Behi eroen gaitzak sortu duen eztanda izugarria izan da Europa eta Euskadiko okela sektorearentzat, bai ekoizle bai kontsumitzaileentzat.
Okela ekoizleoi behi eroen gaitzak bi gauza erakutsi dizkigu; lehen lehenik, gure haziendaren elikadura zein garrantzitsua den bai animalientzat baina baita ere, geure kontsumitzaileentzat, eta bestetik, oso nabarmen geratu da komunikabideen indarra eta kontsumitzaileen mugimenduek duten itzala.
Aurrez nioen bezala, gure animaliei ematen diegun jana oso garrantzitsua da eta orain arte eraman den politikak, politikaren zentzu zabalari helduz, nekazaritzako lan ildoak eta kontsumitzaileen jokabideak tartean direlarik, asko eta merke ekoiztea bultzatu bagaitu ere, horixe baitzen elikadurari garrantzi txikia ematen zion kontsumitzaileak exijitzen zuena, argi dago, gaur egun, baserritarrontzat ez dela nahikoa behiak nolahala gizentzea eta gero, beste ezer egin gabe akabatzea, kontsumitzaileek behia ondo eta naturalki gizendu den ziurtagiri eta bermeak exijitzen bait dizkigute eta honen aurrean, aitortu beharrean gaude, labela bezalako tresnek sekulako balioa dutela, kontsumitzaileei konfidantza ematerakoan behintzat.
Lehen nioen bezala, okelaren inguruko krisialdiak azaldu digu, lehen oilaskoekin eta beste hainbat ekoizpenekin gertatutakoaren antzera, komunikabideen indarra eta komunikabideen iritziak kontsumitzaileengan duen eragina.
Komunikabideak, neure ustez, arduragabekeri izugarriz tratatu dute behi eroen gaitza, osasun gaiak herritarrentzat duen garrantziaz baliatuz beren audientziak eta salmentak gehitzeko eta sarritan, ikusi eta entzun dugu, oinarri zientifiko haundirik gabeko aipamenak eta kasu isolatu eta pertsonalak generalizatuz populazioarengan sekulako beldurra eta kezka sortuz, erreparatu gabe ere, berri dizdiratsu eta deigarri horiek, bai kontsumitzaile arruntarengan bai ekoizleengan duen eragin tamalgarria.
Bestetik, behi eroen gaitzak ere, argi eta garbi plazaratu du, kontsumitzaileen joku bikoitza, alde batetik, urte osoan soil-soilik prezioan oinarrituz erosketak eginaz eta bestetik, horrelako krisialdiak sortutakoan, punta batetik bestera pasaz, okela ez kontsumitzera helduz.
Egoera lasaia denean eta elikadura inguruko inongo krisialdirik ez denean, kontsumitzaileak lasai asko egiten du bere erosketa, okelaren kalitatean, jatorrian eta animalien elikaduran batere erreparatu gabe, azken batean, elikadura aurretik beste lehentasun mota duelako (bidaiak, arropa, aisialdia, etabar) eta maiz entzuten dugun bezala "denetarako ez da iristen".
Aldiz, elikagaien inguruan krisialdia sortu eta komunikabideetan berri deigarriak ugaritzen hasten direnean, kontsumitzailea berehala beldurtzen da eta bere kontsumoa beste produktu batzutara bideratzen du, ohartu gabe, jarrera honekin bere lanak ondo egiten dituen baserritarra kaltetzen ari dela eta hain zuzen ere, okela kontsumitzeko unerik egokiena kontrolak indartzen diren krisialdi uneok direla.
Elikagaien kalitatea eta segurtasuna dira etorkizunerako zutabeak, bai baserritar ekoizlearentzat bai herritar kontsumitzailearentzat, eta azken hau, ohitu beharrean dago, nahiz etxean nahiz etxetik kanpo jaten duenean kalitatea eskatzen baina beti ere, kalitatea eta segurtasuna bermatzen dien zigiluak, ziurtagiri eta markak exijituz. Prebentzio lan moduan bada ere!
Elikaduraren segurtasunak baserritarrari bere lana arretaz eta zentzuz egitea eskatzen dio eta kontsumitzaileari aldiz, lasaitu behar ez den tentsio puntua, hori izango baita bere elikaduaren segurtasunarekiko duen kezkaren frogarik garbiena.

Egun zaila da, zinez, behi eroen gaitzaz, B.S.E.z, iritzirik plazaratzea. Hainbeste hitz entzuten eta idazki argitaratzen den garai honetan, gai gastatua dirudi. Gainera, guzti horrek ez du lagundu arazoa bere lekuan kokatzen.
Argi dagoena Europar Batasuneko arduradunen porrota eta erantzunkizunik eza da. Izan ere, Estatu Kide bakoitzak bere interes ekonomiko propioa besterik ez du defendatu orain arte.
Lehenik eta behin, aintzat hartu behar dugu B.S.E.rena gai zaharra dela. 1985ean jakinarazi zen Ingalaterran. Gaur egunera arte jada 185.000 behi hil dira gaitzak jota. Europar Batasunean legeak eta dekretuak besterik ez dira ezarri. Neurri zehatzak agintzen direnean, ordea, indarrean jarri ezinean gabiltza.
Gauza bat bada ziurra: abereendako elikagaiek eragin dute B.S.E.ren hedapena gaurko neurrira arte. Galdera aunitz, ordea, erantzun zain daude. Izan ere, beste enzefalopatia batzuk aitzinetik ezagutzen genituen arren, duela gutxira arte ez genekien prionak zirenik horiek sortarazten zituztenak. Guk luzaroko garapena duten birusak zirela ikasiak gara.
Kezkaturik egonik, nolabait ere poztekoa litzateke guzti honek produkzio arauak gaur egungo nekazal mundura egokituko balitu. Bestalde, komunikabideek albisteak aurkezten dituzten modua dela-eta, beldur naiz ez ote den kaleko jendearengan baserrikoen aurkako erizpena zabaltzen ari.
Baserritarrek ez dute inolako errurik afera honetan. Begira diezaiogun une batez sektoreak pairatzen duen une latz honi, eta gehitu diezaiogun aspaldian jasaten duen errekonbertsio itzela. Horren ondorio zuzena dugu gero eta ganaduzale gutxiago eta zaharragoak izatea.
Kontsumoaren joerak baldintzatuta, baserritarra kaleko gizarteari begira dago egun. Ganaduzale elkarteak egiten dira, abelkuntza hobetzeko azpiegitura berriak eta teknologia berria baserrietan sartzen da. Eta guzti hori ordaindu egin behar da. Gainera, saltzeko prezioak merkeak dira eta KPI abereen elikagaietan bakarrik igotzen dela ematen du. Guzti horrek ekoizpenaren zurrunbilora garamatza.
Kontuan izan behar dugu behitegi berri batek suposatzen duen inbertsioa: azpiegiturak, esne kuota, behiak... Edozein enpresak ez du baserri berrien aktiborik. Kaleko bizimodua aldatzen ez den neurrian baserriak egokitu beharko du bere burua eta enpresa gisa etekinak lortzera jo. Horra errealitatea.
Ezin dugu ahaztu berrikuntza guzti hauek sektore deskapitalizatu batek egin behar dituela eta, beraz, kanpo finantziazioa ezinbestekoa duela. Egoera honetan diru laguntzak ez dira aski izaten. Bestalde, kostuak ttipitu behar dira, izan ere, kostuaren %50-65 da janariarena gaurko abelkuntzan.
Egoera honetan, denak gabiltza argudio bila gure irizpideak baieztatzeko. Esaterako, aunitz entzuten da B.S.E.ren gaitza intentsifikazioaren ondorio dela. Gaurko produkzio mota guztiekin ados ez egon arren, nekez bereiz dezakegu egungo produkzio modua eta gizarteak eskatzen duena.
Zentzu honetan, gogora datorkit duela urte batzuk lagun batek esandakoa: "Nik janari kontuetan bakarrik aurreztu dezaket". Orduantxe opor bidaia zuen antolatuta. Nik erantzun nion hobe zuela, hain zuzen ere, bidaia ez egitea aurrerantzean. Hark ezetz, bidaia sakratua zela. Gaur egun ongi jatea eta edatea gaizki ikusia dago; bizioa da. Jende aunitzek ez daki zein den jakien benetako gustua. Aski da okelak kolore zuria izatea, fruituak dizdiratsu aurkeztea, arraultzeek gorringo gorria ukaitea... Zertan gabiltza gure eskualdean bertan ur litro batek esne litro batek baino gehiago balio duenean? Ezin dugu ahantzi duela urte gutxi arte, hamar-hamabi bat, zenbait hiltegik aratze dopatuak eskatzen zituztela, eta abeltzainei erakusten zieten dopatzeko modua.
Bestetik, garbi dago ekonomiaren globalizazioak bihurtu duela B.S.E. hain arriskutsu eta hedagarri. Enpresak gero eta haundiagoak dira absorzio, fusio eta itunen bitartez, etekinek ez dute mugarik. Eritasun hau bezalako hutsak danok pairatzen ditugu globalizazio ekonomikoari esker.
Duela hogei bat urte Danimarkara egindako bidaia batean, bertan esne eraldaketarako zenbat enpresa ote zeuden galdetu nuen: "Gehiegi!" Erantzun zidaten. Bi besterik ez ziren ordea.
B.S.E. azterketak sistematikoki eginen diren arte, ezin asmatuko dugu zer gerta daitekeen. Hemengo baserriak haundiak ez direnez, beste herrialde batzuetatik ekarri behar izan ditugu abere aunitz. Zaldare edo pentsu enpresak, ordea, ez dira, Euskal Herrian, Europako beste herrialdeetan dauden bezain haundiak eta, pentsatzekoa da, arrisku nagusitik at gaudela.
Europar Batasunak indarrean jarri berri dituen neurriek urte beteren buruan esanen digute B.S.E.k gurean izan dezakeen eragina zenbaterainokoa den. Anartean, ez dirudi baliabide guztiak ekinean jarri direnik; izan ere, gardentasuna ez da bermatzen. Esaterako, abereen munduan gabiltzanok oraindik ez dakigu kabalendako (aziendendako) jaki prestatuen elikagaiak zehazki zeintzu diren. Zaldareek (pentsuek) zenbat proteina, fibra eta koipe duten adierazten zaigu, baina sekula ez zein osagairen bitartez. Baserritar guztiek jakin izan balute bere abereendako pentsuetan proteina goratzeko haragi irina erabiltzen zela, askok, osagai hori legezkoa izan arren, ez zuten erabiliko. Ziur!
Gizartearen helburua honakoa beharko luke: oraingo produkzio modua ingurumenarekin eta ganaduzaleenganako errespetuarekin orekatzea.

Gaizki deitutako behi eroen krisia modu nabarmen batez eragiten ari da sektore honetan. Euskadin izandako galerak 2.000 miloi pezeta inguruan taxutu dira egun arte, salmentak % 60 jaitsi direlarik. Hau guztia, kontuan hartu gabe behien barruki gorriak nahiz zurien erabateko baliogutxitzea.
Krisi honek modu ezberdin batez jo du sektoreko eragileengan. Berme handiko harategiek beren salmentak areagotu dituzten bitartean beste batzuek bere diru-sarrerak gutxituak ikusi dituzte modu narbarmen batez. Bigarren hauek, Pasaiako badia edo Nerbioiaren ezkerraldea bezalako eskualde ekonomikoki deprimituetan kokatuak daude. Beraietan, herritarrek erosteko duten ahalmena apalagoa da eta eragileek salneurri eskuragarriagoak -behi-hazienda zaharrak- eskaintzen dituzte, nahiz hauek osasunaren ikuspegitik besteak bezain seguruak izan.
Beste kontu bat da, kaleetan edo udal merkatuetan dauden harategien arteko diferentzia. Lehenbizikoetan, salgai dauden behi okela oilasko, txerri, arkume edo ahate haragiek ordezkatuak izan diren bitartean, bigarrenetan -udal araudi zorrotza dela medio- administrazioak baimentzen duen haragi mota eskaintzen da soilik.
Kontsumitzaileen konfiantza irabazi aldera, azken hilabeteetan hartu izan diren sanitateko neurriekin kezkatzeko inolako arrazoirik ez dagoela argitu beharko lukete administrazioaren arduradun gorenek. Funtsean, gure harategietan jartzen den haragi guztiak kontsumorako bermeatzen duten hainbat kontrol pasa duelako.
Orain arte gure haragien sanitate-kontrolak kezkatu izan bagaitu, orain albaiteroek jarri duten ardura kontuan harturik, beste kontuez hasi behar dugu kezkatzen, eta esaterako, gertatutakoaren erantzulea nor den galdetu.
Ongi iruditzen zaigu abeltzainek eta haragi-irinen ekoizleek jasan dituzten galerengatik diru-laguntza ematea. Era berean, merkatal sektoreak bizi duen egoera aintzakotzat hartu gura genuke, baina ez gaude prest, gu harakinok, egoeraren errudun eta galtzaileak izateko.
MER (Gai Bereziki Arriskugarriak) deritzan gaien errausketen kostua harakinen eta handizkarien bizkar jarri nahi da, hau da, hiltegiak funtzionamenduetan mantentzen ditugun bezeroen bizkar, eta hau bai ez dugula onartuko, gu baikara krisi honetan erru gutxien dugunak.
Orain arte azaldu dugun arazoaz landa, sektoreak ezin du bere merkatal gaitasun osoa garatu sanitate-araubide zaharkituak ezartzen dizkigun arauen hertsiengatik -berau 1984koa-, are gutxiago, orain dela zortzi urtetik, gaur egungo beharretarako eta kontsumitzaileek sektoreari egiten dioten eskaerarekin bat egiten duen lege bat adostua izaki. Lege hau berau, Madrileko Osasun Ministerioko kaxoi batean ahanztuta dago, nonbait. Gaitzerdi horrela bada.
Arautegi hau indarrean jarriko den esperantzan, harategi-saltxitxa dendetako jabe gehienentzako formazio ikastaro bat landu da. Ikastaro hauei esker harakileek kontsumitzaileek eskatzen dituzten mozkin berriak atontzeko gertuago daude eta etxekoandrearen zeregina errazten dute. Hartara, etxekoandreek -sukaldean aritzeko gero eta denbora gutxiago dutenek- ez dituzte zapore tradizionalak galduko eta ez dute beste latitudetako gustuko plater industrializatu berezietara jo beharko.
Ezin dut, bestalde, agerkari honek eskaintzen didan aukera galdu Osasun eta Kontsumorako ministro anderearen dimisioa eskatzeko edo Gobernuko presidente jaunak bere kargutik kendu dezan eskatzeko. Izan ere, ministro honek publikoki egin deklarazioak onartezinak dira. Ausardia behar da gero, horren serioa, alarmagarria eta garrantzitsua den gai honetaz horrela hitz egiteko.
Ministroak ez du jada MER delako gaiei buruzko osasun araudiaz erabateko jakineza agertu, baizik eta sukaldeko gaietan guztiz ezjakina dela ageri da. Benetan, ez dut ezagutzen txerri hezurrez edo behi-bizkarrezurrez egindako salda bat hartzeko adore duen inor.
Etorkizunari begira, haragiaren komertzializazioa lortzeko administrazioa burutzen ari den ahaleginaren alde gaude gu; bene-benetan. Kontsumitzaileek eskuratzen dituzten jakien ezaugarri nagusiak ezagutzeko aukera ematen duen etiketa baten aldeko araudi bermagarri baten alde gaudelako. Hau da, txuletak bere agiria eramango du: aberearen adinaren datu, sorleku, gizendegi edota akabatua izan den hiltegiaren izenarekin, kasu.
Segidan Bilbon burutu IV. Jardunaldi Teknikoan atera ziren konklusioak azalduko ditut. Gure sektoreko jabeen jubilatzea dela-eta hainbat harategi ixten ari diren arren, aurrerantzean saltoki-guneak ez dira gutxiago izango. Hauen ordez beste denda-mota zabalduko dira, saltoki-gunetan nahiz autozerbitzu modura. Konkurrentzia handiagoa izango da betiere.
Hala ere, sektorea ez da haziko kontsumoa geratu delako eta errentagarriak ez diren saltokiak desagertzen joango dira. Azken urteotan harategien % 20 itxi dute, ekoizleari egiten zitzaion erosketaren ondotiko balio erantsia galtzen ari da. Positiboa litzateke erosketa bateratuak egitea, arrakasta bezeroa fidela bihurtzen duen zerbitzu pertsonalizatua eskaintzetik baitator. Bezeroaren kontseilu emaile izatera pasa behar da. Kontsumitzaileek egiten duten eskaerari atxikitzeko artesau-egileak sustatu behar dira, egile hauen egitekoak harakilea libratzen du erantzunkizun penaletik, erantzukizuna ekoizlearen esku pasatzeko.
Azkenik, probintzietako gremio ezberdinetan bazkideturik ez dauden harakileei hauxe gogoratu nahi diet: denon elkartasunez askoz indartsuagoak izango gara eta bazkide izateak duen kostua baino askoz gehiago ekarriko dizue.

Animalia belarjaleei animali jatorriko proteinak emateak leherrarazi du arazoa. Izan ere, belarjaleon digestio-aparatua ez dago elikadura horretarako egokitua, eta horren ondorioz degenerazioa sortu da, "behien entzefalopatia espongiformea" deritzona.
1994an, gaixotasun horren jatorriaren berri izan ondoren, haragi-irinak, animalia-proteinen iturri, debekatu egin ziren hausnarkarien elikadurarako. Harrezkero, EAEko hiru foru aldundietako eta Eusko Jaurlaritzako Nekazaritza sailek kontrolatu egin dute produktu hori ba ote zegoen, baina ez dute halakorik aurkitu. Debekua indarrean egon arren, haragi-irina kontsumitzen da oraindik, Europako iparraldearen interes ekonomiko boteretsuen eraginez, batez ere. Egoera horren ondorioz, gaixotutako abereak asko ugaldu dira, eta horrela heldu gara gaur egungo egoerara.
Argudio hori erabilita, Europako Batasuneko Ministroen Kontseiluak, joan den urteko abenduaren 4an egindako bileran, hauxe erabaki zuen: haragi-irinak debekatzea gizakiek jateko animalien elikaduran erabilitako pentsuetan.
Debeku horrek, Europako eskualde batzuetan izan den kontrol ezak eragina, ondorio larriak ekarri ditu ekonomiaren eta ingurumenaren aldetik.
Euskadin hainbat ekintza abiarazi ditugu sortutako arazoei aurre egiteko. Ondorengo ardatzetan laburbil ditzakegu:

1. EAEko hiltegietan akabatzen diren abereei azterketak edo analisiak egitea. 2001eko urtarriletik aurrera, 24 hilabetetik gorako animaliei Prionic testa egingo zaie, elikadura-katean sartu baino lehen. Horretarako, laborategia egokitzen ari dira NEIKERen.
2. Haragi-irinak deuseztatzea. Irin horiek pentsuak egiteko ezin izango direnez erabili, modu kontrolatuan deuseztatu behar dira; horretarako, urtarriletik aurrera, osasunaren eta ingurumenaren aldetik homologaturiko zentroak izango dira EAEn.
3. Kontsumitzaileari informazioa ematea EAEn hildako abereen haragiari buruz. Orri bat sortuko da Interneten, eta edozein sartu ahal izango da bertara, animaliaren jatorriaren eta zehaztasunen berri izateko. Informazio hori gure erkidegoko hiltegietan akabatutako abereei buruzkoa baino ez da izango, hiltegiok akordioa egin dute eta.
Hiru puntu edo ardatz horiek osatuko dute Elikaduraren Bermeari buruzko Euskal Planaren bizkarrezurra.