EGURALDIAREN ABERATSA
- Euskaldunok eguraldiaz asko hitz egiten dugula esan ohi da. Horretaz jabetzeko, igogailuan bizilagunarekin eskuarki zertaz jarduten dugun pentsatzea besterik ez dago. Oraingoan neguko eguraldiaz arituko gara, erabiltzen ditugun hitzez eta haiek duten esanahi aniztasunaz.
Jon Albisu meteorologoak dioskunez, ohiko langintzetan oso garrantzitsua izan da eguraldia, termino asko toponimoetatik hartu ohi baitira. "Aralar aldean adibidez, esango dizute Putterri eta Alborta artean azaro eta ilbeltza bitartean garai batean, haizea honela edo horrela sartzen bada, euria dakarrela. Oso eremu lokala ezagutzen zuten, egunerokotasunetik hartzen dira erreferentziak". Joxe, orain urte batzuk ezagutu zuen 85 urteko artzaina dauka hizpide Albisuk: "Hark esango zizun, hego-haizearekin adibidez, ardiak jaisten ikusita, zeru urdina egonda ere, bi ordura euria egingo zuela. Txindurriak mugitzen, haizea nondik datorren ikusita". Animaliek mendebala adibidez igartzen dutela uste du, "baina hori demostratu beharra dago".
Azaroaren 30ean aurkeztu zuen Pello Zabalak "Naturaren mintzoa" liburua. Albisuk herri jakinduria eta meteorologia zientifikoa uztartu beharraz diharduela, Zabalaren lana klasiko bihurtuko dela argi dio. 500 orrialdetik gorako liburu mardulean, baserritik eguraldiarekiko zein lotura izan dugun, bizidunekin, animaliekin, naturarekin, esaera zaharretan idatzi du eta klimatologia sartu du, hilabete bakoitzean egutegi modukoa eginez.
Durangaldean frakazar dabilela esan ohi da trumoia entzutean. Ukitu mitologiko nabarmena duten berbak hodei eta eki ere ba omen dira. "Guk ekaitzari San Pedro bola jokoan dabilela esaten diogu", dio frantziskotarrak. Andoni Aizpuruk ere Goierriko esaera hori dakar hizpide, beste batzuen artean: "Ostadarra gero ikasi dugu guk. Erromako zubia, izan da beti, eta erauntsi 'borraska' esateko hartu badugu ere, guretzat zaparrada baino gehiago den hori da, haize-boladekin-eta". Tximista esateko erabiltzen diren oinazkar, oinaztu eta antzeko hitzak eta hodei, eki eta bestelakoak, sasoi bateko ikusmoldearen aztarnak ere badira.
Oraintsu sortutako Euskal Herriko Klimatologia eta Meteorologia Elkartean (EKME) lan handia daukate esku artean. Terminologia hutsunea dagoela dio Jon Albisuk, hitzak modu desberdinean erabiltzen dira. "Garaia da bilketa egiteko eta ez dagoena sortzeko". Junes Casenave buru, zubererazko terminologian dihardute lanean, gero Euskal Herrirako eredu izan litekeen hiztegia osatzeko. Izan ere, zaharrenek gordetako esaera asko eta asko egunik egun galtzen dira.
Hala ere, handia da euskararen aberastasuna oraindik ere, "lehen eguneroko lanari zegokion, eta gaur asteburuari begira, baina oraindik ere oso garrantzitsua da", adierazi du Albisuk. Eta negu inguruan, inuitek (eskimalek) dituzten 60 berbatik gora izan ez arren, elurra adierazteko ere zenbat era dauden aipatzen du Pello Zabalak: "Ekaitzarekin bada, litro ugari dakartza, maluta handiak dira, ze elurra sortu txiki-txiki sortzen da. Baina hotz handiagoa badago, udan kazkabarra bezala, elurra pinporta potoloetan dator; batzuetan kaxkabikoa da, bi kolpe ematen dituelako, bestetan kono baten moduan, bestetik lanbroa dagoenean elur hautsa, oraindik formatu gabe, bestetan bustiago baina kristala beharrean hautsago... hori guztia erortzearen arabera, gero behean jarrita, auskalo!".
Andoni Aizpuruk euri eta izotz moten artean ere zenbat berba dauden aipatzen du. "Badago izotz zuria, gaua oskarbi dagoenean, hau da normalena gurean; bestea, izotz beltza, ikusten ez den hori, oso arriskutsua da". Hainbat bitxikeria ere aipatu du: "Izotza eta elurra baino gehiago denean horma esaten diogu, baina kasu horretan bakarrik erabiltzen dugu. Bestea pareta da, badakigu zer den batuan esaten dugun horma ere, baina beste kasuan erabiltzen dugu". Eta esanguratsua da erdialdeko euskalkietan desagertutako berbei zelan eutsi dieten Euskal Herriko bazterretan: Nafarroa Beherean erabiltzen den babazuza (txingorra, kazkabarra), Iztuetak bildua, abazuza da Bizkaiko mendebaldean, eta erdibidean beste inon ez darabilte hitz hori.
Esan bezala, kristautasunak antigoaleko esaera eta ohituren gainean moldatu du egutegia. Zabalaren esanetan, oraintsu arte gehienek santuen arabera antolatzen zituzten etxeko lanak eta baita naturaren eta fenomeno meteorologikoen azalpena ere. Gabon edo eguberriei dagokienez, "igartegunak ziren. Egun bakoitzari begiratzen zitzaion gehiago hurrengo hilabeteak nolakoak izango ziren jakiteko. Eguberri egunez eguraldi ona eginda, Pazkorako kontuz! Gure aurrekoari asko axola zitzaion negua negu izatea eta ez beste".
Ba al dakizue frantses batzuk harritu egiten direla mugaren alde honetan ere euskaldunak bagaudela jakitean? Ba bai, harrigarria bada ere, behin, Donostian, frantses batzuei entzun nien sinetsi ezinik beren buruari galdetzen: “Saint-Sébastien est au Pays... [+]
22 talde gehiago iragarri dituzte Lakuntzan uztailean izanen den HatortxuRockerako: Bad Sound, Dupla, Su Ta Gar, Chuleria Joder!, Brigade Loco, Leihotikan, Burutik, Tribade, Maskak, Les Testarudes, Non Servium, Añube, Dj Plan B, Gatibu, DJ Trapella, La Jodedera, Süne,... [+]
Prentsaurrekoa eskaini dute ostegun honetan Marc Aillet Baionako apezpikuak, elizbarrutiko hezkuntza katolikoko zuzendari Vincent Destaisek eta Betharramgo biktimen entzuteko egiturako partaideetarikoa den Laurent Bacho apaizak. Hitza hartzera zihoazela, momentua moztu die... [+]
Maite Nosti diputatuak kargua utzi du alderdiarekin izandako desadostasunengatik, eta horrek kide bakar batekin utzi du alderdi faxista, talde mistoan sartzera behartuz.
Bidarteko gasnategian bahiketa burutu duen gizona, militar ohia zen. Asteazken arratseko 7.30tan Erretegia izeneko gasnategian bertako kudeatzailea bahitu eta poliziaren kontra tiro egin duen gizonak 54 urte zituen.
PPrekin eta EH Bildurekin negoziazioetan porrot egin ondoren etorri da Ahal Dugurekin adostutako akordioa. Indar politiko honek aitortu duenez, maximalismoak atzean utzi eta errealitateari heldu diote, errenta baxueneko herritarren aldeko akordioa lortuta.
“Posta publikoa eta kalitatezkoa. Eskubideen aldeko Hitzarmen eta Akordio baten alde” aldarrikapenarekin, LAB, ESK eta ELA sindikatuek lan-baldintzak eta posta-zerbitzu publikoaren kalitatea defendatzeko mobilizazioa egin zuten atzo, hilak 12, Bilboko Eliptika Plazan.
Herriko EH Bilduko zinegotzi eta legebiltzarkide den Ander Goikoetxeak egindako galdera parlamentario bati Jaurlaritzak emandako erantzunaren bidez jaso informazioa hau. Bi haize sorgailu ezartzeko asmoa dago eta Cluster Hernani izeneko proiektu zabalago baten barruan kokatzen... [+]
Hezkuntza bi arazo handik zeharkatzen dutela adierazi dute IAk: "ideia erreakzionarioen" gorakadak eta "ikasleen egoeraren okertzeak". Mobilizazioaren deialdia hedatzeko, goizean errepide mozketak egin dituzte Donostian, Iruñean eta Gasteizen. Bilbon, Euskal... [+]
Atapuercako aztarnategian hominido zahar baten aurpegi-hezur zatiak aurkitu dituzte. Homo affinis erectus bezala sailkatu dute giza-espezieen artean, eta gure arbasoek Afrikatik kanpora egindako lehen migrazioei buruzko teoriak irauli ditzake, adituen arabera.
Gasteizko 1 zenbakiko Auzitegi Kontentzioso-Administratiboak emandako epaia berretsi du EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak. Lan poltsan parte hartzeko euskara maila altuenaren baliokide diren 3. eta 4. eskakizunak indargabetu zituen Gasteizko Auzitegiak.
Hainbat eragilek deituta, NATOren aurkako elkarretaratzea egin da Iruñeko Udaletxearen aurrean. Izan ere, gaur, martxoak 12, 39 urte bete dira Hego Euskal Herriak, Espainiar Estatua NATOn sartzeko erreferendumari ezezkoa eman ziola. Askapenako kide batek adierazi du, gaurko... [+]
Azkar! Azkar! Adi egon, ez daukat astirik eta! Ohartarazi behar zaitut, denborak agian ez baitit uzt… Pipipipi-pipipipi! Pipipipi-pipipipi!
Goiz jaiki, eguneratuta egoteko irratia piztu, dutxa hartu, ilea lehortu, orraztu, bizarra kendu edota makillatu, kafea egiten den... [+]
Europako Batzordeak 26.000 milioi euroren inportazioak zergapetuko ditu apirilaren 1etik aurrera, Donald Trumpek altzairuari eta aluminioari ezarritako muga-zergei erantzunez. Enbido-komertzialek jarraitzen badute, Euskal Herrian lehen sektoreak nozituko du gehien norgehiagoka... [+]