BOLIVIAKO "SOLEADAS" ETA ARGENTINAKO "LA MANITO"
- XIX. mendean Potosíko zilar meategietan lanean aritu ziren euskaldunek irakatsi omen zieten pilotan jokatzen boliviarrei. Orain erraketaz aritzea nahiago dute. Argentinan berriz, Paraná hirian kokatzen da "La manito" pilota jokoaren jatorria. Hiru mailatan banatuta 100 pilotari aritzen dira lehian .
XIX. mendearen amaieran neurri ezberdineko harrizko frontoi ugariren berri ematen da Potosín, Oruroko meategietan eta Kotxabanbako eskualdean. Txapelketen jatorriaren gainean, berriz, badakigu lehenengo txapelketa nazionala 1928an antolatu zela eta Boliviako esku-pilota Federazioa 1937. urtean eratu zen.
Berdin-berdinak dira Boliviako frontoi guztiak: aurreko horma, horma bana alde bakoitzean eta erreboterik ez. Pilotalekuaren luzera 35 m-koa da eta zabalera, berriz, 11 m-koa. Aurreko hormaren altuera 11 m ingurukoa izan ohi da eta txapa lurretik 50 cm-ra dago jarrita, horrek jokoa erabat baldintzatzen duelarik.
Sakea boterik gabe egiten dute, hau da, airean dagoela astintzen zaio pilotari lurrera jausi baino lehen. Binaka edo banaka joka daiteke, eta azkeneko mota horri "soleadas" deitzen zaio. Jokatzeko era berezi horretan pilotalekua bitan banatzen da zabaleraz. Alde bana hartu behar dute jokalariek eta pilota berea ez den aldera botatzera behartuta daude. Tantoa egiten duen pilotariak eskuineko aldean ipini behar du eta sakea egiterakoan, aurkariaren aldera bota behar du pilota. Une horretatik aurrera, pilota etengabe joango da alde batetik bestera partidan zehar. Erabiltzen dituzten pilotak Euskal Herrikoak baino txikiagoak eta arinagoak dira, 80 gr. ingurukoak. Oso pilota gogorrak dira, barruko haria tinko eta bustita baitago. Ez dute oso bote bizirik eta bertikala izaten da botea gehienbat; pilotalekuak oso zakarrak izanda, berehala izorratzen da larrua.
Pilotari boliviarren teknikari buruz, berriz, euren kolperik gehienak altuera ertainean, eskuineko eskuaz eta pilotari botea ematen utzita egiten dira, batez ere aurreko hormako txaparen altuera txikia dela eta.
Nahiko ezohizkoa da tantoak zenbatzeko era: "cancha" izena duten partida bitan banatzen da norgehiagoka, berdinketa egonez gero , hirugarren "cancha" bat jokatu behar delarik. Antzina 24 tantora zen "cancha" bakoitza, gaur egun, ordea, 21 tanto dira (16 tanto hirugarren "cancha"ren kasuan).
Duela urte batzuk pilotan aritzen zen boliviar ugari zegoen, gaur egun aldiz, gero eta gutxiago dira. Jendeak nahiago du erraketa eta racketball pilotarekin jokatzea.
Industriarik garrantzitsuenak zementogintza, altzarigintza eta keramikagintzan dihardutenak dira. Paraná 1730. urtean sortu eta 1853-1862 urte artean Argentinako Konfederazioko hiriburu izan zen, Buenos Aires Argentinatik isolaturik mantendu zen bitartean.
Autobus bidaia luze baten ostean iritsi nintzela gogoratzen dut, giro sasi-europardun Buenos Aires atzean utzita. Egun batzuk eginda nituen La Platan dagoeneko, Agustin Asensio, bertako Euskal Etxeko pilotari, Miguel Auzmendi, Pecoche eta bere Chascomús taldearekin (noizbait bertaratzen bazarete, ez ahaztu bere lakuko abixoia dastatzeaz!), baita Laurak Batekoekin eta Lomas de Zamorako batzuekin ere.
Ibaiaren handitasun harroa da Paranán harritzen zaituen lehenengo gauza. Itxuraz bare eta lasai, Ibai Guren Euskal Etxeko Etchevers eta Jorge Izagirrerekin egindako piragualdiak erakutsi zidan bere uren indarra. Kirol eta ibai-klub ugari dago ibai ertzetan. Giro pilotazalean garrantzitsuena Rowling dugu, "La manito"ren jatorri lekua. Horrelaxe deitzen diote 4,70 m-ko errebote-pareta eta 2,90 m-ko errebotea duen 12 x 5 m-ko instalazio batean jokatzen den kirol-mota horri.
Frontoia itxia da kasu gehienetan, eskuinaldeko atzealdea izan ezik. 21 tantora jokatzen dute tenis pilota zuritu batekin eta frontisaren erpin bietan eta ezker paretaren eta errebotearen arteko angeluan daude kokaturik hiru fraideak.
Joko hori erabat zabalduta dago Paranako kirol-elkarteetan eta hiru maila ezberdinetan banandurik dauden 100 pilotari inguru lehiatu ohi dira. Pilotari talde horretatik irten dira Nazioarteko Eskuz Banakako Txapelketetan Argentinak izan dituen ordezkaririk gehienak. Ez nuen ia haien pilota kontrolatzerik izan, nik nahi nuen lekura apur bat zuzentzea ere ezinezkoa zelarik. Eminentzia tenoreaz efektudun kolpeak jotzea izan zen konponbidea, pilotarien artean "el jamón" izenez ezaguna.
Berehala ulertu nuen orduan zergatik ematen dioten pilotari mexikarrek ukabilez. Tenis pilotak erabiliz hasita, erraz egiten zaie gero horrelako akzio teknikoak egitea.
Telebistan bota behar zuten erronka ere egin zidaten, baina ez nuen barregarri geratu nahi (haien pilotarekin ez nuen ezer egiterik) eta baldintza hobeak lortzen saiatu nintzen "hitz goxoa lan neketsua baino hobe" ezagun hartan pentsatuz.
Argi zegoen ez zutela gure trinketeko edo ezker hormako pilotarekin jokatu nahi; horixe proposatu nien, badaezpada, oraindik hirugarren aukera bat gordetzen nuen-eta. 90 gramoko pilota "goxo" batekin jokatzea erabaki ostean, goi-goian utzi ahal izan nuen euskal pilotarien izen ona.
Euskal pilotan du jatorria "La manito"k, antza; bestalde, begibistakoak dira eskualdean euskal diasporaren aztarnak. Kontsultaturiko agiri batzuetan agertzen den bezala, pilotaleku bi zeuden 1850. urtean. La Vizcaina pilotalekua 1873. urtean zabaldu omen zen, Eibarko Txikito bertan zela. Dokumentuaren fidagarritasunaz ezer gutxi esaten dit datu horrek. 1876. urtean hasi zen, Laba apaizari irabazita, Txikitoren ibilbide arrakastatsua pilota munduan (16 urte zituela), eta 1882. urtean Buenos Airesen Euskara plaza inauguratu arte ez dut uste Atlantikoa zeharkatu zuenik.
Gure trinketearen miniaturizazioa da euren jokoa, gurearen ezaugarrietariko batzuk gorde dituelarik: errebote-paretako izkin-motza edo fraideak (lehengo trinketean bezala) eta errebote-pareta edo frontisaren behe-eskuinaldean dagoen xilo txikiak trinketearekiko antzekotasuna ekartzen digu gogora. Gure herrian gertatzen ari den bezala, haiek ere horma gardenak erabiltzen hasi dira pilotalekuetan.
PAIk sortutako biktimak ez dira bakarrik PAIren Legeak eragindako egonkortze prozesuari esker funtzionarizatutako irakasleak, baizik askoz gehiago. Batzuei nolabaiteko ikusgarritasun mediatikoa eman zaie Steilasek jarritako errekurtsoaren ondorioz; gehienak, alabaina, ikusezinak... [+]
Azken asteotan Castejón-Soria trenbidea berreskuratzeko eta Tuterako tren-geltokia gaur egun dagoen tokian mantentzeko edo, Nafarroako Erriberako hiriburuan Abiadura Handiko Trenaren ustezko geralekuak aitzakiatzat hartuta, hirigunetik kanpo beste bat egiteko... [+]
Gerra Urte, Gezur Urte!
Horrela dio esaldiak eta horrela berresten du errealitateak.
Munduan eta Europan dagoen gerra-egoera, horren gorakada etengabea eta horrek Euskal Herrian izan dituen eta izango dituen balizko ondorioak aurreikusita, joan den abenduan hainbat... [+]
Laga hondartzaren ezaugarri naturalen leheneratzea duela hiru hamarkada abiatu zen, eta aurrera darrai etenik gabe, erlojuz kontrako lehengoratze mailakatuan.
Laga (Bizkaia) gune aparta da, natura eta gizarte ikuspegitik oso esanguratsua. Kostaldeko legeak eta Urdaibaiko... [+]
Larunbat honetan egingo da Bilbon euskal preso politikoen aldeko urteroko manifestazioa. Gero eta preso gutxiago dago, baina 2011n ETAk bere jarduera armatua eten zuenean inork gutxik irudikatuko zuen handik hamabost urtera oraindik gatazka haren ondorioz espetxeratutako... [+]
Hainbeste urte borrokan horren atzetik ibili ondoren, 34 urte, hain zuzen, oso pozik gaude orain egun batzuk, abenduaren 28an Inuzente egunean, Iruñean, Nazioarteko Euskal Pilota Federazioak antolatu zuen batzarrean hartu zen erabakiagatik. Zeren ondo bidean,... [+]
Donostiako La Cumbre Jauregian bizi ziren orduan Juan Mari Jauregi senarra eta bera, lehena Gipuzkoako Gobernadore Zibila zen garaian, 1990eko hamarkadaren erdialdean. Jauregi 2000. urtean hil zuen ETAk Tolosan.
Jar gaitezen 2025erako proposamen politiko gisa, Espainiako Auzitegi Kolonialaren (AN) epai guztiak berrikusten hasteko eta makila bakoitzak bere belari eusteko.
Unionismoarekin lerrokatutako alderdi, sindikatu eta gizarte-erakunde gehienek, eta ez bakarrik horrela... [+]
PSNk, EH Bilduk, Geroa Baik eta Zurekin Nafarroak bat egin dute Borboiak Nafarroako kultura sari nagusitik at gera daitezen. Espainiako erregeak 2015etik, Uxue Barkos lehendakari zenetik, ez daude ekitaldi handi honetara gonbidaturik.
Vithas San José klinikak fitxatu du Jaurlaritzako Osasun sailburu ohia, kargu publikoa utzi eta urte eta erdira.
Hodeiak murrizten ari dira eta horrek eragin nabarmena du klima-aldaketan, NASAko ikertzaile-talde batek ondorioztatu duenez. Terra satelitearen datuak aztertuta, ikusi dute azken 20 urteetan, pixkanaka, baina etengabe, murriztu dela hodeien estaldura. Amerikako Batasun... [+]
Iazko martxoaren 14an, polizia operazio handi bat izan zen Martuteneko Agustindarren eraikin okupatuan, Udaltzaingoaren, Ertzaintzaren eta Espainiako Poliziaren eskutik: 56 lagun atera zituzten eraikinetik eta 29 Espainiako Poliziaren komisariara eraman zituzten,... [+]
Adimen Artifizialarekin egindako disparateen biltegia handitzen ari da. Erabiltzaile arruntok sortutakoak txorakeriak izan daitezke neurri handi batean, baina Interneteko erraldoiak berak ari dira halakoak errepikatzen eta horrek larriagoa dirudi, eragin globala izan... [+]
Garbiñe Elizegi baztandarra erizaina da. Abenduan, Zeelanda Berrian egin duten Osasun Ekitaterako Erizaintza Indigenari buruzko Ikerketa izenburuko bilkuran hartu du parte. Bere tesia aurkeztu du: Euskal emakumeek eta genero ez-normatiboek Euskal Herrian osasungintzan... [+]