"ELIZARIK EZ DUGU, BAINA ELIZKIZUNAK UGARI"

  • Martxel Tillous Eskiulako apezak bidaiatzea maite duela ezin du ukatu. Afrikan 26 urte egin ondoren, Parisera joan zen eta handik Estatu Batuetara. Zuberotarrak 11 estatutako euskaldunak bisitatzen ditu, urtero 100.000 kilometro eginez.

2007ko otsailaren 21ean
Eskiulan jaioa 1934an, apeztu eta Afrikako Boli Kostan egon zen 26 urtez misiolari gisa. Gero Parisen lau urtez euskaldunen apeza izan zen eta orain zazpi urte daramatza Estatu Batuetako euskaldunekin. Hamaika estatutako euskaldunen ardura du eta horretarako 100.000 kilometro egin behar izaten ditu urtero, matrikulan "Pottoka" jartzen duen kotxez. "Lokarria" buletina banatzen du diasporako euskaldunen artean eta musika eta gazteei txirula erakusten ere aritzen da.
Beti izan da apez euskaldunen bat Estatu Batuetan?
Baionako gotzaitegiak beti bidaltzen du apezen bat hona. Lehenbizikoa Luro izan zen, gero Itsasuko Challet sei urtez, gero Copintipy, baina istripu handia izan zuen, gero Sallaberenborde zuberotarrak lau urte egin zituen. Haren ondotik Baigorriko Cachenaut bederatzi urtez aritu zen eta gero Echeverry hiru urtez. Hurrengo bi urteak orain Donapaleun dagoen Elicaragaryk egin zituen eta geroztik ni nago, zazpi urtez.

Zein da zure lana?
Estatu Batuetako mendebaldeko hamaika estatutako euskaldunez arduratzen naiz. Ez dugu elizarik, baina elizkizun ugari (bataioa, ezteiak, hiletak, mezak) egiten ditut euskal etxeetan, jaialdietan, frontoietan... Kilometro asko egiten ditut. Urtean berrogei bat biltzar izaten dira: hamahiru Kalifornian, zazpi Nevadan, lau Oregonen, bi Washingtonen, bi Montanan, hiru Wyomingen... Orain beste bana nahi genituzke Coloradon (lehen egiten zuten) eta Arizonan. Euskaldunen festa hauetara joaten naiz beti. Meza batez hastea maite dute (euskaraz gehienbat, kantuak eta) eta gero bazkaria, musika eta dantza izaten da.

Orduan milaka kilometro egingo dituzu?
Urtean 60.000 milia, hau da, 100.000 kilometro inguru. Kotxea bi-hiru urtetan aldatzen dut, hau hirugarrena dut, "Pottoka" jarri diot matrikulan, aitzinekoak "Tximista" zuen matrikulan. Askotan kotxean egiten dut lo, edo bestela kanpinean. Berriki heldu naiz San Franciscora itzuli handia egin ondoren. Batez ere udan asko ibiltzen naiz. Erantzungailua dut eta bertan abisuak jasotzen ditut.

Bidean hainbeste kilometro eginda, ez al duzu arazorik izan?
Bidean azkar ibiltzen naiz denetara iristeko. Behin baino gehiagotan gelditu nau poliziak azkarregi joateagatik, baina apeza nintzela esanda joaten utzi didate. Kasu egiteko esaten didate.

Lehen San Franciscoko apartamendu batean bizi zinen. Euskal Etxean bizitzea eskatu zenuela esan digute.
Lehen bakar-bakarrik bizi nintzen eta nik bakartasuna ez dut nahi. Usaian hiru urte egiten zituzten apezek hemen, gero Euskal Herrira itzultzen ziren. Maite naute eta jarraitzeko erran zidaten, berri bat etortzen bada berriro hasi beharko zuela jendea ezagutzen-eta. Bakartasunean sobera sufritu dut, Afrikan beti jende artean nintzen, hemen bakar-bakarrik. San Franciscoko Basque Cultural Center-en gela bat aski zela esan nien. Garbitzeko tokia gisa frontoira etortzen diren pilotariena erabiltzen dut eta sukaldean ez da problemarik, beti hemengo jatetxean egiten ditut otorduak. Apeza maite dute hemen eta laguntzen dute.

Bataio, ezkontza, hileta eta mezak ospatzeaz gain zer egiten duzu?
13 eta 17 urte arteko gazteentzat bi asteko kanpamenduak antolatzen dira euskal musika, dantza, euskara... lantzeko. Urtero estatuz aldatzen da. Beti hartzen naute musika erakusteko: txirula, txistua... Euskaraz gutxi egiten dute, baina saiatzen gara, maite dute euskara. Euskal kultura eta Euskal Herrian zer pasatzen den irakasten dugu.

Ba al da beste euskal apezik Estatu Batuetan?
Ez, euskaldunendako ni naiz. New Yorken, adibidez, ez dute. Badira beste euskal apezak, Los Angelesen adibidez, baina hango parrokian ari dira. Beste bat Merceden, hemendik hurbil, Fresno alde horretan dago, baina hemengo apeza da, hemengo lana du.

Zenbat euskaldun bizi dira Estatu Batuetan?
4.500 familien deiturak bilduak ditut ene 11 estatu horietan, beraz, 20.000 euskaldun inguru. Bada gehiago. Ezagunen bidez beti izenak hartzen ditut. Boiseko jaialdian Minnesotako euskaldun batekin hitz egin eta 20 bat bazirela esan zidan. Eta hark ez ditu denak ezagutzen. Eskutitz edo buletin bat egiten hasi nintzen denentzat, "Lokarria" izenekoa, urtean bitan. Hitz bat aitzinean, Euskal Herritik deiak, nor hil den, ezteiak, jaioberriak eta urteko biltzarren egutegia sartzen dut orri horretan. Ingelesez eta euskaraz idazten dut. 4.000 kopia baino gehiago atera eta postaz bidaltzen diet bildu dudan euskaldunen zerrendakoei.

Nongoak dira euskaldun gehienak?
Gehienak Hego Euskal Herrikoak dira nire iduriz, bizkaitarrak batez ere. Boisen eta Idahon, Oregonen, Nevadan, Utahn, Las Vegasen eta Washington estatuan bizi dira. Nafarrak, Iparraldeko nafarrak, Kalifornian daude gehienak, Chino, Ontario, Pasadena inguruan. Ipar Euskadikoek beharbada besteek baino gehiago elkar atxekitzen dute. Ez nuen uste hainbeste nafar zegoenik Baskerfielden. Behin batek erran zidan homeless (eskale) gazte euskaldun bat hil zela, inor ez zuela eta meza egin nahi zutela. Joan nintzen eta jendez bete zen eliza


Azkenak
Martintxo Etxauri: “Sare toxikoen aurrean Mastodon dugu alternatiba”

Mastodon, gizarte sarea eta mikroblogintza zerbitzua da. Eugen Rochko alemaniarrak sortu zuen 2016. urtean. Software librean oinarritzen da. Azkenaldian, norbanako eta erakunde frankok bertan saretzea erabaki dute. Elkarren artean komunikatzen diren egitura independeteez... [+]


Eskola kirola vs klubak eztabaida, pil-pilean

Kirol klub batean aritu nahi duen haurrak ez duela zertan Eskola Kirola egin dioen epaiari helegitea jarriko dio orain Gipuzkoako Diputazioak. Umeak nahi duen kirola aukeratzeko askatasuna batetik, helburu hezitzaile eta integratzaileak bultzatzen dituen eredua bestetik,... [+]


2025-01-29 | Sustatu
Deepseek AA txinatar harrigarria (eta bikaina euskaraz)

Albiste bihurtu da Deepseek adimen artifizialeko sistema txinatarra azken egunetan. Zabaldu denez, eredua askoz merkeagoa da garapenean eta kontsumoan, baina Claude edo ChatGPT iritsi diren mailara jauzi bat egin du. Gainera, lizentzia libre eta doakoaz banatu dute... [+]


Guardianeko langileak enpresa atarian daude, labea itzaltzea eragotzi asmoz

Asteazken goizean goizetik Guardinaeko dozenaka langile elkarretaratu dira Laudioko lantegiaren aurrean, eta inguruko enpresetako beharginak ere batu zaizkie elkartasunez. Guardianek asteazkenean labea itzaliko duela adierazi du eta hori oztopatzeko asmoz bildu dira. Enpresa... [+]


2025-01-29 | Julene Flamarique
Euskal Herriko II. Ekotopaketak aurkeztu ditu Jauzi Ekosozialak

"Ekologismo berria indartzen jarraitzeko eta aldaketa posible egiteko" helburuarekin antolatu dituzte. Arrasaten burutuko dira, martxoaren 28an eta 29an.


2025-01-28 | Julene Flamarique
Nafarroako Emakume Gazteen kontrako Sexu Indarkeriari buruzko I. Azterketa
Erradikalizatzen ari den matxismoari aurre egiteko fokua gizonengan jartzea proposatu dute

Sexu-erasotzaile gehienak biktimaren inguru sozialekoak direla eta “kaleko bortxatzaile mamuaren ideiatik” aldendu beharra dagoela nabarmendu du Nafarroako Emakume Gazteen kontrako Sexu Indarkeriari buruzko I. Azterketak. Ikerketak gazteengan jarri du arreta,... [+]


2025-01-28 | Leire Ibar
La Cumbre Donostiako Udalaren esku uzteko eskatu dute elkarte memorialistek

Memoria Demokratikoaren Legea bete eta Lasa eta Zabala bahitu eta torturatu zituzten Donostiako La Cumbre eraikina memoria historikorako gune bihur dezaten exijitu dute Gipuzkoako Batzar Nagusietan. Jauregia 2023an Donostiako Udalari utzi behar zion estatuak, baina prozedura... [+]


DeepSeek
Txinari inbidia: gerra komertzialak adimen artifiziala du izena

ChatGPT ez da dagoeneko "hainbesterako". Lehiakide biziago, eskuragarriago eta merkeago bat jarri zaio parean AEBetako eta mundu mailako liderrari: enpresa txinatar baten eskutik ikusi du argia DeepSeekek. Dantzan jarri da mundua, eta ez espresuki onerako. Mikrotxipen... [+]


2025-01-28 | Leire Ibar
Greba mugagabea hasiko dute Guardianeko langileek

Laudioko lantegiko zuzendaritzak astelehen honetan jakinarazi dio enpresa batzordeari behin betiko itxiko duela enpresa. Urtarrilaren 29an abiatuko dute ixteko prozesua. Egun berean egingo dute elkarretaratzea langileek eta ostegunean hasiko dute greba.


2025-01-28 | Julene Flamarique
Turismoaren erregulazioa Baztanen: ostatuak kontrolatzeko plana onartu dute

Plan berriak Baztango bailara lau zonalde historikoetan bereiztea proposatzen du. Ostatu turistiko berriak irekitzeko araudia ere hartuko du bere gain, definitutako hiri iraunkortasun adierazleen araberakoa izango dena.


2025-01-28 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Myanmarreko gerra baretzea ez da albiste ona batzuentzat

Duela hamar egun, urtarrilaren 18an, sinatu zen Txinako Kunming hirian Myanmarren agintean den Junta Militarraren eta Myanmarreko Nazio Aliantza Demokratikoaren Armada (MNDAA ingelesezko siglaz) matxinatuaren arteko su-etena. Ez da 2021eko estatu-kolpearen ondotik sututako gerra... [+]


2025-01-28 | Julene Flamarique
Autoeskolaz kanpo gidatzen ikasteko aukera planteatzen ari da Espainiako Gobernua, autoeskolak aurka

Eredu berriak ikasleek milaka euro aurreztea ekar lezake. Autoeskoletako irakasleek plana kritikatu eta errepideetan sor daitekeen arriskua mahaigaineratu dute. Neurri berriak “milaka irakasleren enplegua arriskuan jartzen duela” ohartarazi dute.


Lanbide Heziketako praktikak arazo-iturri izaten ari dira

Sistema duala abian da ikasturte honetan Hego Euskal Herriko Lanbide Heziketan, eta eredugarri saldu duten arren, arazotsua izaten ari da hainbat zentrotan: ikasle guztiek derrigorrezko praktikak egin ditzaten enpresak bilatzen “gorriak pasatzen ari dira” irakasleak,... [+]


Eguneraketa berriak daude