Euskararen erabilera sustatu gura izan duten ekimenak ugariak izan dira; alta bada, eskergarria da tokian tokiko euskara biziberritu nahian, berein taldek egin duen ahalegina. Halaz guztiz, oraindino ere esparru eta gune gehienetan euskararen erabilera ez da gura izango genukeen adinakoa; haatik, han-hor-hemengo zenbait herrik euskararen plan estrategikoa abian ipini du. Plan hau fase bitan (diseinu-fasea eta plana bera) egikariturik dago eta, gehienetan bederik, normalkuntza planetan diharduten enpresa eta lekuan lekuko udalaren artean burutzen da. Plan estrategikoaren xederik behinena, euskararen erabilerak gorantz egitean datza, beti ere, herritarren parte-hartzea eta ekimenean oinarriturik.
Hauxe da, esaterako, Berriz (Bizkaia) eta Lezo (Gipuzkoa) herrien kasua. Herriotan euskaldunak ugari (Berrizen %56,4 eta Lezon %53,4, apur gorabehera) ez eze, euskararen ezagutzak ere gora egin izan du nabarmen; hala ere, hori guztiori ez bide da euskararen erabileran islatu. Berrizko euskara teknikari den Iratxe Ibarrak dioskunez, "jakin badakigu euskaldunen kopurua gorantz doana, baina erabilera bere horretan lotu da, eta horren aurrean zeozer egin beharra ikusi genuen". Horrenbestez, Berriz zein Lezoko Udalek erabilera bultzatzeko plan estrategiko baten beharra begietsi zuten eta berau iazko urrian abiarazi zuten. Hasierako plana diseinatzeko proposamena Elhuyar Kultur Elkarteak egin zuen arren, diseinu-prozesuan herritarren parte-hartzea lortu gura dute; hartara, atxikimendua eta gizarte-sarea irmotu, eta herritarren hizkuntza-jokabidearen apurkako aldaketa erraztuko baita. Orobat, eratze-prozesua kolektiboa izango da, denen artean adosturiko erabakiak hartu, diagnostikoak egin eta ekintzak proposatuko baitira. Lezoko planaren aholku taldekide eta Elhuyarreko teknikaria den Helene Armentiaren esanetan, "guk geure aldetik laborategiko diseinua egin genezakeen, baina plana arrakastatsua izan dadin ezinbestekoa da herritarrek plana bere egitea eta horretarako beraiek parte hartu eta plana diseinatu behar dute". Bestenaz, plan hauek laberik harakoak dira; hau da, plan-pilotuak, bere osotasunean praktikara inon eraman gabeak. Aurrerantzean, tentuz aztertu, ondu eta beste edonon abiarazteko modukoak.
Planaren antolamendu-egitura lau lan-taldetan dago banaturik: Jarraipen-batzordea (Elhuyarreko teknikariek eta Udaleko arduradun tekniko eta politikoek eratutakoa), hasierako antolaketa eta koordinazio lanak egin, eta prozesuan zehar, jarraipena eta erabaki nagusiak hartzen dituena; aholku-batzordea (Elhuyarreko teknikariek osaturikoa), lan-metodologia landu eta prozesuaren urrats desberdinetan aholkularitza eta trebatze-lanak egiten dituena; talde dinamizatzailea (prozesuan beren beregi esku hartu gura duten herritarrek osatua), diseinu-fasean zehar, orientabide operatiboaz, lan-taldeen jarraipenaz, dinamizazio-lanez eta herritarrekiko harremanaz arduratzen dena; eta, lan taldeak (Berriz eta Lezoko herritarrek eratua), herriko sektore estrategikoak (hezkuntza, iritzi publikoa, elkarteak, ostalaritza eta merkataritza, zerbitzuak eta beste) zehatz aztertzea helburu dutena. Berriz herrian, berbarako, hamabi lan talde sortu dituzte eta taldeotan ehun eta laurogei herritar inguruk dihardu, euskararen erabilera urriaren zer-nolak aztertu guran. Lezon, ostera, hamazazpi taldeetara berrehun eta berrogeita hamar biztanle inguru batu da. Edozelan ere, lan talde eta herritarren kopurua ezberdina izanik, herri bateko nahiz besteko plana berbera dela ziurtu daiteke. Herri bietako planek arazo eta helburu berak dituzte. Bietan, adibidez, esku hartu nahi duten herritar zenbait ezin izaten da bileretara hurreratu, euskaldunok euskararekiko ditugun konplexu eta aurreiritziak direla, kanpo faktoreak direla, edota lehen fase honen luzera (iazko urritik aurtengo ekainera bitarte) dela kausa. Halaz ere, planaren nondik norakoak herritarren artean zabaltzeko asmoz, diseinu-fase honetan egindakoaren berri zuzena emango zaio biztanleriari.

Elhuyarren laguntzaz Berriz eta Lezo herriek burutzen diharduten plan estrategikoa ez da abian den bakarra, apurka-apurka egoera bera bizi duten herriek ere euren plana diseinatzen hasi baitira. Xeheki, Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroako hamasei biztanleria gunek (mankomunitate, herri eta auzoak, kasu) hartu-emanak izan dituzte Kontseiluarekin, eta berriki euskararen plan estrategikoak beharrezko dituen aurre-baldintzak aztertzen dihardute, planari ekingo diotenentz ebazteko. Finean, euskararen erabileraz axoldurik, udalerri zenbaitek euskararen plan estrategikoari ekingo dio, erabilerak jasan geldialdia suspertu nahian.