EGIAZKO LAGUNAK ZORITXARRETAN AGERI

  • Euskararen batasuna zela eta ez zela hainbat adierazpen eta iritzi jaso zituen Z. ARGIAk, beti ere Euskal Jaiez, sagardoz eta nazioarteko gaiez inguraturik.

2021eko uztailaren 23an
ZERUKO ARGIA 1970.eko irailaren 13an kaleratu zenerako, Franco Donostiara etorria zen eta Felipe de Ugarte hiriko alkateak zein Juan María de Araluce Villar Gipuzkoako Diputazioko lehendakariak hiritargo osoari eskatutako ongietorri zinez beroa eskaini zitzaion bertan... garaiko egunkariek ziotenez, bederen. Bejonzeiola! Handik egun gutxitara, hilaren 19an zehazki, jaso behar zuen ezustekoa gainditzeko balioko ote zion. Izan ere, Munduko Pilota Txapelketa inauguratzera joan eta, ez zitzaion, bada, euskaldun bat, Joseba Elosegi jelkidea, bere buruari su eman eta ia-ia gainera etorri?


EUSKALDUNEN LAGUNA

Francoren gorabeherak ez ziren, ordea, garai hartako ZERUKO ARGIAren kezka nagusiak (itxuraz behintzat, zentsuraren begia luzea zen-eta). "Donostiako Euskal Jaietan" nahiago zuen harek murgildu, nahiz era berean triste agertu, baina "François Mauriac hil zaigu"lako. Antza denez, gure aldizkariaren orduko arduradunek asko maite zuten idazle frantziarra, haien ustez "irurogei urte ontan, izan dugun nobelista eta idazlerik onenetakoa, dudarik gabe", eta horixe adierazten zuten azalean. Editorialean, berriz, "euskaldunen lagun andi bat" izan zela azpimarratzen zuten: "Euskalerriaren alde oso garbi jokatu zan beti. Egiazko lagunak zoritxarretan ezagutzen dira. Mauriac ahalegindu zan bihotzez gure erriaren eta gizonen alde. Gutxi bezala irten zan Euskalerriaren alde" eta hori "goitik behera frantziarra izanik, euskaldunak eta Euskalerria maite" zituelako. "Gure estu-aldietan alde jarri zitzaigun eta ez negar egiteko, arpegia aurrez aurre emateko baizik", zioten gero.
Haatik, editorial horren egileak ere izango zuen halako susmo txarren bat, alegia bere irakurleen artean izan zitekeela, agian, idazle frantziarra hain suharki maitatuko ez zuen lagunik edo, eta badaezpada, edo defentsarik onena norberak eraso egitea dela gogoratuaz, hauxe ere bazioen: "Askok esango dute De Gaulle-ren morroi utsa zala. Egia. Baiña irakur dezagun aipatutako bere azkeneko idaz-lanean De Gaulle berari ere esan zizkionak, ain zuzen Euskalerriaren arazoa gogoratuaz. Etzan nolanahiko gizona"...


AGARDOTEGIAK LASAIGARRI

Ohartuko zinetenez, idazlea saiatzen zen euskara batua osatu ahal izateko ordurarte emandako arauak betetzen. Horretan ere ez zetozen denak bat berarekin, baina, aste hartan eta editorial horren inguruan ageri ziren artikuluak ikusita, kostako zitzaion inori antzematea aurkakorik izan bazela ere. Hauexek irakur zitezkeen orrialdean: "Itz ederrak", Baztarrika Danielek "askatasuna, demokrazia, beartsuak, berdintasuna, gogorkeririk-eza" eta antzeko hitz borobilen esanahiaz egindako lana; "Orixe eta batua", Letamendiak izenpetzen zuen gogoeta (ikus Hemeroteka); "Batasuna behar", zehazten ez zituen zenbait pertsonen izenean Patxi Altunak izenpetzen zuen "Baionako zina" (ikus Hemeroteka)... eta irakurle azkarraren errezeloa piztuarazi zezakeen lana, Gaztañaga'k osatutako "Kezkak. Sagardotegiko afaria. Kezka artean arnas-bide" hain zuzen ere. Oso lan fina, garaian nahikoa ezezagunak ei ziren sagardotegietako ohiturei eskainia. "Gaurko jendeok ba dugu entzute. Askoz geiagorik ez, ordea, geienok. Ez ditugu ezagutzen beren giroan eta beren xaltxan. Nik neronek, sagardo-errikoa izanik jaiotzez, ez nuen askorik ezagutzen" zioen pasarte batean. Gero, ezjakintasun horri konponbidea ematen saiatzen zen, eta ez nolanahi! "Dakianak ba daki. Leiar edo kristalezko edontziak (gaur ulerkorrago danez, basoak), aal bezain zabalak, zenbat-eta leiar meegoa, obe: teillatutik jarioka jetxi oi dan ixtilla edo ituzuraren antzera, upeletik darion sagardoa artzeko gertu. Ikustekoa da, xarra-xarra edontzian egiten duan zurrunbillo apartsua. Askoz obea, berriz, aoan uzten duan ozkirri atsegina". Baina "edatea, beste gabe, ez da ezer. Geienaz ere, egarria iltzea; sagardotegietan afari egitea, esate baterako, ori da gauza berezia eta bitxia. (...) Eta danok zutik. Ori da arritzekoa, asteko beintzat. Bestela, izan ere, nola ibilli sagardoketan? Geunden bezela zutik, jan aurrena arrautz-opilla; gero aragi errea. Eta ez nola-nai: erre-ala jan, jan-ala erre. Bukatzeko, gazta-jana. Eta sagardoa? Or dago koxka! Au da, ba, gauzarik bereziena. Antxe zutik, elkar-izketan eta berriketan, jan arrautz-opilla eta aragia; eta, aldizka, danok bana-banaka upel-ingurura. Atera txotxa edo ziria eta...".
Jarraitzen zuen, noski, baina ezin, bada, lana bere osotasunean hemen jaso. Hala ere, zuzenean euskara batuaren inguruan deus esaten ez zuen arren... uhmmm! Nago Gaztañaga jauna ezagutzen zuenak urrutitik hartuko ziola usaina sagardotegien laudorio haren atzean egon zitekeenari... izenburu berezi hura irakurri bezain laister, apika: "Kezkak. Sagardotegiko afaria. Kezka artean arnas-bide"!

Tupamaroak direla-ta
Tupamaroak direla-ta
Alejandro Oyarzabal, 1970-IX-13
Azken bolara honetan etengabe ari zaizkigu bai prentsa, bai telebista ta bai gure irratiak Tupamaroen arrapaketei buruz eta abar.
Baina, gehienetan gertatu ohi den bezala berri ta albiste hauen planteamenduak ez dira behar bezala agertzen, nor bere interesak bai dagoz tartean, ta betiko kapitalist interesak, bereziki. (...) Tupamaroen ekintzak Uruguayko giro berezian begiratu behar dira. Aldez aurretik esan behar da 500 familia direla Uruguay guztiko lurraldeetatik irugarren sail baten jabe baino ere gehiago. Feudo aroko erakundeak dira heurenak. Burokrazia, berriz, geroz eta handiagoa da, Estadua ohi bezala, erakunde horren sostengarri delarik. Eta hirugarren ekonomi sektore gehientsuena USA-tarren mende arkitzen da. (...) Gauzak horrela, Tupamaroen ekintza guztiek erreboluzioa egitera jotzen dute. Tupamaro mubimenduaren sortzailea, Raul Sendic, nekazari langileen gidari zen legegizon sozialista da, 1963-gn. urtean "Nazio askatasunaren mubimendua" bezala ekiten zutelarik. (...) Tupamaroek sozialismua sartu nahi dute, bai, baina erreboluzio hau indarbidez aterako dutelakoan dagoz. (...) Mubimendu honek jende asko eraman du espetxeetara, baina geroz eta indartsugo irauten du bere ekintza lanean herria sustraikako iraultzara bideratu asmoz.

Nere Bordatxotik
Nere Bordatxotik
Basarri, 1970-IX-13
Ortega berak, zein da jakintsua, batean au idatzi zuan: "Ser vasco, sin más, es una renuncia nativa a la expresión verbal". Erderari dagokionez, izan diteke ori. Ortega bera, zein da jakintsua, tontorik andienaren pare agertuko zan euskeraz. (...)

Orixe eta Batasuna
Orixe eta Batasuna
Letamendia, 1970-IX-13
Lehengo batean semaforo bat pasatzeko zai nengoela aspaldiko lagun bat ondoratu zitzaidan. Errotik eta betidanik euskaltzalea da bera hitzez eta bizitzez. Konturatu gabe (ex abundantia cordis...) batasunaz hasi ginen hizketan eta luzaz aritu ere semaforoaren keinu gorri-berdei jaramonik egin gabe. Eta gauza askoren artean hau esaten zidan: "egungo eguneko H eta batasun izurri hau 'halakoek' asmatu ditek. Batasuna nahi izanez gero Orixeren euskera erabili besterik ez genukean".
(...) Orixek aipatzen duen bidea zalantzarik gabe ederrena da: euskera bere bitxitasun guztiekin gordetzeko idazleek (eta irakurleek, adituko badute) euskalki eta euskalkiño guztiak ikastea. Baina gauza bat da ederrena izatea eta beste bat posible izatea. Berak, bai, txikitatik ederki zekien euskeraz, eta bizitza osoa horretara emana zedukan. Baina, damurik, zenbatek egin dezake hori? Ez, noski, fabrikan hamar ordutan ari direnek, ezta ikastolako umeek, ez euskaldun berriek ere.
Bide bat behar dugu euskeraz eta euskaldunentzat idatzi nahi dugunean (euskeraz eta euskaldunentzat diot, eta ez osintxueraz osintxuarrentzat). Horretarako zein deklinabide, zein idazkera eta zein hitzetaz baliatu behar dugun jakin behar dugu. Eta hau nork erabaki behar duen? Euskalkiak ezagutzen dituztenek, noski, eta ez beste inork! Orixe gure artean balego berari galdegingo nioke. Nolanahi ere den, hauxe da Arantzazun egin zena. Konforme ez daudenek eskaini dezatela beste bide bat, mesedez, baina bide bat! (eta hobea, noski). Badakit greziatarrek ez zutela Arantzazun bildu beharrik izan. Baina Grezian patxadaz egin zitzaketean gauzak; garai hartan dialektoz bazen ere ehunetik ehun grezieraz ari zen, eta inguruko hizkuntzak ere batugabeak ziren, prestijio gutxiagokoak eta telebisiorik ez zedukaten.

Batasuna Behar
Batasuna Behar
Patxi Altuna, 1970-IX-13
Guk Baionan egin genduen eta gero beste zenbait lagunek Eibarren egin zuen zinaren (juramentuaren) berri jakin nahirik ari zait galdezka zenbait jende. "Zer arraio zinatu zenduten? Jakin ahal daiteke?". Bai, horixe! Hona hiru pundutan esana:
1. "Batasunaren Kutxa" delako liburuan agertzen den Euskaraz baliatuko ginela, argitaratzen zen egunetik bertatik. 2. Inork zenbait xehetasunetan zuzen irizten ez bazion, edo han agertzen zen zerbaitekin bat ez bazetorren, berak zeritzan gisara erabaki zezakeala; baina orduan pundu horiei buruz berak zuen iritzia Kutxariei adierazi beharko ziela. 3. Oraindanik hasi eta datorren urteko azken egun arte biltzen genituen iritzi guztiak, Kutxako edozein punduri zegozkanak, hartu eta Mitxelena jaunari eskuratuko genizkiola; harek, orduan, bere ustezko Euskara Batua eskainiko -eskaini beharko- zigula; guk guztiok harrezkero harek eskaintzen zigun Euskara Batuaz baliatuko ginela.
Zin hori egin genduen eta betetzen ari gara. Beste biderik ez genduen ikusten, egunen batean izan nahi dugun -izango dugun- Euskara Batura urrats sendoa emateko.


Azkenak
Amatasunaren giltzarik gabe

AMAK
Konpainia: Txalo teatroa.
Sortzailea:  Elena Diaz.
Zuzendaritza:  Begoña Bilbao.
Aktoreak: Intza Alkain, Tania Fornieles, Oihana Maritorena eta Iraitz Lizarraga.
Noiz: urtarrilaren 10ean.
Non: Itsas Etxea auditoriumean... [+]


Bayrouren aurkako zentsura mozioak porrot egin ondoren, Herritar Fronte Berria zatituta dago

Ostegun arratsaldean egin dute bozketa eta, aurreikusitako moduan, François Bayrou lehen ministroaren aurkako zentsura mozioak ez du aurrera egin. Izan ere, eskuin muturreko Batasun Nazionalaren sostengurik gabe, ez zuen aurrera egiteko aukerarik.


2025-01-17 | ARGIA
Hasi da denboraldia, Saizarren eta Alorrenenean txotxa irekita

Asteazkenean egin zuten ekitaldia Astigarragako Alorrenean, Sagardoaren Lurraldeak hala erabakita. Ostegunean egin du txotx hasierako festa propioa Usurbilgo Saizarrek.


Iruñeko Erorien Monumentuaren eraispena eskatzeko manifestazioa egingo dute larunbat honetan Iruñean

Talde memorialistek deitutako manifestazioa Erorien monumentuan hasiko da 18:00etan eta Gazteluko plazan bukatuko da. Amaierako ekitaldian El Drogas, Gran Ritxarson, Ilargigorri eta La Chula Potrak esku hartuko dute, besteak beste. Gaia orokorrean nola dagoen azaldu dugu... [+]


2025-01-17 | Oihane Artetxe
Urratutako haurtzaroa: indarkeria instituzionala gure testuinguruan

Gaur egun, emakumeen eta haurren ahotsei zilegitasuna kentzen dien kulturaren arrastoak diraute, haien esperientziak isilaraziz, haien oinarrizko eskubide eta beharrak minimizatu edo alde batera uzteko joera duen sistema baten barruan. Arazo horren adibide mediatiko bat Juana... [+]


2025-01-17 | ARGIA
Spoiler, gurasokeria, ziborg, santujale eta guakamole, Euskaltzaindiaren Hiztegiko azken eguneratzeen artean

2024ko bigarren seihilekoaren lanaren emaitzak jaso ditu Euskaltzaindiak. Forma berriak eta aurretik zeudenen osatzeak aurkeztu ditu. Forma berrietan, oraingoan, batez ere, sukaldaritzako hiztegia landu dute. EITB eta Berria-ko edukiak hartu dituzte iturritzat.


Jesus Carrera “diktadurak sortutako egoera bidegabeen biktimatzat” aitortu du Hondarribiko udalak

Jesus Carreraren erailketaren 80 urteurrenean udal adierazpena plazaratu dute Hondarribiko udalbatza osatzen duten alderdi politiko guztiek.


Tokiko espezieekin osatutako basoa landatzeari ekingo diote igandean Arrankudiaga-Zollon

Lursailaren jabeak hitzarmena sinatu du Lurgaia Fundazioarekin eta Sagarrak talde ekologistak deialdia zabaldu du landaketara batzeko. Zaraobe Institutuko ikasleak asteartean aritu ziren zuhaitzak landatzen.


2025-01-17 | Antxeta Irratia
Dagoeneko 1.000 autoinkulpaziotik gora bildu ditu J’accuse kanpainak

Irunen autoinkulpazio sinadurak biltzeko deia luzatu dute San Juan plazan urtarrilaren 18an, larunbatarekin, 10:00etatik 13:00era. Urtarrilaren 26an «modu masiboan» Irunen hasiko den manifestazioan parte hartzera deitu dute eragileek, «migrazio politika... [+]


2025-01-17 | Gedar
Soraluzen ‘desokupei’ aurre egiteagatik deklaratu beharko du lagun batek

 Ekainaren 5ean bota zituzten Desokupacyl enpresako bi matoi Sorazuletik, eta bi pertsona identifikatu zituen Poliziak. Urtarrilaren 29an deklaratu beharko du haietako batek.


Ezezkoa eman dio Eskoriatza eta Aramaio arteko parke eolikoari Espainiako Gobernuak

Espainiako Gobernuko Trantsizio Ekologikorako eta Erronka Demokratikorako Ministerioak atzera bota du Statkraf multinazionalak Araba eta Gipuzkoa artean eraiki nahi zuen Itsaraz parke eolikoa.


Bizkaiko Foru Aldundiko langileen eta euskararen alde elkarretaratzea egin dute Bilbon

Euskalgintzaren Kontseiluak eta Bizkaiko Foru Aldundiko langileak elkarretaratzea egin dute langileen egonkortzearen eta euskalduntzearen alde.


2025-01-16 | Euskal Irratiak
Laborantzari buruzko ikuspegi desberdinak agerian, Departamenduko Laborantza Ganbararako bozetan

Departamenduko Laborantza Ganbarako hauteskundeen kanpaina abiatu da. Urtarrilaren 14an bozetara aurkezten diren hiru sindikatuen ordezkariekin bi oreneko eztabaida sakona antolatu zuten Euskal Hedabideek, osoki euskaraz.


Eguneraketa berriak daude