozue balio handiagoa, nahiz eta biak osagarriak izan? Zein da helburua: kontzertu bat egitea diskoa promozionatzeko edo diskoa egitea nahiz eta azkenean egin nahi duzuna kontzertua izan?
G. URBIZU.
A. DUHALDE.
G. URBIZU.
A. DUHALDE.
G. URBIZU.
A. DUHALDE.
A. TOLOSA.
A. DUHALDE.
G. URBIZU.
A. TOLOSA.
G. URBIZU.
A. DUHALDE.
Euskal Herriko zirkuituei dagokienez, aurrez aipatu duzue presioa sumatzen dela diskoak grabatzean eta diruak mugak jartzen dituela. Zuzeneko emanaldietan, nola ikusten duzue?
G. URBIZU.
A. TOLOSA.
A. DUHALDE.
G. URBIZU.
A. DUHALDE.
A. TOLOSA.
A. DUHALDE.
A. TOLOSA.
G. URBIZU.
A. DUHALDE.
G. URBIZU.
A. DUHALDE.
A. TOLOSA.
G. URBIZU.
A. TOLOSA.
Egun, badago polemika bat Interneten inguruan, Napster eta MP3 formatuaren inguruan. Musikari batzuentzat aukera bat da euren lana zabaltzeko. Beste batzuentzat ordea, pirateatze kaltegarria da. Nola ikusten duzue zuek?
G. URBIZU.
A. DUHALDE.
G. URBIZU.
A. DUHALDE.
G. URBIZU.
A. DUHALDE.
G. URBIZU.
A. DUHALDE.
G. URBIZU.
A. TOLOSA.
G. URBIZU.
A. TOLOSA.
A. DUHALDE.
G. URBIZU.
ANJE DUHALDE.
Lehenik hitza idatzi eta gero musika jarri edo, alderantziz, musikari hitza erantsi dakioke. Bata ala bestea izan liteke. Nik bi moduetara egiten dut. Batzuetan melodia zati bat edukiz gero, horrek hitzak era batera edo bestera egitera eramaten zaitu, baina nik ez dut metodo jakinik. Errazago egiten zait musika letrari eranstea, baina ez da sistematikoa.
ANDONI TOLOSA.
Niri ere gauza bera gertatzen zait. Hala ere, hitzari garrantzi berezia ematen diodanez, normalean hitzetik abiatzen naiz. Baina uste dut badela puntu bat hitzak eta musikak bat egiten dutena, ez musika eta ez letra ez daude erabat definituak, baina memento batean uztartu egiten dira eta batak besteari eragiten dio. Gainera, kantu bakoitzak prozesu ezberdina du. Batzuetan asteak pasatzen dituzu abesti batekin eta ez da ateratzen eta beste batzuetan natural-natural, letrari melodia egokitu eta past! hor duzu abestia.
A. DUHALDE.
Gaia ere garrantzitsua da eta musikaren estilo edo erritmoan eragiten du. Eta hor ematen da musika eta letraren arteko lotura hori.
JABI MUGURUZA.
Azken aldian ni gehienbat letran oinarritzen naiz. Baina bestela ere egin izan dut eta tarteka egiten dut. Oraintxe Joserra Senperenak melodia eman eta letra jarri behar izan diot. Baina azken urteotan letra hartzen dut, eta gero asmatzen saiatzen naiz.
GORKA URBIZU.
Guk akordeak finkatzen ditugu lehenik, kantuaren egitura nolabait. Horren gainean melodiarako eta neurrirako askatasun handia izan ohi dugu. Gero letra eransten diogu. Baina prozesu hau ere ez da sistematikoa. Ez dut uste truko berezirik dagoenik kantu bat egiteko orduan, eta inspirazioak ere zeresanik badu.
A. DUHALDE.
Ez da berdina bakarlari baten lana edo taldearena. Ni bietatik pasa naiz eta oso desberdina da kantua egiterako orduan.
A. TOLOSA.
Taldean negoziatu beharra dago...
G. URBIZU.
Eta bakarlariaren letrak pertsonalagoak-edo izaten dira. Taldearen bideak markatu egiten zaitu neurri batean.
Eta abesti baten estiloak letran eragiten du. Kantu gogor bat baduzu, distortsioz beteta, horrek ez du eskatzen oso letra intimista; salaketa letra bat eskatzen du, adibidez.
Eta abesti baten estiloak letran eragiten du. Kantu gogor bat baduzu, distortsioz beteta, horrek ez du eskatzen oso letra intimista; salaketa letra bat eskatzen du, adibidez.
Abesti bat melodia baino gehiago eta hitza baino gehiago bada, musika eta literaturaren artean non kokatuko zenukete?
A. TOLOSA.
Kantu baterako hitzak idazten ari naizenean kontziente naiz musikarako idazten ari naizenaz. Ez naiz ari paperean argitaratuta ikusteko. Beste koordenada batzuetan mugitzen naiz. Horregatik ez dut garbi literatura den ala ez. Nik ez nioke literatura deituko.
A. DUHALDE.
Guztiz ados nago Andonirekin. Liburu batean irakurtzen duzuna eta kanta batean entzuten duzuna oso gauza desberdinak dira. Gerta liteke idatziak diren olerki batzuk zuk musikatzea, baina, betiere, konnotazio hori galtzen dute. Literaturatik beste mundu batera pasatzen dira. Kantua une batean ematen duzun flash moduko bat da; literatura izan liteke, baina literatura bera ez da. Niri gertatu izan zait olerki batzuk hartu, musikatu eta handik denbora batera, egilea topatu eta hark esatea: "Ez nuen inoiz pentsatuko nire olerkiekin horrelako kantu bat egin zitekeenik". Literatura literatura da eta kantua kantua; bi mundu oso ezberdin dira.
G. URBIZU.
Poesia musikatu daiteke. Baina, berez, irakurrita, badu bere erritmoa. Papererako soilik idazten baduzu gauza asko esan ditzakezu, baina musikari egokitu behar badiozu askotan gertatzen da ez duzula lekurik nahi duzun guztia esateko.
A. DUHALDE.
Kantuak literaturak ez dituen mugak ditu.
A. TOLOSA.
Estribillo bat bilatu behar diozu, egitura bat eman, neurri bat mantendu...
J. MUGURUZA.
Niri Iñaki Irazu etorri zait gogora, letragile handia niretzat. Berak poesia eta musikatzeko letra bereizten ditu. Azkeneko aldiz berarekin egon nintzenean zera esan zidan: "Hemen duzu musikatzeko testua; zuk honekin nahi duzuna egin, aldaketak sartu ditzakezu nahi izanez gero eta ondoren beste gauza bat izango da, beste bizitza bat hartuko du".
G. URBIZU.
Askotan, etxean idatzitako testuak hartu eta kantu bihurtu behar dituzunean hemendik eta handik moztu behar duzu.
A. TOLOSA.
Zuk idazten duzunean naturala dena, problematiko bihurtzen da idatzita dagoen zerbaiten gainean ari zarenean. Zenbateraino duzu eskubidea beste baten poema moldatzeko?
A. DUHALDE.
Eta ez bakarrik poemen kasuan. Bertsoekin gauza bera gertatzen da. Hamazortzi bertsoko sorta hartzen baduzu hori kantu batean jasango duenik ez dago eta batzuk kendu egin behar dituzu. Niri Xalbadorren bertso batzuekin gertatu izan zait hori. Baina nolabaiteko tradizioa bihurtu da sortak osorik ez errespetatzearena. Kantuak hori eskatzen duenez, ni ere horretara behartua sentitzen naiz. Pena handiz, baina...
A. TOLOSA.
Azkenean literatura traizionatzen, baina kantu eder bat egiten ari zara. Izan ere, poema on bat gauza bat da eta kantu on bat beste bat. Kantu on bat egin daiteke poema txar batekin, eta oso kantu txarra oso poema onarekin.
A. DUHALDE.
Ni ez nago ados horrekin. Poema txar batekin kantu ona egitea zaila da. Nik kantatua den guztian, letra eta musika maila berean entzuten dut. Eta letra txar batekin egina den kantua, niretzat ez da kantu ona. Hitzak ez du itzalean egon behar. Hor ona izatea eta arrakastatsua izatea bereizi behar dira. Letra txarra eta musika ona duen kantua arrakastatsua izan daiteke, baina ona izatea beste gauza bat da.
A. TOLOSA.
Eta zuk poema bikain bat bere horretan hartzen duzu, horrekin kantu bat egiten ausartzen zara eta gerta liteke kantua ez egotea poemaren mailan. Kantu hori txarra da eta letra ere txarra da, ez diozulako eman behar zuen balioa.
G. URBIZU.
Autokritika pixka bat eginez, esan behar dut guk ez diogula letrari orain arte behar zuen garrantzirik eman. Denborarekin balio handiagoa ematen joan gara. Baina, badakizu, oso gazte hasten gara eta...
J. MUGURUZA.
Nik uste dut biak direla garrantzitsuak. Badira egile batzuk Euskal Herrian azken boladan kontrakoa defendatzen ari direnak (nik asko estimatzen ditudan egileak, gainera). Letra ez dela inportantea diote. Baina gehiegi insistitzen ari dira. Zuk garbi baldin baduzu ez duzu zertan behin eta berriro toki guztietan esan behar letrak ez duela garrantzirik. Nire ustez haiek badute susmoa letrak baduela bere pisua eta horregatik aritzen direla etengabe kontrakoa errepikatzen.
Niretzat biak dira garrantzitsuak. Baina gai korapilotsua da. Posible al da letra txar batekin kantu ona egitea? Ba, agian bai. Nahiz eta letra oso ona ez izan, letrak berak badu musikalidade bat, hitzek, musikarik gabe ere badute musikalidadea. Juan Carlos Perezen lehen diskoan "Gaua gustatzen zait niri" entzuten dudanean, adibidez, hitz horiek nigan efektu bat lortzen dute. Eta gero, beharbada, testua ez da sekulakoa, baina kantuak balioa du zuretzat, nahiz eta bereziki hunkigarria den istoriorik ez kontatu.
Niretzat biak dira garrantzitsuak. Baina gai korapilotsua da. Posible al da letra txar batekin kantu ona egitea? Ba, agian bai. Nahiz eta letra oso ona ez izan, letrak berak badu musikalidade bat, hitzek, musikarik gabe ere badute musikalidadea. Juan Carlos Perezen lehen diskoan "Gaua gustatzen zait niri" entzuten dudanean, adibidez, hitz horiek nigan efektu bat lortzen dute. Eta gero, beharbada, testua ez da sekulakoa, baina kantuak balioa du zuretzat, nahiz eta bereziki hunkigarria den istoriorik ez kontatu.
A. DUHALDE.
Ez dakit zuei gertatzen zaizuen, baina niri sarritan gertatu izan zait musika anglosaxoiarekin: kantu bat entzun eta gustukoa dut, arregloengatik eta beste. Eta nola mementoan ez naizen gai hitzak ondo neureganatzeko, liburuxka hartu, letra irakurri eta sekulako disgustoa hartzen dut. Irakurle hotz bezala jartzen naizenean, kantuak estimua galtzen du nahi eta nahi ez.
Eta egia da badela Jabik aipatutako xarma hori. Hitz jokoak eta hitzaren erritmoak efektu bat eragiten du. Zuk Juan Carlos aipatu duzu. Nik Niko Etxart ere aipatuko nuke. Eta esango nuke neurri batean denoi gertatzen zaigula. Ondo dago, baina ez da gehiegi barneratzen, horretan gelditzen da.
Eta egia da badela Jabik aipatutako xarma hori. Hitz jokoak eta hitzaren erritmoak efektu bat eragiten du. Zuk Juan Carlos aipatu duzu. Nik Niko Etxart ere aipatuko nuke. Eta esango nuke neurri batean denoi gertatzen zaigula. Ondo dago, baina ez da gehiegi barneratzen, horretan gelditzen da.
Euskal kantagintzan poesia asko kantatzen al da?
A. TOLOSA.
Zalantzan nago. Ez dakit asko kantatzen dela esan, edo gutxi kantatzen dela. Baremoa oso erlatiboa da. Niretzat oso gutxi kantatzen da, askoz gehiago kantatu daitekeelako, eta asko kantatzen da, kantatu izan direnen artean gehienak ez zaizkidalako batere gustatu. Erronka zaila da poeta musikatzearena eta Euskal Herrian, gutxi edo asko egin, gutxitan asmatu da.
J. MUGURUZA.
Oso erlatiboa bada ere, nik uste dut dezente musikatzen dela poesia. Hemen kultur arlo guztietan lan handia egiten da. Hizkuntza minorizatuaren kontzientzia barneratua dugu, eta horrek asko laguntzen du poesia asko musikatzeko, literatura asko idazteko, kantari pila bat egoteko, rock taldeen zerrenda amaigabea izateko. Orokorrean aktibitatea izugarrizkoa da hemen. Oso herri bizia da gurea.
A. DUHALDE.
Hemen poesia asko idazten da. Irakurri, oso gutxi. Eta kantuak olerki asko ezagutarazten ditu; ez beti beharko litzatekeen neurrian, horretan Andonik arrazoi du. Baina poesia gehiago kontsumitzen da kantuaren bidez, irakurketaren bidez baino.
A. TOLOSA.
Poeten kontuekin ari garela, Sarrionaindia datorkit gogora. Sarriren poemak musikatu ditu herri honetako kantari eta taldeen erdiak. Ez dut zalantzan jartzen berak idatzitakoaren kalitatea. Bere poema asko eta asko musikatu dira, baina bereak bakarrik. Fenomeno gisa, behintzat. Zergatik? Modan dagoelako? Horretan ere modak agintzen al du? Edo ez dakigulako badaudela beste poeta asko musikatu daitezkeenak?
Baina badira saiakerak euskal poetak musikatzeko, poesia eta musika uztartuz egiten diren emanaldiak...
Baina badira saiakerak euskal poetak musikatzeko, poesia eta musika uztartuz egiten diren emanaldiak...
A. DUHALDE.
Esperientzia horiek aspalditik egiten dira. Hori Ez Dok Amairuk hasi zuen bere garaian; beren emanaldietan poesiak sekulako garrantzia zuen. Geroztik beste hainbat esperientzia burutu dira. Nik, adibidez, "Apoaren edertasuna" Joseba Tapiak Koldo Izagirreren testuarekin egin zuena aipatuko nuke...
G. URBIZU.
Mikel Markezek Pako Aristirekin...
A. DUHALDE.
Nik ere bere garaian Amurizarekin halako zeozer egin nuen. Ohitura hori 60ko hamarkadan hasi zen eta gaur jarraitzen du. Gehiago beharko litzatekeela? Dudarik gabe.
G. URBIZU.
Gero ere, badira autore-poetak. Beste poeten letrak hartu gabe ere, eurek idatzi eta kantatzen dituzten letrak poesia dira.
J. MUGURUZA.
Nik herri aberatsa garela esan dudanean, egileen aldetik esan nahi nuen. Gero zer irakurtzen den, zer entzuten den, Durango... hori beste gauza bat da.
Andonik aipatu du orokorrean poeten testuez egiten diren moldaketak ez direla onak.
A. TOLOSA.
Batzuetan bide errazenera jotzen dugula iruditzen zait, letra bat egiteko buruari bueltak ez emateagatik egiten dugula. Eta horrela ez dut uste kantu on bat egiten dugunik poema on baten gainean.
J. MUGURUZA.
Gai horrek ni ukitzen nau eta erantzun beharrean nago. Zuk esan duzunetik zertxobait egon daiteke. Baina bada bigarren zati bat. Zuk joera izan dezakezu zuk zeuk dena egiteko, bai letra bai musika, eta beti ere gauza berri eta interesgarriak esateko. Nire jarrera ez da alferkeria; apaltasunetik neure buruari esaten diot: zergatik ez lan egin taldean? Zergatik ez ikuspegi zabalago bat eskaini?
G. URBIZU.
Edo, besterik gabe, pentsatzen duzu: horrek nik baino askoz letra hobeak idazten ditu.
A. TOLOSA.
Egia esanda, esperientzia asko daude eta batzuek onak ere badira. Gainera, hor gustu pertsonal kontutan sartzen gara.
Neurria, melodia edo errimaren arabera kantu lerro desberdinak nabarmentzen dira. Tradizioak, eta gurean bereziki bertsolaritzak, zein eragin dute horretan? Eta kanpoko eraginak nola nabaritzen dira?
A. DUHALDE.
Batzuek neurri berezirik ez duten olerkiekin edo prosarekin egiten dute lan. Beste batzuek kantu edo bertso errimatuak egiteko joera handiagoa dute. Nik nahiago dut bigarren kasu hori, beharbada tradizioaren eragina dudalako. Eta oso gustuko ditudan kantari gehienek, kasualitatez, testu errimatuak erabiltzen dituzte. Bob Dylan bat, adibidez, horretan maisu izan da. Bere kantu gehienak oso errimatuak dira eta oinak oso markatuak. Baina bi metodoak oso egunekoak dira, eta izan dira. Artzeren testuak hartzen baditugu, bateren bat kenduta, oso libreak dira ez dute bertsolaritzarekin zer ikusirik. Ni, dena den, bertsolarien oin markatu zehatzekin ez bada, horietan inspiratuz lan egiten saiatzen naiz.
A. TOLOSA.
Oso arrotza egiten ez zaidan bitartean nik ez diot hainbeste horri begiratzen. Baina batzuetan kantua arrotza geratzen da, erritmorik gabe nolabait. Eta horren arabera antolatzen dut errima, oso zehatza ez bada ere. Ez dadila, behintzat, oso gogorra gertatu. Uste dut hori denoi gertatzen zaigula.
A. DUHALDE.
Azken finean lotura hitza eta erritmoaren artean egin behar duzu. Bi elikagai horiek behar ditu kantuak.
G. URBIZU.
Bi elementu horiek bildu egiten dira eta kantua oso bat bezala hartu behar da. Dena den, poesia libreagoa da eta bertsolaritza karratuagoa iruditzen zait. Guk egiten dugun musikan tradizioak ez du horrenbesteko eraginik, eta gehiago saiatzen gara kanpoko eraginak ekartzen. Horregatik, esaterako, raparen eragin handiagoa izan dezakegu bertsolaritzarena baino.
A. DUHALDE.
Rapa oso errimatua da.
G. URBIZU.
Bai, errima aldetik joko asko ematen du.
J. MUGURUZA.
Tradizioa eta kanpoko berritasunak, biak dira garrantzitsuak. Uste dut hemen bildu garen guztiok modernotasunetik ere zeozer jaso dugula eta horren garrantziaz ez dugula eztabaidatuko. Tradizioa garrantzitsua da eta horren barruan, bertsoen mundua. Bertso zaharren inguruan hor dago Xabier Leteren lana, prestatzen ari den diskoak, telebistan egindakoa... Horrek ez du musika bakarrik islatzen, mundu oso bat islatzen du, Xalbador, Lazkao Txiki, Txirrita eta horiek guztiek osatzen duten mundua. Mundu hori ezagutzea niretzat oso aberasgarria izan da eta horren eragina, modu batera edo bestera, hor egongo da.
Azken 30-40 urtetan gauza asko gertatu dira musikan eta arraroa da, baina ez dut ikusten horren eraginik hemen. Ez dakit gustu kontua den, edo aukera kontzientea den... Askotan elkarrizketetan gure eraginengatik galdetu eta gure gustuak aipatzen ditugu. Gustua eta eraginak gauza bera al dira? Esaterako zera erantzun dezakezu: "Niri eragin didatenak Bob Dylan, Lou Reed... dira". Mesedez, errespetu pixka bat!
Tradizioaz gain, azken hamarkadatan gertatutakoaren eraginak hartzea ere derrigorrezkoa da. Baina hemen gaudenon artean badago tradizioa, alde batetik, eta azken hamarkadako aldaketak, bestetik.
Azken 30-40 urtetan gauza asko gertatu dira musikan eta arraroa da, baina ez dut ikusten horren eraginik hemen. Ez dakit gustu kontua den, edo aukera kontzientea den... Askotan elkarrizketetan gure eraginengatik galdetu eta gure gustuak aipatzen ditugu. Gustua eta eraginak gauza bera al dira? Esaterako zera erantzun dezakezu: "Niri eragin didatenak Bob Dylan, Lou Reed... dira". Mesedez, errespetu pixka bat!
Tradizioaz gain, azken hamarkadatan gertatutakoaren eraginak hartzea ere derrigorrezkoa da. Baina hemen gaudenon artean badago tradizioa, alde batetik, eta azken hamarkadako aldaketak, bestetik.
A. TOLOSA.
Bertso doinu berriak egingo dituen musikari bat falta da. Prozesu hori naturala izan da ehunka urtetan eta nonbaitetik zetozen polkak, valsak... moldatzen eta doinuak sortzen joan dira. Orain non geratu da prozesu hori?
A. DUHALDE.
Egia da ez dela doinu berri askorik sortzen. Baina nik bertsoa aipatzen nuelarik poesia errimatuaz ari nintzen. Azkenean nahiz eta ezberdinak izan, nahiz eta bertsoen erritmo zehatzak ez erabili, prozesua bertsua da. Nik lan bat egin dut George Brassens kantariari buruz; hark bazuen metodo bat eta horren arabera dena errimatu behar zen, oin guztiak errespetatu... lan hori oso zehatza da. Aldiz, Mikel Laboak askotan prosa kantatzen du, askotan arritmikoa delarik. Baina horrek ez dio graziarik kentzen. Nahiz eta arritmikoa izan kantuak beti du bere erritmoa...
J. MUGURUZA.
Barneko erritmoa.
A. TOLOSA.
Bertsoa eta kantuaz ari garenez, disko bat kaleratzeko pausua eman duten bertsolarien emaitzak orokorrean nahiko eskasak direla esango nuke. Kantuan kantari eta bertsolarien artean dauden desberdintasunak aipatu nahi nituzke. Bertsolariek tempoa edo erritmoa nahi duten bezala moldatzen dute eta guk klaketa jarri eta horren gainean ibili behar dugu. Ez dakit non dagoen misterioa, ez dut ulertzen. Bertsotan entzun dituzu eta esaten duzu: ze ahots ona daukan eta ze intentzio jartzen dion bertsoari kantatzerakoan! Hori diskoratzerakoan, zer gertatzen da?
A. DUHALDE.
Batzuetan arregloak ere egokienak ez direlako. Baina egia da esaten duzuna.
A. TOLOSA.
Era berean, askotan kantariak bertsoak hartu eta bizitza berri bat eman diete.
Zergatik eta zeri buruz kantatzen duzue?
J. MUGURUZA.
Nik erantzungo nuke zergatik ez nuen kantatzen duela 7-8 urte. Nahia hor zen, baina ausardia falta nuen. Horregatik izan nintzen hain berantiarra. Beti musikan, kolaborazioak batarekin eta bestearekin... baina ausartu ez. Nondik sortzen da behar hori? Nik hemen hainbat egi ofizial ikusten ditut, eta hainbat diot, nik hemen egi bat baino gehiago ikusten dudalako, eta denak ofizialak. Nik beste egi bat plazaratu nahi dut, egia pertsonalago bat. Gauzak nire modura eta nahi dudan estiloan, urteetan landutako estiloan esan nahi ditut. Hortik sortzen da beharra edo, behintzat, gogoa.
A. DUHALDE.
Azken 30 urtetan kantatu duzun kanta berbera zergatik kantatzen duzu? Hori galdera bat izan daiteke, eta esperientziagatik diot hau. Eta ez da beti gogokoen duzun kanta. Baina horrela gertatzen da eta ez dago beste biderik.
Kantu bat egiten duenak lehenbizi bere buruari kantatzen dio. Zeure buruari ez badiozu kantatzen, zer demontre ari zara egiten? Ez du logikarik. Edo, bestela, enkarguz egiten duzun gauza bat da. Eta enkarguz egitearen arriskua zuk barruan duzuna ez kanporatzea da. Kantua niretzat arnasa hartzea da. Nire izaera ez dut ikusten kantuaren mundutik aparte. Biziaren filosofia bat da, bizitzeko planteamendu bat.
Kantu bat egiten duenak lehenbizi bere buruari kantatzen dio. Zeure buruari ez badiozu kantatzen, zer demontre ari zara egiten? Ez du logikarik. Edo, bestela, enkarguz egiten duzun gauza bat da. Eta enkarguz egitearen arriskua zuk barruan duzuna ez kanporatzea da. Kantua niretzat arnasa hartzea da. Nire izaera ez dut ikusten kantuaren mundutik aparte. Biziaren filosofia bat da, bizitzeko planteamendu bat.
G. URBIZU.
Bizia eta bizioa. Zaletasunak zer esan handia du hor. Musika entzuten hasi eta "nik ere musika egin nahi dut" pentsatzen duzu. Zure idoloak edo, behintzat, ereduak dituzu eta horiei jarraitu nahi diezu. Eta zentzu horretan hezkuntzak ere badu eragina; ni behintzat txikitatik nago mundu honetan. Eta, noski, hor dago barrukoa askatzeko gogo edo behar hori. Askok uste dute publikoarentzako egiten dugula musika, baina lehenbizi zu zaude. Zu husteko eta era berean betetzeko egiten duzu.
A. TOLOSA.
Musikari ez banintz ziur aski eskultore, margolari... izango nintzateke. Bankero ziur ezetz! Barruko behar bat dago. Gainera, ez baduzu barrutik kantatzen zein zentzu du kantatzeak?
A. DUHALDE.
Nahiz eta beste baten letra izan.
G. URBIZU.
Letra hori zure egiten baituzu.
A. TOLOSA.
Barneratzeak ez du esan nahi zurea denik ala ez. Gorkarekin ados nago eta ni ere zaletasunetik iritsi naiz kantagintzara, musika eta literaturarekiko zaletasunetik. Atzean badago sormena adierazteko behar hori eta musika horretarako bidea da. Niretzat hizkuntza perfektua da.
Kantua zuentzako egiten duzuela esan duzue. Baina, beste maila batean bada ere, ez al duzue inoiz publikoa, hartzailea, gogoan izaten?
G. URBIZU.
Hori askotan kantuaren araberakoa da. Guk baditugu salaketa letra batzuk, jendea pentsarazteko eginak, hain intimoak ez direnak. Horregatik esan dugu lehen oso desberdina dela bakarlari moduan edo taldean aritzea. Estiloak ere markatzen zaitu. Bi disko dituzu eta hirugarrenean bat batean haustea gogorra egiten da. Zure ildoa duzu eta bide horretatik jarraitu behar duzu. Alde horretatik pentsatzen duzu publikoarengan. Jendea zuk egingo duzunaren zain dago eta bide berri bat jorratzeko beharbada proiektu paralelo bat egin beharko duzu, beste modu batera lan egin. Baina egia da letra batek edo kanta batek ez bazaitu zu betetzen ez duzula kanpora ateratzen.
A. DUHALDE.
Nik ez dut inoiz funtzionatu kanpotik sentiarazi didaten behar baten arabera. Nire asmoen arabera lan egiten dut. Eta arrakastatsua suerta liteke edo ez. Enkarguz egin izan ditut kantu batzuk: Herri Urratsentzat, Amnistiaren Aldeko Batzordeek eskatuta... Horiek hor gelditzen dira, haiekin jarraitu behar duzu. Baina printzipioz nik ez dut pentsatzen "halako sektoreko jendeak hau ondo entzungo dik". Ez dut helburu komertzialik gogoan.
Helburu komertzialik izan gabe ere, mezu bat zabaltzeko gogoa izan dezakezu...
A. TOLOSA.
Gauza batek ez du bestea kentzen. Ni kontziente naiz norbaitentzat ari naizela kantatzen. Inorentzat kantatuko ez banu, inork ez balu entzungo nik kantatzen dudana, ez nuke kantatuko.
A. DUHALDE.
Ez ginateke hemen egongo.
A. TOLOSA.
Feed back hori ez balitz, gitarra maletan sartu eta etxera joango nintzateke. Agian niri gustatuko litzaidake presio komertziala izatea, ez dakit zenbat mila disko saltzea, horri esker bizitzea. Baina gure artean, zorionez edo zoritxarrez, ez dugu presio hori jasaten eta zirkuitu komertzialetatik kanpo gaude.
A. DUHALDE.
Kanpoan eta barruan. Hori da gure kontraesana. Disko bat bukatu eta galdetzen dizute: "Zer diozu zure azken diskoaz?". Nire azken diskoan eskaini behar nuen hura eskaini dut, ezin didazu eskatu gainera hori komentatzea. Hori publikoari begira egiten da. Nahi eta nahi ez gu ere merkatu horren partaide gara eta horretaz kontziente izan behar dugu. Behintzat guri ez zaigu beste hainbati eskatzen zaiona eskatzen.
G. URBIZU.
Presioa badago eta aurreko lanak gainditu nahi dituzu. Erronka pertsonala da hori eta negozioaz ahaztu egin beharko genuke.
A. DUHALDE.
Guk alde horretatik ez dugu arazo handirik. Ez gara Michael Jackson.
J. MUGURUZA.
Nik ez dut kontzienteki kanta bat publiko jakin batentzat egiten. Baina mundu honetan sokak, sentsibilitate ezberdinak daude musikan, literaturan... Nik une horretan ez dut pentsatzen "horientzat egingo dut kantua". Baina nolabait badakit zein jende motak ez duen entzungo, adibidez.
A. DUHALDE.
Hori gertatzen zaik esperientziadun kantaria haizelako. Hasiberri batek ez du erreferentzia hori ere.
J. MUGURUZA.
Idazle batek esaten zuen idazterakoan beste idazle batzuen argazkiak ipintzen zituela parean. Ez haientzat idatzi behar zuelako, erreferentzia gisa baizik. Ziur aski argazkikoak idazle horren sentsibilitatekoak izango dira. Musika egitean ere beharbada antzeko zerbait egongo da.
A. DUHALDE.
Arte sail guztietan gertatzen da hori, pinturan, eskulturan... Alderantzizkoak ere badira. Iparraldeko eskultore bat ezagutzen dut beste batek egindako lana eginen duela beldurrez dabilena. Bere mamuak uxatzeko eskultura bat jartzen du parean: "Ez nazak inspiratu hik, inspirazioa nire barrutik atera dadila!". Sormenak ez du formula bat eta bakarra. Eta eskerrak hala dela.
A. TOLOSA.
Baina badaude moduak sormena abian jartzeko eta horretan esperientziak pisu handia du.
Nola eragiten du kantagintzak gizartean? Baldin eta, zuen ustez, eraginik badu.
A. TOLOSA.
Nire ustez oso eragin txikia du. Eszenatokian ibiltzen garenok puntu nartzisista bat badugu eta baietz sinestea gustatzen zaigu, gizartean eragin dezakegula. Nire kantak, eta berdin Anje, Andoni edo Gorkaren kasuan, nire sentsibilitate edo estiloko jendeak entzungo ditu, beraien giro horretan nolabait berresteko. Liburu bat zergatik uzten dugu albo batera? Txarra izan daiteke, baina askotan pentsatzen dugu ez datorrela bat gure sentsibilitatearekin eta itxi eta apalean uzten dugu berriro. Musikan ere antzekoa gertatzen da. Ez dut uste kontzientziazio aldetik-eta gauza handirik lortzen dugunik.
G. URBIZU.
Nik oraindik ilusio pixka bat gehiago behintzat badut. Gure adarrak, rockak, sekulako eragina du gazteengan. Rocka haien bizitzako soinu banda da.
A. TOLOSA.
Nire ustez alderantziz gertatzen da. Gazte horrek hori bilatzen du. Bera ez da kontzientziatzen zuri ez dakit zer kantatzen entzun dizulako, berak hori entzun nahi du kantu baten islatuta eta zurekin lortu egiten du.
A. DUHALDE.
Ni Gorkarekin ados nago. Ez nuke esango eraginkorrak izan diren kantuak asko direla, baina batzuk bere kutsua, arrastoa utzi dute. Gainera, kantu bakoitzak bere garaia du eta garai hori baloratzen laguntzen du. Nik belaunaldi desberdinak ezagutu ditut eta belaunaldi bakoitzak zurekin lotura egiten duelarik, beti kantu bat dago hor. Kantu horiek ez dute nire bizia goitik behera aldatu, baina bitxia da jendeak nola hartzen dituen erreferentzia puntu bezala.
G. URBIZU.
Musikariarena, azkenean, hunkitzeko lanbidea da. Hunkitzen duenak asko markatzen du.
A. DUHALDE.
Kantua ez da bereziki interesgarria funtsean, filosofikoki. Dena den, azalekoa bada ere, badu bere garrantzia. Baina Jabirekin ere ados nago hainbesterainoko garrantzia ez duela esaten duelarik. Bere neurrian hartu behar da. Kantu bat kantu bat da, hiru, lau edo bost minututako oihu bat, irri bat, negar bat... Liburu batekin alderatuta, adibidez, kantuaren erraztasuna mementoan kontsumitzean datza.
G. URBIZU.
Nire buruari begiratuta musikak sekulako eragina du. Nire bizitzako etapak kantuekin erlazionatzen ditut, triste nagoenean musika mota jakin bat entzuten dut...
A. TOLOSA.
Niregan ere sekulako eragina dauka. Baina horrek sozialki eraginik ba ote dauka? Noraino du kantuak eragina gauzak aldarazteko?
A. DUHALDE.
Ez dut uste gizartea aldatzeko eraginik duenik. Kantari batzuk izan dira kantua baino gehiago egin dutenak, beren planteamenduagatik, beren filosofiagatik haratago joan direnak. Eskultore edo idazle batzuk izan diren bezala.
A. TOLOSA.
Baina oso garai jakinetan gertatu da hori. Azken finean, kantuak sortzen du sentimendua ala sentimenduak sortzen du kantua? Zuk kantu hori egiten duzunean bat egiten duzu, nahi gabe ere, antzeko zerbait sentitzen dutenekin. Kantuaren boterea hor dago, zuk adierazi duzunak norbaitengan eragina duelako. Eragin hori ahalegin kolektibo bat bihur daiteke? Bai, himno bat bihur daiteke, baina...
G. URBIZU.
Kantuak mementoko aldartea aldatzeko boterea badauka.
A. TOLOSA.
Maila pertsonalean badu boterea, zalantzarik gabe.
G. URBIZU.
Egia da musika munduan egunero gabiltzanok beste ikuspuntu bat dugula. Monotematikoak gara, beti musikaren inguruan aritzen gara eta horregatik modu desberdinean hartzen dugu musika. Kaleko jendeari beharbada ez zaio hainbeste iristen.
Hura ezagutu ez genuenon ikuspuntutik, badirudi Ez Dok Amairuren garaian, adibidez, kantuak eragin handia izan zuela gizartean.
A. TOLOSA.
Ez Dok Amairuk beste guztiek libreki esan ezin zutena esaten zuen. Nolabait zegoen energia guztia kanalizatu zuen. Baina hori baino askoz gehiago izan zen. Gainera, euskal kantagintza modernoaren hastapenaz ari gara hitz egiten. Baina mugimendua ez zen bakarrik maila musikalean eman. Maila guztitan eman zen leherketa eta kantagintza horren guztiaren ispiluetako bat bilakatu zen. Baina arte plastikoetan ere, adibidez, sekulako leherketa eman zen: Oteiza, Zumeta... Eta hizkuntzan edo literaturan zer esanik ez.
A. DUHALDE.
Fenomeno oso desberdina da gaurkoarekin alderatzen badugu. Ez Dok Amairu lehen aldikoz ikusi nuelarik, niretzat flash bat izan zen, erabiltzen zituzten erritmoengatik eta beste hainbat gauzengatik. Baina horren atzean ez zen bakarrik kantua. Gizarte baten kultur adierazpen oso zabala zen. Garaikideentzat oxigenoa izan zen. Iparraldean egoera jasangarriagoa zen, deskulturizatu egin gintuztelako, finean. Ez Dok Amairuk hein batean gure kultura berreskuratzea ekarri zuen. Baina hori baino gehiago, Hegoaldean EAJ inguruan zebiltzanei eta bizitza eroso bat zutenei hemen zerbait gertatzen ari zela konturarazi zien. Ez da kasualitatea ETA garai horretan sortzea, mugimendu sozial guztia, sindikatuak, ikastolak...
Bestalde, euskal kantaren lehen urratsak ziren. Labeguerie zertxobait lehenago hasi zen eta haiek izan ziren sustatzaile nagusiak. Nik lehen aldiz Benito Lertxundi ikusi nuelarik Donovan-en kanta bat euskaraz kantatzen, "Ekaitza" izenekoa, txundituta geratu nintzen. 15-16 urte nituen. Gu horien umeak gara.
Bestalde, euskal kantaren lehen urratsak ziren. Labeguerie zertxobait lehenago hasi zen eta haiek izan ziren sustatzaile nagusiak. Nik lehen aldiz Benito Lertxundi ikusi nuelarik Donovan-en kanta bat euskaraz kantatzen, "Ekaitza" izenekoa, txundituta geratu nintzen. 15-16 urte nituen. Gu horien umeak gara.
G. URBIZU.
Ni biloba...
A. TOLOSA.
Ez Dok Amairu desagertu zenean, bat batean noraeza gertatu zen, kantautoreak modaz pasatu ziren, agian kantautoreek beraiek ez zutelako jakin une batean jauzia egiten. Jon Bergaretxe eta beste hainbesteren garaia zen. Eta horiek Ez Dok Amairuren lekukoa hartzera zetozen, baina ezinezkoa zen, nola hartuko zuten! Eta testigantza hutsa izan zen haiena, nahiz eta haien kantagintza erabat politikoa izan. Adibidez, Gontzal Mendibil eta Xeberriren kanta hark zioen moduan: "Kapitalismoak dakarren katai eta zapalketa...".
A. DUHALDE.
Bai eta gero 70eko hamarkadan hasi zen beste irekidura bat. Baina hori Ez Dok Amairuk eta inguruko prozesuak egin zuen lanaren ondorioa zen. Atea pixka bat zabaltzen hasi ziren eta gu hor suertatu ginen, Errobirekin eta beste. Gogoratzen naiz garai hartan, 73-74an, ezinezkoa egiten zitzaiguna egia bihurtu zela, kolpez publiko bat horra etorri zela. Gero sortu ziren beste guztiak. Oroitzapen oso onak ditut garai hartaz, ez baikenuen bakarrik ekartzen kantu protesta, baizik eta harmonia berri batzuk ere bai: rockaren eragina -nahiz eta akustikoa izan-... Eta horrek beste irekidura bat egin zuen. Hainbat talde sortu zen. Eta hor egia da kantautoreek ez zutela jada hain leku garrantzitsua, nahiz eta beti jarraitu Benito Lertxundi, Xabier Lete edo Mikel Laboa bezalakoek. Gero izugarrizko zuloa izan zen. 75. urtera arte izan ziren kantari batzuk, adibidez Urko bera, izugarrizko jendetza erakartzen zutenak, baina oso motz gelditu zen publikoaren harrera beraiekiko. Ondoren, hautaketa oso gogorra izan da. Eta hori ez zuen diskoetxe batek egin, hori gizarteak berak eginiko hautaketa izan zen.
A. TOLOSA.
Eta horren pareko, punk-rockaren leherketa gertatzen da 80ko hamarkadatik aurrera. Eta horrek, berriz musikari indarra eman zion.
A. DUHALDE.
Hor Kortatu, Zarama... izan ziren. Beti gogoratzen naiz 81ean egin zen Zaramaren kontzertu batekin, nik ordura arte ez nituen ezagutzen. Esan nahi dut kantatzeko era, musika egiteko era, gitarra desafinatuekin-eta, izaera bera, guztiz ezberdina zela. Jarrera bera oso bestelakoa zen. Hori garaiak berak markatu zuen.
A. TOLOSA.
Hori oso lotuta zegoen gaztetxeekin, irrati libreekin eta mugimendu alternatibo oso batekin.
A. TOLOSA.
Rock erradikala baino, nik asko eskertu nuen adibidez, Errobiren agerpena. Ez Dok Amairuri-eta garrantzirik kendu gabe, baina nik aldi berean beste erreferentzi batzuk banituen, eta horiek ari ginen jada entzuten gure etxean. Eta musika aldetik esaten zenuen: baina hau eta hau ere bada, eta ez dakit zergatik baina konexio bat bazen. Gogoratzen naiz orain dela urte asko Lezon ikusi nuen Errobiren kontzertu batez. Niretzat hura sekulakoa izan zen. Flipatuta gelditu nintzen. Eta biak bakarrik ari zineten.
A. TOLOSA.
Ni kontzertu berean izan nintzen. Jende pila bat zegoen, lurrean eserita.
A. TOLOSA.
Orduan bazen beste planteamendu bat, niretzat modernoagoa, zentzu onean esanda. Beste jarrera batzuk ere baziren, oso deigarriak. Ez ziren berez berriak; baina euskaraz eginak eta gure testuinguru honetan eginak, berriak ziren. Nire historia pertsonalean, eta besteei garrantzia kendu gabe, inportanteagoa izan dela uste dut.
Kantu bat emateko bi modu daude: bata grabatua, diskoan. Eta bestea, zuzenean. Zeini ematen diozue balio handiagoa, nahiz eta biak osagarriak izan? Zein da helburua: kontzertu bat egitea diskoa promozionatzeko edo diskoa egitea nahiz eta azkenean egin nahi duzuna kontzertua izan?
G. URBIZU.
Diskoa betirako da. Eta hori da presio handiena, liburua bezala, betirako gelditzen baita hor. Bereizi egin behar dira biak: diskoa gauza bat da eta zuzenekoa beste bat. Zuzenekoan askatasun gehiago duzu alde batetik, baina bestetik, baita muga gehiago ere. Enlatatzeko orduan, aukera gehiago dituzu: beste musikariak ekarri, moldaketak egin... Baina era berean, oso zaila da zuzeneko energia hori disko batean biltzea, rockean behintzat. Gure kantuak behintzat zuzenerako eginak dira, zuzenean ateratzen direlako baita ere. Gainera, zuzenekoa da gure taldean behintzat gauzarik politena, gehien betetzen gaituena.
A. DUHALDE.
Kantu bat bi kantu oso ezberdinetan banatzen da, grabatzerakoan eta jotzerakoan. Bi mundu apartekoak dira. Nik grabazioak gorrotatzen ditut, oso gaizki pasatzen baitut nerbioekin, batez ere, diskoetxeak erabakitzen duenean hainbat ordu pasa eta gero, bukatu dugula. Are okerragoa da emaitza gero entzutea, zuk zeuk jakinda hori edo hura beste modu batean egin zenezakeela. Eta hori betirako horrela gelditzen da. Ardura izugarria da. Baina nahita nahiez, merkatu baten menpe gaudenez, hortik pasa behar dugu. Norbaitek bere izena ezagutarazteko modu arinena, diskoarena da. Ondo ateratzen bazaio, ondo. Gaizki ateratzen bazaio, bada begira, hori askotan gertatzen da. Niretzat grabazioa beti izan da tortura moduko zerbait: inoiz ere ez duzulako burutu zuk nahi zenuen hura, edo nahi zenuen mailan, eta gainean duzulako ezpata moduko bat esaten dizuna: "Kontuz, orduak pasatzen ari dira". Diruaren kontua hor dago.
G. URBIZU.
Hori grabazioan gertatzen da. Baina jada diskoa grabatu duzunean... Esan nahi dut badugula guk ere zerbait sortu eta betirako nahi izate hori. Kantu eder bat egiten baduzu, eta bakarrik zuzenean jotzeko bada, pixka bat elbarri gelditzen da. Disko batean ere sartu nahi duzu.
A. DUHALDE.
Nik nahiago dut mila aldiz zuzenean kantatu, bakarrik edo taldean, eta oraindik eta gogokoagoa dut zuzeneko diskoa grabatzea. Zuzeneko diskoak asko maite ditut, edozeinenak direla ere, zeren nahiz eta iraunkorragoak ez izan, hor bizi bat dago, estudioetan sentitzen ez dena, edo pasarazten ez duzuna, ez zaizulako gertatu-edo. Oso gauza ezberdinak dira biak.
G. URBIZU.
Nik ez ditut zuzeneko diskoak batere maite...
A. DUHALDE.
Nik bai, errealitatearen beste neurri batera eramaten zaituztelako agian. Egia da baita ere jende anitzek nahiago dutela estudioan grabatu kantatzera joatea baino, gaizki pasatzen dutelako kantatzen.
A. TOLOSA.
Biak ezberdinak dira, baina nik biak ditut oso gustukoak, estudioa eta zuzenekoa. Estudioari aukera pila bat ikusten dizkiot: aukera teknikoak, gonbidatuak, sekulako abanikoa... Eta zuzenekoak badu indar berezi bat, badu komunikazioa, hor daukazu erantzuna, hor daukazu elkarrizketa... Baina rockean, askotan, tortura bat izaten da estudioa bilatzea, soinu egokia eta abar... Eta gainera, askotan gustura gelditu ez.
A. DUHALDE.
Hala ere, eta esandako guztiak kontuan hartuta, kantari baten funtzioa zuzenean jendearen aurrean kantatzea da. Bestela, ez diot ikusten logikarik. Ez dut ezagutu kantaririk bakarrik estudioan grabatu duenik eta kanpoan jendearen aurrean kantatzen ez duenik. Noski, izango dira horrelakoak. Nik uste, funtzioa hori dela, eta funtzio horretara erakartzen zaitu diskoa grabatzeak. Baina diskoa grabatzeak izugarrizko ahalak ematen dizkizula egia da, ondo egiteko ala txarto egiteko ere bai.
G. URBIZU.
Diskoan, askotan, bat batekotasun puntu hori galtzen da, hainbeste buelta eman ondoren.
A. TOLOSA.
Egia esan, nik esan dut biak gustuko ditudala, baina aldi berean, bietan gaizki pasatzen dut. Gaizki ez dakit, baina baldintzatua zaude. Plazerra eta aldi berean, presioa eta nerbioak daude. Zuzenean ere bai.
G. URBIZU.
Zuzenean ere sufritu egin behar da...
A. DUHALDE.
Ni orokorrean askoz gusturago gelditu naiz zuzenean grabatutako diskoekin, estudioetan grabatutakoekin baino, non ez den salbuespen bat.
Euskal Herriko zirkuituei dagokienez, aurrez aipatu duzue presioa sumatzen dela diskoak grabatzean eta diruak mugak jartzen dituela. Zuzeneko emanaldietan, nola ikusten duzue?
G. URBIZU.
Aukerak badaude. Baina ikuspuntu ezberdinak egongo dira bakarlari eta taldeen artean, rocka eta rocka ez denaren artean eta diskoa duten taldeen eta hasi berrien artean. Esaten badut orain badela aukera zabal bat, sala asko daudela, taberna ugari, gaztetxeak aspaldi baino indar gutxiagoarekin baina hor daudela, eta gero, herriko festak badaudela, bada agian guretzat bai, baina hasi berria den talde batentzako edo musika minimalistagoa egiten duen talde batentzako, horiek guztiak oztopoak dira. Baina nik uste dut jotzeko aukera behintzat, badagoela.
A. TOLOSA.
Batetik, iruditzen zait baietz, zirkuitua eta dinamismo bat badagoela. Baina, beste aldetik, iruditzen zait, eta agian kontraesankorra da, oraindik ere ghetto batean gaudela. Hemen euskaraz, euskal kulturaz eta abarrez hitz egiten hasi beharko genuke. Askotan egin izan ditut inkesta txikiak euskal giroan. Adibidez, atzo bertan egin nien inkestatxo bat Lazkaoko barnetegian dauden zortzi ikasleei aldizkari baterako, eta jendeak ez du ezagutzen euskal kantaririk. Euskaltegiko zortzigarren mailako jendeari buruz ari naiz. Beraz, ghettoa oraindik ere hor dago. Orduan, komunikabideei buruz eta telebistari buruz, hitz egin beharko genuke jakina. Gaur egun oso garrantzitsua baita, gustatu edo ez.
A. DUHALDE.
Ni Javierrekin ados nago. Ghetto batean bizi gara eta ghetto horretan kontsumitzen da euskal musika. Ez bakarrik kontzertuak baizik eta diskoak ere bai. Jakin behar da hemen, taldea izan ala kantaria izan, -ez dakit nor izango den salmentetan lehena, baina Benito hor ibiliko da, Fermin ere izango da gehien saltzen duenetariko bat eta hor badira bizpahiru izen- ez dagoela 20.000 diskotik gora saltzen duen askorik. Non ez den kasualitate bat edo gauza bereziren bat. 20.000 disko saltzea hemen kristorena da. Eta jakin behar da, edozein kantari espainolek, gazteleraz egiten duen edonork, Euskal Herrian bertan kopuru hori baino askoz ere gehiago saltzen duela.
Hor badira ekimen batzuk eta izanen dira, agian gero eta gehiago. Adibidez, Kultur Errota. Benetan txalotzekoa iruditzen zait egin dutena. Baina niregana zuzendu zirenean, nik esan nien niri ez zaidala interesatzen haiek nik normalean kantatzen dudan zirkuituan birsartzea. Adibidez, Kultur Errotak niri proposatzen dit Tolosan kantatzea; baina zirkuitu horretatik aparte ere, nik badut aukera Tolosan kantatzeko. Beraz, gure kantua eta gure kultura harantzago eramatea bilatu beharko lukete: Nafarroara, Arabara eta Iparraldera. Baina badirudi hor ateak ez direla hain errazak irekitzeko. Penagarria hori da. Hemen ari gara askotan euskaraz eta kulturaz hitz egiten, eta ez gara konturatzen zenbateraino neurtua den esparru eta gizarte hori azken finean. Hori da kezkagarria. Rockak, agian, badu irtenbide gehiago.
Hor badira ekimen batzuk eta izanen dira, agian gero eta gehiago. Adibidez, Kultur Errota. Benetan txalotzekoa iruditzen zait egin dutena. Baina niregana zuzendu zirenean, nik esan nien niri ez zaidala interesatzen haiek nik normalean kantatzen dudan zirkuituan birsartzea. Adibidez, Kultur Errotak niri proposatzen dit Tolosan kantatzea; baina zirkuitu horretatik aparte ere, nik badut aukera Tolosan kantatzeko. Beraz, gure kantua eta gure kultura harantzago eramatea bilatu beharko lukete: Nafarroara, Arabara eta Iparraldera. Baina badirudi hor ateak ez direla hain errazak irekitzeko. Penagarria hori da. Hemen ari gara askotan euskaraz eta kulturaz hitz egiten, eta ez gara konturatzen zenbateraino neurtua den esparru eta gizarte hori azken finean. Hori da kezkagarria. Rockak, agian, badu irtenbide gehiago.
G. URBIZU.
Nik uste hemen badagoela baita ere militantzia pixka bat, eta euskaraz abesten duenak baduela hasieran abantaila bat, badagoela publiko bat jada prest euskaraz ateratzen den produktu hori entzuteko. Baina gero hori handitzen joaten den neurrian, muga bihurtzen da. Gure kasuan horrela gertatu da. Bigarren diskoarekin nahiko harrera ona izan dugu eta baita salmenta aldetik ere. Gazteleraz abesten duen edozein taldek gure salmenta zifrekin egin dezake problemarik gabe bira bat Espainia mailan, eta guk behin bakarrik jo dugu
Euskal Herritik kanpo, nahiz eta urte batean 70 kontzertu eskaini ditugun. Azkenean, txiki gelditzen da zirkuitua. Guk gure burua pribilegiatutzat dugu, baina, orain hemendik atera nahi dugu pixka bat, eta ikusten dugu nolako mugak ditugun. Oso sartuta dagoen jendea eta interesa duena, bada bai, interesatua dago. Baina jende normala, kalekoa, ez. Eta hor autokritika bat egingo nuke: nik zenbat talde katalan ezagutzen ditut? Bada, oso gutxi. Entzuteko alferkeria hutsagatik agian. Zein erraza den kritikatzea! Zure produktuari mugak jartzen dizkiotela ikusten duzu, baina agian katalanei berdina gertatuko zaie, han geldituko dela haien produktua. Ez dugu interes gehiegirik jartzen.
Euskal Herritik kanpo, nahiz eta urte batean 70 kontzertu eskaini ditugun. Azkenean, txiki gelditzen da zirkuitua. Guk gure burua pribilegiatutzat dugu, baina, orain hemendik atera nahi dugu pixka bat, eta ikusten dugu nolako mugak ditugun. Oso sartuta dagoen jendea eta interesa duena, bada bai, interesatua dago. Baina jende normala, kalekoa, ez. Eta hor autokritika bat egingo nuke: nik zenbat talde katalan ezagutzen ditut? Bada, oso gutxi. Entzuteko alferkeria hutsagatik agian. Zein erraza den kritikatzea! Zure produktuari mugak jartzen dizkiotela ikusten duzu, baina agian katalanei berdina gertatuko zaie, han geldituko dela haien produktua. Ez dugu interes gehiegirik jartzen.
A. DUHALDE.
Javierrek oso gauza interesantea esan du. Gure ghettoan gelditzen garela. Azken finean, askotan kontzertu bat bukatzen dudanean, esaten dut: "Gaur ere predikatu diet konbentzituta daudenei". Ekimen batzuk sortu dira, eta eredu bat hartu behar bagenu, azpimarragarriena Bilboko Kafe Antzokia da. Bilbon Kafe Antzokiak egin duen lana beste hiriburuetan egingo balitz... Hor egon da erakargarritasun bat momentu batean. Hala ere, oso mugatua, ez baita berez beharko lukeena. Bilbo batean, Kafe Antzokian, berrehun pertsonen aurrean kantatu behar dudanean, pentsatzen dut, "Zer demontre ari gara gu!" Eta Calamaro etortzen denean, jendea kanpoan gelditzen da. Zer demontre gehiago du ba horrek guk ez duguna? Ez dakit zein azalpen duen horrek. Baina hor dago Javierren inkestan jasotzen dena: Lazkao batean demagun Euskal Herriko puntu ezberdinetako hainbat jende bildu dela, eta hala ere, euskal kantari bat bakarra ere ez ezagutzea arduratzekoa da. Eta ez ditugu idazleak aipatuko... Funtsezko arazoa hori da, euskarak zer prestigio duen.
Euskara gora eta behera aipatzen da hemen, baina euskara biziaren hizkuntza bihurtzen ez den bitartean, herri honetan oraindik kezka asko izango ditugu.
Euskara gora eta behera aipatzen da hemen, baina euskara biziaren hizkuntza bihurtzen ez den bitartean, herri honetan oraindik kezka asko izango ditugu.
A. TOLOSA.
Askotan esaten da gaur egun merkaturik ez duen disko bat ez dela existitzen. Nik uste dut telebistan agertzen ez dena ia ez dela existitzen. Eta guk ez dugu presentziarik telebistan. Lehengoan eman zituzten datu batzuen arabera, ETB1 %5-ak ikusten du EAEn. Eta horretan ere ez gara agertzen. Behintzat nik ez zaituztet ikusten. Sekulan ez dago mahainguru bat kantautoreei buruz...
A. DUHALDE.
Nik uste orain lauzpabost urte izan zela azkenekoa "Rifi Rafe" izena zuen programa hartan. Geroztik, jai. Orain, deitzen digutenean, beharko genuke guk ordaindu kasik, eta badirudi beraiek izugarrizko mesedea egiten dizutela telebistako programara eramateagatik. Alta, gu gara beharbada hizkuntzaren enbaxadore zuzenenak, rock aldetik, folk aldetik, edo beste edozeinetik.
A. TOLOSA.
Orain bizpahiru urte deitu zidaten Gabon kantu bat kantatzeko hiru anaiok elkarrekin. Ezetz esan genien. Eta haiek orduan: "Gero kexatzen zarete ez zaretelako azaltzen!" . Gabon kantu bat egiteko hirurok... Jakina, gero diruarena-eta beste kontu bat da.
G. URBIZU.
Askotan duten txipa da hori; telebistan, edo beraien patroira egiten duzu, edo bestela ezer ere ez. Guri ere askotan deitzen digute umeentzako programetatik. Lehengoan, "Betizu Arena"tik deitu ziguten, finalean agertzeko. Ezetz esan genien. Baina, gainera, ez dakit zein neurritaraino egingo ligukeen horrek mesede guri talde bezala.
A. DUHALDE.
Badira salbuespenak...
G. URBIZU.
Bai, antzokiko zuzenekoak-eta. Baina hor ere...
A. DUHALDE.
Egia da telebistari dagokion benetako kultur politikarik ez dagoela. Eguneroko programazioa hartzen badugu, telesailak, futbola, pilota eta hainbat kirol, debateak eta albistegiak kenduta, hor gelditzen da guztia. Benetako kultur programaziorik ez dago. Noizean behin izaten da emankizunen bat idazleren batekin-edo. Hala ere, askotan ezinezko ordutan. Hori baino larriagoa da hizkuntzak, euskarak baldintzatzen duela dena. Eta hori neurri politikoen baitan dago.
A. TOLOSA.
Euskararena oso inportantea da, baina bestea ere bai. Ni ez nintzen euskalduna, eta ez nuen tutik ere ulertzen, baina zoratuta nengoen Errobirekin eta Itoizekin. Esan nahi dut oso garrantzitsua dela euskararena, baina badagoela beste faktore bat: ez dela zabaltzen gure lana. Posible da zure kantu bat gustatzea, nahiz eta letra ez ulertu hitzez hitz.
G. URBIZU.
Ingelesarekin ere hori egiten da...
A. TOLOSA.
Arazoa da ez gaudela gizartean. Hiztun kopurua muga bat da, baina ez erabatekoa. Nire historia pertsonala gogoan daukat. Ni talde haien jarraitzailea nintzen, eta ez nintzen euskalduna.
Egun, badago polemika bat Interneten inguruan, Napster eta MP3 formatuaren inguruan. Musikari batzuentzat aukera bat da euren lana zabaltzeko. Beste batzuentzat ordea, pirateatze kaltegarria da. Nola ikusten duzue zuek?
G. URBIZU.
Azken finean, Napsterrena egilearentzat positiboa da. Badaude pirateatze askozaz ere kaltegarriagoak, adibidez, disko konpaktuak grabatzearena. Esaterako, nik Napster erabiltzen dut talde berriak ezagutzeko, eta kanta pare bat gustatzen bazaizkit, dendara joan eta diskoa erosten dut. Jende guztiak ez du hori egiten, noski. Baina horretarako oso baliabide ona da. Orain boom batean gaude, baina ez dakigu nora eramango gaituen, hemendik hamar urtera hori hainbeste erabiliko den edo gehiago ez dakigu; seguru aski gehiago. Delinkuentzia da azken finean, zurea den dirua kentzen ari zaizkizu, baina nire ustez egilearentzat positiboa da.
A. DUHALDE.
Bi ikuspuntu oso ezberdin daude: bata, artistena, eta bestea, diskoetxeena. Ados nago Gorkarekin puntu batean, berak azaldu duen moduan egiten bada, ondo iruditzen zait. Baina gero eta gehiago ikusten dena, eta ez bakarrik Internetekin, zera da: duela hogei urte kaseteekin gertatzen zen diskoetatik kopiatzen zirenean, gero disko konpaktua sortu zen eta hauek kopiatzeko aparailu batek 15.000 pezeta balio ditu. Beraz, nahi baduzu benetako negozio bat egin, grabatzen dituzu hogeita hamar disko eta horiek nahiz eta mila edo zortziehun pezetatan saldu, zure aparailu hori ordaindu duzu.
G. URBIZU.
Hori da pirateatzea, hori da kaltegarriena...
A. DUHALDE.
Nik uste dut hemen Euskal Herrian ezin dugula gehiegi kexatu horretaz. Ez dut oraindik jakin horrelako negozio zinez garrantzitsurik badagoenik.
G. URBIZU.
Bai, badago horrelakorik...
A. DUHALDE.
Izango da nonbait. Frantzian adibidez, oso kezkati daude disko dendetan kopia piratak saltzen hasi direlako, benetako diru faltsua bezala. Hori bai dela kezkatzekoa, ez bakarrik diskoetxeen aldetik, baita ere, gure interesen aldetik. Eta horrek ekartzen ahal duena: adibidez, Tonkin-en entzuten badu norbaitek Euskal Herriko kantari bat, berak ez dauka ia oztoporik kantu hori hartzeko, bereganatzeko eta merkatuan sartzeko, ez badago egile eskubideen kontrol zorrotz bat. Baina horiek guztiak faseak dira eta diskoetxeek kontrolatuko dute, beste gauza guztiak menperatu dituzten bezala; artistek ez, edo gure moduko artistek ez, baina diskoetxeek bai. Hor azpijokoak ere badira. Jakina da adibidez, Universal etxeak, egun munduan dagoen diskoetxe handienetariko batek, apropos sortu dituela zigilu batzuk pirateatzea bultzatzeko, eta hortik dirua ateratzeko.
G. URBIZU.
Sony-k ere saltzen ditu bai diskoak eta baita grabatzaileak ere. Birusa eta birusen kontrakoa ditu, eta kristoren publizitatea egiten du bi aldeetatik. Negozio borobila, beraz.
A. DUHALDE.
Inoiz ez duzu debekatzen ahalko pertsona batek kopia pare bat egitea. Baina hortik zuk kopiak egin eta saltzera...
G. URBIZU.
Beti egon dira zuk esan duzun kaseteen kopia horiek. Baina egun kopia eta originala berdinak dira. Kopia digitala da, kalitatea ia berdin-berdina du eta portada ere fotokopiatu daiteke...
A. TOLOSA.
Printzipioz, etxeko pirateatze hori ondo iruditzen zait. Batez ere abiapuntutzat hartuta prezioa oso garestia dela. Beraz, pirateatzea oso normala dela iruditzen zait. Baina problema gure kultura minorizatu honetan sortzen zait. Anjek lehenago aipatu ditu 20.000 disko, baina nik uste dut 5.000 ale saltzea ere gure herri honetan astakeria saltzea dela. Hor sortzen zaizkit zalantzak, gure parametro hauetan. Lehenbiziko diskoa atera nuenean ohar bat jarri nuen: "Disko hau hizkuntza minorizatu batean grabatua dago. Mesedez ez egin kopia piratarik". Gero lagun batek esan zidan ez jartzeko halakorik, jendeak nahi zuena egin zezakeela. Geroztik ez dut jarri. Baina agian berriz ere jarriko dut, zeren nik hurrengo diskoa grabatu nahi badut, minimo bat saldu beharko dut, bestela diskoetxeak esango baitit "oso ondo, oso lagunak gara, eta zurito batzuk hartuko ditugu, baina ospa". Guk gure testuingurua daukagu Euskal Herrian, eta hori ere kontuan hartu behar da.
G. URBIZU.
Galerak kristorenak dira. %20-30eko galera nabaritu da kopia piratengatik azken urtean. Batez ere, konpaktuen grabaketatik eta ez hainbeste Internetetik. Oraindik hamar edo hamabi kanta telefono kabletik jaistea ez baita ohikoena.
A. TOLOSA.
Orain zortzi-bederatzi urte diskoetxeek eginiko kalkuluen arabera, zuk saltzen zenituen disko kopurua baino hiru bider kopia gehiago zeuden hortik zehar. Adibidez, hiru mila disko saltzen bazenituen, guztira 12.000 kopia zebiltzan Euskal Herrian zehar.
A. DUHALDE.
Bakoitzak bi edo hiru kopia egiten badu, eta hori nornahik egiten du... Adibidez, zuk bakarrik etxerako duzun konpaktuaren kopia egiten duzu autorako. Hori kopia da, eta horrelako hiru eginda... Hori negoziorik ez dagoen bitartean, ulergarria litzateke edo izan beharko luke. Baina horrez gain, negozioa sartzen bada ordea...
G. URBIZU.
Gainera kalitatea jaisteko arriskua dago. Diskoak garestiak dira, baina garestiak dira estudioa ordaindu behar delako, promozioa egin behar delako... Hainbeste disko piratekin azkenean, diru eta denbora gutxiago egongo da grabatzeko, orri gutxiago portadako liburuxkan... Eta hori arriskutsua da.
MAHAIKIDEAK
Anje Duhalde
Musikaria
Arrangoitzen (Lapurdi) bizi da eta bertan jaio zen 1950ean. 16 urterekin hasi zen dantzaldietan euskal musika eskaintzen eta 1973an bere lehen singlea kaleratu zuen. Urte bete beranduago hasi zen Errobirekin eta hurrengo sei urtetan 5 disko kaleratu zituzten. 80an bakarkako diskoa kaleratu eta ondoren, 85a arte, Akelarre taldean aritu zen. Ordutik bakarlari gisa aritu da eta zazpi disko eginak ditu; azkena "Pinpirin eta Florian" (2000). Bilboko Kafe Antzokian eta Bilbo Hiria irratian jarduten du egun.
Jabi Muguruza
Musikari eta idazlea
Bost urterekin hasi zen eskusoinua jotzen 1960ean jaiotako irundarra eta nerabezaroan hainbat rock talderekin eta kantautorerekin kolaboratu zuen. 1989an haurrentzako "Ja, ja" izeneko diskoa kaleratu zuen. Les Mecaniciens taldea sortu eta 3 disko kaleratu zituzten ondoren. Joxe Ripiaurekin ere 4 urte eman ditu. 94an bakarkako bideari ekin eta bosgarren diskoa ekainean grabatuko du. Hainbat liburu ere baditu argitaratuak. Musika, literatura eta etxeko lanak ditu lanbide.
Andoni Tolosa "Morau"
Musikaria
Hernanin (Gipuzkoa) jaio zen 1963ko azaroaren 26an. Gaur ere bertan bizi da eta Astigarragako AEKn irakasle lanetan dihardu. AEkz gain, Egin Irratian eta Herri Irratian egin izan du lan, lehenengoan askotariko saioak eta bigarrenean musika saio bat egiten. Hiru disko kaleratu ditu Gaztelupeko Hotsak etxearekin: "Morau" (1996), "Kantu galduak" (1998) eta "Amodio domestikoak" (2000). ARGIAn, "Gara"n, "Euskaldunon Egunkaria"n eta "Entzun!"en ere kolaboratzen du.
Gorka Urbizu
Musikaria
Lekunberrin (Nafarroa) jaio zen duela 23 urte eta gaur ere bertan bizi da. Magisteritza musikala ikasi eta urte bete jardun zuen irakasle lanetan. Egun, ordea, Gor diskoetxean egiten du lan. 1992an Nahitanahiez taldearekin hasi zen jotzen eta 1996tik ona Berri Txarrak taldeko kantari eta gitarrajole da. Bigarren talde honek bi disko kaleratu ditu orain arte: "Berri Txarrak" (97) eta "Ikasten" (99). "Irtenbidea" izeneko musika saioa burutzen du Euskalerria Irratian.
NON DA KANTUAREN BALIOA?
Non da kantuaren balioa? Noiz kantu baten beharra? Nola eraiki kantua? Zertarako eta zeri eskaini kantua?... Galderek ihes egiten dute erantzunen bila. Badakigu kantuak, beste arte alor askoren gisara gizabanakoaren bigarren behar bati erantzuten diola, alegia, edonor bizi daiteke kanturik gabe, beraz esan genezake kantua kantuari zor zaiola.
Norberak bere errealitatea bizi du eta niretzat, kantuak zubi lana betetzen du, nahiz eta askotan elkartu beharreko bi aurpegiak zeintzuk diren jakin ez. Zubia (kantua) eraikitzeko prozesua, egonezin edo kilika baten menpe dago; komunikatzeko gogo bati lotua, norberarengandik ateratzeko hizkuntza bat sortzeari; ez dakigun norabait edo norbaitengana heldu nahiari.
Beregain zubi ezberdinak biltzen dituen zubia ere bada kantua. Melodia eta hitza uztartu behar ditu. Musikak paisaia bat dakar, giroa, hitza bideratzeko gurpila. Hitzak bestalde gidoia edo mezua... antzerki bat plasmatu kantuan: dekoratua eta trama. Sinesgarria. Biek bien pisua sostengatu behar dute ehuneko berrogeitamarrean, batek kale egiten badu kantua bere pisuaz eroriko den zubia besterik ez da izango.
Badirudi ardura berezi bat ezarri diogula geurean hitzari: bertsolarien eragina, poesia musikatzea, euskararen tradizio traizionatua... herri txikia gara, kulturzale guztiok ezagutzen dugu elkar, denok erreparatzen diogu bizilagun dugun idazle edo musikariak egiten duen lanari. Zoragarria da bi zubigilek zubi bakarra eraikitzea. Bestalde, idazlea paperezkoak soilik ez diren formatu batzuen bila dabilkigu, ez omen dira euskal irakurlegoaren garairik onenak.
Atzerriko zubigileek (kantugileek) estilo ezberdinak ekarri dizkigute gure kantutegi aberats baina zaharkitura. Zorionez, kanpoko eraginek, euskaldunon belarriak ireki dizkigute; eta bertan musika mota aniztasun bat lortu dugu sorkuntza aldetik. Musika aniztasun aberatsegia garen belarri kopuru eskaserako.
Baina kantugileok (zubigileok) gure sentimenduak bideratzen baditugu, nor iragan behar da zubiaren gainetik? Edo hobe esanda, norentzat sortzen dugu kantua? Gizaki singularrak garen aldetik pluraltasuna bilatzen dugu, hots, kezka pertsonalak aireratzea, besteengan adostasun bat konpartitzea... hartzailearengan eta gugan bakarrak ez garenaren kontzientzia bilatzea. Horretarako abian jartzen dugun mezua hitz unibertsalez jaso behar du interesatzen zaigun gizarteak.
Hala ere, kantuaren zubitik igarotzen den gizartea aldatuz doa, eta zubigileak aldaketa horiek sumatu behar ditu gizartearen partehartze arduratsu eta aktiboa bailitzan. Kantua da bere arma. Jakin badakigu, gure kantutegiak zer eragin eta zer mezu igorri dituen gizarterantz: kantu tradizionalen eguneko ardura eta ohituren ekarpen historikoa, Ez Dok Amairuk ahalbideratutako hitzaren balio iraultzailea, euskal rock erradikalak etorkizun bariko gizartera isuritako esperma eta gomitoa, 90eko hamarkadako mezu politiko zuzenak... eta orain zer?
Lehen esan bezala, kantua kantuari zor zaio, eta kantugilea bere kantuari, bere armari. Eta behin zubia (kantua) eraikita dagoenean, erabiltzaileari eskainiko zaio arrain enlatatua edo freskoa bailitzan. Grabatuak intimitatea emango dio entzuleari, bestalde zuzenekoak taldearekiko sinesgarritasuna, denbora eta leku bera konpartitzearen berotasuna... halere, bietan arrantzalea (musikaria) irten ohi da kaltetuen geurean: urtaro guztietarako plataforma, eszenatoki eta abarren beharrean da, geurea lan intermitentea izan ez dadin. Gainera aspaldi honetan, musikariak lan eman die estrainean ez zeuden hainbat putreri: manager, promotora, produktora eta bestelako izen maskaraturen gibelean ezkutatzen direnei.
Eta formatu berriak sortzen dira zubiaren alderik ilunenean, ezezagunenean, ziber espazioan, adibidez. Betoz kantua zabaltzeko era berriak, baina arren, ez dezagun hartzailearen eta egilearen arteko zubi sentimentala negozio hutsarengatik sal.
Norbaitek pentsa dezake aurreko esaldiko "sal" aditzak kritika kutsua duela, hizkuntza saltzearekin lotzen dudala... ez dezala inork pentsatu euskaraz abesteagatik aberastuko denik. Kantugile bakoitzak bere erregistroak ditu, bere balore eta helburuak. Nik, esaterako, identitateagatik darabilt euskara kantuen hitzetan, ama hizkuntzaren erraztasun eta erosotasunarengatik, zorrik beharko ez zukeen hizkuntza honi nire arnas apurra emateko... zer dakit nik. Euskarak ez luke eragozpen izan beharko atzerrira ateratzeko, baden ala ez den? Mugak eta pretentsioak norberak jartzen ditu.
Kantua kantuari zor zaio, eta gu herri honetan jaiotzeak dituen abantaila eta desabantailekin zubiak sortzeari zor gatzaizkio.
Norberak bere errealitatea bizi du eta niretzat, kantuak zubi lana betetzen du, nahiz eta askotan elkartu beharreko bi aurpegiak zeintzuk diren jakin ez. Zubia (kantua) eraikitzeko prozesua, egonezin edo kilika baten menpe dago; komunikatzeko gogo bati lotua, norberarengandik ateratzeko hizkuntza bat sortzeari; ez dakigun norabait edo norbaitengana heldu nahiari.
Beregain zubi ezberdinak biltzen dituen zubia ere bada kantua. Melodia eta hitza uztartu behar ditu. Musikak paisaia bat dakar, giroa, hitza bideratzeko gurpila. Hitzak bestalde gidoia edo mezua... antzerki bat plasmatu kantuan: dekoratua eta trama. Sinesgarria. Biek bien pisua sostengatu behar dute ehuneko berrogeitamarrean, batek kale egiten badu kantua bere pisuaz eroriko den zubia besterik ez da izango.
Badirudi ardura berezi bat ezarri diogula geurean hitzari: bertsolarien eragina, poesia musikatzea, euskararen tradizio traizionatua... herri txikia gara, kulturzale guztiok ezagutzen dugu elkar, denok erreparatzen diogu bizilagun dugun idazle edo musikariak egiten duen lanari. Zoragarria da bi zubigilek zubi bakarra eraikitzea. Bestalde, idazlea paperezkoak soilik ez diren formatu batzuen bila dabilkigu, ez omen dira euskal irakurlegoaren garairik onenak.
Atzerriko zubigileek (kantugileek) estilo ezberdinak ekarri dizkigute gure kantutegi aberats baina zaharkitura. Zorionez, kanpoko eraginek, euskaldunon belarriak ireki dizkigute; eta bertan musika mota aniztasun bat lortu dugu sorkuntza aldetik. Musika aniztasun aberatsegia garen belarri kopuru eskaserako.
Baina kantugileok (zubigileok) gure sentimenduak bideratzen baditugu, nor iragan behar da zubiaren gainetik? Edo hobe esanda, norentzat sortzen dugu kantua? Gizaki singularrak garen aldetik pluraltasuna bilatzen dugu, hots, kezka pertsonalak aireratzea, besteengan adostasun bat konpartitzea... hartzailearengan eta gugan bakarrak ez garenaren kontzientzia bilatzea. Horretarako abian jartzen dugun mezua hitz unibertsalez jaso behar du interesatzen zaigun gizarteak.
Hala ere, kantuaren zubitik igarotzen den gizartea aldatuz doa, eta zubigileak aldaketa horiek sumatu behar ditu gizartearen partehartze arduratsu eta aktiboa bailitzan. Kantua da bere arma. Jakin badakigu, gure kantutegiak zer eragin eta zer mezu igorri dituen gizarterantz: kantu tradizionalen eguneko ardura eta ohituren ekarpen historikoa, Ez Dok Amairuk ahalbideratutako hitzaren balio iraultzailea, euskal rock erradikalak etorkizun bariko gizartera isuritako esperma eta gomitoa, 90eko hamarkadako mezu politiko zuzenak... eta orain zer?
Lehen esan bezala, kantua kantuari zor zaio, eta kantugilea bere kantuari, bere armari. Eta behin zubia (kantua) eraikita dagoenean, erabiltzaileari eskainiko zaio arrain enlatatua edo freskoa bailitzan. Grabatuak intimitatea emango dio entzuleari, bestalde zuzenekoak taldearekiko sinesgarritasuna, denbora eta leku bera konpartitzearen berotasuna... halere, bietan arrantzalea (musikaria) irten ohi da kaltetuen geurean: urtaro guztietarako plataforma, eszenatoki eta abarren beharrean da, geurea lan intermitentea izan ez dadin. Gainera aspaldi honetan, musikariak lan eman die estrainean ez zeuden hainbat putreri: manager, promotora, produktora eta bestelako izen maskaraturen gibelean ezkutatzen direnei.
Eta formatu berriak sortzen dira zubiaren alderik ilunenean, ezezagunenean, ziber espazioan, adibidez. Betoz kantua zabaltzeko era berriak, baina arren, ez dezagun hartzailearen eta egilearen arteko zubi sentimentala negozio hutsarengatik sal.
Norbaitek pentsa dezake aurreko esaldiko "sal" aditzak kritika kutsua duela, hizkuntza saltzearekin lotzen dudala... ez dezala inork pentsatu euskaraz abesteagatik aberastuko denik. Kantugile bakoitzak bere erregistroak ditu, bere balore eta helburuak. Nik, esaterako, identitateagatik darabilt euskara kantuen hitzetan, ama hizkuntzaren erraztasun eta erosotasunarengatik, zorrik beharko ez zukeen hizkuntza honi nire arnas apurra emateko... zer dakit nik. Euskarak ez luke eragozpen izan beharko atzerrira ateratzeko, baden ala ez den? Mugak eta pretentsioak norberak jartzen ditu.
Kantua kantuari zor zaio, eta gu herri honetan jaiotzeak dituen abantaila eta desabantailekin zubiak sortzeari zor gatzaizkio.
GASOLINO
ARGIAtik eskatu zidatek artikulu bat idatz dezadan Larrunentzat kantuari buruz. Euskaraz noski. Hik eta biok ez genion elkarri aukerarik eman euskaraz egiteko. Eta biziki normal ari natzaik gure artekoan inoiz erabili ez genuen gure hizkuntzan mintzo. Ez nauk arrotz sentitzen. Nire kantuarekiko maitasun egonkorra noiztik daukadan hiri kontatzea otu zaidak, bai baitakit hiri zuzenduta aiseago izanen zaidala egin beharreko gomuta.
Donostia 1957. Urbieta kaleko Victor Pradera Eskola Nazionala. Buen Pastorreko Eskolaniako zuzendaria, On Juan Gaztelurrutia "El Napias" etorri zuan tiple bila. Diapasonaz tonoa eman eta banaka "Oh Maria madre mia oh consuelo del mortal, amparadme y guiadme a la patria celestial" kantarazi zigun. Barregarri. Inork gutxik jo zian parera entonazioan, bestalde niri hain naturala egiten zitzaidan ariketan. Izena galdetu zidaan. Handik gutxira Don Gregorio "El Cocas" maisua katedralera joan nendin aginduaz etorri zitzaidaan. Lehen egunetik solfeatzen hasi gintuan. Ni gustura oso. Halere nik, do si do si do re si do mi re do si la sol baino Tremens factus sun ego... nahiago kantatzea. Musika koadrilan kantatua izan diat nik bizilagun, bizikide. Denbora gutxi behar izan nian profesionala izateko. Egunero kanonigoen meza nagusia eta ondoren zauden hileta elizkizunak kantatu behar izaten genizkian. Hiletak lau klasekoak: tercera, segunda, primera eta primerísima. Eskupekoak ere, araberakoak. Arratsaldetan eskola pribatura. Hilabeteko soldataz gain eskola eta liburuak ordainduta. Ez zuan huskeria. Disfrutatu disfrutatu, koral osoaz kantatzean egiten nian. Zenbat eta konplexuagoak izan egitura harmonikoak eta erritmikoak, orduan eta arduratsuago eta biziago aritzen nintzen. Bizio bat. Bere menpekotasuna eta guzti. Urtetara La Voz de Guipuzcoa irratian hik ezagututako Angel Bengoechea -Francoren heriotzak izena euskaldundu ziona- bera zuan, nik lehenago ezagututakoa Chocolates Zahorek babestutako haur kantarien lehiaketako kudeatzaile gisa. Brahamsen sehaska kantak eman zidan lehen saria. Gogoan diat baita, Urbieta kaleko Pasteleria Ayestaranen hiruzpalau urtez Gabon bezperan bertako jabearekin egin kanta saioak: mostradorearen gainean ni eta bera ehun eta hogei kilotik gorako tenorea ondoan Panis Angelicus eta Adeste Fideles elkarrekin kantatzen genituenak. Eta gure amak gogoan izango dik eskupekoa eta postre eta edari gozoz hornitu xexta.
Ahots aldaketa bitartean kantatze publikoari utzita, 1964 hura diat eztiki gogoratzen. Zuen koadrila sanjuandarra ezagutu nueneko hura. Los Paxai. Conjunto musico vocal vasco. Aita Beobide -Joxeba zian izena?- Terranovan bakailaderotan kapilau zebilenak, gu Iciar eta Lecuona tabernatan kantari genbiltzala entzun eta berotu egin gintuen taldea formalizatzeko. Eta Aterpean hasi ginen. Gospel, beltz espiritualak... Zer aukeratu errepertoriotzat? Los Xei. Etxean nituen plakak entzun eta kantuak aukeratzen ez genian izan buruhauste handirik. Zein erraz den arrakasta biltzea publikoaren gustua eginez! Baina ez genian xamurra ensaiatzearena. Euxebitok eta biok arratseko zortzietan libratzen genian, baina Txorlik eta hik Antxoko Luzuriagan turnotan aritzen zinetenez ez zenuten askotan modurik. Joakin soinujolea berriz gehienetan bodatan eta okupatua ibiltzen zenez... Hiru urtez, zenbat aldiz azken motorrak, trolebusak eta autobusak galduta ez ote nintzen txintxorroz zingan Sanpedroratu eta Trintxerpe, Contadores, Intxaurrondo, Marrotxipi eta Polloetik barrena Egian prantatu? Buenabixta, Escalerillas, Artaza, Herrera... betirako dizkiat etxeko. Eta arrakastaren uzta biltzeko momentuan utzi egin genian taldea. Tomás Hernández Mendizábal donostiar pintoreak duela ez asko galdetu zidaan: "¿Y cómo es que no continuasteis? Lo teníais fácil". "Irripar egizu arren" batez erantzun nioan. Sonría por favor harekin. Txorlik Victoria Eugeniako kamerinotan Miguel Vidaurre "begui belarri"ri emandako zaplasteko hura duk daukadan azken irudi gozoa. Katalan batzuk katalanez kantuz ari zirela jakin genuenean lehertu egin ginen barrutik. Euskaraz ere kanta zitekeela -Labeguerieren diska ttiki hura- ikasi genian. Pello Kirtenetik aitona Errikotxianerainoko jauzia Felix Likinianok esango zukeenez, etxera bueltatu ginen. Vascongadasetik Euskal Herrira, Euskadi berri gorrira. Langile izatearen harrotasunaz berreuskalduntzeari ekin genioan, Txirrita, Pello Errota, Xenpelar eta enparauen kantu silabikoak ikasiz. Kantakera guretzat guztiz berriaren barna gaueskola montatzea izan genian xede. Barriako seroren komentuko ukuilua udaleku bilakatu genian bertan asteburuak lanean emanez. 1968 arte ez genian jakin izan Barkoxe eta Iruri bi zirenik. Ai zer plazerra oihanean... Eta kantu berriak egin zitezkeen bertsolarien antzera, konpasak esaldi notak silaba. Kantuen eraikuntzan hitzak zituan oinarri gozagai eta bokal irekien borobilak kontsonanteen hots bereziaz pikatxoiak. Tupa eta Otaegiren aldeko manifan, Pausun, montatu genian Eltzegor. Kantuak lanabes eta taldea tailer, arrakastari paso eginez eman genizkian urteak kantuz. Pozik. Izan ere koadrilan kantatzen ez dakienak ez bait zekik zein pedagogikoa eta lagunkoia den jarduna, norbera besterenean urtuta gelditze hori. Eta Bellas Artesen Artistas Novelesen ezagututako Ordiziako Los Bostak taldeko kantaria hasi zuken kantuz Eltzegorrekin. Fernando Unsain. Berak ekartzen zizkian doinuak ikusirik, nireekin alderaturik obrak, koadrilan gustura kantatzeko moduko kantuak osatzen laguntzeari ekin nioan. Oso uztartze emankorra eta aberatsa suertatu zaidak. Zoriontsua izan nauk geroztik gure kantugintzan, nahiz eta vidaurrekumeak dozenaka ezagutzen ditudan gure inguruetan, lehiaketa antolatzaile, artisten errepresentante, irrati builoso, kazetari ezjakin eta bokadilo truke euren ama salgai duten mostrenko pila, pais vasco arroxa amesten dutenak.
Beno Gasolino, Juan Mari Taberna jauna, karnabaren ondoan jarri eta haren kantuari goitik nahiz behetik harmoniak egiteko gauza hintzen lagunmin hori, agurtu behar haut; baina ez esan gabe oso egun gutxi pasatzen ditudala hirekin kantatu gabe, kantuarekin bat etortzen hatzait bisitan nire pozerako. Ixtant arte.
Donostia 1957. Urbieta kaleko Victor Pradera Eskola Nazionala. Buen Pastorreko Eskolaniako zuzendaria, On Juan Gaztelurrutia "El Napias" etorri zuan tiple bila. Diapasonaz tonoa eman eta banaka "Oh Maria madre mia oh consuelo del mortal, amparadme y guiadme a la patria celestial" kantarazi zigun. Barregarri. Inork gutxik jo zian parera entonazioan, bestalde niri hain naturala egiten zitzaidan ariketan. Izena galdetu zidaan. Handik gutxira Don Gregorio "El Cocas" maisua katedralera joan nendin aginduaz etorri zitzaidaan. Lehen egunetik solfeatzen hasi gintuan. Ni gustura oso. Halere nik, do si do si do re si do mi re do si la sol baino Tremens factus sun ego... nahiago kantatzea. Musika koadrilan kantatua izan diat nik bizilagun, bizikide. Denbora gutxi behar izan nian profesionala izateko. Egunero kanonigoen meza nagusia eta ondoren zauden hileta elizkizunak kantatu behar izaten genizkian. Hiletak lau klasekoak: tercera, segunda, primera eta primerísima. Eskupekoak ere, araberakoak. Arratsaldetan eskola pribatura. Hilabeteko soldataz gain eskola eta liburuak ordainduta. Ez zuan huskeria. Disfrutatu disfrutatu, koral osoaz kantatzean egiten nian. Zenbat eta konplexuagoak izan egitura harmonikoak eta erritmikoak, orduan eta arduratsuago eta biziago aritzen nintzen. Bizio bat. Bere menpekotasuna eta guzti. Urtetara La Voz de Guipuzcoa irratian hik ezagututako Angel Bengoechea -Francoren heriotzak izena euskaldundu ziona- bera zuan, nik lehenago ezagututakoa Chocolates Zahorek babestutako haur kantarien lehiaketako kudeatzaile gisa. Brahamsen sehaska kantak eman zidan lehen saria. Gogoan diat baita, Urbieta kaleko Pasteleria Ayestaranen hiruzpalau urtez Gabon bezperan bertako jabearekin egin kanta saioak: mostradorearen gainean ni eta bera ehun eta hogei kilotik gorako tenorea ondoan Panis Angelicus eta Adeste Fideles elkarrekin kantatzen genituenak. Eta gure amak gogoan izango dik eskupekoa eta postre eta edari gozoz hornitu xexta.
Ahots aldaketa bitartean kantatze publikoari utzita, 1964 hura diat eztiki gogoratzen. Zuen koadrila sanjuandarra ezagutu nueneko hura. Los Paxai. Conjunto musico vocal vasco. Aita Beobide -Joxeba zian izena?- Terranovan bakailaderotan kapilau zebilenak, gu Iciar eta Lecuona tabernatan kantari genbiltzala entzun eta berotu egin gintuen taldea formalizatzeko. Eta Aterpean hasi ginen. Gospel, beltz espiritualak... Zer aukeratu errepertoriotzat? Los Xei. Etxean nituen plakak entzun eta kantuak aukeratzen ez genian izan buruhauste handirik. Zein erraz den arrakasta biltzea publikoaren gustua eginez! Baina ez genian xamurra ensaiatzearena. Euxebitok eta biok arratseko zortzietan libratzen genian, baina Txorlik eta hik Antxoko Luzuriagan turnotan aritzen zinetenez ez zenuten askotan modurik. Joakin soinujolea berriz gehienetan bodatan eta okupatua ibiltzen zenez... Hiru urtez, zenbat aldiz azken motorrak, trolebusak eta autobusak galduta ez ote nintzen txintxorroz zingan Sanpedroratu eta Trintxerpe, Contadores, Intxaurrondo, Marrotxipi eta Polloetik barrena Egian prantatu? Buenabixta, Escalerillas, Artaza, Herrera... betirako dizkiat etxeko. Eta arrakastaren uzta biltzeko momentuan utzi egin genian taldea. Tomás Hernández Mendizábal donostiar pintoreak duela ez asko galdetu zidaan: "¿Y cómo es que no continuasteis? Lo teníais fácil". "Irripar egizu arren" batez erantzun nioan. Sonría por favor harekin. Txorlik Victoria Eugeniako kamerinotan Miguel Vidaurre "begui belarri"ri emandako zaplasteko hura duk daukadan azken irudi gozoa. Katalan batzuk katalanez kantuz ari zirela jakin genuenean lehertu egin ginen barrutik. Euskaraz ere kanta zitekeela -Labeguerieren diska ttiki hura- ikasi genian. Pello Kirtenetik aitona Errikotxianerainoko jauzia Felix Likinianok esango zukeenez, etxera bueltatu ginen. Vascongadasetik Euskal Herrira, Euskadi berri gorrira. Langile izatearen harrotasunaz berreuskalduntzeari ekin genioan, Txirrita, Pello Errota, Xenpelar eta enparauen kantu silabikoak ikasiz. Kantakera guretzat guztiz berriaren barna gaueskola montatzea izan genian xede. Barriako seroren komentuko ukuilua udaleku bilakatu genian bertan asteburuak lanean emanez. 1968 arte ez genian jakin izan Barkoxe eta Iruri bi zirenik. Ai zer plazerra oihanean... Eta kantu berriak egin zitezkeen bertsolarien antzera, konpasak esaldi notak silaba. Kantuen eraikuntzan hitzak zituan oinarri gozagai eta bokal irekien borobilak kontsonanteen hots bereziaz pikatxoiak. Tupa eta Otaegiren aldeko manifan, Pausun, montatu genian Eltzegor. Kantuak lanabes eta taldea tailer, arrakastari paso eginez eman genizkian urteak kantuz. Pozik. Izan ere koadrilan kantatzen ez dakienak ez bait zekik zein pedagogikoa eta lagunkoia den jarduna, norbera besterenean urtuta gelditze hori. Eta Bellas Artesen Artistas Novelesen ezagututako Ordiziako Los Bostak taldeko kantaria hasi zuken kantuz Eltzegorrekin. Fernando Unsain. Berak ekartzen zizkian doinuak ikusirik, nireekin alderaturik obrak, koadrilan gustura kantatzeko moduko kantuak osatzen laguntzeari ekin nioan. Oso uztartze emankorra eta aberatsa suertatu zaidak. Zoriontsua izan nauk geroztik gure kantugintzan, nahiz eta vidaurrekumeak dozenaka ezagutzen ditudan gure inguruetan, lehiaketa antolatzaile, artisten errepresentante, irrati builoso, kazetari ezjakin eta bokadilo truke euren ama salgai duten mostrenko pila, pais vasco arroxa amesten dutenak.
Beno Gasolino, Juan Mari Taberna jauna, karnabaren ondoan jarri eta haren kantuari goitik nahiz behetik harmoniak egiteko gauza hintzen lagunmin hori, agurtu behar haut; baina ez esan gabe oso egun gutxi pasatzen ditudala hirekin kantatu gabe, kantuarekin bat etortzen hatzait bisitan nire pozerako. Ixtant arte.
INTERNET MUSIKAREN ETORKIZUNA DA
Nahiko ezagutzen dudan gai batetaz hitz egiteko aukera hau ematen didatenez, alde batetik arreta deitzen didaten xede batzuk azpimarratu nahiko nituzke eta bestetik hausnartzeko beste batzuk ere. Baliteke idatzitako hau zentzu gutxikoa iruditzea edota hala-moduz egindakoa, baina gauza asko ditut esateko eta tarte gutxi. Ez nuke arreta jarriko abesti bat egitearen ekintzan soilik, baizik eta ondoren datozen lanetan, hau da, abesti horren moldaketak.
Kanta bat aise egiten da, orain, abestia polita izatea... hori zailagoa da. Hala ere kanta bat, polita ala itsusia, alda daiteke moldaketaren arabera. Prozesu honetan, pixkana-pixkanaka pianoa, baxua, gitarra... sartzen da eta azkenean iristen da unea non "dagoeneko, osatu dut!" esaten den... Abesti horrek besterik behar ez duela badakizu. Agian grabaketa garaian edo kontzertuan xehetasun txiki bat jarriko diozu, baina dagoeneko entzun behar den bezala entzuten da. Egon behar duten instrumentu guztiak han daude, bestela ez zen abesti hori izango.
Nik beti, musikari hitzari baino garrantzi handiagoa eman diot, hala ere hitza ez da ahaztu behar. Mezua hitzak duela ulertzen dut, baina hau baztertu gabe,musikak lan sakonena eskatzen du niretzat. Idazleentzat, bertsolarientzat,kantautoreeentzat... hitza nagusiki hartzea ulertzen dut baina, nire ustez,mezu bat komunikatzen duten hitzak bihotzeraino irits daitezkeenak dira. Baina horri ahotsa, pianoa, gitarra, bateria... melodia gehitzen badiozu bihotz sakonean sartuko zaizu.
90.eko hamarkadan arlo berri bat sortu da, merkatu berri bat: Internet. Ez dut uste Internet txarra dela esango duen musikariren bat egongo denik. Gai honetan, hau da Interneteko gaian nahiko galduta gabiltzala eta jaio berriak garela esango nuke nik.
Gai hau itxaropenez ikusten dut, musika trantsizio garai batean dagoela iruditzen zaidalako. Internet etorkizuna da. Laster musika birtualki erosiko da. MP3 modan egongo dena izango da, are gehiago MP3 formatuak patentea du eta laster honengatik tasa bat kobratuko dutela diote. AIFF formatuak berriz patenterik ez du, eta ez du izango, beraz, seguraski bi formatu hauen artean lehia sortuko da.
"Pirateria" beti izango da; izan ere, denak piratak gara. Jende askok Napster ezagutzen du, askok ere kasetetan edo CDtan musika grabatzen dute eta beste hainbatek liburuak fotokopiatzen ditu... beraz, denak piratak gara. Guri atsegin zaigun talde edo abeslariaren azkeneko kanta Interneten lortzea erraza da. Internet kontrolatzea zaila da, hala eta guztiz ere etorkizuna dela iruditzen zait. Badira artista ugari, musika elektronikoan batik bat, merkataritza birtualaren bidez diru asko irabazi dutenak. Abestiak MP3 formatuan, web orrialde baten barruan sartzea nahikoa izango zen; edo sare barruan ezagunak diren "supermerkatu birtualetan". Gero, bai, sarearen bidez promozio on bat bete behar da, e-mailak, foruak edo publizitate bannerrak erabiliz. Metodo hau ez da hutsik gabekoa ezta automatikoa ere, baina zalantzarik ez, merkeena eta erosoena dela esan daiteke. Etxetik mugitu gabe egin dezakezun promozio bat da. Arlo elektroniko honetan, eta gero eta musika gutxiago programatzen dela kontuan harturik, musika bolada txar bat pasatzen ari dela esango nuke, batzuk desagertzear dagoela diote. Gizarte eta teknologi aurrerapenei esker, laster dena egiterik izango dugu, Txinan edo Japonian bezala lanera joateko soilik aterako gara.
Hala eta guztiz ere, nire ustez musika sortzen, kontzertuak antolatzen eta estudioetan grabaketak egiten jarraituko da. Musika dendek planteamendu berri bat asmatu beharko dute, disko salmenten jaitsiera sumatzen ari da eta. DVD musika ez aipatzeagatik, estereo izan ordez surround, baina hau beste gai bat izango zen.
Poliki-poliki bai musikoak baita konsumatzaileak ere aldaketaz ohartu behar dugu eta musika erosi edo sortzeko era moldatu. Euskadin dagoen musika merkatua gaztea da, baina berri samarra izan arren berrikuntza behar du. Musika estilo ezberdinak egotea ondo dago baina mugak ixtea XXI. mendean...
80ko urtekada duela asko pasa zen eta oraindik garai hartako musika da gehien kontsumitzen dena; eta badira beste musika interesgarri batzuk, berritzeko asmoarekin sortzen direnak eta oharkabekoak pasatzen direnak.
Denak puntu berean gaude, musikarekin gozatu eta zergatik ez, merkatua berritu.
Kanta bat aise egiten da, orain, abestia polita izatea... hori zailagoa da. Hala ere kanta bat, polita ala itsusia, alda daiteke moldaketaren arabera. Prozesu honetan, pixkana-pixkanaka pianoa, baxua, gitarra... sartzen da eta azkenean iristen da unea non "dagoeneko, osatu dut!" esaten den... Abesti horrek besterik behar ez duela badakizu. Agian grabaketa garaian edo kontzertuan xehetasun txiki bat jarriko diozu, baina dagoeneko entzun behar den bezala entzuten da. Egon behar duten instrumentu guztiak han daude, bestela ez zen abesti hori izango.
Nik beti, musikari hitzari baino garrantzi handiagoa eman diot, hala ere hitza ez da ahaztu behar. Mezua hitzak duela ulertzen dut, baina hau baztertu gabe,musikak lan sakonena eskatzen du niretzat. Idazleentzat, bertsolarientzat,kantautoreeentzat... hitza nagusiki hartzea ulertzen dut baina, nire ustez,mezu bat komunikatzen duten hitzak bihotzeraino irits daitezkeenak dira. Baina horri ahotsa, pianoa, gitarra, bateria... melodia gehitzen badiozu bihotz sakonean sartuko zaizu.
90.eko hamarkadan arlo berri bat sortu da, merkatu berri bat: Internet. Ez dut uste Internet txarra dela esango duen musikariren bat egongo denik. Gai honetan, hau da Interneteko gaian nahiko galduta gabiltzala eta jaio berriak garela esango nuke nik.
Gai hau itxaropenez ikusten dut, musika trantsizio garai batean dagoela iruditzen zaidalako. Internet etorkizuna da. Laster musika birtualki erosiko da. MP3 modan egongo dena izango da, are gehiago MP3 formatuak patentea du eta laster honengatik tasa bat kobratuko dutela diote. AIFF formatuak berriz patenterik ez du, eta ez du izango, beraz, seguraski bi formatu hauen artean lehia sortuko da.
"Pirateria" beti izango da; izan ere, denak piratak gara. Jende askok Napster ezagutzen du, askok ere kasetetan edo CDtan musika grabatzen dute eta beste hainbatek liburuak fotokopiatzen ditu... beraz, denak piratak gara. Guri atsegin zaigun talde edo abeslariaren azkeneko kanta Interneten lortzea erraza da. Internet kontrolatzea zaila da, hala eta guztiz ere etorkizuna dela iruditzen zait. Badira artista ugari, musika elektronikoan batik bat, merkataritza birtualaren bidez diru asko irabazi dutenak. Abestiak MP3 formatuan, web orrialde baten barruan sartzea nahikoa izango zen; edo sare barruan ezagunak diren "supermerkatu birtualetan". Gero, bai, sarearen bidez promozio on bat bete behar da, e-mailak, foruak edo publizitate bannerrak erabiliz. Metodo hau ez da hutsik gabekoa ezta automatikoa ere, baina zalantzarik ez, merkeena eta erosoena dela esan daiteke. Etxetik mugitu gabe egin dezakezun promozio bat da. Arlo elektroniko honetan, eta gero eta musika gutxiago programatzen dela kontuan harturik, musika bolada txar bat pasatzen ari dela esango nuke, batzuk desagertzear dagoela diote. Gizarte eta teknologi aurrerapenei esker, laster dena egiterik izango dugu, Txinan edo Japonian bezala lanera joateko soilik aterako gara.
Hala eta guztiz ere, nire ustez musika sortzen, kontzertuak antolatzen eta estudioetan grabaketak egiten jarraituko da. Musika dendek planteamendu berri bat asmatu beharko dute, disko salmenten jaitsiera sumatzen ari da eta. DVD musika ez aipatzeagatik, estereo izan ordez surround, baina hau beste gai bat izango zen.
Poliki-poliki bai musikoak baita konsumatzaileak ere aldaketaz ohartu behar dugu eta musika erosi edo sortzeko era moldatu. Euskadin dagoen musika merkatua gaztea da, baina berri samarra izan arren berrikuntza behar du. Musika estilo ezberdinak egotea ondo dago baina mugak ixtea XXI. mendean...
80ko urtekada duela asko pasa zen eta oraindik garai hartako musika da gehien kontsumitzen dena; eta badira beste musika interesgarri batzuk, berritzeko asmoarekin sortzen direnak eta oharkabekoak pasatzen direnak.
Denak puntu berean gaude, musikarekin gozatu eta zergatik ez, merkatua berritu.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Mikel Garcia Idiakez
#2
Danele Sarriugarte Mochales
#3
#4
Gorka Peñagarikano Goikoetxea
#5
Onintza Irureta Azkune
Azkenak
2024-11-28
Leire Ibar
Tolosan Ertzaintzak pilotakadaz zauritu zuen gaztearen kasua artxibatu dute, biktimak deklaratu aurretik
Epaileari nahikoa izan zaio azaroaren 27an Ertzaintzak egindako deklarazioa kasua artxibatzeko. Erabakiaren aurrean helegitea aurkeztuko duela adierazi du Xuhar Plataformak. “Xuharrek ez du begia galdu, Ertzainak begia galduarazi dio”, salatu du mugimenduak.
2024-11-28
Julene Flamarique
Bi presa kendu dituztenetik, izokina Bidasoatik Baztanera heltzen hasi da
Hobekuntza horiekin izokinak eta beste espezie migratzaile batzuek erruteko eremu optimoak lortzea eta bizirik irauteko aukerak handitzea espero da. Europako funtsekin finantzatutako jarduera da, Life Kanturibai proiektuaren baitakoa.
2024-11-28
Leire Ibar
Jasotako isun bakoitzeko helegiteak aurkeztu dizkio Ernaik Eusko Jaurlaritzari, guztira 133
Epaiketa prozesua abiatu du ostegun honetan gazte antolakundeak. 2023an egindako bi ekimenen ondorioz 290.500 euroko zigor ekonomikoa jarri dio Eusko Jaurlaritzak. Ekonomikoki "ito eta desagerrarazteko" mekanismoa dela salatu du Ernaik.
2024-11-28
Jenofa Berhokoirigoin
94 urteko emakume bat hil dute Gasteizko IMQ Igurko zahar-etxean, eta gizon bat atxilotu
Adinekoen egoitzako egoiliarra da asteazken gauean hildako emakumea. Larriki kolpaturikoa ospitalera eraman zuten, baina bertan hil zen emakumea. Bertako egoiliarra den 68 urteko gizon bat atxilotu dute, indarkeria matxista leporaturik.
2024-11-28
Leire Ibar
Nabarmen igo da antsiolitikoen eta depresioaren aurkako botiken kontsumoa gazteen artean
Hego Euskal Herriko gazteen osasun mentalaren egoera “kezkagarria” da, Gurea Geroa atari digitalak egindako txosten batek agerian utzi duenez. Inkestaren arabera, gazteen erdiek ondoez emozionala pairatzen dute, eta hamarretik seik pentsamendu suizidak izan dituzte... [+]
2024-11-28
Urko Apaolaza Avila
“Petronorrek eraldaketa hitza darabil, baina enplegu suntsiketa besterik ez dugu ikusten”
Petronorreko langileek borrokarako eguna izan dute osteguna. Enpresa batzordeak deituta, lanuztea egin dute eta Barakaldoko BECen elkarretaratu dira, konpainia urteko batzarra egiten ari zen tokian. Salatu dute diru publikoa jaso arren "enplegua suntsitu" besterik ez... [+]
2024-11-28
Julene Flamarique
‘Feminizketak’ seriea eta ‘Ikusgela’ proiektua: aurtengo Rikardo Arregi Kazetaritza sarien irabazleak
Asteazkenean banatu dituzte Rikardo Arregi sariak, Andoainen. Kazetaritza Saria Berria-n argitaratutako Feminizketak elkarrizketa sortak jaso du, eta Komunikazio Saria Euskal Wikilarien Kultura Elkartearen Ikusgela proiektuak. Ohorezko mugarria Ana Galarraga Aiestarani eman dio... [+]
Munstro aplikazioak izaki beldurgarriak batzera eramango gaitu puzzle joko frenetikoan
Threes! edo 2048 klasikoen bertsioa prestatu dute Julen Irazokik eta Ibai Aizpuruak, Mikel Dale musikagilearekin batera. Android-en doan deskarga dezakegu euskarazko bideojokoa.
2024-11-28
Zigor Olabarria Oleaga
Jakes Bortairu eta Dominika Dagerre militanteak atxilotu dituzte Baionan goizaldean, eta eguerdian askatu
Urtarrilean salmenta espekulatibo bat salatzeko ekintza egin zuen Arberoa Lurra eta Etxebizitza kolektiboak, eta horrekin lotuta egon daitezke atxiloketak. Goizeko seiak aldera atxilotu dituzte, "atea kasik hautsiz eta esku-burdinak segidan ezarriz", Ostia sareak... [+]
2024-11-28
Jon Torner Zabala
Gehiago Gara jaia egingo dute Antzuolan, hil diren haurrak “bizipozetik” gogoratzeko
2024-11-28
Jenofa Berhokoirigoin
Frantziak “immunitatea” aitortu dio Netanyahuri, Libanoko su-etenaren truk
Israelgo lehen ministro Benjamin Netanyahuk "immunitatea", hau da, babes politikoa duela adierazi du Frantziako Kanpoko Aferen ministroak. Israelgo Haaretz eta Maariv komunikabideek jakitera eman dute Libanorekin adosturiko su-etenaren baldintzen artean zuela... [+]
2024-11-28
Gedar
Zumaiako Balenciaga ontziolako langileek mobilizazioei ekingo diete, lanpostuen defentsan
Enpresa jo dute egoeraren erantzuletzat, baita erakunde publikoak ere. Langile batzuek bost hilabete baino gehiago daramatzate kobratu gabe, eta ostiral honetan egingo dute manifestazio bat, ontziolatik abiatuta: ez dezatela itxi aldarrikatzeko.
2024-11-28
Urko Apaolaza Avila
Sindikalismo eraldatzaileaz eta lanaz eztabaidatzeko nazioarteko kongresua Leioan
Ostegun eta ostiral honetan 40 hizlari baino gehiago ariko dira EHUko Leioako campusean Lana eta sindikalismoa XXI. mendean Nazioarteko Lehen Biltzarrean. Lan munduaren eta sindikalismo eraldatzailearen erronkez eta estrategiez eztabaidatuko dute.
2024-11-28
Irutxuloko Hitza
Mikel Zabalzaren omenezko plaka jarriko du Donostiako udalak larunbatean, Intxaurrondoko kuartelaren aurrean
Donostiako Udalak Mikel Zabalza Garateren (1952-1985) omenezko plaka bat jarriko du larunbat honetan (hilak 30), Guardia Zibilaren Intxaurrondoko kuartelaren aurrean (Baratzategi kalea, 35). Guardia Zibilak gaurko egunez atxilotu zuen Zabalza, 1985ean, Altzako bere etxean... [+]
Eguneraketa berriak daude