BOLIVIAKO "SOLEADAS" ETA ARGENTINAKO "LA MANITO"
- XIX. mendean Potosíko zilar meategietan lanean aritu ziren euskaldunek irakatsi omen zieten pilotan jokatzen boliviarrei. Orain erraketaz aritzea nahiago dute. Argentinan berriz, Paraná hirian kokatzen da "La manito" pilota jokoaren jatorria. Hiru mailatan banatuta 100 pilotari aritzen dira lehian .
XIX. mendearen amaieran neurri ezberdineko harrizko frontoi ugariren berri ematen da Potosín, Oruroko meategietan eta Kotxabanbako eskualdean. Txapelketen jatorriaren gainean, berriz, badakigu lehenengo txapelketa nazionala 1928an antolatu zela eta Boliviako esku-pilota Federazioa 1937. urtean eratu zen.
Berdin-berdinak dira Boliviako frontoi guztiak: aurreko horma, horma bana alde bakoitzean eta erreboterik ez. Pilotalekuaren luzera 35 m-koa da eta zabalera, berriz, 11 m-koa. Aurreko hormaren altuera 11 m ingurukoa izan ohi da eta txapa lurretik 50 cm-ra dago jarrita, horrek jokoa erabat baldintzatzen duelarik.
Sakea boterik gabe egiten dute, hau da, airean dagoela astintzen zaio pilotari lurrera jausi baino lehen. Binaka edo banaka joka daiteke, eta azkeneko mota horri "soleadas" deitzen zaio. Jokatzeko era berezi horretan pilotalekua bitan banatzen da zabaleraz. Alde bana hartu behar dute jokalariek eta pilota berea ez den aldera botatzera behartuta daude. Tantoa egiten duen pilotariak eskuineko aldean ipini behar du eta sakea egiterakoan, aurkariaren aldera bota behar du pilota. Une horretatik aurrera, pilota etengabe joango da alde batetik bestera partidan zehar. Erabiltzen dituzten pilotak Euskal Herrikoak baino txikiagoak eta arinagoak dira, 80 gr. ingurukoak. Oso pilota gogorrak dira, barruko haria tinko eta bustita baitago. Ez dute oso bote bizirik eta bertikala izaten da botea gehienbat; pilotalekuak oso zakarrak izanda, berehala izorratzen da larrua.
Pilotari boliviarren teknikari buruz, berriz, euren kolperik gehienak altuera ertainean, eskuineko eskuaz eta pilotari botea ematen utzita egiten dira, batez ere aurreko hormako txaparen altuera txikia dela eta.
Nahiko ezohizkoa da tantoak zenbatzeko era: "cancha" izena duten partida bitan banatzen da norgehiagoka, berdinketa egonez gero , hirugarren "cancha" bat jokatu behar delarik. Antzina 24 tantora zen "cancha" bakoitza, gaur egun, ordea, 21 tanto dira (16 tanto hirugarren "cancha"ren kasuan).
Duela urte batzuk pilotan aritzen zen boliviar ugari zegoen, gaur egun aldiz, gero eta gutxiago dira. Jendeak nahiago du erraketa eta racketball pilotarekin jokatzea.
Industriarik garrantzitsuenak zementogintza, altzarigintza eta keramikagintzan dihardutenak dira. Paraná 1730. urtean sortu eta 1853-1862 urte artean Argentinako Konfederazioko hiriburu izan zen, Buenos Aires Argentinatik isolaturik mantendu zen bitartean.
Autobus bidaia luze baten ostean iritsi nintzela gogoratzen dut, giro sasi-europardun Buenos Aires atzean utzita. Egun batzuk eginda nituen La Platan dagoeneko, Agustin Asensio, bertako Euskal Etxeko pilotari, Miguel Auzmendi, Pecoche eta bere Chascomús taldearekin (noizbait bertaratzen bazarete, ez ahaztu bere lakuko abixoia dastatzeaz!), baita Laurak Batekoekin eta Lomas de Zamorako batzuekin ere.
Ibaiaren handitasun harroa da Paranán harritzen zaituen lehenengo gauza. Itxuraz bare eta lasai, Ibai Guren Euskal Etxeko Etchevers eta Jorge Izagirrerekin egindako piragualdiak erakutsi zidan bere uren indarra. Kirol eta ibai-klub ugari dago ibai ertzetan. Giro pilotazalean garrantzitsuena Rowling dugu, "La manito"ren jatorri lekua. Horrelaxe deitzen diote 4,70 m-ko errebote-pareta eta 2,90 m-ko errebotea duen 12 x 5 m-ko instalazio batean jokatzen den kirol-mota horri.
Frontoia itxia da kasu gehienetan, eskuinaldeko atzealdea izan ezik. 21 tantora jokatzen dute tenis pilota zuritu batekin eta frontisaren erpin bietan eta ezker paretaren eta errebotearen arteko angeluan daude kokaturik hiru fraideak.
Joko hori erabat zabalduta dago Paranako kirol-elkarteetan eta hiru maila ezberdinetan banandurik dauden 100 pilotari inguru lehiatu ohi dira. Pilotari talde horretatik irten dira Nazioarteko Eskuz Banakako Txapelketetan Argentinak izan dituen ordezkaririk gehienak. Ez nuen ia haien pilota kontrolatzerik izan, nik nahi nuen lekura apur bat zuzentzea ere ezinezkoa zelarik. Eminentzia tenoreaz efektudun kolpeak jotzea izan zen konponbidea, pilotarien artean "el jamón" izenez ezaguna.
Berehala ulertu nuen orduan zergatik ematen dioten pilotari mexikarrek ukabilez. Tenis pilotak erabiliz hasita, erraz egiten zaie gero horrelako akzio teknikoak egitea.
Telebistan bota behar zuten erronka ere egin zidaten, baina ez nuen barregarri geratu nahi (haien pilotarekin ez nuen ezer egiterik) eta baldintza hobeak lortzen saiatu nintzen "hitz goxoa lan neketsua baino hobe" ezagun hartan pentsatuz.
Argi zegoen ez zutela gure trinketeko edo ezker hormako pilotarekin jokatu nahi; horixe proposatu nien, badaezpada, oraindik hirugarren aukera bat gordetzen nuen-eta. 90 gramoko pilota "goxo" batekin jokatzea erabaki ostean, goi-goian utzi ahal izan nuen euskal pilotarien izen ona.
Euskal pilotan du jatorria "La manito"k, antza; bestalde, begibistakoak dira eskualdean euskal diasporaren aztarnak. Kontsultaturiko agiri batzuetan agertzen den bezala, pilotaleku bi zeuden 1850. urtean. La Vizcaina pilotalekua 1873. urtean zabaldu omen zen, Eibarko Txikito bertan zela. Dokumentuaren fidagarritasunaz ezer gutxi esaten dit datu horrek. 1876. urtean hasi zen, Laba apaizari irabazita, Txikitoren ibilbide arrakastatsua pilota munduan (16 urte zituela), eta 1882. urtean Buenos Airesen Euskara plaza inauguratu arte ez dut uste Atlantikoa zeharkatu zuenik.
Gure trinketearen miniaturizazioa da euren jokoa, gurearen ezaugarrietariko batzuk gorde dituelarik: errebote-paretako izkin-motza edo fraideak (lehengo trinketean bezala) eta errebote-pareta edo frontisaren behe-eskuinaldean dagoen xilo txikiak trinketearekiko antzekotasuna ekartzen digu gogora. Gure herrian gertatzen ari den bezala, haiek ere horma gardenak erabiltzen hasi dira pilotalekuetan.
Epaileari nahikoa izan zaio azaroaren 27an Ertzaintzak egindako deklarazioa kasua artxibatzeko. Erabakiaren aurrean helegitea aurkeztuko duela adierazi du Xuhar Plataformak. “Xuharrek ez du begia galdu, Ertzainak begia galduarazi dio”, salatu du mugimenduak.
Hobekuntza horiekin izokinak eta beste espezie migratzaile batzuek erruteko eremu optimoak lortzea eta bizirik irauteko aukerak handitzea espero da. Europako funtsekin finantzatutako jarduera da, Life Kanturibai proiektuaren baitakoa.
Epaiketa prozesua abiatu du ostegun honetan gazte antolakundeak. 2023an egindako bi ekimenen ondorioz 290.500 euroko zigor ekonomikoa jarri dio Eusko Jaurlaritzak. Ekonomikoki "ito eta desagerrarazteko" mekanismoa dela salatu du Ernaik.
Adinekoen egoitzako egoiliarra da asteazken gauean hildako emakumea. Larriki kolpaturikoa ospitalera eraman zuten, baina bertan hil zen emakumea. Bertako egoiliarra den 68 urteko gizon bat atxilotu dute, indarkeria matxista leporaturik.
Hego Euskal Herriko gazteen osasun mentalaren egoera “kezkagarria” da, Gurea Geroa atari digitalak egindako txosten batek agerian utzi duenez. Inkestaren arabera, gazteen erdiek ondoez emozionala pairatzen dute, eta hamarretik seik pentsamendu suizidak izan dituzte... [+]
Petronorreko langileek borrokarako eguna izan dute osteguna. Enpresa batzordeak deituta, lanuztea egin dute eta Barakaldoko BECen elkarretaratu dira, konpainia urteko batzarra egiten ari zen tokian. Salatu dute diru publikoa jaso arren "enplegua suntsitu" besterik ez... [+]
Asteazkenean banatu dituzte Rikardo Arregi sariak, Andoainen. Kazetaritza Saria Berria-n argitaratutako Feminizketak elkarrizketa sortak jaso du, eta Komunikazio Saria Euskal Wikilarien Kultura Elkartearen Ikusgela proiektuak. Ohorezko mugarria Ana Galarraga Aiestarani eman dio... [+]
Threes! edo 2048 klasikoen bertsioa prestatu dute Julen Irazokik eta Ibai Aizpuruak, Mikel Dale musikagilearekin batera. Android-en doan deskarga dezakegu euskarazko bideojokoa.
Urtarrilean salmenta espekulatibo bat salatzeko ekintza egin zuen Arberoa Lurra eta Etxebizitza kolektiboak, eta horrekin lotuta egon daitezke atxiloketak. Goizeko seiak aldera atxilotu dituzte, "atea kasik hautsiz eta esku-burdinak segidan ezarriz", Ostia sareak... [+]
Israelgo lehen ministro Benjamin Netanyahuk "immunitatea", hau da, babes politikoa duela adierazi du Frantziako Kanpoko Aferen ministroak. Israelgo Haaretz eta Maariv komunikabideek jakitera eman dute Libanorekin adosturiko su-etenaren baldintzen artean zuela... [+]
Enpresa jo dute egoeraren erantzuletzat, baita erakunde publikoak ere. Langile batzuek bost hilabete baino gehiago daramatzate kobratu gabe, eta ostiral honetan egingo dute manifestazio bat, ontziolatik abiatuta: ez dezatela itxi aldarrikatzeko.
Ostegun eta ostiral honetan 40 hizlari baino gehiago ariko dira EHUko Leioako campusean Lana eta sindikalismoa XXI. mendean Nazioarteko Lehen Biltzarrean. Lan munduaren eta sindikalismo eraldatzailearen erronkez eta estrategiez eztabaidatuko dute.
Donostiako Udalak Mikel Zabalza Garateren (1952-1985) omenezko plaka bat jarriko du larunbat honetan (hilak 30), Guardia Zibilaren Intxaurrondoko kuartelaren aurrean (Baratzategi kalea, 35). Guardia Zibilak gaurko egunez atxilotu zuen Zabalza, 1985ean, Altzako bere etxean... [+]