IRUÑEKO BOTIKAKO SOLASAK BIURRUNEN ESKUTIK
- XX. mende hasierako Iruñeko botika bati buruz ari da Gabriel Biurrun "El coqueto Don Sancho Sanchez" liburuan. Bi liburuxka aitzakia, Uruguain jaiotako nafarrak garaiko Iruñea deskribatzen digu.
Pediatra ogibidez, umeak sendatzen zituen bezain ongi euskara edota euskalduna den oro maitatu zuen. Honela erran zion, kasu, frankismo betean ezagutzen dudan eta jadanik amatxi bilakatu den orduko ama bati: "Zure abizena euskalduna da, bazenekien? Bada, herri hartako inguruan euskara nagusi zen Nafarroa independentea zenean". Hortaz, Iruñeko historia herrikoiari eutsi diola gaineratzen badugu, a zer nolako interesa pizten zaigun!
Omenaldiak beti berant, baina etorkizunaz baino hemengo historiaz arduratu zela mahaigaineratu beharra dago, zeren eta oraintxe plazaratu diren "Me dijo la virreina" eta, batik bat, "El coqueto don Sancho Sanchez" (1937) horren adibide garbia baitira.
"El licenciado Gabriel Biurrun Garmendia" da azken lan hau sinatu zuena, bere osaba Tomas Garmendia Biurrun jaunari eskainiriko liburua, alegia. Umoretsua, honela hasi zuen lerroaldea: "Era en Pamplona y en su primavera de 1751, en donde ni lucía el Sol, ni cantaban los pájaros, porque hacía un tiempo endemoniado (...) convirtiendo en lagunas las calles de la vieja Iruña". Ondoren, orduko Iruñeko botika bat deskribatzen du, aitzakia horren bidez garai haietako bizimodua, ohiturak (sanferminetako abere azoka zaharra, txistulariak), jantziak eta bertze agerian jarriz.
Bere lanean, foruen denborako espainiar erregeordeaz trufatu egiten da, katu alfer bihurtuz. Honela, katuaren heriotza dela medio, "Pobre Virrey, que los Larranchiquis te sean leves" idatzi zuen. Bertze hainbat pertsonaia politiko, aldiz, errespetu handiagoz landu zituen: Ezpeleta, Kruzate, Labari, Ataun, Dolarea, Etxeberria edota Rekalde. Eszenatokia, bertzalde, ezin hobea: Jaun done Saturdi, Txapitela, Estafeta, Portalapea... Baita sanferminak ere!
"Me dijo la virreina" (1942 aldekoa), bere aldetik, garai beretsuan kokatzen da, baita botikako solasaldietan aritzen direnak ere, baina eszenatokia ponposoagoa dela erraiten ahal da, baita eliteko pertsonaien nagusitasuna ere, haiek antolaturiko eta gauez burutu beharreko jai, dantzaldi bat lekuko. Testua irakurtzerakoan, halere, prosa baino olerkia dela dirudi, mamia baino estiloa landu baita, adierazten dena musika bailitzan
Gabriel 1889an jaio zen, Uruguaiko Rotxa herrian. Aita Izarbeibarreko Olkozko karlista bat zela medio guda galdutakoan alde egin behar izan zuen, Hego Amerikako alde hartan aterpea erdietsiz. Bertan abeltzaintzaren bitartez aberastu zen, halere, abereak garraiatzeko itsasontziak ere erabiliz.
Gabriel Iruñerat itzuli zen, tikitan, ikasketak egiterat. Saratsate (Valentzia) pasealekuko eskolapioetan eta done Jose plazako institutuan ere batxilergoa burutu zuen. Salamankan zuzenbide ikasketak gainditu eta abokatu bilakatu zen, Iruñean bertan bulegoa irekitzeko. Garai hartan, antza denez, hainbatetan Baiona, Iruñea eta Uruguai artean bidaiatu zuen. Uruguaik Nafarroan zuen ordezkari ofiziala bera zela erraiteak, halaber, ez gaitu harritu behar.
Abertzalea, Gabriel Euskal Herriko zenbait aldizkari nahiz egunkariren laguntzailea izan zen, "Gabirel" goitizena lekuko. Adibide gisa, EAJ alderdiak Iruñean karrikaratzen zuen egunkarian, "La Voz de Navarra" zelakoan kronika batzuk idatzi zituen, 1934an bilduma moduan "Discreteos" izenburupean Bilbon argitaratuz. Lantxo horien mamia feminismoa, ezkontzak, ohiturak eta jendearen aitzinasmoak zirela dio Sanchez Ostizek.
Bere lagun minen artean aita Donostia, Alfonso Gaztelu, Felix Gastearena, Javier Ziga margolaria, Walter Starkie kazetaria ziren. Dirudienez, Bigarren Mundu Gerra zela eta hegazkina galduriko piloto aliatuendako bitartekari lanak bete zituen, gaulanean lizentziaturiko anitzen artean ere, horregatik, laguntzat hartuz.
"Ekin" argitaldari abertzalearen bitartez "Rosas de Ninive" plazaratu zuen Buenos Airesen (1944) eta berrogeiko hamarkadan oraindik inprimatu gabe dagoen 172 orriko "Adios al viejo Pamplona" lana Iruñeko Udalak antolatzen ohi zuen "Olabe Liburutegia" lehiaketan aurkeztu zuen. Xalbadorren gisa, lirismoz eta tristuraz beteriko bere idazkeran XX. mendeko Iruñeko hizkera jaso zuen, "en la que pervivían, y lo harían por mucho tiempo, abundantes modismos vascos". Hamarkada horretan, ildo beretik, "Pregon" aldizkarian bertze kronika batzuk idatzi zituen, larunbateroko azokan bizi zen eta aspaldi desagertua den giro alaia islatuz. Iruñean hil zen, 1969an
PAIk sortutako biktimak ez dira bakarrik PAIren Legeak eragindako egonkortze prozesuari esker funtzionarizatutako irakasleak, baizik askoz gehiago. Batzuei nolabaiteko ikusgarritasun mediatikoa eman zaie Steilasek jarritako errekurtsoaren ondorioz; gehienak, alabaina, ikusezinak... [+]
Azken asteotan Castejón-Soria trenbidea berreskuratzeko eta Tuterako tren-geltokia gaur egun dagoen tokian mantentzeko edo, Nafarroako Erriberako hiriburuan Abiadura Handiko Trenaren ustezko geralekuak aitzakiatzat hartuta, hirigunetik kanpo beste bat egiteko... [+]
Gerra Urte, Gezur Urte!
Horrela dio esaldiak eta horrela berresten du errealitateak.
Munduan eta Europan dagoen gerra-egoera, horren gorakada etengabea eta horrek Euskal Herrian izan dituen eta izango dituen balizko ondorioak aurreikusita, joan den abenduan hainbat... [+]
Laga hondartzaren ezaugarri naturalen leheneratzea duela hiru hamarkada abiatu zen, eta aurrera darrai etenik gabe, erlojuz kontrako lehengoratze mailakatuan.
Laga (Bizkaia) gune aparta da, natura eta gizarte ikuspegitik oso esanguratsua. Kostaldeko legeak eta Urdaibaiko... [+]
Larunbat honetan egingo da Bilbon euskal preso politikoen aldeko urteroko manifestazioa. Gero eta preso gutxiago dago, baina 2011n ETAk bere jarduera armatua eten zuenean inork gutxik irudikatuko zuen handik hamabost urtera oraindik gatazka haren ondorioz espetxeratutako... [+]
Hainbeste urte borrokan horren atzetik ibili ondoren, 34 urte, hain zuzen, oso pozik gaude orain egun batzuk, abenduaren 28an Inuzente egunean, Iruñean, Nazioarteko Euskal Pilota Federazioak antolatu zuen batzarrean hartu zen erabakiagatik. Zeren ondo bidean,... [+]
Donostiako La Cumbre Jauregian bizi ziren orduan Juan Mari Jauregi senarra eta bera, lehena Gipuzkoako Gobernadore Zibila zen garaian, 1990eko hamarkadaren erdialdean. Jauregi 2000. urtean hil zuen ETAk Tolosan.
Jar gaitezen 2025erako proposamen politiko gisa, Espainiako Auzitegi Kolonialaren (AN) epai guztiak berrikusten hasteko eta makila bakoitzak bere belari eusteko.
Unionismoarekin lerrokatutako alderdi, sindikatu eta gizarte-erakunde gehienek, eta ez bakarrik horrela... [+]
PSNk, EH Bilduk, Geroa Baik eta Zurekin Nafarroak bat egin dute Borboiak Nafarroako kultura sari nagusitik at gera daitezen. Espainiako erregeak 2015etik, Uxue Barkos lehendakari zenetik, ez daude ekitaldi handi honetara gonbidaturik.
Vithas San José klinikak fitxatu du Jaurlaritzako Osasun sailburu ohia, kargu publikoa utzi eta urte eta erdira.
Hodeiak murrizten ari dira eta horrek eragin nabarmena du klima-aldaketan, NASAko ikertzaile-talde batek ondorioztatu duenez. Terra satelitearen datuak aztertuta, ikusi dute azken 20 urteetan, pixkanaka, baina etengabe, murriztu dela hodeien estaldura. Amerikako Batasun... [+]
Iazko martxoaren 14an, polizia operazio handi bat izan zen Martuteneko Agustindarren eraikin okupatuan, Udaltzaingoaren, Ertzaintzaren eta Espainiako Poliziaren eskutik: 56 lagun atera zituzten eraikinetik eta 29 Espainiako Poliziaren komisariara eraman zituzten,... [+]
Adimen Artifizialarekin egindako disparateen biltegia handitzen ari da. Erabiltzaile arruntok sortutakoak txorakeriak izan daitezke neurri handi batean, baina Interneteko erraldoiak berak ari dira halakoak errepikatzen eta horrek larriagoa dirudi, eragin globala izan... [+]
Garbiñe Elizegi baztandarra erizaina da. Abenduan, Zeelanda Berrian egin duten Osasun Ekitaterako Erizaintza Indigenari buruzko Ikerketa izenburuko bilkuran hartu du parte. Bere tesia aurkeztu du: Euskal emakumeek eta genero ez-normatiboek Euskal Herrian osasungintzan... [+]