Euskal Herriaren historia eta euskaldunon jatorria ikertu, datuak interpretatu eta lorturiko jakintza gizarteratzeko asmoz euskal kulturako hainbat aditu Basandere argitaletxea izeneko proiektu berrian ari da lanean. Orain hiruzpalau urte sorturiko egitasmoak berehala emango ditu bere lehen fruituak. Izan ere, urte hauetan buruturiko lanari esker, bi liburu kaleratuko dituzte azaroaren 17an.
Argitaletxeak kaleratuko dituen lehen bi liburuok gaztelaniaz idatziak egongo diren arren, hurrengoak euskaraz argitaratzeko asmoa dute egitasmoaren arduradunek. Izan ere, liburuak idazterakoan erabili beharreko hizkuntzak buruhauste ugari sortu dizkie Basandere argitaletxeko partaideei. Alde batetik, kontuan izan behar da instituzioen dirulaguntzarik ez dutela jasoko, independentzia ideologikoa nahi baitute, ondoren eztabaida teorikoa irekia izan dadin. Gaztelaniaz idatziriko liburuak gehiago saltzen direla eta, liburuen erdia hizkuntza horretan plazaratzea erabaki dute. Aldiz, euskaldunon hizkuntzari bere tokia uzteko asmoz, liburuen beste erdia euskaraz argitaratzea erabaki dute.
Asmoa, urteko lau liburu kaleratzea da, bi azaro aldera eta beste bi maiatza inguruan. Era berean, harpidedunei eta laguntzaileei %20ko beherapena egingo diete.

Beraz, gaztelaniaz argitaratuko dira lehen bi lanak. Alde batetik, Alizia Stürtzek azken zortzi urte hauetan "Euskaldunon Egunkaria"n, "Gara"n, "Euskadi Información"en... idatzi dituen artikuluak "La izquierda desde la clase, el género y la opresión" izeneko liburuan bilduko dira. Basandere argitaletxeak kaleratuko duen lehen lan hau atalka banatua egongo da. Izan ere, Stürtzeren liburuan, besteak beste, erlijioa, nazioarteko politika, kultura eta ideologia lantzen dira eta izaera ezberdinetako 100 artikulu hauek biltzeko asmoz, hamabi sailetan banatu dute liburua.
Era berean, "Euskal Herria: año 1000 año 2000" izeneko liburua ere kaleratuko du Basanderek egun berean. Bertan, 1000. urteko Nafarroako Erresuma ekonomikoki, ekologikoki, historikoki eta kulturalki nola zegoen kokatua azaltzearekin bat, egun Euskal Herriak bizi duen egoeraz hausnartuko dute Antxon Mendizabal, Igor Ortega edo eta Nekane Juradoren gisako adituek.

Izan ere, Basandere proiektuaren partaide den Alfonso Martinezek azaldurikoaren arabera, euskaldunon jatorriaz eta kulturaz buruturiko lanak biltzeko helburua du argitaletxe berriak, bere esanetan, "gure iraganaldiaz jabetu behar baikara geroaldia egiteko". Alor honetan, XXI. mendeko estatuen Europan, Euskal Herriak proiektu propio bat izan dezan, euskaldunon nortasun ezaugarriak eta identitatea aztertzea beharrezkoa dela uste du Martinezek. Eta ondorioz, Euskal Herriaren iraganaldi antropologikoa, prehistorikoa, linguistikoa... lotu nahi izan dituzte proiektu honetan.
Izan ere, Euskal Herria oso herri zaharra izanik ere, Basandere argitaletxeko partaide Josu Naberanek azaldutakoaren arabera, euskal kulturak Paleolitiko garaietatik egun arte bizi izan duen garapena orain ari dira aztertzen. Bere esanetan "inkonzientzia kolektibo bat dago. Bizirik dago zeinu sinbolikoz eta identitatez osaturiko mundu hori, baina berari buruzko ezagutza historikorik ez daukagu". Basandere argitaletxeko partaideen helburuetariko bat euskal kulturaren jatorriaz dagoen ezjakintasuna gizarteratzea da, hain zuzen. Martinezen aburuz, geroaldiko proiektu izateko iraganaz jabetuEuskal Herriaren historia eta euskaldunon jatorria ikertu, datuak interpretatu eta lorturiko jakintza gizarteratzeko asmoz euskal kulturako hainbat aditu Basandere argitaletxea izeneko proiektu berrian ari da lanean. Orain hiruzpalau urte sorturiko egitasmoak berehala emango ditu bere lehen fruituak. Izan ere, urte hauetan buruturiko lanari esker, bi liburu kaleratuko dituzte azaroaren 17an.
Argitaletxeak kaleratuko dituen lehen bi liburuok gaztelaniaz idatziak egongo diren arren, hurrengoak euskaraz argitaratzeko asmoa dute egitasmoaren arduradunek. Izan ere, liburuak idazterakoan erabili beharreko hizkuntzak buruhauste ugari sortu dizkie Basandere argitaletxeko partaideei. Alde batetik, kontuan izan behar da instituzioen dirulaguntzarik ez dutela jasoko, independentzia ideologikoa nahi baitute, ondoren eztabaida teorikoa irekia izan dadin. Gaztelaniaz idatziriko liburuak gehiago saltzen direla eta, liburuen erdia hizkuntza horretan plazaratzea erabaki dute. Aldiz, euskaldunon hizkuntzari bere tokia uzteko asmoz, liburuen beste erdia euskaraz argitaratzea erabaki dute.
Asmoa, urteko lau liburu kaleratzea da, bi azaro aldera eta beste bi maiatza inguruan. Era berean, harpidedunei eta laguntzaileei %20ko beherapena egingo diete.

Beraz, gaztelaniaz argitaratuko dira lehen bi lanak. Alde batetik, Alizia Stürtzek azken zortzi urte hauetan "Euskaldunon Egunkaria"n, "Gara"n, "Euskadi Información"en... idatzi dituen artikuluak "La izquierda desde la clase, el género y la opresión" izeneko liburuan bilduko dira. Basandere argitaletxeak kaleratuko duen lehen lan hau atalka banatua egongo da. Izan ere, Stürtzeren liburuan, besteak beste, erlijioa, nazioarteko politika, kultura eta ideologia lantzen dira eta izaera ezberdinetako 100 artikulu hauek biltzeko asmoz, hamabi sailetan banatu dute liburua.
Era berean, "Euskal Herria: año 1000 año 2000" izeneko liburua ere kaleratuko du Basanderek egun berean. Bertan, 1000. urteko Nafarroako Erresuma ekonomikoki, ekologikoki, historikoki eta kulturalki nola zegoen kokatua azaltzearekin bat, egun Euskal Herriak bizi duen egoeraz hausnartuko dute Antxon Mendizabal, Igor Ortega edo eta Nekane Juradoren gisako adituek.

Izan ere, Basandere proiektuaren partaide den Alfonso Martinezek azaldurikoaren arabera, euskaldunon jatorriaz eta kulturaz buruturiko lanak biltzeko helburua du argitaletxe berriak, bere esanetan, "gure iraganaldiaz jabetu behar baikara geroaldia egiteko". Alor honetan, XXI. mendeko estatuen Europan, Euskal Herriak proiektu propio bat izan dezan, euskaldunon nortasun ezaugarriak eta identitatea aztertzea beharrezkoa dela uste du Martinezek. Eta ondorioz, Euskal Herriaren iraganaldi antropologikoa, prehistorikoa, linguistikoa... lotu nahi izan dituzte proiektu honetan.
Izan ere, Euskal Herria oso herri zaharra izanik ere, Basandere argitaletxeko partaide Josu Naberanek azaldutakoaren arabera, euskal kulturak Paleolitiko garaietatik egun arte bizi izan duen garapena orain ari dira aztertzen. Bere esanetan "inkonzientzia kolektibo bat dago. Bizirik dago zeinu sinbolikoz eta identitatez osaturiko mundu hori, baina berari buruzko ezagutza historikorik ez daukagu". Basandere argitaletxeko partaideen helburuetariko bat euskal kulturaren jatorriaz dagoen ezjakintasuna gizarteratzea da, hain zuzen. Martinezen aburuz, geroaldiko proiektu izateko iraganaz jabetu behar baikara, iragana onartu gabe duten herriek ez dutelako ezer lortzen: "Bestela, herri bat izango gara, baina inolako ezaugarririk gabe, pentsamendu bakarraren edota multinazionalen munduan beste merkatu bat izango gara soilik".
Alor honetan, Euskal Herriaren historiari eta mitologiari buruzko lan solteak badiren arren, interpretazioa falta zaiela uste dute Basandere proiektuko kideek. Beraien hitzetan, Barandiaranek eta Azkuek Euskal Herriko mitoak jaso zituzten, beraz, ahozko kultura duen herri baten historia jaso zuten. Hala ere, arazoa urteetan mantenduriko mitoak interpretatzean dago, "ipuinen itxura duten istorio horien atzean zer dagoen azaltzea". Horretarako, besteak beste, antropologiaren eta linguistikaren alorretara salto egin beharra omen dago.
Naberanek euskararen jatorriari garrantzia berezia ematen dio: "Orain ari gara konturatzen garai batean Mendebaldeko Europan, eta baita ere Afrikako Iparraldean euskara oso zabaldua zegoela eta duela 10.000 eta 7.000 urte hitz egiten ziren hizkuntzak euskararen estrukturarekin lotura zutela".
Era berean, une hauetan euskaldunon jatorriaz burutzen ari diren ikerketek duten garrantzia aipatzen dute. Esaterako, populazioaren genetikaren ikerketa, "herri bezala oso zaharrak garenez, oraindik arrasto biologikoak daude eta geneen mundua interpretatuz gure kulturaren nondik norakoaz jabe gaitezke".
Martinezek salatzen duenez ordea, Euskal Herriari begirako lanak batez ere kanpotik ari dira burutzen. Normalena, lan hauek bertoko unibertsitateak burutzea litzateke, "baina frankismotik sasidemokraziara egon zen trantsizioan sortu ziren estruktura kolonialen artean eratu zen unibertsitatea ere".
Ondorioz, momentu hauetan Euskal Herriari begira garrantzitsuak diren unibertsitateko departamentuak, historia, antropologia edota politika alorrekoak adibidez, espainiarren interesen arabera erabiltzen direla dio. Ikerketak burutzeko EHUk urtero 10 mila milioi pezetatik gorako aurrekontua duela azpimarratzen du Martinezek, "nahiz eta ezer ez sortu gure herriaren alde egiteko, izatekotan sortzen dena kontra egiteko izaten da". Josu Naberanek euskaldunon aliatuak bilatzen ditu afera honetan: "Europari dagokionez, euskaldunon aliatuen artean Korsika, Irlanda... moduko herri erdi indigenak izan behar ditugu. Politikoki, ekonomikoki, militarki oso mugatuak egotean, baloreen, antropologiaren, kulturaren mundua da geratzen zaigun elementu propioa. Alor honetan, Euskal Herria oso aberatsa baita".
Alor horiek dira, hain zuzen, Basandere egitasmoko partaideen arteko eztabaidagaiak. Euskal Herria egun bidegurutze batean kokatua dagoela jabetuta, euskaldunon iraganaz eztabaida piztekotan dira argitaletxeko partaideak. Horretarako, atal hauek modu errazean jorratuko dituzte.