"NAFARROAK MUNDUA HARRITU BEHAR DU EGUNEN BATEAN"
- Jon Oria historialaria eta artista Nafarroako Lizarra herrian jaio zen 1931. urtean. Ingalaterra, Alemania eta Parisen barrena ibili ondoren, Torreviejan bizi da egun. Historian zehar etorkizunaz irudikatu diren hausnarketek miresten dute.
"Jon Oria mintzo, edota Nafarroako norabideaz hausnarketa". Edota heterodoxiaz mintzo, zeren eta gizon hau edozein zakutotan sartzea zilegi ez baitzaigu. Bera egokitzeko salda beroaren errezetan Margot pelikuleraren Endrike erregeak maite ez omen zuen baratxuria jarri behar izanen dugu, baita, nola ez, Lizarrerriko Erribera aldeko piper gorri tiki batzuk ere. Bertze era batera erran dezagun, ikastoletako andereñoek ezagutzen duten eta haurrendako guziz pozgarria den soka saltoka aritzeko joko hura: "Arnoa, ogia, eta gatza, gatza, gatza!".
Jon Oriak ez du aurkezpenik behar, edo bai. Lizarrakoa, antzinako Lizarragakoa. Errepublikaren gisa 1931n jaio eta hurbilekoarekin moldatu ezinean, gaztetasun indarrak itzali ostean Ingalaterrako Nottingham unibertsitatean graduatu zen (1973). Francisco Franco hil zelarik, Cambridge ere ezagutu zuen (1975). Handik sei urterat doktorego tesia aurkeztu zuen Londresen: "Mysticism in the Work of Marguerite de Navarra (1492-1549)".
Beraz, ez zen ahuntzaren gauerdiko eztula Egako hiria utzi eta uharte handi hartan sustraitzea. Ez aldaketa makala, bederen, baina patua ordura arte nahikoa bihurria izan ez eta 1989an gertaturiko ezbehar larri batek katalandar Alacant aldeko Torrevieja izenekoan moldatzeko bultzatu zuen, osasunaren onerako, prefosta.
Bada, komeriak noiz amaitu jakin ezean hurbildu gatzaizkio, ea Nafarroaren erdiguneaz, arteaz eta bizitzaren hizkuntzaz zer dioen jakiterat. Nola elkartu, bere ahotik ez bada, 1984ko "Plato and Reinassance", urte bereko "Picture Dictionary in Spanish" edota 1991ko "Visión anglosajona del Pueblo Vasco" eta 1994ko "Ultimos Reyes de Navarra"? Bai, lagun berak idatzi baitzituen, Karlismoaren nafar hiriburuan sorturiko Jon Oria jaunak.
Zertan aritzen da Jon Oria historialaria eta artista?
Artean ere aditua naiz, eskulturan batik bat, baita zeramika edota pintura ere. Mediterraneoan lan egiten dut. Ene azken lana Nafarroako armarri erraldoia izan da, hamazortzi tonakoa, nafar armarri zaharrari jarraikiz, Erdi Aroko Kabalako maisuak eta alkimia teoriak kontuan harturik, Antso Azkarra baino lehenagokoa, alegia.
Lizarra da zure sorterria.
Zergatik abiatu zinen Ingalaterrara?
Historialari izateaz gain, artista ere bazara.
Arteari esker sormenaren bidez azaltzen ditugun irudi imaginarioak hobeki atzematen ahal ditugu, bertzenaz hauetako irudi batzuetako zenbait alderdi nahikoa era ilunean geldituko bailitzaizkiguke. Ene gustuko artistak haien pentsamendua artelanaren bitartez mahaigaineratzen dutenak dira, Rodinen gisa. Berak bere eskulturak materiatik sorturiko ideiak bailiran konposatu baitzituen. Honetan, gainera, denok gara artista, edo noizbehinka horretan sinesten dugu!
Jon Oria nafarra al da?
Zein da Nafarroaren historia eta zein bere etorkizuna?
Zer duzu eskuartean uneotan?
Euskal, katalandar, ingeles nahiz espainiar irratietan bere lana goraipatu da, EITB eta BBC ezagunetan kasu. Erakusketak nonahi, saritua, Londres edota Iruñean, bakarka nahiz talde lanetan, Parisen ere bai. Bere hainbat lan bilduma publiko eta pribatuetarako erosi da: Nottingham, Elx, Madril, Bartzelona, Londres, Iruñea, Gasteiz, Lizarra... Hondarrean, halaber, ametsa zena errealitate bihurtu ahal izan du: Alacant aldeko etxea edozein unetan gozatzen ahal den erakusketa bilakatu egin du, "Orietxea" lemapean.
"Orietxea", bere etxea. Mediterraniar argia, iturriak, lorategiak, eskulturak, Elx dama, zeramikak, marmol eta granitozko nafar armarria eta goiko zeru urdina.
Hainbertze miresten duen XVI. mendeko nafar erreginen ikasle bikaina bailitzan, artea, kultura da bere pasioa, argitaratzeke duen nobela lekuko. Izan ere, eta Pello Gerra kazetariak jaso zuenez, "Nafarroak mundua harrituko du" esaldia idatzi zuen Shakespeare ospetsua erregina horiekin Nafarroan bertan harremanetan izan zela sinestuta dago.
Espainiako Sare Elektrikoak jakinarazi berri du ekaineko elektrizitate kontsumoa zein izan zen Espainiako Estatuan: 19.422 gigawat orduko. Hau da, 2004ko datuaren oso antzekoa: orduan 19.384 gigawat izan ziren.
Emakumeen Aurkako Indarkeriaren Bilboko bi Epaitegiek neurri hori onartu dute. Bilboko epaile dekano Aner Uriartek neurria emakumeak babesteko eta ez birbiktimizatzeko helburuarekin hartu dela esan du, baina Bilboko Abokatuen Elkargoak salatu du kolokan jartzen dituela ikertuen... [+]
XIX. eta XX. mendeetan ohikoa zen hiri nagusietako kaleetan ikustea janzkera tradizional ikusgarria zuten emakume batzuk, sendabelarrak saltzen. Ansotarrak ziren, Aragoiko Ansó ibarrekoak. Erakusketa batek haien historia kontatu digu, eta bide batez azalerazi du atzean... [+]
"Migrazio zirkularra" sustatu nahi du PSOEren gobernuak, langile batzuek behin-behineko hainbat lan egiteko migra dezaten Espainiako Estatura, eta gero euren jatorrizko herrialdeetara itzul daitezen.
Ganz MaVag-ek adierazi du ez diola uko egiten etorkizunean tren-enpresa erosteko beste eskaintza bat egiteari. Talde hungariarraren ekintzari esker, Talgok eskaintza berriak entzun ditzake.
Igandean hasiko dira polio txertaketa egiteko su-etenak, goizeko 6:00etan hasi eta 15:00ak arte. Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) eman du operazioaren berri eta bederatzi egunetan hiru esparrutan emango da: iparraldean, zentroan eta hegoaldean.
30 urteko behargina hil da Amezketako (Gipuzkoa) paper fabrikan. Ibarra Argi Lanak enpresak azpikontratatuta zegoen. Elkarretaratzea egin dute ostiralean, 11:00etan, gertatutakoa salatzeko. 2024an hil den 38. langilea dela adierazi du LABek.
Karibeko bi irletan kolonialismoaren loriarako dauden monumentu, iker eta izendapenak ezbaian jartzen hasi dira herritarrak eta gobernua. Lehen pausua eman dute agintariek eta erabaki dute herrialdearen armarritik Cristobal Colonen lehen espedizioaren hiru karabelak kentzea.
ARGIAko erredakzioak aurtengo zortzi hilabeteotan kaleratu diren diskoen artean hiru hautatu ditu, gomendatzeko.
Neska gazteak agertzen dira irudietan eta Telegram bidez zabaltzen dituzte. Irailaren 1ean kanpaina bat abiatuko dute sare sozialen bidez, gobernuak neurriak hartu ditzan.
Iruñeak bat egiten du irailaren 16tik 22ra egingo den Mugikortasunaren Europako Astearekin, mugikortasun iraunkorra eta espazio publiko partekatuari buruzko hausnarketa sustatzeko diseinatutako jardueraz betetako programa batekin. "Konbinatu eta mugitu"... [+]
Duela aste batzuk Suitzak lege federal aitzindaria onartu du (Europako legedietan aitzindaria), LMETA delakoa, Loi fédérale sur l’utilisation de moyens électroniques pour l’exécution des tâches des autorités frantsesez,... [+]
2022an, urteko aurrekontuan onartutakoa baino %20 handiagoa izan zen inbertsio militarra; 2023an, %30 handiagoa. Europako herrialdeen gastu militarra Gerra Hotzaren amaierakoa baino handiagoa da une honetan.
