Egin ARGIAkoa

Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia

larunbata 2025eko urtarrilaren 04an

RAMON SAIZARBITORIA

"ZER GAREN ONARTU EZINAK GALTZEN GAITU"

Duela gutxi argitaratu du Ramon Saizarbitoriak, Ereinen eskutik, bere azken idazlana, "Gorde nazazu lurpean", non islatzen diren, hari bakarraz jositako bost narrazioren bidez, sakon bezain ironikoki, idazle honen kezkak eta obsesioak. Horietaz jardun dugu berarekin.

Pilar Iparragirre

2021eko uztailaren 27an

Inprimatu

Hila lurpera eta biziak asera", dio esaera zaharrak, eta duen ziniko ukitua saihestuz ere, bere arrazoi puntua baduela ukatzerik ez dago. Haatik, lurpe hotzean ehortzitakoari bakezko lotan uzteko ohitura ere badugu... non geure aburuz altxorren bat ez den, jakina. Kasu horretan, egoerak horretara egokitzen bagaitu behintzat, seguraski altxor horren bila joango gara, Ramon Saizarbitoriaren azken idazlaneko zenbait pertsonaiek egiten duten antzera. Beraientzat lur azpian dagoena balio handiko zer edo zer denez, ohiturari muzin egin -eta baita zuhurtziari ere- eta haren bila doaz. Horixe da, hain zuzen, "Gorde nazazu lurpean" osatzen duten bost narrazio ezberdinak josten dituen haria.
Liburuaren atarian "Gudari zaharraren gerra galdua" aurkitzen dugu. Gure aurrekoei egiten diezun omenaldia dela esango zenuke?

Bai! Gainera pertsona zehatz bati eskaini ere egiten diot. Iñaki Arriola nire lagun handi bat da. 87 urte-edo dituen arren, oso ondo ulertzen dugu elkar. Haren bidez izan dut nik, egiaz, gerraren berri. Eta bai, ipuin hori 36ko gerran galdu arren, benetan duina izan zen jende hari eginiko omenaldia da.
Mundu guztiak errespetatu zituen, ezta? Gure etsairik handienak ere ezin esan izan du gizon haiek errespetagarrienak ez zirenik. Jon Juaristi berak duela gutxi idazten zuen: "Haietako bati eskua ematen nion bakoitzean, gizon ondratu bati eskua ematen nion irudipena izan dut beti". Eta nik ere hori uste dut. Noski, denetarikoak izango ziren, baina oso herentzi ona eman ziguten. Ez dakit guk, gure oinordekoei, horrelako izen ona emango diegun...

Horrela mintzo zarenean, nortzuz ari zara? ?

Oro har. Eta hau ez dut sekula esan, sekula ez baitut bezerorik bilatu, baina lehendabiziko aldiz aldarrikatuko nuke gaztetxoek ere irakurtzea ipuin hori. Asmo horrekin zaindu ditut zenbait gauza. Nazionalisten jarreraz orain arte hitz egin izan dena baino zehatzago hitz egiten dut, era sinplean baino ez sinplistan. Adibidez, uste dut garbi adierazten dela bazirela euskaldunak alderdi bietan, eta euskaldunok bata bestearen aurrean egote hori ez dela atzoko kontua. Gure historian dagoen zerbait da, ez dugu horretaz lotsatu behar.
Era berean, ez dut uste horrek ezertarako baldintzatu behar gaituenik, baina horrela da, eta ondo dago jakitea, zeren eta kalean, istorio hori gaizki kontatzen da, euskaldunon espainolen kontrako gerra bat bezala, eta hori baino konplexuagoa izan zen.

Dena den, liburuan agertzen den gudariaren taldean erreketerik ez dago... ?

Ez. Gudariak gerran topatzen ditu anai karlista nafarrak. Beno, batez ere nazionaliston istorioa da, nik ezin dut ukatu hori dela nire mundua.

Zer da "Gorde nazazu lurpean", narrazioen bilduma bat?

Ez, ez. Begira, nobela bat tajutzen ari nintzela, lehendik idatzita neukan ipuin bat etorri zitzaidan gogora. Alderdi errepublikanoko elbarriek pentsioa kobratzen hasteko tramiteak egiteari ekin ziotenean-edo idatzia zen. Ahaztuta neukan, duela pare bat urte arte. Paperak atera eta berridatzi nuenean, nola bertan badagoen lurpetik ateratze bat -gizon horren gorputzaren zati batena baldin bada ere-, pentsatu nuen idatzi behar nuen liburuaren haria hor zegoela.
Aspaldidanik nuen buruan "Bihotz bi, hilobi bat"en anekdota ere, baina jada buruan duzuna idaztea oso aspergarria denez, gerorako utzi eta hirugarren istorio bat asmatzeari ekin nion, eta "Rossettiren obsesioa" idatzi nuen. Gero, Sabino Aranaz oroitu nintzen. Badakizu nola ibili zituzten bere gorpuzkinak, atzera eta aurrera....

Sabino Arana Goiriren gorpuzkinen inguruan "Asaba zaharren baratza"n kontatzen dena egia da?

Noski! Akta faltsuarena-eta... Xemeini, idazlea bera, gerraren gogorrenean egin zen Sabino Aranaren gorpuzkinen ateratze xume hura ez zitzaion oso ekitaldi dotorea iruditzen, iruditzen zitzaion euskaraz eta hots handiz egin beharko litzatekeela hura; eta beraz, aldatu egin zuen horren garrantzi handiko gertakizun bat! Berak argitara emandako aktan agertzen diren gehienak ez ziren benetan Sabino Aranaren gorpuzkinen ateratzean izan: Ajuriagerra, adibidez, ez zen egon, baina Xemeini iruditu zitzaion han egotea zegokiola. Eta, bai, gezurra jarri zuen aktan.
Eskerrak oraindik bizi den han benetan egondako bat, eta bere bitartez dakigun ezetz, lau pertsona egon zirela, oso gutxi, eta ez zirela Xemeinek aipatzen dituen horiek guztiak egon. Nire ustez, gu, gure konplexuak galtzen gaitu, zer garen onartu ezinak. Nolabait ere, gurea, eskolan aita langilea dela esatea lotsa ematen dion umearena bezalakoa da. Hortik dator gure iragana aldatu nahia... eta Xemeiniren jarrera hori ere. .

Narrazio berean agertzen den txofer ibilitako gudariari gertatutakoa ere errealitatetik hartu al duzu?

Ez, hori asmakizuna da. Hala ere, gaizki egongo da nik hau esatea baina, nire irudiko, liburuaren zatirik interesgarriena gudari horren eta bere semearen arteko harremanena da. .

Harremanetaz ari garela, bada zure liburuan somatu dudan beste joera bat. Gudari zaharrak beren bizitzan gertatutako gauzarik gogoangarriena, hau da, gerran bizitakoa kontatzen hasten direnean, belaunaldi berriek beti eteten diete jarduna. Zer esan nahi duzu horrekin?

Beno, ni beti nago idatzi ezinaren eta idaztearen abenturaren inguruan idazten. Eta batzuetan gudariek beren gerra -bere historia, azken batean- kontatzeko dituzten zailtasunak agertzen ditut. "Marcel Martinen aitatasun ukatua"n, berriz, alderantzizkoa da, Joe Costelok bere historia erakargarria gertatzeko erabiltzen dituen teknikak agertzen baititut...
Izan ere, niri asko interesatu izan zait beti liburuan azaltzea idazlearen beraren lana. Horregatik, "Rossettiren obsesioan" ere idazlea ateratzen da: idazlearen ezintasuna, eta idatzi duena berreskuratu nahia... .

"Rossettiren obsesioa"rena ere benetakoa da?

Horko anekdota ere egiazkoa da, bai. Rossetti hau XIX. mendeko pintore bat zen. Eta pintoreen modelo batekin ezkondu zen. Modelo horrek, llaudano gaindosi batekin hil zuen bere burua. Eta hil zenean, Rossettik poema liburu bat jarri zuen emaztearen zerraldoan. Hain zuzen ere, bere arrebak, poetisa estimatuak, urte batzuk lehenago poema bat idatzi zuen horretaz: neska bat hiltzen zela eta bere amoranteak haren zerraldoan poemak utzi zituela. Orduan Rossettik, minaren gorenean eta baita kontzientzia txarrez ere, bere emazteari tratu txarra ematen omen ziolako, bada bere poemak haren zerraldoan utzi zituen. Baina, handik pare bat urtera, lurpetik zerraldoa atera eta berreskuratu zituen... Hor ikusten da idazleen miseria, testu idatziarekiko obsesioa! Eta hor dago baita ere Rossettirenaren eta nire asmakizuneko pertsoniaren paralelismoa. .

"Marcel Martinen aitatasun ukatua"n, zera diozu: "Emakumeak jakin, badaki". Zer da emakumeak hain ondo dakien hori?

Topikoan bederen, badirudi hausnarketa razionala gizonoi dagokigula. Nik hori hausteko, emakumea zientifikoa egin dut: arrazoi faltagatik ez dadila izan, zeren zientifikoa da. Baina emakume horrek intuizioa ere badu, eta askok ez dakiguna daki: maitasunaren izenean leialtasun batzuk posible direla. Gizonezkooi kosta egiten zaigu hori sinestea. Horregatik senarrari iruditzen zaio ezinezkoa aitatasunaren kontrako hipotesia. Eta emakumeak, berriz, pentsatzen du posible dela, froga guztiak kontra izanagatik ere, maite duen pertsonari gizon horrek egia esan izana eta emazteak, gauza guztiak kontra izanagatik ere, sinestu izana. Nik ipuin hori idazterakoan asko pentsatu dut. Eta azken batean, hori nahiko genuke, ezta? Maite gaituen pertsonak gugan sinistea. Adibidez, Garzon etortzen bada, eta nire atxiloketa agintzen baldin badu nik hamahiru urteko neska bat bortxatu dudala esanaz, bada nik nahiko nuke maite nautenek esatea "ez da egia". Eta Garzonek argudiatzen duenean ADN-ak hori adierazten duela, bada, beraiek esatea "berdin da, seguru ADN froga hori egin duena nahastu egin dela, zeren Ramon Saizarbitoriak ezin du hamahiru urteko neskato bat bortxatu". Eta nire ustez, emakumeak gizonezkook baino hobe daki arrazoiari baino ahots horri entzuten.

Zure idazlanetan, zaharrak nahikoa maitagarri izan ohi dira. Gizon gazte gehienak, berriz...

Nahiko aldrebesak dira, bai. Eta agertzen diren emakumeak ere beharbada nahiko eskematikoak dira. Uste dut ez dudala pertsonaien psikologia gehiegi egiten, batez ere miserien azterketa bat dela nirea. Baina horregatik ez dut uste gizakia gutxiago maitatzen dudanik. Ikasi egin behar dugu gure miseriak aitortzen eta onartzen. Maitasuna ere hor dago.

Eskerrak ironia zalea ere bazarela!

Ironiarik gabe ez dakit jada historiarik kontatzerik dagoen.

Lan honetan ez al duzu nekrofilia puntu bat azaltzen?

Arraioa! Ez dut uste nekrofilian erortzen naizenik! Heriotzak bai, asko kezkatzen nau. Izan ere, gure arazo inportante bat da, ez? Eta heriotzak bezala, asko kezkatzen nauen gaia gerra da. Galdera asko egin izan ditut 36.eko uztailaren 17az. Eta konturatu naiz egun horretan, jendea eguneroko arazoez baino ez zegoela kezkaturik. Eta, drasta! Hurrengo egunean gerran zeuden! Beraz, jende hori ez zen konturatzen gerra bat zetorrenik. Horrek esan nahi du gerrak ez duela abisatzen. Ramon Etxezarretak oso egoki idatzi zuen gai horretaz. Eta Jugoslavia ohira joan zenean, galdera hori egin omen zuen han ere. Eta han ere, bezperan, ideiarik ere ez zuten. Izan ere, gehiengo batek gerra posible denaren kontzientzia bagenu, ez litzateke gerrarik izango, denok esango genuke "et, et, et...!" eta orduan bai negoziatuko genukeela edota gutxieneko adostasun batera iritsiko ginatekeela. Baina ez dugu kontzientzia hori. Eta hemen gizarte dualarena aipatzen denean, edo nik ikusten dudanean gure gizartea erdia alde batera eta bestea bestera, batzuek "íBasta ya!" eta besteek "Ez dakit zer ala hil!", benetan, ezin kendu dut burutik gerraren kezka hori. Eta gerra, fenomeno bezala, izugarria iruditzen zait! Nola jolastu gintezke horrekin? Eta gauza bat da gurea, hiritarrona. Baina beste bat Estatuena...

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Segi dezala akelarre antifaxistak

Uxue Gutierrez Lorenzo

Surf irakasle batentzat 85 urteko kartzela zigor-eskaera, adin txikikoei sexu gehiegikeriak egiteagatik

ARGIA

Euskararen kontrako oldarraldia salatzeko pintaketak egin dituzte epaitegietan eta CCOO eta UGTren egoitzetan

Lander Arbelaitz Mitxelena

Sostengua adierazi diote Marieniako lurren aldeko borrokari hogei kolektibok

Jenofa Berhokoirigoin

“Gizonok matxismoaren aurrean ardurak hartzeko unea iritsi da”

Euskalerria irratia

Azkenak

2025-01-04 | iametza

22. Txikipedia, umeentzako euskarazko entziklopedia txiki eta askea

MULTIMEDIA - Hodeia ez da existitzen

2025-01-04

Salaketa

MULTIMEDIA - Antzezlana

2025-01-03 | Xabier Letona Biteri

LAB: “Klase elkartasunaren oinarrizko printzipioa da langile migranteei harrera egitea”

Botere sindikalaren inguruko bigarren azterlana argitaratu du Ipar Hegoa fundazioak. 2016an argitaratu zuen lehena eta, beraz, orain 2016 eta 2023 arteko eboluzioa ikus daiteke. Ondorio nagusien berri emateko prentsa agerraldia egin dute ostiral honetan LABeko koordinatzaile... [+]

2025-01-03 | Leire Ibar

Etxegabetzeko arriskuan daude bi familia Burlatan

Burlatan, Nafarroan, bi familia euren etxeetatik kaleratuak izateko arriskuan daude. Iruñerriko Etxebizitza Sindikatu Sozialistak azaldu duenez, familia bat putre-funts batek bota nahi du, alokairu kontratua berritzea ukatu diolako; beste familia, berriz, etxejabeak bota... [+]

2025-01-03 | iametza | Asier Iturralde Sarasola

WordPress-en formularioak sortzeko Ninja Forms plugina euskaratu du Iametzak

WordPress-en formularioak sortzeko Ninja Forms pluginaren euskaratzea utzita zegoela ikusita, Iametzak bere gain hartu du itzulpena eguneratzeko lana.

2025-01-03 | Urko Apaolaza Avila

Analisia

2025ean etxebizitza zer?

Urte berria hasi dugu, baina etxebizitza arazo oso potoloa bihurtu zaigula aspaldi honetan, hori ez da berria. Hala ere, azkenaldian zabaldu diren datuak ikusita, 2025a mugarri bat markatzekotan dela esan daiteke, eta iragar ezinak diren ondorio sozial eta politikoak antzeman... [+]

2025-01-03 | Xabier Letona Biteri

Boli Kosta: Frantziako armada kanporatzen duen zazpigarren estatu afrikarra

Joan den asteartean, hilaren 31n, Boli Kostako presidente Alassane Ouattarak iragarri zuen bertan behera utziko zituela Frantziarekiko harreman militarrak. Horren ondorioz, datozen asteetan 1.000 bat soldadu frantses atera beharko dira herrialdetik.

2025-01-03 | Leire Ibar

2025etik aurrera, Hego Euskal Herrian alokairuak gehienez %2,2 igoko dira berritzean

Espainiako Estatistika Institutuak erreferentziazko indize berria argitaratu du urtarrilaren 2an. Horren arabera, alokairuen prezioak gehienez %2,2 garestitu ahalko dira urtean. Indize hau 2023ko maiatzaren 25ean indarrean sartu zen Etxebizitza Legearen ondorio da, eta data... [+]

2025-01-03 | Gedar

Pertsona afroamerikar bat kolpeka erail dute kartzelariek AEBetako espetxe batean

Hiru funtzionariok jipoitu zuten Robert Brooks, eskuak bizkarrera lotuta zituela. Hurrengo egunean hil zen, eta autopsiak dio asfixia izan zela heriotzaren kausa.

2025-01-03 | ARGIA

Surf irakasle batentzat 85 urteko kartzela zigor-eskaera, adin txikikoei sexu gehiegikeriak egiteagatik

Gipuzkoako Fiskaltzaren ustez, 40 urteko irakasle hondarribiarrak 9 eta 17 urte arteko hamaika adin txikikori sexu gehiegikeriak egin zizkien 2011 eta 2021 urte artean. 2021ean kartzelatu zuten, bere sei ikaslek salaketa jarri eta gero.

2025-01-03 | Jon Torner Zabala

Espainiako Pilota Federazioa

“Eskura dauzkagun lege-erreminta guztiak baliatuko ditugu Espainiaren eskubideak babesteko”

Askok espero zuen moduan, Nazioarteko Pilota Federazioak Euskadikoa onartu ostean eskubide osoko kide gisa, Espainiako kirol-erakunde, alderdi politiko edota hedabideek erabakiaren aurkako oldarraldia hasi dute, nork beretik presioa eginez. Ostegunean, Espainiako Pilota... [+]

2025-01-03 | Lander Arbelaitz Mitxelena

Euskararen kontrako oldarraldia salatzeko pintaketak egin dituzte epaitegietan eta CCOO eta UGTren egoitzetan

Baionako eta Donostiako epaitegiak margotu ostean, ostegun gauean Eibarko epaitegian pintaketa egin dute zenbait ekintzailek. "Oldarraldia gelditu" idatzi dute eta pintura berdea jaurti diote eraikinari. Abenduan, CCOO sindikatuaren egoitza ugari margotu dituzte, baita... [+]

2025-01-03 | Uxue Gutierrez Lorenzo

Segi dezala akelarre antifaxistak

FERMIN MUGURUZA 40. URTEURRENA
Noiz: abenduaren 21ean.
Non: Bilbo Arenan.

-------------------------------------------

Urtero janzten da festa giroz Bilbo abenduaren 21ean. Sagardoa eta taloa protagonista, San Tomas eguneko azoka eguna da. Aurten, gainera,... [+]

2025-01-03 | Elhuyar | Ana Galarraga

Zunda bat Eguzkitik inoizko gertuen igaro da, arrakastaz

NASAren Parker zunda 6,1 milioi kilometroko distantziara arte gerturatu da Eguzkiaren azalera, bere misioaren lehen gerturatzean. Hala, Eguzkitik inoizko gertuen egon den objeku artifiziala bilakatu da. 692.000 kilometro orduko abiaduran igaro da, eta jasotako datuak funtsezkoak... [+]

2025-01-03 | Antxeta Irratia | Paola Oskoz

Kultur transmisioa feminismotik zikloa izanen dute asteburuan Beran

Goldatz talde feministak antolatua, ortziralean, urtarrilaren 3an, Jantzari dokumentala proiektatuko dute Beralandetan (17:30ean) eta biharamunean, urtarrilaren 4an, Berako bestetako tradizioak aztergai izanen dituzte Maggie Bullen antropologoarekin leku berean (10:30).

Eguneraketa berriak daude