Gasteizko Sancho El Sabio Fundazioa, Lazkaoko Beneditarren Liburutegia, Koldo Mitxelena Kulturunea eta Deustuko Unibertsitateko Liburutegia. Lauak tamaina eta funtzio desberdinekoak. Baina guztiak euskal fondo aberatsen jabeak. Lauetara hurbildu gara Euskal Herriko liburutegien mundua gertutik ezagutzeko helburuarekin. Axularren "Gero"ren bigarren edizioa esku artean izan dugu, Mendibururen hamaika liburukiak ukitu, XVI. mendeko pergaminozko liburu artean ibili... Eta "Arrosaren izena"ko pertsonaien bat ginela sinestekotan geundela, beste bi pauso eman eta ordenagailuaren pantailak azken digitalizazio sistemen berri eman digu.

Gasteizko Sancho El Sabio Fundazioan ederki uztartzen dira iraganeko ondarea eta teknologia berriak. Gasteizko Aurrezki Kutxaren babesean kultur gune moduan sortu zen 1953an. Liburutegi gisa 1964an ireki zituen ateak eta sorreratik bertatik helburu bakarra izan du: euskal gaiekin zerikusia zuen guztia biltzea. Euskal fondo garrantzitsu hau Jesus Olaizolaren lanari zor diogu hein handi batean, bera izan baitzen liburutegiko lehen zuzendaria. Aurki 93 urte beteko ditu eta egun hauetan Arabako Foru Aldundiak Urrezko Domina emango dio. Antonio Odriozolaren fondoen erosketarekin jaio zen bilduma; 1.200 ale baino ez zituen orduan. Etengabeko erosketa eta donazioei esker, egun 60.000 monografia dituzte bilduak, 7.400 aldizkari, 4.000 odol garbiketa (familiaren noblezia erakusteko dokumentuak) eta mapa bilduma garrantzitsua; 144.000 erregistro inguru orotara. Bilduma oparoaren katalogoa informatizatua dago eta Interneten da kontsultagarri (www.fsancho-sabio.es). Digitalizazioan lan bikaina dute egina eta lau base digital osatu dituzte (3.000.000 irudi inguru): alde batetik, ondare bibliografikoen datu basea dute, 1918 baino lehenagoko monografia guztiak bertan direlarik. Aldizkari guztien sumario orrialdeekin bigarren basea osatu dute. Hirugarrena hainbat liburutegi eta elkarterekin batera eramaten ari dira aurrera eta Euskal Herriko 11 egunkariren edukiak digitalizatzen dituzte. Azkenik, familia artxiboak daude.
Egun material berriak bildu eta antolatzen ari dira; 18.000tik gora afitxa, 5.000 pegatina, foiletoak, paskinak, jaietako egitarauak... Carmen Gomez zuzendari teknikoaren esanetan horiek guztiak "historiaren osagarri baitira. Trantsizioa Euskal Herrian, adibidez, ezin da ongi aztertu horrelako materialik gabe".
Ixilkako paperak. Ederki daki hori Aita Juan Jose Agirrek eta Lazkaoko Beneditarren Liburutegia bere ardurapean dagoenetik (ia 30 urte) Euskal Herriarekin zer ikusia duen aldizkari, esku orri, afitxa eta paper zatirik txikiena ere jasotzen du. "Liburutegi berezi samarra osatu dugu. Eta hau ez da ateratzen den guztia biltzeko liburutegia, horretarako badaude beste batzuk". 50.000 erregistro inguru ditu orain informatizatzen ari diren katalogoak. Liburuen artean harribitxi ugari erakutsi digu: lehen aipatutako Mendibururen bilduma osoa, Joanes Etcheverri Ziburukoaren XVII. mendeko alea... Baina, Frankismo eta trantsizio garaiko aldizkari eta dokumentuetan du altxorrik garrantzitsuena. "Ameriketan (edo hemen, ixilka) argitaratzen zirenak jasotzen hasi nintzen. Gainerako liburutegientzat zaila zen hura jasotzea eta ulertzekoa da arriskurik ez hartzea. Guk, beneditarrok, askatasun gehixeago genuen". "Gatazka" ETAren barne aldizkariko hiru aleak erakutsi dizkigu, eta "Hautsi"ren hamabost. Beste inon gorde ez dena dute beneditarrek eta horregatik azken hamarkaden inguruko ikerketa egiten ari direnek sarri jotzen dute publikoari zabalik ez dagoen liburutegi honetara.

Publikoari zabalik egotea zer den ederki dakite Donostiako Koldo Mitxelena kulturunekoek. Eguneko 2.500-3.000 bisitari izan ohi dituztela esan digu Carmen Bilbao zuzendari teknikoak. Ez du zerikusirik, beraz, aurreko biekin. Aurreko biak, nolabait, espezializatuak baziren, Koldo Mitxelenak era guztietako zerbitzu zabala eskaintzen die erabiltzaileei: irakurketa gelak, bideoteka, fonoteka, hemeroteka, Internet gela... Azken azterketak prestatzen ari diren ikasle mordoa topatu dugu, baina egunkaria irakurtzen ari diren jubilatuak ere ez dira gutxi.
Duela 10 bat urtetik hona Gipuzkoako Foru Aldundiko Liburutegiko fondoak eraikin honetan daude. 150.000 aleko bilduma dago bertan.
Eta zerbitzuek garrantzi handia izanik ere, horrek ez du esan nahi ondare bibliografikoa zaintzen ez dutenik. Fondo Gordeen gelan bilduma esanguratsua dute eta, besteak beste, Julio Urquijo eta Gabriel Celayaren liburutegiak bertan dira.

Deustuko Unibertsitateko Liburutegiak ere donazio garrantzitsuak izan ditu: Esteban Bilbaorena edo Abrisketak Amerikan bildutakoaren zati handi bat. Handia da liburutegi hau, 700.000 ale baititu. Beste modu batera esanda, 9.000 metro koadro liburu. Horietatik 25.000-30.000 liburu euskal gaien ingurukoak dira eta Andres Mañarikuaren ekimenez atal bereizi bat osatu zuten horiekin. Poza, Oihenart, Larramendi, Garibai, Moret, Correa, Axular edota Kardaberazen lanak bertan dituzte. Nieves Taranco zuzendari teknikoak bereziki atal hori zaintzea gustatzen zaiela esan digu, "baina ez dugu ahaztu behar liburutegi unibertsitarioa garela eta ikasle eta irakasleen zerbitzua dela gure lehentasuna".
Lau adibide baino ez ditugu hona ekarri. Eta euskal fondo garrantzitsua duten bakarrak ez dira. Hor dira NUP eta EHUko liburutegiak, Gasteizko eta Donostiako seminarioak, Derioko Monastegia, Baionako Merkatal eta Industria Ganberako Liburutegia, Belokeko monastegia, Kaliforniako Unibertsitatea, Frantzia eta Britainia Handiko Liburutegi Nazionalak... Gure ondare bibliografikoa sakabanatuta dagoela, alegia.
Baina gurekin solasean aritu diren profesionalak bat datoz, eraikin bakar batean ondare guztia biltzeak zentzu handirik ez duela esatean. Bisitaturiko liburutegi guztietan, neurri handiago edo txikiagoan, teknologia berriek beren lekua egin dute eta sare edo liburutegi birtual baten alde agertu dira arduradunak. Euren arteko harremanekin, elkarlanarekin, gustura daude eta eskatzekotan instituzioei zera eskatzen diete: liburutegi politika sendoa, kudeaketa egokia, irizpide bateratuak, Katalogo Kolektiboa osatua, bitartekoak... Hori da liburuzainentzat Liburutegi Nazionala.