ESNE ONAK EZ DU GAZTA TXARRIK

  • Gazta egiteko oinarriak ez dira milaka urtetan aldatu. Antzinako artzainek, gaur egungo baserritar gazteek edota milaka pieza ekoizten dituzten industriek erabiltzen duten prozesua oso antzerakoa da. Aldatzen diren bakarrak tresnak eta kopuruak dira.

2021eko uztailaren 26an
Nikolas Segurolak, Arantzazuko Artzain Eskolako tutorea denak, adierazten digun bezala "edonola eginez, garrantzitsuena garbitasuna da, norberarena, makinariarena, tokiarena eta, batez ere, esnearena. Gazta txarraren errua ia beti esne txarrarena da, esne onaz gazta egitea ez delako horren zaila. Industriek ere aitortzen dute artzain gazta beti hobea izango dela, norbere esneari izugarrizko arreta jartzen zaiolako". Berak kontatu digu gure herrian nagusi den Idiazabal gazta batzuek eta besteek nola egiten duten.

Gaztagintza antzinako erara.
Aspaldiko artzain edo baserritarrek ardia jetzi ostean (esnea 36° inguruan irten da), egiten zutena zera zen, azkar ibiliz gero esnearen tenperatura 30-32°tara jaistean zuzenean arkumearen gatzagia bota. Honen ondorioz esnea mamitzen zenean (eskuarekin ukitu eta eskuari eransten ez bazitzaion nahikoa mamitua zegoela esan nahi zuen), malatxa izeneko makila mota batez txikitu egiten zen, ahalik eta gehien (tartean gatza botatzen zitzaion, gazta geza atera ez zedin; bestela, gazta jada prentsatua gatzunetan edo ur gazian sartzen zen hainbat orduz), eta atseden hartzen uzten zitzaion, mamia ontziaren behealdera eta gazura goialdera mugitzen joan zitezen. Hau guztia sutondoan egin ohi zuten, gaur egun dakigun moduan gazura ongi ezabatzeko tokia gutxienez 20°tara egon behar delako.
Mamia zapaldu eta puskatu egiten zen, "zumitz" izeneko egurrezko molde berezitan sartu ahal izateko. Hauetan gatzatu zatitua sartu eta eskuekin zapaldu eta estutu egiten zen, zumitza bete arte. Orduan itzulia ematen zitzaion eta estutzeari berrekiten zitzaion, ahalik eta itxura trinkoena lortu arte. Hasieran ez, baina denborarekin prentsak ere erabiltzen hasi ziren lan honetan. Hurrengo urratsa gaztak "gaztanola" izeneko oholetan jartzea zen, egunero gaztari itzulia eman eta ohola garbitu behar izaten zelarik. Gainera, txaboletan edota baserrietan tximinia egokirik ezak gaztak keztatzea ekartzen zuen. Garai horretan, behin hilabetera helduta eta azala egiten hasia, geraturiko gazta (gutxienez %20 galdu egiten ziren eta animaliei ematen zitzaien) jaten edo saltzen hasten zen, gaur egun baino denbora gutxiago ontzen uzten baitzen.


Gaurko artzain mekanizatuak.

Gaur egungo baserritar gazte gehienek ardiak mekanikoki jezten dituzte, esnea zuzenean tanke batera igarotzen da (gehienez 4°tara) eta hortik edukinontzi handi batera, gazta egiten den ontzira, hain zuzen. Bertan, lehengo malatxa gabe, lira edo metalezko soka ilara automatikoa erabiltzen da, mamia txikitu baino uniformeki ebakitzen delako. Ondoren mamia plastikozko molde batzuetara -barruan trapu bat izaten dute, gazta inguratzeko- pasatzen da (hemen ere antzinako zumitzak baztertuak geratu dira), eta bata bestearen gainean jartzen dira, prentsa hidrauliko batez pixkanaka elkarri presio egin eta mamia estutzen joateko. Barruko trapua aldatu, gaztari itzulia eman eta beste pare bat orduz (aurreko 4-6en ostean) prentsatzen jarraitzen da. Azkenik, beste hainbat ordu gatzunetan sartuta eduki ostean 3-4 egunetan azala sortzen uzten zaio, eta azkenik hotz ganbaran (10-13°tara) gutxienez bi hilabete ontzen uzten zaio, jan edota saltzeko moduan izan baino lehen.


Ekoizpen industriala.

Gazta enpresa handien ekoizpen prozesuak ez du gaur egungo baserritar edo kooperatiba txikiekiko alde nabarmenik erakusten, ekoizpen kopuruan edo makinaria handiagoa erabiltzean ez bada; funtsean, prozesua berdintsua da. Erositako ardi esne hutsa altzairu herdoilezinezko upeletan 30°taraino berotu, artxo gatzagia erabiliz 30 minututan mamitzen utzi, liraz arto alearen tamainako zatitxotan moztu, ahalik eta gazurik gehien ateratzeko zatitxoak irabiatu eta upela 37°taraino igo, mamia behealdera joaten utzi, trinkatu, gazta banako zatitan ebaki, moldetan sartu, prentsan sei bat ordu eman, gatzunetan -berriz- egun oso bat, eta azkenik umotze-ganbaran (10°ko tenperaturan eta %90eko hezetasunean) gutxienez hiru hilabete gorde. Hortik saltokira eta gure mahaira.


Erronkariko Gazta, abendutik uztailera.

Aurreko guztia Idiazabal gaztari badagokio ere, Nafarroan egiten den Erronkariko gaztak ere antzeko lantzea du, eta ezberdintasun nagusiak denbora epetan eta tenperaturetan daude. Horrela, Idiazabalek mamitzeko 20 eta 45 minutu artean behar baditu, Erronkariren kasuan gutxienez ordubetez egin behar da baina ez dago gehieneko eperik. Gatzagiaren tenperatura, beste alde batetik, Idiazabalen kasuan 28-32° artean egon behar bada, nafar gaztarenak 32-37° artekoa behar du. Idiazabali gutxienez hiru hilabete ontzen uzten bazaio, epe hori lau hilabetera luzatzen da Erronkariren kasuan. Kontuan izan behar da, gainera, Idiazabal egiteko garairik zehazten ez bada ere, Erronkari ezinbestez abendu eta uztail artean egin behar dela.


Azkenak
2024-08-14 | ARGIA
Israelek preso palestinarrak erabiltzen ditu tunelak eta eraikinak miatzeko

"Gure bizitzak haienak baino garrantzitsuagoak dira", esan dio Israelgo armadako soldadu batek Israelgo komunikabide bati.


2024-08-14 | Kanaldude
EuskarAbentura: gazteen paregabeko espedizioa

Joan den uztailean, hilabete batez, 127 gaztek 400 kilometroko espedizioa oinez egin dute Euskal Herrian gaindi. Abenturazale haiek Jzioquitarrak deitzen dira eta 30 egunez, 27 herri bisitatu eta hainbat euskal eragile ezagutu dituzte. Aurten, EuskarAbenturako helburuak aise... [+]


Ostalaritza patronalak Gipuzkoako txosnei TicketBai ezartzea eskatu dio Aldundiari

EAEko hiru hiriburuetan udako jaiak ospatzearekin batera, etorri dira, berriz ere, ostalaritzako patronalaren kexuak jai herrikoien aurka. Gipuzkoako Ostalaritzaren elkarteak Gipuzkoako Foru Aldundiari eskatu dio Arabakoaren bidea jarraitzeko, eta txosnei eta kale saltzaileei... [+]


Palestinaren alde mobilizatuko dira Bilboko Aste Nagusian

Palestinarekin Elkartasuna ekimenak antolatu du Aste Nagusian Israel borrokatu lelopean. Bilboko Aste Nagusiaren bezperan, ostiralean, 19:00etan, egingo dute mobilizazioa.


Pablo Gonzalez espioitzagatik ikertzen jarraituko du Poloniak

Poloniako Fiskaltza Nazionaleko bozeramaileak adierazi du euskal kazetaria oraindik formalki akusatu ez badute ere, “legearen arabera auzi-ihesean akusatua” izan daitekeela. Gonzalez preso trukean sartzeko erabakia Washingtonetik etorri zen, baina Poloniako zerbitzu... [+]


Juan Luis Goenaga artista zendu da, 74 urterekin

Donostian jaioa, urte mordoxka bat Alkizan eman zituen bizitzen, baserri batean. Inguratzen zuen naturak lilura sortzen zion. Margolari gisa egin da ezagun, nagusiki.


Ibilbide dekolonialak (I)
Donostia: non gogoa, han ezpata


2024-08-14 | Mikel Aramendi
Israel, Iran eta bi elefanteak

Hamasen erasoaren ezohiko muntak, eta Israelgo gerra-kabineteak hari emandako erantzunaren desmasiak zerikusi zuzena dute ondorio geopolitikoen sakonerarekin. Ekialde Ertainean eta nazioarteko aliantzetan aldaketak eragin ditu genozidioak: Israelek zer irabazi eta galdu du?... [+]


Musk amen-omenka, trumpismoa besarkatzen

Munduko bigarren gizonik aberatsena, Elon Musk, gezurrak eta mezu sektarioak hedatzen, propaganda egiten ari zaio Donald Trumpi, inkestek gero eta gehiagotan diotenean Kamala Harris izango dela AEBetako hurrengo presidentea.


Grezian piztutako suteek hildako bat eta 50.000 pertsona ebakuatu baino gehiago eragin dituzte

Gutxienez 10.000 hektarea kiskali dira Atenasetik gertu, eta dozenaka etxe eta enpresa kiskali dira, EFEk jaso duenez. Greziako Gobernuak suteei aurre egiteko laguntza eskatu dio Europar Batasunari.


Hamar gizon atxilotu dituzte asteburuan, emakumeen aurkako indarkeria egotzita

Zortzi pertsona atxilotu dituzte Nafarroan, beste biak, berriz, Gasteizen. Horrez gain, Algortako Portu Zaharreko jaietan gertatutako sexu eraso bat salatzeko elkarretaratzea egin dute, astelehenean.


Arantxa Orbegozo 'Txitxi'
“Niretzako bidaiarik politenak mantso doazenak dira”

Zirrara eta pasioaren eroale da Arantxa Orbegozo Txitxi (Tolosa, 1962). Bizitza darama eskuetan eta hura eskaintzen dio zuzentzen zaion edonori. Atleta izan da, txirrindularia, eta bere buruari proposatu dizkion beste hainbat diziplinatan aritua. Hala eta guztiz ere, benetan... [+]


Paquita Bretos Andueza zendu da, mendizale aitzindari eta antifrankista

96 urterekin eman du azken hatsa. Nafarroa Garaian zein Euskal Herri osoan, mendizaletasunaren aitzindarietako bat izan zen, Angel Oloron senarrarekin batera.


2024-08-13 | Euskal Irratiak
Aitor Elexpuru: “Larhunen ez dugu gehiago eraiki dadin nahi, baizik dagoena hobe kudeatua izatea”

Abuztu hasierarekin batera, bero, idorte eta su arriskuak altuak dira mendiguneetan. Arriskuen murrizteko nahian, 2021tik, Lapurdi eta Nafarroako mendigunea osatzen duten hiriek zonbait protokolo eta konbentziotan elkartu dira, mugaz gaindi. Horien artean, “Gure... [+]


Eguneraketa berriak daude